Ανασκαφή στη Θουρία: Αποκαλύφθηκε μεγάλο μέρος του αρχαίου θεάτρου

Μεγάλο μέρος του κοίλου του αρχαίου θεάτρου αποκαλύφθηκε στην Αρχαία Θουρία, στο φετινό ανασκαφικό πρόγραμμα, ύστερα από δύο μήνες κοπιώδους εργασίας τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, υπό τη διεύθυνση της δρος Ξένης Αραπογιάννη.

Σύμφωνα με την ενημέρωση από την κ. Αραπογιάννη, διευθύντρια των ανασκαφών της Αρχαίας Θουρίας, “το θέαμα είναι συγκλονιστικό, δεδομένου ότι παρέχεται πλέον ολοκληρωμένη η εικόνα ενός μεγάλου αρχαίου θεάτρου, καθώς και το μέγεθος της καταστροφής που υπέστη το μνημείο κατά τους μεταγενέστερους χρόνους. Επίσης, αποκαλύφθηκε σε όλο του το μήκος και το ύψος, το νότιο ανάλημμα του θεάτρου που εντυπωσιάζει με την εξαιρετική τοιχοδομία του”.

Η κ. Αραπογιάννη εκφράζει τις ευχαριστίες της σε όλους τους συνεργάτες της, επιστημονικό και εργατοτεχνικό προσωπικό, καθώς και στους χορηγούς των ανασκαφών: κυρίως το “Ίδρυμα Γ. και Β. Καρέλια”, το “Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου” και τον Δήμο Καλαμάτας για την οικονομική βοήθεια στο πλαίσιο της συναφθείσας προγραμματικής σύμβασης.

Ευχαριστίες εκφράζονται, επίσης, προς την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία υπό την αιγίδα της οποίας γίνονται οι ανασκαφές της Θουρίας, καθώς και το υπουργείο Πολιτισμού και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας για τη συνεργασία τους.

Αρχαία Θουρία

Η Αρχαία Θουρία υπήρξε η σημαντικότερη πόλη της δυτικής Μεσσηνίας. Τα ερείπια της αρχαίας Θουρίας εντοπίζονται σε πλαγιά περίπου 10 χλμ. βορειοδυτικά της Καλαμάτας, βόρεια της σημερινής κωμόπολης Θουρίας και δεξιά του (παλιού) δημόσιου δρόμου Καλαμάτας - Μεγαλόπολης. Είναι μία επιμήκης ράχη μήκους περίπου 100 μέτρων από βορρά προς νότον κατά μήκος του αμαξιτού δρόμου που το μεγαλύτερο ύψος της από την πεδιάδα της φθάνει στα 100 μέτρα. Η πεδιάδα έχει πλούσιο, μαλακό αργιλώδες έδαφος, εξαιτίας των πλημμυρών των ποταμών Άρι και Παμίσου που την διαρρέουν. Η θέση της αρχαίας Θουρίας είναι με βεβαιότητα γνωστή από τα επιγραφικά ευρήματα που αναφέρουν το όνομα. Η θέση της ακρόπολης ήταν στη βορειότερη κορυφή, την πιο ευρύχωρη, η οποία βρίσκεται πάνω από το σημερινό χωριό Αίπεια.

Στην πόλη υπήρχε ανοιχτό θέατρο που περιγράφεται από τον Ernst Curtius. Στην ίδια σελίδα περιγράφει δεξαμενή διαστάσεων 14

×\times 28 βημάτων με τρία χωρίσματα. Νοτιοανατολικά αναφέρει την ύπαρξη ερειπίων ενός μικρού δωρικού ναού από ασβεστόλιθο (Ασκληπιείο;) ("Die ruine eines kleinen dorishen tempels aus Muschelkalkstein")[2]. Περιγραφή του θεάτρου και την ύπαρξη του δωρικού ναού αναφέρει και ο sir Thomas Wyse[3] κατά την επίσκεψή του το 1858. Το θέατρο έχει βρεθεί και ο χώρος ανασκάπτεται. Η θέση του δωρικού ναού δεν έχει προσδιορισθεί ακόμη.

