Ο Εύανδρος στην Ελληνική μυθολογία αναφέρεται ως ένας θρυλικός ήρωας από την Αρκαδία, που έφερε στην Ιταλία το Ελληνικό δωδεκάθεο, τους νόμους και το αλφάβητο. Ίδρυσε την πόλη Παλλάντιον και είναι ο οικιστής του Παλατίνου λόφου στη Αρχαία Ρώμη εξήντα χρόνια πριν ξεκινήσει ο Τρωικός Πόλεμος. Το όνομα του ετυμολογείται στην Ελληνική γλώσσα ως "ισχυρός άνδρας" ή "καλός άνδρας".
Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι ήταν αυτός που μετέφερε την Ελληνική λατρεία των θεών στην Ιταλία (π.χ. λατρεία του Πάνα, Λουπερκάλια) και αυτός που επινόησε το Λατινικό αλφάβητο. Ο Εύανδρος λατρεύτηκε σαν θεότητα μετά τον θάνατό του με έναν βωμό, που οικοδομήθηκε προς τιμή του στον Αβεντίνο λόφο. Ο Στράβων γράφει ότι σύμφωνα με παλαιούς θρύλους η Ρώμη είναι Αρκαδική αποικία με οικιστή τον Εύανδρο.
Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς γράφει ότι ο Εύανδρος ήταν γιος του Ερμή και της νύμφης Θέμιδας, κόρης του ποτάμιου Θεού της Αρκαδίας Λάδωνα και ζούσε στην πόλη Αρχαίο Παλλάντιο στην περιοχή της σημερινής Τρίπολης. Κατά την Ρωμαϊκή μυθολογία μητέρα του ήταν η νύμφη Καρμέντα και πατέρας του ο Μercurius, στην Ελληνική μυθολογία είναι ο Ερμής, και η Θέτις. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ήταν γιος του Ερμή και της νύμφης Τελφούσας ή Νικοστράτης, η οποία είχε προφητικές ικανότητες. Ο Στράβων γράφει ότι οι Ρωμαίοι τιμούσαν τη μητέρα του Εύανδρου ως μία από τις Νύμφες και άλλαξαν το όνομα της σε Καρμέντα. Η σοφία του Εύανδρου ξεπέρασε όλους τους Αρκάδες· ο γιος του Πάλλαντας πέθανε άτεκνος, αλλά η Φαβία γενιά ισχυρίζεται την καταγωγή της από τον Εύανδρο. Σύμφωνα με τον Διονύσιο πολλοί συγγραφείς, όπως ο Πολύβιος από την Μεγαλόπολη, γράφουν ότι κόρη του Εύανδρου ήταν η Λαβινία, που απέκτησε με τον ήρωα Ηρακλή τον Πάλλαντα.
Ο Βιργίλιος στην Αινειάδα είχε πρωταγωνιστή τον Εύανδρο στα γεγονότα που προηγήθηκαν του Τρωικού πολέμου, ιδιαίτερα στα Βιβλία 8 - 12. Κάποια στιγμή ο Εύανδρος αποφάσισε να φύγει και να βρει γη, για να ιδρύσει αποικία. Μετά από ταξίδι έφτασε στην περιοχή της σημερινής Ρώμης, στην αριστερή όχθη του Τίβερη ποταμού. Εκεί βρήκε Αρκάδες απόγονους του Οίνωτρου. Ο βασιλιάς των ντόπιων κατοίκων Φαύνος τον υποδέχτηκε και του επέτρεψε να εγκατασταθεί σε έναν από τους λόφους της περιοχής. Ο Εύανδρος ίδρυσε έναν μικρό οικισμό και έδωσε στον λόφο το όνομα της πατρίδας του Παλλάντιον και έτσι ο λόφος επάνω στον οποίο αναπτύχθηκε ο οικισμός αυτός ονομάστηκε Παλλαντίνος και στα Λατινικά Παλατίνος. Ο Βιργίλιος γράφει ότι έδωσε το όνομα Παλλάντιο για να τιμήσει τον γενάρχη των Αρκάδων Πάλλαντα· ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, ο Παυσανίας και ο Τίτος Λίβιος γράφουν αντίστοιχα ότι πόλη πήρε το όνομα της γενέτειράς του στην Αρκαδία. Ο Εύανδρος βασίλευσε ειρηνικά και θεωρείται ότι συνέβαλε στον εκπολιτισμό των ντόπιων με την εισαγωγή της γραφής και της μουσικής. Εισήγαγε επίσης στο Λάτιο Αρκαδικές λατρείες από την πατρίδα του, της Δήμητρας, του Ποσειδώνα και του Λυκίου Πάνα, η λατρεία του οποίου εξελίχθηκε στα Λουπερκάλια*.
