Αγία Σοφία του Κιέβου: Στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης
Στην Αγία Σοφία του Κιέβου, στο νότιο και στο βορινό κλιμακοστάσιο των δύο πλαϊνών πύργων του υπέρλαμπρου ναού, έχει σωθεί η σημαντικότερη εικονογραφική πηγή που διαθέτουμε για τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινουπόλεως στα μεσοβυζαντινά χρόνια.
Μισόν αιώνα μετά τον «φωτισμό» (την βάφτιση) του μεγάλου πρίγκιπα των Ρως Βλαδίμηρου και τον γάμο του με την πορφυρογέννητη Άννα, αδελφή του αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου, ο Γιαροσλάβ Α΄ ο Σοφός (1018/19-1054) ανοικοδόμησε την Αγία Σοφία της παραποτάμιας πρωτεύουσάς του.
Η κάτοψη της πεντάκλιτης Αγίας του Θεού Σοφίας του Κιέβου στο επίπεδο του ισογείου (οικοδομήθηκε λιθόκτιστη μεταξύ 1037-1050). Υπέστη σημαντικές παρεμβάσεις, επισκευές, επεκτάσεις, λεηλασίες, προσθήκες. Αποκαταστάθηκε κι έγινε τμήμα του μεγάλου Μουσείου της Αγίας Σοφίας το 1934-36.
Ο πεντάκλιτος ναός με τις πέντε αψίδες στα ανατολικά και τους 13 τρούλους (αρχή της τοπικής αρχιτεκτονικής, που θα εξελιχθεί σε σύντομο διάστημα σε αυτό που γνωρίζουμε σαν «μεσαιωνική αρχιτεκτονική των Ρως»), ήταν ένα από τα πρώτα λίθινα κτίσματα στο ξυλόκτιστο Κίεβο. Οι κλίμακες στους δύο πλαϊνούς πύργους χρησίμευαν τότε για να ανεβαίνουν στο υπερώο τα μέλη της ηγεμονικής οικογένειας (όπως και στην Αγία του Θεού Σοφία στην Κ/Πολη). Αργότερα έκλεισαν οι προσβάσεις κι άλλαξε η χρήση των χώρων. Ε! λοιπόν εδώ, σε αυτά τα κλιμακοστάσια είχαν φιλοτεχνηθεί γύρω στα 1040-1050 τοιχογραφίες με κοσμικές (όχι θρησκευτικές) σκηνές.
Αγία Σοφία του Κιέβου: Στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης
Η υπόλοιπη εκκλησία είχε τοιχογραφίες με σκηνές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, το Δωδεκάορτο κλπ (συνολικά 3.000 τετρ. μέτρα). Επιπλέον: τα ψηφιδωτά που κάλυπταν επιφάνειες έκτασης 260 τετρ. μέτρα (είδαμε τον Ευαγγελισμό, την Θεοτόκο, τον Αρχάγγελο).
Στο «Κάθισμα» (αυτοκρατορικό διαμέρισμα στον Ιππόδρομο) ο Κωνσταντίνος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος και δίπλα του (δεξιά) ίσως η Κιεβίτισσα αρχόντισσα Όλγα. Η τοιχογραφία του 1040-1050 απεικονίζει μία σκηνή που έγινε στα 946 (πρώτη επίσκεψη στην Πόλη) ή στα 955 (πιθανή δεύτερη επίσκεψη της Όλγας).
Αλλά οι κοσμικές και πολυπρόσωπες σκηνές ήταν μόνο για τα μάτια της ηγεμονικής οικογένειας. Πιστεύεται ότι όλες, πάνω από 20, αναφέρονται σε ένα εξαιρετικής σπουδαιότητας για τους Ρως γεγονός: την επίσκεψη ή τις επισκέψεις της Κιεβίτισσας αρχόντισσας Όλγας, ηγεμόνισσας των Ρως, στην Κωνσταντινούπολη τον καιρό της βασιλείας του Κωνσταντίνου Ζ΄ του Πορφυρογέννητου (913-945-959).
Τέθριππα στις «καρκέρες» (η αφετηρία για τις αρματοδρομίες) και οι αρματηλάτες τους (ντυμένοι σαν αρχοντόπουλα) περιμένουν το σύνθημα της εκκίνησης. Το πιο δημοφιλές άθλημα της βυζαντινής πρωτεύουσας ξεπέρασε κάθε χρονικό όριο: επέζησε μέχρι την εποχή των Κομνηνών τον 12ο αιώνα
Καταπληκτική ζωντάνια, κίνηση, τόλμη. Καταπληκτικές πληροφορίες! Είμαστε τυχεροί που διασώθηκαν όλες αυτές οι σκηνές έστω με τόσες φθορές
Πάμε πίσω, λοιπόν, τρεις-τέσσερις δεκαετίες πριν από τη βάπτιση του μεγάλου πρίγκιπα Βλαδίμηρου. Σκανδιναβικής καταγωγής η Όλγα (Χέλγκε) και σύζυγος του Ιγκόρ, ηγεμόνα του Κιέβου, ήταν προ-προγιαγιά του Γιαροσλάβ Α΄ του Σοφού, κτήτορα της λιθόκτιστης Αγίας Σοφίας. Ο μύθος λέει ότι ενώ όλοι οι λαοί που συγκροτούσαν το Χανάτο των Ρως ήταν ειδωλολάτρες, η Όλγα (η αγία Όλγα των Ανατολικών Σλάβων) ήταν η πρώτη που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό κι ότι βαπτίστηκε είτε στην Κ/Πολη είτε επιστρέφοντας στο Κίεβο. Το πού βαπτίστηκε δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο, αλλά οι νεότεροι ιστορικοί, βυζαντινολόγοι και σλαβολόγοι, συμφωνούν ότι η πρώτη επίσκεψη στη βυζαντινή πρωτεύουσα έγινε το 946 (κι όχι το 957, όπως πιστευόταν παλαιότερα).