Θέση των Μυκηναϊκών τάφων (Simpson, R. Hope - Identifying a Mycenaean State)

Η ακρόπολη ανήκει στην πόλη των κλασικών χρόνων, η οποία κατά τη διάρκεια των Αυτοκρατορικών χρόνων είχε απλωθεί προς δυσμάς χαμηλά («Θουριᾶται δὲ ἐκ τῆς πόλεως ἐν μετεώρῳ τὸ ἀρχαῖον οἰκουμένης ἐς τὸ πεδίον κατελθόντες οἰκοῦσιν») και εξακολουθούσε να υπάρχει τα χρόνια του Βυζαντίου με την ονομασία Ελληνικά, που σημαίνει ότι άργησε να εγκαταλείψει την αρχαία θρησκεία[5]. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ονομάζεται και Παλαιόκαστρο. Στα νότια η ράχη συνεχίζεται με τρεις κορυφές με ασφαλή προϊστορική εγκατάσταση. Στην ανατολική πλαγιά, κατά μήκος όλου του μικρού υψώματος, επισημάνθηκαν 25 τουλάχιστον θαλαμωτοί μυκηναϊκοί τάφοι, μερικοί τύμβοι και ένας θολωτός τάφος στα δυτικά της μακριάς ράχης.

Η ίδρυση του πρώτου οικισμού της Αρχαίας Θουρίας τοποθετείται κάπου στο 2500-2000 π.Χ. Μετά την Κάθοδο των Δωριέων, περίπου το 1050 π.Χ., και την καταστροφή των μυκηναϊκών βασιλείων ] ήταν η μεγαλύτερη πόλη της Μεσσηνίας. Αλλά και μετά το 369 π.Χ. δεν έπαψε να είναι η μεγάλη πόλη της αρχαίας Μεσσηνίας και, παρά την ύπαρξη πλησιέστερα στη θάλασσα της πόλης των αρχαίων Φαρών (Καλαμάτα), η θάλασσα από την Αβία και τις Φαρές μέχρι τις εκβολές του Παμίσου ποταμού ονομαζόταν «Θουριάτης κόλπος» τους χρόνους του Παυσανία (περίπου το 150 μ.Χ.).

Η πόλη αναφέρεται ως Άνθεια για πρώτη φορά από τον Όμηρο στην Ιλιάδα, όπου εξυμνείται ως «Άνθεια με τα πυκνά λιβάδια» («…ἠδ᾽ Ἄνθειαν βαθύλειμον...») και οι κάτοικοί της χαρακτηρίζονται ως «πολύρρηνες» και «πολυβούται» («εν δ᾽ άνδρες ναίουσι πολύρρηνες πολυβούται...»). Οι κάτοικοι της Άνθειας ανήκαν στους ευκατάστατους Μεσσηνίους που αναγκάστηκαν να εκπατριστούν μετά το τέλος του Α΄ Μεσσηνιακού πολέμου. Οι κατακτητές Λακεδαιμόνιοι εγκαταστάθηκαν στον τόπο κατά το τελευταίο τέταρτο του 8ου αι. π.Χ. και φαίνεται ότι από τότε το νέο όνομα «Θουρία» άρχισε να εκτοπίζει το μυκηναϊκό τοπωνύμιο. Το τοπωνύμιο Θουρία μπορεί να σημαίνει "Ορμητική".