Ρωμαίικο ανάγλυφο των Λουπερκαλίων . Μια ομάδα ιερέων, οι Λούπερκοι, είχαν την εποπτεία της διεξαγωγής της γιορτής. Δύο από αυτούς, που ανήκαν στην ανώτερη τάξη, οδηγούνταν γυμνοί στον βωμό, όπου θυσίαζαν μια κατσίκα κι ένα σκυλί για την προστασία των κοπαδιών, έβαφαν τα μέτωπά τους μ’ ένα ματωμένο μαχαίρι και τα σκούπιζαν με μαλλί βουτηγμένο σε γάλα. Στη συνέχεια, ξεσπούσαν σε δυνατά γέλια –πράξη αναγκαία– και κάλυπταν στοιχειωδώς το σώμα τους με λωρίδες δέρματος από τα θυσιασμένα ζώα. Στο τέλος των τελετουργιών, έπειτα από άφθονη οινοποσία, δύο ομάδες Λούπερκων (ή, ενδεχομένως, οι δύο που έκαναν τη θυσία, οι πληροφορίες δεν είναι σαφείς), ημίγυμνοι, με μαστίγια φτιαγμένα από τα δέρματα των θυσιασμένων ζώων, έτρεχαν γύρω από τα τείχη της παλιάς πόλης του Παλατινού Λόφου και χτυπούσαν στα χέρια όποιον συναντούσαν στον δρόμο τους, ιδιαίτερα τις γυναίκες, αλλά και στα χωράφια, για να τους μεταδώσουν γονιμότητα.
Οι παλαιότερες παραδόσεις τονίζουν ότι ο Εύανδρος ανήγειρε τον Μεγάλο Βωμό του Ηρακλή στο Φόρουμ Μποάριουμ ανάμεσα στον Παλατίνο και τον Αβεντίνο λόφο. Στο Βιβλίο 8 της Αινειάδας ο Αινείας και τα πληρώματά του, όταν επισκέφτηκαν τον Εύανδρο, τίμησαν τον Ηρακλή με μεγάλο σεβασμό, επειδή σκότωσε τον επικίνδυνο γίγαντα Κάκο. Οι αναγνώστες του Βιργίλιου συσχετίζουν τον βωμό που είχε ιδρύσει ο Εύανδρος με τον Μεγάλο Βωμό του Ηρακλή στους αυτοκρατορικούς χρόνους· ο Βιργίλιος ήθελε να συσχετίσει την μυθική Ρώμη με την εποχή που κυβέρνησε ο Οκταβιανός Αύγουστος. Ο Βιργίλιος γράφει ότι ο Ηρακλής επισκέφτηκε τον Εύανδρο μετά την επιστροφή του από το Κάδικα, όταν ολοκλήρωσε τον άθλο του με τα βόδια τού Γηρυόνη· ο Εύανδρος ήταν ο πρώτος, που τίμησε τον μεγάλο Έλληνα ήρωα. Ο πανάρχαιος βωμός του Ηρακλή καταστράφηκε τελικά στην Μεγάλη πυρκαγιά της Ρώμης (το έτος 64).
