Ενα άγνωστο εύρημα από τον τάφο του Πρίγκιπα της Πύλου προκαλεί νέα ερωτήματα για τη σχέση Μυκηναίων και Μινωιτών
Έχει τύχει ποτέ να «παρακολουθήσετε» τη σφοδρή μάχη ενός λιονταριού με έναν γρύπα; Το πρώτο είναι το ισχυρότερο ζώο της φύσης, ενώ το δεύτερο θεωρείται το ισοδύναμό του στον υπερφυσικό κόσμο. Ίσως λοιπόν εξαιτίας των γήινων ορίων του, το λιοντάρι νικιέται από τον ιπτάμενο γρύπα στις περισσότερες μυθολογικές τους αναμετρήσεις και στις απεικονίσεις τους στα τεχνουργήματα της προϊστορικής εποχής.
Εκτός αν πρόκειται για ένα ακόμα αναπάντεχο και ιδιαίτερο εύρημα από τον περίφημο ασύλητο τάφο του Πρίγκιπα Πολεμιστή της Πύλου, που χρονολογείται περίπου στο 1.450 π.Χ. και ο οποίος ήρθε μεν στο φως από τους αρχαιολόγους Σάρον Στόκερ και Τζακ Ντέιβις του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι το 2015, αλλά εξακολουθεί να εντυπωσιάζει. Αυτή τη φορά, ο λόγος είναι ένα περίτεχνο, οβάλ ελεφαντοστέινο καπάκι μιας πυξίδας (κιβωτίδιο φύλαξης κοσμημάτων), που ήταν και το τελευταίο σημαντικό αντικείμενο που απομακρύνθηκε από τον τάφο. «Ηταν για όλους μας μια απίστευτη έκπληξη», λέει στην «Κ» η Σάρον Στόκερ για τις στιγμές που το αντικείμενο εντοπίστηκε κοντά στον νεκρό, ανάμεσα σε θραύσματα ορείχαλκου και σε χώμα. «Νομίζαμε», συμπληρώνει ο Τζακ Ντέιβις, «ότι είχαμε τελειώσει».
Το ανάγλυφο φιλντισένιο πώμα απεικονίζει με εξαιρετική λεπτομέρεια τη στιγμή που το λιοντάρι βυθίζει τα δόντια του στον λαιμό του μαχόμενου αντιπάλου του. Η σκηνή δεν ήταν εξαρχής ορατή και όπως εξηγούν οι δύο αρχαιολόγοι, η συμβολή του συντηρητή Αλέξανδρου Ζώκου στην άμεση φροντίδα του αντικειμένου, ήταν πολύ σημαντική. Ενώ όμως ο Πρίγκιπας της Πύλου αναφέρεται συχνά ως «Γρύπας Πολεμιστής» εξαιτίας των απεικονίσεων του φτερωτού πλάσματος στα ευρήματα του τάφου του, το ανάγλυφο εύρημα, συνδυασμένο με άλλα «λεόντεια» κτερίσματα, δείχνει ίσως ότι ο νεκρός επιθυμούσε άλλη ταύτιση.
«Αν δεχτούμε ότι ο γρύπας συνδέεται με την Κνωσό, τότε αρχίζουμε να επανεξετάζουμε ακόμα και την αρχική ονομασία “Γρύπας Πολεμιστής”», λέει ο Τζακ Ντέιβις.
«Αν δεχτούμε ότι ο γρύπας συνδέεται με την Κνωσό –ειδικά μέσα από τις απεικονίσεις του στην αίθουσα του θρόνου του μινωικού ανακτόρου– και ότι το λιοντάρι είναι εξέχον σύμβολο του ηπειρωτικού ελλαδικού χώρου –το γνωρίζουμε και από τα ευρήματα του Σλήμαν στις Μυκήνες– τότε αρχίζουμε να επανεξετάζουμε ακόμα και την αρχική ονομασία “Γρύπας Πολεμιστής”», λέει ο Τζακ Ντέιβις. «Το εύρημα μας ωθεί να ξανασκεφτούμε τι ήθελε να πει με τα κτερίσματα του τάφου του ο πολεμιστής ή εκείνοι που τον έθαψαν και να αναρωτηθούμε αν ήθελε να παρουσιάζει τον εαυτό του σαν λιοντάρι, ως μια μεταφορά για τον νικηφόρο πολεμιστή». Νικηφόρο, ναι, αλλά σε ποια μάχη; Τα αρχαιολογικά δεδομένα δεν επιτρέπουν εύκολα συμπεράσματα.
Σχέδιο του ελεφαντοστέινου ευρήματος, προφίλ και τομή του, η οποία φανερώνει το κυρτό εσωτερικό του. DRAWINGS T. ROSS AND C. KOLB· COURTESY DEPARTMENT OF CLASSICS, UNIVERSITY OF CINCINNATI.