Στην κλασική εποχή η Θουρία έγινε «περίοικος» πόλη, καθώς οι Μεσσήνιοι κάτοικοί της, που υπήρξαν έμπιστοι των Λακεδαιμονίων, απολάμβαναν κάποιων προνομίων έναντι των άλλων Μεσσηνίων υποτελών. Στον σεισμό του 464 π.Χ. οι κάτοικοι της πόλης προσπάθησαν να αποδεσμευθούν από τους Σπαρτιάτες και, αφού προσεταιρίσθηκαν τους Μεσσηνίους είλωτες, κατέφυγαν και οχυρώθηκαν στην Ιθώμη. Όμως ηττήθηκαν και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Μεσσηνία και να μεταφερθούν στη Ναύπακτο με τη βοήθεια των Αθηναίων («καὶ αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι δεξάμενοι κατ᾽ ἔχθος ἤδη τὸ Λακεδαιμονίων ἐς Ναύπακτον κατῴκισαν».

Στον επόμενο αιώνα μετά την ίδρυση της Μεσσήνης το 369 π.Χ. η Θουρία έπαψε να είναι εξαρτημένη από τη Σπάρτη και αποτέλεσε μέλος της ελεύθερης μεσσηνιακής πολιτείας, όπως προκύπτει και από τη δελφική επιγραφή SGDI 2619 (325 π.Χ. ή 315 π.Χ.).

Μάλιστα σε ένα σημαντικό ψήφισμα γραμμένο σε οπισθόγραφη στήλη που βρέθηκε στην πόλη γίνεται διευθέτηση των συνόρων της με τη Μεγαλόπολη, υπό τη διαιτησία της Πάτρας. Η στήλη, που χρονολογείται γύρω στο 180 π.Χ., εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας στην Καλαμάτα.

Το 182 π.Χ. η Θουρία μαζί με τις Φαρές και την Αβία αποσπάσθηκαν από τη Μεσσήνη και προσαρτήθηκαν ως ανεξάρτητες πόλεις στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Μετά τη ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.), ο Αύγουστος υπήγαγε τη Θουρία και πάλι στην κατοχή των Λακεδαιμονίων της Σπάρτης, ως τιμωρία, επειδή οι Μεσσήνιοι είχαν πάρει το μέρος του αντιπάλου του, Αντωνίου.

Χάλκινο νόμισμα του Νομισματοκοπείου Θουρίας διαμέτρου 20,83 mm και μάζας 4,68 g.Στον εμπροσθότυπο φέρει καλυμμένη και θωρακοφόρα προτομή του αυτοκράτορα. Στον οπισθότυπο η θεά Αθηνά κρατά δόρυ στο δεξί χέρι, ενώ ακουμπά το αριστερό στην ασπίδα της. Στον οπισθότυπο φαίνονται τα αρχικά ΛΑ (Λακεδαίμων)

Κατά την εποχή του Τιβερίου (25 μ.Χ.), όταν έγινε επαναοριοθέτηση των συνόρων μεταξύ Μεσσηνίας και Λακωνίας, πιθανόν να αποδόθηκε και πάλι στους Μεσσήνιους μαζί με την περιοχή των Φαρών. Όμως νομίσματα της Θουρίας που κόπηκαν επί των πρώτων Σεβήρων (193-217 μ.Χ.) φέρουν τα αρχικά γράμματα των Λακεδαιμονίων (ΛΑ, Λακεδαίμων), εμφανίζοντας τους Θουριάτες ως Λακεδαίμονες.

Όταν ο περιηγητής Παυσανίας επισκέφθηκε την περιοχή (2ος αι. μ.Χ.), ανέφερε ότι η πόλη από «ψηλά» είχε μεταφερθεί και εξαπλωθεί προς τα δυτικά, στις υπώρειες του λόφου. Τα επιβλητικά ερείπια των ρωμαϊκών θερμών στη θέση «Λουτρά», που σώζονται σε μεγάλο ύψος και σε άριστη κατάσταση διατήρησης στην περιοχή αυτή, επιβεβαιώνουν τις πληροφορίες του περιηγητή.