Οι παραδοσιακοί οικογενειακοί δεσμοί οδήγησαν τον Εύανδρο να προσφέρει την βοήθειά του στον Αινεία, στην μάχη που έδινε απέναντι στον Τούρνο και τους Ρούτουλους. Ο πατέρας του Αινεία Αγχίσης είχε συναντηθεί με τον Εύανδρο και ανακάλυψαν μαζί ότι είχαν κοινή καταγωγή από τον Άτλαντα. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο Εύανδρος έφτασε στο Λάτιο εξήντα χρόνια πριν από τον Τρωικό Πόλεμο και όταν ο Αινείας έφτασε στην αυλή του για να ζητήσει βοήθεια, ο Εύανδρος ήταν σε βαθύ γήρας. Υποδέχθηκε ωστόσο τον Αινεία και τού προσέφερε στρατό με αρχηγό τον γιο του Πάλλαντα, ο οποίος σύντομα έχασε τη ζωή του. Εκτός από τον Πάλλαντα, ο Εύανδρος είχε και δύο κόρες, τη Ρώμη και τη Δύνη.
Οι Ρωμαίοι αναγνώριζαν το Αρκαδικό Παλλάντιο ως μητρόπολη της Ρώμης και τιμούσαν τον Εύανδρο ως ιδρυτή της. Μάλιστα μετά από πολλά χρόνια, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αντωνίνος ο Ευσεβής αναγνωρίζοντας την συμβολή των Αρκάδων στην ίδρυση της Ρώμης, επισκέφτηκε το Παλλάντιο της Αρκαδίας, το οποίο την εποχή εκείνη ήταν σχεδόν εγκαταλελειμμένο και για να το τιμήσει το εποίκισε και το ξαναέκτισε. Στους πρόποδες του Αβεντίνου λόφου, κοντά στην "Πόρτα Τριγκεμίνα", υπήρχε βωμός προς τιμήν τον Ευάνδρου, όπου του προσφέροντο θυσίες. Βωμός προς τιμήν της μητέρας του, που οι Λατίνοι την ονόμαζαν "Καρμέντα", βρισκόταν στους πρόποδες του Καπιτωλίνου λόφου, κοντά στην πύλη που ονομάστηκε από αυτήν "Πόρτα Καρμέεντάλις".
Ερμόδωρος ο Σαλαμίνιος
Ο Ερμόδωρος ο Σαλαμίνιος ήταν Έλληνας αρχιτέκτονας καταγόμενος από τη Σαλαμίνα της Κύπρου, ο οποίος δραστηριοποιήθηκε στη Ρώμη κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 2ου αιώνα π.Χ..
Η Σαλαμίνα στην Κύπρο, αρχαιολογικός χώρος
Φυσικὰ ἡ Ρώμη δὲν χτίστηκε σὲ μία μέρα ὅπως καὶ δὲν χτίστηκε ἀποκλειστικὰ ἀπὸ Ρωμαίους ἀρχιτέκτονες. Οἱ Ἕλληνες ἦταν αὐτοὶ ποὺ κατασκεύασαν τὰ πρῶτα μνημεῖα τῆς Αἰώνιας Πόλης. Δραστηριοποιούμενος στὴ Ρώμη μεταξὺ τοῦ 146 π.Χ. καὶ τοῦ 102 π.Χ., περίοδο ἔντονης ἑλληνοποίησης, ὁ Ἐρμόδωρος ἦταν ἕνας ἐκ τῶν πρώτων Ἑλλήνων ἀρχιτεκτόνων οἱ ὁποῖοι ἐργάστηκαν στὴν πόλη.