Ίσως η δεύτερη να έγινε στα 955. Πάντως και οι δύο ήταν όταν πλέον ο Κωνσταντίνος Ζ΄ είχε βγει από την (τιμητική) σκιά κι είχε πάρει τα σκήπτρα. Η χρυσή εποχή της λαμπρότερης περιόδου της «Μακεδονικής» δυναστείας. Η Όλγα θαμπώθηκε. Κατάλαβε ότι ο Χριστιανισμός θα μπορούσε να οδηγήσει τους Ρως στη δημιουργία ενός δομημένου κράτους γύρω από μία και αδιαμφισβήτητη κεντρική εξουσία. Μετά την βάπτισή της πήρε τον μοναδικό γυναικείο βυζαντινό τίτλο της ζωστής πατρικίας (δεν είναι εξακριβωμένο). Άξια!
Ο μίμος και ο «μονομάχος» στον τοίχο μίας πριγκιπικής εκκλησίας του 11ου αιώνα! Αλλά μόνο για τα μάτια των ηγεμόνων. Μετά το τέλος της Ύστερης Αρχαιότητας (6ος-αρχές 7ου αιώνα), τέτοιες σκηνές έχουν σωθεί μόνο σε περιγραφές βυζαντινών παλατιών, όπως έχουμε για τις Βλαχέρνες και το παλάτι των Μεγάλων Κομνηνών στην Τραπεζούντα. Και ιδού, στην Αγία Σοφία του Κιέβου!
Αλλά οι νέες μελέτες αποκαλύπτουν ότι η αριστοκρατία του ξυλόκτιστου Κιέβου είχε ήδη αποδεχτεί τον Χριστιανισμό. Τουλάχιστον μια μεγάλη μερίδα των μόνιμα εγκαταστημένων πλέον Αν. Σλάβων και Βορείων (Βαράγκων, Βίκινγκς, Φιννς και άλλων βαλτικών και σκανδιναβικών λαών, που κυριαρχούσαν στα πλωτά ποτάμια από τη Βαλτική στον Εύξεινο Πόντο / Μαύρη Θάλασσα). Να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Ζ΄ διαχωρίζει στα κείμενά του τους Ρως από τους Σλάβους – δεν είχε γίνει ακόμα η απόλυτη συνένωση.
Στα δύο κλιμακοστάσια της κιεβίτικης Αγίας του Θεού Σοφίας, λοιπόν, καταγράφονται πολλές εικόνες από την Κ/Πολη του Πορφυρογέννητου και της υψηλής επισκέπτριας. Τι είδε ή τι θα μπορούσε να είχε δει η ηγεμόνισσα. Όλο το βυζαντινό αρχοντολόι απεικονίζεται στις εξέδρες του Ιπποδρόμου ενώ στο «Κάθισμα» (το αυτοκρατορικό διαμέρισμα) στέκει ο Πορφυρογέννητος και δίπλα του η Όλγα. Τέσσερις αρματοδρόμοι περιμένουν το σύνθημα της εκκίνησης. Στον στίβο έχουν βγει ομάδες διασκεδαστών: μουσικοί, σαλτιμπάγκοι, ιππείς που κυνηγούν αρκούδες, ηθοποιοί με μουτσούνες, παλαιστές. Άρματα τρέχουν ανεβαίνοντας τα σκαλοπάτια, δηλαδή τους τοίχους στο πλάι του κλιμακοστασίου.
Σκηνές κυνηγιού, τοξότες, αρκούδες, λιοντάρι, αλλά κι ένας καβαλάρης σε άσπρο άλογο (ίσως να πρόκειται για τον γιο του Κωνσταντίνου Ζ΄, τον Ρωμανό Β΄, που κράτησε το στέμμα από το 959 έως το 963). Απίστευτη ζωηρότητα, χρώματα πολλά, αμέτρητα πρόσωπα, πάμπολλες πληροφορίες, αλλά και χιούμορ και κέφι και τόλμη και, φυσικά, αρκετές φθορές σε πολύ γέρικους τοίχους μιας παραποτάμιας πολιτείας. Άγνωστες πτυχές της βυζαντινής ζωής και διασκέδασης στα πέρατα της αλλοτινής «Βυζαντινής Κοινοπολιτείας».
Και παντού τα θαυμάσια διακοσμητικά μοτίβα με τα υπέροχα χρώματα. Η εικονογραφημένη ξενάγηση συνεχίζεται, εφόσον έχουμε τα μάτια μας και τις σκέψεις μας στην Ουκρανία.
Κυριακή βράδυ 27-Δευτέρα ξημερώματα 28 Μαρτίου του 2022 κι είναι η 33η ημέρα της ρωσικής εισβολής στη Ουκρανία. Ας ελπίσουμε ότι αρχίζει μία εβδομάδα με κάποια χαραμάδα, κάποιες ελπιδοφόρες ειδήσεις, με λιγότερη παράνοια, λιγότερη βαρβαρότητα, με περισσότερη ανθρωπιά, με κάποια δόση σεβασμού στο διεθνές δίκαιο και τις πανανθρώπινες αξίες. Ας ελπίσουμε...
Σημ : Η κάτοψη και οι φωτ είναι από το Google Art Project, τη Wikipedia και την Ιστοσελίδα sofiyskiy_sobor ]
Πολιτιστική Εταιρεία Πανόραμα