Στην πόλη υπήρχαν πολλά ιερά, φαίνεται όμως ότι η Αθηνά ήταν ιδιαίτερα τιμώμενη θεότητα, αφού ο ιερέας της ήταν ο επώνυμος αξιωματούχος της πόλης. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι σε νομίσματα των Θουριατών της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής εποχής απεικονίζεται η Αθηνά με κράνος, δόρυ στο αριστερό και φιάλη στο δεξί χέρι Πιθανόν ο τύπος αυτός να αντιστοιχεί στο λατρευτικό άγαλμα της θεάς που υπήρχε στη Θουρία. Ένα ονομαστό ιερό της πόλης ήταν αφιερωμένο στη Συρία θεά, μία θεότητα ανατολικής προέλευση, που εισήχθη κατά τον 2ο αι. π.Χ. στην Ελλάδα (Δήλος) από την πόλη της βόρειας Συρίας Ιεράπολη.

Η ακρόπολη της κλασικής εποχής δεν εγκαταλείφθηκε πλήρως και συνέχισε να κατοικείται στους αυτοκρατορικούς χρόνους, στον μεσαίωνα και στην Τουρκοκρατία.

Νομίσματα της Αρχαίας Θουρίας

Μετά την ήττα της Μεσσήνης από τους Αχαιούς (Πόλεμος Μεσσήνης 183/2 π.Χ.), η Θουρία συνάπτει χωριστή συνθήκη με τη Συμπολιτεία και γίνεται «αυτόνομη». Κατά τη διάρκεια της περιόδου της «αυτονομίας» της (από την αρχή του 2ου αιώνα π.Χ. μέχρι το τέλος του 1ου αιώνα π.Χ.) κόβει δικά της νομίσματα που μπορούν να χωριστούν σε δύο ενότητες και τρεις σειρές:

Α. Σειρά I

Τα νομίσματα της σειράς αυτής αναπαριστούν από τη μία μεριά την κεφαλή της Αθηνάς με κορινθιακό κράνος και από την άλλη φέρουν τα τρία πρώτα γράμματα της εθνοτικής καταγωγής (ΘΟΥ) μέσα σε στεφάνη από στάχυα.

Β. Σειρά II

Τα νομίσματα αυτής της σειράς από τη μία μεριά αναπαριστούν την κεφαλή της Δήμητρας που φέρει στεφάνι από σιτηρά. Από την άλλη, αναπαρίσταται ο Δίας ο Ιθωμάτας σε διασκελισμό, κρατώντας κεραυνό με το δεξί του χέρι και αετό ιστάμενο (γαντζωμένο) στον αριστερό καρπό του. Στα δεξιά υπάρχει κλαδί σιτηρών και στα αριστερά το εθνοτικό ΘΟΥ. Έχουν μελετηθεί 9 νομίσματα από 5 διαφορετικές κοπές.

Ο Δίας ο Ιθωμάτας σε διασκελισμό, κρατώντας κεραυνό με το δεξί του χέρι (ANS, American Numismatic Society)

Β. Σειρά III

Τα νομίσματα αυτής της σειράς από τη μια μεριά αναπαριστούν τον Δία στεφανωμένο και από την άλλη την Αθηνά που κρατά με το δεξί χέρι δόρυ και ακουμπάει το αριστερό πάνω στην ασπίδα της. Υπάρχει επίσης δίπλα της στεφάνι από σιτηρά, τα αρχικά του εθνοτικού (ΘΟΥ) και το όνομα του άρχοντα (ΝΙΚΩΝΥΜΟΣ). Έχουν μελετηθεί από το Κέντρο Μελέτης Ιστορίας Αρχαίας Θουρίας 44 νομίσματα από 16 διαφορετικές κοπές που μερικά περιγράφονται δίπλα.