Δραστηριοποιούμενος στη Ρώμη μεταξύ του 146 π.Χ. και του 102 π.Χ., περίοδο έντονης ελληνοποίησης , ο Ερμόδωρος ήταν ένας εκ των πρώτων Ελλήνων αρχιτεκτόνων οι οποίοι εργάστηκαν στην πόλη. Συνεισέφερε στην ανέγερση κτιρίων η οποία σημάδεψε την απαρχή της μνημειοποίησης του Πεδίου του Άρεως, όπως τον Ναό του Διός του Στάτορος ( Γιούπιτερ Στάτορ) ή τον Ναό του Άρεως (Μαρς). Το έργο του ενέπνευσε τον Βιτρούβιο στη συγγραφή της πραγματείας του με τίτλο De architectura όπου βασίζεται στα σχέδια του Ερμόδωρου για την πρόταση μιας ιδανικής εκ νέου κατασκευής ενός περίπτερου ναού. Ο Ερμόδωρος εργάστηκε συνεργαζόμενος κυρίως με Έλληνες νεοαττικούς γλύπτες, όπως ο Διόνυσος και ο Πολυκλής, δημιουργοί του λατρευτικού αγάλματος του ναού του Γιούπιτερ Στάτορ, καθώς και ο Σκόπας ο Νεώτερος, στον οποίον αποδίδεται το σύμπλεγμα αγαλμάτων του ναού του Άρεως.
1521 Ιταλική έκδοση του Δέκατου Βιβλίου του Βιτρούβιου De architectura, που στεγάζεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης.
Ο Ερμόδωρος ο Σαλαμίνιος διηύθυνε την ανέγερση του Ναού του Στάτορος Διός ( Γιούπιτερ Στάτορ), τον οποίον αφιέρωσε ο Κουίντος Καικίλιος Μέτελλος Ύπατος το 143 π.Χ.. Ο ναός, ο οποίος ήταν ο πρώτος που χτίστηκε εξ'ολοκλήρου με τη χρήση μαρμάρου, ανεγέρθηκε στο μέσον πλατείας περιτριγυρισμένης από κιονοστοιχία (το Περιστύλιο του Μετέλλου το οποίο χτίστηκε εκ νέου αργότερα και μετονομάστηκε σε Περιστύλιο της Οκταβίας). Επρόκειτο για ένα από τα πρώτα παραδείγματα θρησκευτικών κτιρίων τα οποία αποτελούσαν τμήμα ενός αρχιτεκτονικού συμπλέγματος μεγαλύτερου μεγέθους.
Porticus Caecili Σήμερα
Ο Κουίντος Καικίλιος Μέτελλος...Μετά τον θρίαμβό του έκτισε τη Στοά των Καικιλίων (Porticus Caecilii, που αργότερα έγινε Porticus Octaviae) στο Άρεως Πεδίον. Έκτισε επίσης δύο μεγαλειώδεις ναούς: ο ένας αφιερωμένος στον Δία (Jupiter) και ο άλλος στην Ήρα (Juno). Αυτοί ήταν οι πρώτοι μαρμάρινοι ναοί στη Ρώμη, διακοσμημένοι με έφιππα αγάλματα των διάφορων στρατηγών τού Αλεξάνδρου, που έφερε από την Ελλάδα
Ο ναός του Στάτορος Διός στην Ρώμη σε σχεδιαστική αποτύπωση .
Σχεδίασε τα αρχιτεκτονικά σχέδια του Ναού του Άρεως (Μαρς), τον οποίον αφιέρωσε μάλλον ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας Ύπατος το 138 π.Χ., και όχι ο Δέκιμος Ιούνιος Βρούτος, και ο οποίος ευρισκόταν κατά μήκος του Circus Flaminius. Ήταν, επίσης, ο αρχιτέκτονας ο οποίος διηύθυνε την ανέγερση ή επέκταση των Ναβαλίων, ποταμίσιου λιμένα της Ρώμης.
Απολλόδωρος ο Δαμασκηνός
Ο Απολλόδωρος ο Δαμασκηνός υπήρξε αρχαίος μηχανικός, αρχιτέκτονας, πολιτικός και στρατιωτικός, ο οποίος έζησε στο τέλος 1ου με αρχές 2ου αιώνα.
