Ο Απολλώνιος ο Περγεύς .
Ο Απολλώνιος ο Περγαίος (ή Περγεύς) υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες μαθηματικούς – γεωμέτρες και αστρονόμους της αλεξανδρινής εποχής. Γεννήθηκε περί το 260 π. Χ. (ή σύμφωνα με άλλους μελετητές περί το 246 με 221 π.
Επιστήμονες έχουν αποκαλύψει δύο χαμένα έργα του Απολλώνιου, του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού από την Μικρά Ασία και η συγκεκριμένη ανακάλυψη να ρίχνει νέο φως στη διατήρηση και τη διάδοση της γνώσης των επιστημών των Ελλήνων στην αρχαιότητα κατά την λεγόμενη «Χρυσή Εποχή» του Ισλάμ.
Τα δύο έργα βρέθηκαν σε ένα αραβικό χειρόγραφο, το οποίο ήταν ξεχασμένο στην Βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου του Leiden, στην Ολλανδία.
Η ελληνική Πέργη στην Παμφυλία της Μ. Ασίας στις μέρες μας
Ο Απολλώνιος (Απολλώνιος ο Περγεύς 262 π.Χ.–190 π.Χ. ) είναι γνωστός για το πρωτοποριακό του έργο στην Γεωμετρία. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς και γεωμέτρες της αρχαιότητας. Γεννήθηκε περί το 260 π.Χ. στην αρχαία ελληνική πόλη Πέργη της Παμφυλίας, στην Μικρά Ασία. Σπούδασε και δίδαξε στην Αλεξάνδρεια. Από τα 21 έργα μαθηματικών, γεωμετρίας, αστρονομίας και μηχανικής που έγραψε, σώζονται μόνο τέσσερα, με πιο γνωστό τα Κωνικά.
Ευρωπαϊκός χάρτης, του 1732 μ.Χ. ζωγραφισμένος στο χέρι, στην Κωνσταντινούπολη (Φωτογραφία: Leiden University Libraries).
Το έργο αυτό, το οποίο εισάγει τις έννοιες των υπερβολών, των ελλείψεων και των παραβολών, ήταν ένα από τα πιο επιδραστικά στα αρχαία μαθηματικά της Μ. Ασίας . Ωστόσο, μόνο τέσσερα από τα αρχικά οκτώ βιβλία των “Κωνικών” ήταν διαθέσιμα στους Ευρωπαίους μελετητές κατά την Αναγέννηση.
Τα βιβλία που λείπουν – τα πέντε και επτά- βρέθηκαν τώρα διατηρημένα σε ένα αραβικό χειρόγραφο του 11ου αιώνα, μια μετάφραση που επίσης είχε χαθεί από την ιστορία.
Διασώθηκαν τα εξής έργα του:Κωνικά (8 βιβλία), Περί Λόγου Αποτομής (2 βιβλία), Κατασκευή Δύο Μέσων Αναλόγων, Σύγκριση 12/εδρου και 20/εδρου.Χάθηκαν τα εξής έργα του:Περί Χωρίου Αποτομής (2 βιβλία), Επαφαί (2 βιβλία), Νεύσεις (2 βιβλία), Επίπεδοι Τόποι (2 βιβλία), Περί Ατάκτων Αλόγων, Ωκυτόκιο, Περί Κοχλίου ή Ελίκων, Η Καθόλου Πραγματεία, Περί Του Πυρίου, Περί Της Κατασκευής Υδραυλικού Αρμονίου, Θεωρία Αριθμών, Περί Λογιστικών, Αναλυόμενος Τόπος, Κατασκευές Ωρολογίων, Οπτική, Διωρισμένη Τομή και ένα Αστρονομικό σύγγραμμα αγνώστου τίτλου.
Τα χειρόγραφα, τα οποία αποκτήθηκαν από τον Ολλανδό ειδικό μελετητή θεμάτων Ανατολής και μαθηματικό Jacob Golius κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στη Μέση Ανατολή τον 17ο αιώνα, αποτελούν μέρος μιας τεράστιας συλλογής σχεδόν 200 χειρογράφων που έφερε στο Πανεπιστήμιο του Leiden.
Ο μαθηματικός Jacob Golius
Η απόκτηση αυτών των κειμένων από τον Golius όχι μόνο εμπλούτισε τη δυτική επιστημονική επιστήμη, αλλά έπαιξε επίσης καθοριστικό ρόλο στην ανακάλυψη χαμένων αρχαίων έργων.
Ένα αραβικό εικονογραφημένο χειρόγραφο του 12ου αιώνα του Βιβλίου Σταθερών Αστέρων του Αμπντ αλ-Ραχμάν αλ-Σούφι. Η αριστερή σελίδα περιγράφει την Κορώνα Βορεάλη (Το Βόρειο Στέμμα), ενώ η δεξιά σελίδα καρτοποιεί τα αστέρια στον προηγούμενο αστερισμό Μπότς).