Μπορεί επίσης αντί για μάχη, να έχουμε να κάνουμε με κάποια αναίμακτη κατάκτηση (π.χ. με κάποιον διαδυναστικό γάμο) ή απλώς με μια έκφραση ανεξαρτησίας. Τέτοια ερωτήματα θέτουν οι δύο αρχαιολόγοι σε ένα επιστημονικό άρθρο τους για το ελεφαντοστέινο καπάκι που λόγω της αναγκαίας πολύχρονης έρευνας δημοσιεύθηκε μόλις πρόσφατα στην επιθεώρηση «Hesperia» της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών (και συνυπογράφεται από την αρχαιολόγο Τζόαν Αρούζ). Αρκετά σχετικά άρθρα επίσης θα συγκεντρώνει ο κατάλογος της έκθεσης με τα ευρήματα του τάφου, η οποία θα παρουσιαστεί το 2025 στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας, έπειτα θα ταξιδέψει στο Getty στο Λος Αντζελες και θα επανέλθει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, προτού εγκατασταθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας στην Πύλο.
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
«Επειδή πάντως οι Μυκηναίοι κατέκτησαν τους Μινωίτες, ενδεχομένως εκείνη την περίοδο συνέβησαν διάφορα γεγονότα. Αναρωτιόμαστε ποια ήταν η συμμετοχή του “Γρύπα Πολεμιστή” σε αυτά ή αν θέλησε να τα αναπαραστήσει στην εικονογραφία των κτερισμάτων που βρέθηκαν στον τάφο του», λέει η Σάρον Στόκερ. Ο Τζακ Ντέιβις προσθέτει ότι στον υστεροελλαδικό 15ο αιώνα π.Χ., η έννοια του βασιλείου εισήχθη από την Κρήτη στον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο, του οποίου τα τεχνουργήματα ενδεχομένως να άρχισαν να απεικονίζουν μια μορφή ανεξαρτησίας από τους Μινωίτες. «Και είναι επίσης ενδιαφέρον το γεγονός ότι από τον 12ο αιώνα π.Χ. στην αίθουσα του θρόνου στο παλάτι του Νέστορα έχουμε γρύπες και λιοντάρια, που όμως δεν παλεύουν πια», λέει ο αρχαιολόγος. «Iσως μέχρι τότε να είχε διαδοθεί η ιδέα μιας ενοποιητικής βασιλείας που ενσωμάτωνε τόσο τα σύμβολα της Κρήτης, όσο και του ηπειρωτικού ελλαδικού χώρου».
Το ελεφαντοστέινο, οβάλ καπάκι της πυξίδας θα παρουσιαστεί και αυτό στην έκθεση με τα ευρήματα από τον τάφο του Πρίγκιπα Πολεμιστή. Εκτός επίσης από έναν ήδη δημοφιλή σφραγιδόλιθο από αχάτη που βρέθηκε στον τάφο, θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά και μερικοί ακόμα. «Είναι τόσο πολλά τα αντικείμενα του τάφου, που πιθανότατα θα τα μελετάμε για το υπόλοιπο της ζωής μας», λέει γελώντας ο Τζακ Ντέιβις, «Iσως μάλιστα», συνεχίζει το αστείο η Σάρον Στόκερ, «ακόμα περισσότερο».
Το πάθος και η λεπτομέρεια
«Είναι στα αλήθεια εξαιρετικό», λέει ο Τζακ Ντέιβις, σχολιάζοντας από αισθητικής σκοπιάς το ελεφαντοστέινο οβάλ καπάκι πυξίδας που βρέθηκε στον τάφο του Πρίγκιπα Πολεμιστή της Πύλου. Η εκτίμηση του αρχαιολόγου είναι ότι το εύρημα πρέπει να τοποθετηθεί στο καλλιτεχνικό περιβάλλον της Νεοανακτορικής περιόδου του μινωικού πολιτισμού (1.700-1.450 π.Χ.), ενώ τονίζει και τη μοναδικότητά του: «Δεν υπάρχει κάποιο ακριβές ανάλογό του. Mοιάζει με την περίπτωση του σφραγιδόλιθου από αχάτη που απεικονίζει σκηνή μάχης. Τέτοια αντικείμενα είναι εντυπωσιακά και απαράμιλλα», λέει χαρακτηριστικά. Ο Τζακ Ντέιβις επισημαίνει τις ανάγλυφες λεπτομέρειες στο σώμα και στο μυοσκελετικό σύστημα του λιονταριού, αλλά και του γρύπα, στην πλούσια χαίτη του πρώτου, αλλά και στην ένταση, στο «πάθος» που εκπέμπει η σκηνή. «Το εύρημα μας προσφέρει επίσης σημαντικές πληροφορίες για το επίπεδο δεξιοτεχνίας που είχαν οι τεχνίτες του ελεφαντόδοντου στα λιμάνια της πρώιμης μυκηναϊκής περιόδου στα οποία το υλικό κυκλοφορούσε», συμπληρώνει η Σάρον Στόκερ. Οι δύο αρχαιολόγοι εκτιμούν επίσης ότι πρόκειται ίσως για την παλαιότερη χρονολογημένη απεικόνιση μάχης λιονταριού και γρύπα σε ελεφαντόδοντο, στους πολιτισμούς του Αιγαίου.
Πηγή
Νικόλας Ζώης στην «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» Από COURTESY DEPARTMENT OF CLASSICS, UNIVERSITY OF CINCINNATI]
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