Ο Απολλόδωρος της Δαμασκηνού (Δαμασκού) ήταν Έλληνας αρχιτέκτονας και μηχανικός. Ήταν πιο διάσημος για τον σχεδιασμό του ναού της Αρτέμιδος στην Έφεσο. Ήταν ένας λαμπρός μηχανικός και οραματιστής αρχιτέκτονας του οποίου η συνεισφορά στην αρχιτεκτονική χρησιμοποιούνται ακόμη ευρέως σήμερα. Ο Απολλόδωρος καταγόταν από τη Δαμασκό της Συρίας, την εποχή που αποικίστηκε από τους Έλληνες.
Ο Απολλόδωρος της Δαμασκού ήταν ο μηχανικός και αρχιτέκτονας στον οποίο πιστώνεται το σχέδιο μερικών από τα αυτοκρατορικά κτίρια που ανεγέρθηκαν υπό τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τραϊανό (κυβερνούσε 98-117AD). Αυτό περιλαμβάνει τα Ρωμαϊκά λουτρά, το Φόρουμ, τη Στήλη του Τραϊανού και την αγορά, καθώς και την Ούλπια Βασιλική στη Ρώμη.
Το έργο του θεωρείται απαραίτητο για την κατανόηση των εξελίξεων στις κατασκευαστικές τεχνικές και τη χρήση αφηγηματικών ανακουφισμάτων.
Έμπνευση: Οι αρχιτεκτονικές του καινοτομίες εμπνεύστηκαν από την αρχιτεκτονική της γενέτειρας του, της Δαμασκού, της Παλμύρα και της νότιας Συρίας
Εκτέλεση: Εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Αδριανό και εκτελέστηκε γύρω στο 130 μ.Χ.
Μέρος από την αγορά του Τραϊανού.
Ένα από τα παλαιότερα παραδείγματα δημόσιων εμπορικών χώρων προέρχεται από την αρχαία Ρώμη, όπου βρίσκονταν οι εμπορικές αγορές. Ένα από τα παλαιότερα δημόσια εμπορικά κέντρα ήταν η Αγορά του Τραϊανού στη Ρώμη. Η Αγορά του Τραϊανού θεωρείται πιθανότατα κατασκευάστηκε από τον Απολλόδωρο της Δαμασκού γύρω στο 100-110 μ.Χ. και θεωρείται ότι είναι το παλαιότερο εμπορικό κέντρο στον κόσμο.
Και στην καρδιά της Ρώμης, στις πλαγιές του Κυρινάλιου Λόφου όπου εκεί ανεβαίνει η Αγορά του Τραϊανού.
Η Αγορά του Τραϊανού
Ο Κυρινάλιος Λόφος (ή Κυρίνιος Λόφος) ήταν ένας από τους επτά λόφους της Ρώμης. Όπως πιστοποιούν οι ανασκαφές στους κήπους σ’ αυτό το λόφο οι Ρωμαίοι έχτισαν ναούς για αρκετές θεότητες, από τη Φλόρα ( Χλωρίς ) στον Κουϊρίνο (Μάρς -Άρης ), από τον οποίο πήρε το όνομά του ο λόφος. Κατά τη βασιλεία του Κωνσταντίνου χτίστηκε εδώ το τελευταίο σύμπλεγμα Ρωμαϊκών λουτρών, όπως πιστοποιούν τα αγάλματα των δίδυμων Κάστορα και Πολυδεύκη να δαμάζουν τα άλογα, που διακοσμούν την κρήνη στην πλατεία. Ο Κυρινάλιος, όντας ο ψηλότερος λόφος στη Ρώμη, ήταν περιζήτητος και έγινε δημοφιλές μέρος για τους Ρωμαίους πατρικίους, που έχτισαν τις πολυτελείς επαύλεις τους. Παράδειγμά τους είναι τα ερείπια μιας βίλας στους κήπους του Κυρηναλίου, όπου έχει βρεθεί ένα ψηφιδωτό, τμήμα του αρχαίου δαπέδου.
Ο Τραϊανός και ο αρχιτέκτονας του Απόλλοδωρος της Δαμασκού σχεδίασαν αυτό το φουτουριστικό συγκρότημα 150 καταστημάτων και γραφείων.