Η χρονολόγηση των σειρών δεν μπορεί να γίνει με ακρίβεια. Χαρακτηριστικά για την σειρά III οι νομισματολόγοι των πανεπιστημίων και των μουσείων την τοποθετούν σε ένα εύρος 240 ετών (από το 280 π.Χ. μέχρι το 40 π.Χ.). Αν το ΝΙΚΩΝΥΜΟΣ ήταν το όνομα του άρχοντα τη περιοχής, τότε θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει «δυναστεία», αλλά αυτό δεν συνάδει ιστορικά. Σε κάθε περίπτωση, το εύρος είναι υπερβολικά μεγάλο. Βέβαια οι πολλές διαφορετικές μήτρες (16 έχουν μελετηθεί μέχρι τώρα) θα μπορούσαν να υποδηλώσουν πολλές κοπές οι οποίες τεκμηριώνουν μεγάλο αριθμό νομισμάτων σε βάθος χρόνου. Μία λογική χρονολόγηση της σειράς III θα μπορούσε να είναι από τις αρχές μέχρι το τέλος του 1ου αι. μ.Χ., της σειράς II το τέλος του 2ου αι. μ.Χ. και της σειράς I οι αρχές του 2ου αι. μ.Χ.

Πολύ αργότερα, την εποχή της δυναστείας των Σεβήρων (193-217 μ.Χ.), το νομισματοκοπείο της Αρχαίας Θουρίας εκδίδει ξανά 55 τύπους νομισμάτων σε 91 διαφορετικές κοπές που αναπαριστούν από τη μία μεριά τους αυτοκράτορες (Septimius Severus, Julia Domna, Caracalla, Geta). Από την άλλη μεριά αναπαρίστανται οι θεοί (Απόλλων, Αθηνά, Δίας, Τύχη, Ποσειδώνας, Άρτεμις, Διόνυσος κλπ) και άλλα θέματα που σχετίζονται με την περιοχή.

Έχουν μελετηθεί 239 νομίσματα από τις 113 διαφορετικές κοπές

Πηγές...

el.wikipedia.

Curtius, Ernst (1852). Peloponnesos: eine historisch-geographische Beschreibung der Halbinsel (Band 2). Gotha. σελ. 161.

SIR THOMAS WYSE, K.C.B, The Late RIGHT HON. (1865). An Excursion tn the Peloponnesus in the year 1858. London: Day and Sohn. σελ. 243.

Παυσανίας Μεσσηνιακά 4, XXXI.

GOTHOFREDUS, Dionysiue (2015). Corpus Juris Civilis Romani. Arkose Press. ISBN 978-1344035347.

Richard Hope Simpson, William A. McDonald (1961). Prehistoric Habitation in Southwestern Peloponnese. Boston: Archaeological Institute of America. σελ. Vol. 65, No. 3 221-260.

R. Hope Simpson. «Identifying a Mycenaean State». Annual of the British School at Athens. cambridge.org.

«Τα αίτια της κατάρρευσης της Μυκηναϊκής Άνθειας».

Carpenter, Rhys (1966). Discontinuity in Greek civilization. Cambridge University Press.

Desborough, V. R. d'A. (2007). The Last Mycenaeans and Their Successors: An Archaeological Survey, c.1200 - c.1000 B.C. Wipf and Stock.

Παυσανίας Μεσσηνιακά ΧΧΧΙ, 3.

Παυσανίας Μεσσηνιακά, ΧΧΧΙ, 1.

Ιλιάδα Ι, 151,293.

«Ομήρου Ιλιάδα Ραψωδία Ι». ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ.

Warner, Rex (1954). Thucydides' History of the Peloponnesian War. New York: Penguin Classics. σελ. 94,110,129,140.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ Ἱστορίαι (1.103.1-1.106.2). Μνημοσύνη. σελ. 1.103.1.

«ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ Ἱστορίαι (1.103.1-1.106.2)». Μνημοσύνη, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας.

Cornell University, Ohio State University. «A Scholarly Tool in Progress». Searchable Greek Inscriptions.