Μπορούσες να αγοράσεις τα πάντα από μετάξι και μπαχαρικά της Μέσης Ανατολής μέχρι φρέσκα ψάρια, φρούτα ακόμα και λουλούδια.
Η μνημειώδης Γέφυρα στον Δούναβη του Απολλόδωρου. Ο ίδιος ο Απολλόδωρος βρίσκεται στο προσκήνιο πίσω από τον θυσιάζοντα αυτοκράτορα
Ο Απολλόδωρος ο Δαμασκηνός γεννήθηκε στη Δαμασκό και έζησε στη Ρώμη την εποχή του αυτοκράτορα Τραϊανού και Αδριανού. Ο Τραϊανός του ανέθεσε την κατασκευή σημαντικών έργων με πιο σημαντικό τη Αγορά του Τραϊανού (Forum Trajani), η οποία οικοδομήθηκε μεταξύ 107 και 113[Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996]. Επίσης σημαντικό έργο του θεωρείται η κατασκευή της γέφυρας του Δούναβη μήκους 1300 μέτρων, η οποία στηριζόταν σε 20 στύλους και ίχνη της σώζονται στο Ντέμπρετσεν της Ουγγαρίας [ Οι αρχαίες γέφυρες». www.tmth.edu.gr. Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ] και[Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996]. Αναφέρεται ότι εργάστηκε για την κατασκευή των λιμένων του Τσεντοτσέλε και της Όστιας όπου ελιμενίζοντο τα εμπορικά πλοία τα οποία μέσω του Τίβερη έφθαναν μέχρι τη Ρώμη. Μετά το θάνατο του Τραϊανού έπεσε σε δυσμένεια, εξορίστηκε και αργότερα σκοτώθηκε από τον Αδριανό[ Lexikon historikomythikon kai geōgraphikon. ek tēs hellēnikēs typographias Ph. Andreōla. 1 Ιανουαρίου 1834.].
Παραπομπές και πηγές
http://www.perseus.tufts.edu
Βιργίλιος, Αινειάδα, Βιβλίο Η΄
Τίτος Λίβιος, "Από την ίδρυση της Ρώμης", 1.5.1
Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Ρωμαϊκή Αρχαιολογία/α/31
Πατριδογνωσία, ένθετο εφημερίδας Έθνος της Κυριακής, τεύχος 84 Κυριακής 21 Σεπτεμβρίου 2003.
Pierre Grimal, Dictionnaire de la Mythologie Greque et Romaine, Paris, s.v. Evandros.
Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, «Ρωμαϊκή Αρχαιολογία»
Στράβων, Γεωγραφικά, Βιβλίο Ε΄
Βιργίλιος, Αινειάδα, Βιβλίο Η΄
Τίτος Λίβιος, "Από την ίδρυση της Ρώμης"
Πηγές από σύγχρονους συγγραφείς:
- Pailler 2001, σελ. 16.
- Gros 1973, σελ. 155.
- Gros 1973, σελ. 137-161.
- Gros 1973, σελ. 158.
- Gros 1973, σελ. 156.
- Grenier 1969, σελ. 283.
- Van Wonterghem 1988.
Πηγές από αρχαίους συγγραφείς:
- Vitruve, De l'architecture, Livre III
- Cicéron, De l'orateur, I, 14, 62
Πηγές
- Gros, Pierre (1973). «Hermodoros et Vitruve». Mélanges de l'École française de Rome 85 (1): σελ. 137-161.
- Grenier, Albert (1969). Le Génie romain dans la religion, la pensée, l'art. Albin Michel.
- Pailler, Jean-Marie (2001). Les mots de la Rome antique. Presses Universitaires du Mirail.
- (Ιταλικά) Van Wonterghem, Frank (1988). Topografia romana. Ricerche e discussioni. Firenze: Leo S. Olschki.
- Βιτρούβιος, De architectura
- Carle Wescher , Anselme Petetin, επιμ. (1867). Πολιορκητικά και πολιορκία διαφόρων πόλεων (στα Ελληνικά με έναν πρόλογο στα Λατινικά). Παρίσι: M. Baroche. σελίδες Περιέχει: Εκ των Απολλόδωρου Πολιορκητικά. Σελ. 135 – 193.
- Ρωμαϊκό ανάγλυφο: μία από τις σκηνές του Κίονα στο Φόρουμ του Τραϊανού στη Ρώμη
- https://el.wikipedia.org/
- Apolodoro de Damasco (1867). "Πολιορκητικα". In Carle Wescher; Anselme Petetin (eds.). Poliorkētika kai poliorkiai diaphorōn poleōn. Poliorcétique des Grecs. Traités thēoriques. Récits historiques. Oxford: Oxford University Press.
- Cassius Dio (1925) [3rd century], "Epitome of Book 69", Cassius Dio's Roman History, translated by Earnest Cary (Loeb Classical Library ed.), Roman History, 69.3–4, retrieved 21 September 2024 – via Thayer's LacusCurtius
- Grout, James (n.d.) "Apollodorus of Damascus". Roma: Essays on Roman Architecture. In the Encyclopædia Romana.
- Landart, Paula (6 March 2023). Finding Ancient Rome: Walks in the city. Paula Landart.
- Procopius (1940) [6th], The Buildings, translated by H. B. Dewing (Loeb Classical Library century ed.), Book IV, 6:11–16; pp. 271–273 – via Thayer's LacusCurtius
Τα ρωμαϊκά Λουπερκάλια και οι ελληνικές απόκριες *
Ο Μιχαήλ Α. Τιβέριος έγραφε στο «Βήμα» («Απόκριες και αρχαιότητα», 25/2/2001): «Τα Λουπερκάλια μεταξύ άλλων περιλάμβαναν θυσία, κυρίως με κατσίκια και κριάρια, κοινή συνεστίαση όλων των μελών του ιερατικού σωματείου που ήταν επιφορτισμένο με τη λατρεία του θεού (Λούπερκοι), καθώς και οδοιπορία των τελευταίων στους δρόμους της Ρώμης. Ξεκινούσαν από τη σπηλιά του θεού τους και κατέληγαν πάλι σ' αυτήν έχοντας διασχίσει διάφορα τμήματα της πόλης, από τα οποία, σύμφωνα με την παράδοση, είχαν περάσει και οι μυθικοί δίδυμοι ιδρυτές της. Οι Λούπερκοι έτρεχαν γυμνοί φορώντας μόνο το δέρμα των θυσιασθέντων θυμάτων τους και έχοντας στο κεφάλι τους ένα στεφάνι. Κρατώντας μαστίγια καμωμένα από λουριά που είχαν κοπεί από τα δέρματα των ζώων που είχαν προσφέρει στον θεό τους, κτυπούσαν καθ' οδόν όσους συναντούσαν και κυρίως γυναίκες. Προτιμούσαν τους γλουτούς τους, αφού πίστευαν ότι με τον τρόπο αυτόν τις καθιστούσαν γόνιμες μητέρες. Η όλη γιορτή είχε φτάσει σε ακρότητες, πράγμα που ανάγκασε τον Αύγουστο να πάρει μέτρα. Απαγόρευσε τη συμμετοχή σ' αυτή παιδιών και εφήβων, ενώ η πομπή των Λουπέρκων υποχρεωτικά έπρεπε να συνοδεύεται από σώμα ιππέων που επέβλεπε ώστε τα τυχόν έκτροπα να μην ξεπερνούν κάποια όρια. Εν κατακλείδι τα Λουπερκάλια ήταν μια γιορτή αγροτική και ποιμενική που αποσκοπούσε να συνδράμει στην ευφορία της γης και στη γονιμότητα των ανθρώπων και των ζώων, ενώ συγχρόνως βοηθούσε και στην κάθαρση της πόλης. Εχοντας βαθιές ρίζες και απήχηση στις λαϊκές μάζες συνέχισε να είναι αγαπητή και μετά την επικράτηση του χριστιανισμού ακόμη και ανάμεσα σε πιστούς του Ναζωραίου!».
Από την Αρκαδία του Εύανδρου στους Ρωμύλο και Ρέμο
Τα Λουπερκάλια ήταν μια από τις παλαιότερες ρωμαϊκές γιορτές που τελούνταν κάθε χρόνο προς τιμήν του Λούπερκους, πρώιμου θεού της γονιμότητας στη ρωμαϊκή μυθολογία. Τα Λουπερκάλια γιορτάζονταν σε πολλές πόλεις της Ιταλίας και της Γαλατίας. Αναφέρεται ότι επρόκειτο αρχικά για ποιμενική γιορτή, καθώς ο Λούπερκους ήταν προστάτης των βοσκών και συνδεόταν με το θηλασμό και την ανατροφή του Ρωμύλου από τη Λύκαινα. Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, μάλιστα, και οι συνεχιστές τους θεωρούσαν τη γιορτή αφιερωμένη στο θεό Πάνα και ως πρώτο εισηγητή της τον Αρκάδα Εύανδρο, στην προσπάθειά τους να ταυτίσουν ρωμαϊκές θεότητες με αντίστοιχες ελληνικές.
Η γιορτή πραγματοποιούνταν κάθε χρόνο στις 15 Φεβρουαρίου στο Λουπερκάλιο, τη σπηλιά στον Παλατίνο Λόφο που λέγεται ότι ανατράφηκαν τα αδέρφια Ρωμύλος και Ρώμος, από τους Λουπέρκους, ιερατικό σωματείο. Στο ιερό θυσιάζονταν κριάρια και κατσίκια. Ένας από τους ιερείς βύθιζε ένα σπαθί στο αίμα των θυσιασμένων ζώων και το ακουμπούσε στο κεφάλι δυο ευγενών νέων, οι οποίοι μετά ξεσπούσαν σε γέλια, συμβολίζοντας έτσι τον εξαγνισμό των βοσκών.
Κύριοι άξονες της γιορτής, λοιπόν, ήταν η γονιμότητα και ο εξαγνισμός, februare στα λατινικά, εξ ου και το όνομα του μήνα κατά τον οποίο γινόταν η γιορτή (Φεβρουάριος).
Ο Παυσανίας αναφέρει: «ῶν δ’ εὐγενῶν νεανίσκων καὶ ἀρχόντων πολλοὶ διαθέουσιν ἀνὰ τὴν πόλιν γυμνοί, σκύτεσι λασίοις τοὺς ἐμποδὼν ἐπὶ παιδιᾷ καὶ γέλωτι παίοντες· πολλαὶ δὲ καὶ τῶν ἐν τέλει γυναικῶν ἐπίτηδες ἀπαντῶσαι παρέχουσιν ὥσπερ ἐν διδασκάλου τὼ χεῖρε ταῖς πληγαῖς, πεπεισμέναι πρὸς εὐτοκίαν κυούσαις, ἀγόνοις δὲ πρὸς κύησιν ἀγαθὸν εἶναι» (Παυσανία Βίοι Παράλληλοι, Καίσαρ, κεφ.61).
Το 496, με εντολή του Γελάσιου, η 14η Φεβρουαρίου ορίστηκε ως η χριστιανική γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου. Ο Γελάσιος δεν ξεκαθάρισε ποιος ήταν ο Άγιος που ήθελε να τιμήσει, αλλά πιστεύεται ότι συνδύασε τον βίο τριών ανδρών. Ο πρώτος Βαλεντίνος αποκεφαλίστηκε από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο επειδή πάντρευε κρυφά Χριστιανούς, ενώ οι άλλοι δύο ήταν Χριστιανοί που μαρτύρησαν, επειδή αρνήθηκαν να αλλαξοπιστήσουν. Η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου το 496 δεν είχε καμία σχέση με τον έρωτα.