Η πρόσφατα αποκαλυφθείσα αραβική μετάφραση των χαμένων βιβλίων του Έλληνα μαθηματικού και αστρονόμου Απολλώνιου συνοδεύεται από λεπτομερείς εικονογραφήσεις και εξαίσια αραβική καλλιγραφία. Ο Ολλανδός μαθηματικός και ιστορικός της επιστήμης, Jan Pieter Hogendijk, τόνισε τη σημασία που έχουν τα χειρόγραφα ως σύμβολα των πνευματικών επιτευγμάτων των επιστημόνων στο ισλάμ . “Αυτά τα χειρόγραφα αποτελούν απόδειξη της πνευματικής πειθαρχίας και της συγκέντρωσης των δημιουργών τους”, δήλωσε ο Hogendijk.
Τα βιβλία 5 έως 8 των Κωνικών θεωρούνταν χαμένα για αιώνες, ώσπου βρέθηκε ένα αραβικό χειρόγραφο (μετάφραση των βιβλίων 5 έως 7 από τον Θαμπίτ ιμπν Κούρρα, με την επιμέλεια των αδελφών Μπανού Μούσα) στη Βιβλιοθήκη της Φλωρεντίας Η Λαυρεντιανή βιβλιοθήκη, ή Λαουρεντσιάνα, είναι μία από τις σπουδαιότερες βιβλιοθήκες της Ευρώπης. Βρίσκεται στη Φλωρεντία της Ιταλίας και περιλαμβάνει περισσότερα από 4.500 πολύτιμα χειρόγραφα και 4.500 τόμους αρχετύπων.
. Η μετάφρασή τους δημοσιεύτηκε το 1661 στη Φλωρεντία. Ο 8ος τόμος του έργου δεν σώζεται.
Το έργο του, εισάγει τις έννοιες της υπερβολής, της έλλειψης και της παραβολής, ενώ υπήρξε το βιβλίο με την μεγαλύτερη επιρροή στα μαθηματικά της ανατολής. Τα βιβλία – πέντε από ένα σύνολο επτά – πλέον φυλάσσονται σε ένα αραβικό χειρόγραφο του 11ου αιώνα, μια μετάφραση που είχε χαθεί στην ιστορία.
Απεικόνιση δέντρων στο χειρόγραφο (Φωτογραφία: Leiden University Libraries).
Ο τόμος “Προφήτες, ποιητές και λόγιοι”, ο οποίος περιλαμβάνει συνεισφορές από περισσότερους από 50 μελετητές και βιβλιοθηκονόμους, εξετάζει την ιστορία της αλληλεπίδρασης των Κάτω Χωρών με τη Μέση Ανατολή, ιδίως στις αρχές του 17ου αιώνα.
Προσφέρει επίσης μια ματιά στη βαθιά επιρροή των αραβικών χειρογράφων στη δυτική επιστημονική σκέψη και υπογραμμίζει τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν τα κείμενα αυτά στη γεφύρωση της αρχαίας ανατολικής και τις των Ελλήνων επιστημόνων γνώσης και της ισλαμικής .
Η μεγάλη επιρροή της επιστημονικής παράδοσης των Ελλήνων στον Ισλαμικό κόσμο
Το χειρόγραφο που εντοπίστηκε ρίχνει φως στην ακμάζουσα επιστημονική παράδοση του αραβικού χώρου. Τονίζει τα έργα εξεχουσών προσωπικοτήτων, όπως ο Ibn Muhammad al-Qazwini, του οποίου, το εγκυκλοπαιδικό έργο Ajaib al-Makhluqat wa Khraib al-Mawjudat (Θαύματα της Δημιουργίας και Σπάνια Είδη Ζώντων Όντων), συνδυάζει τις επιστήμες της ζωολογίας, της βοτανολογίας και της κοσμογραφίας.
Ο τόμος παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο οι λόγιοι στο ισλάμ συνέβαλαν στους τομείς των μαθηματικών, της αστρονομίας και άλλων επιστημών, διατηρώντας ( Σ.Σ. του Ελληνικού κόσμου) και επεκτείνοντας τις αρχαίες γνώσεις οι οποίες που αργότερα συνέβαλαν στην ευρωπαϊκή Αναγέννηση..
Ο Απολλώνιος ο Περγαίος (ή Περγεύς) σε άγαλμα και διάφορα θαλάσσια και χερσαία όντα που απεικονίζονται σε αραβικό χειρόγραφο του Βιβλίου των Βοτάνων του Έλληνα Διοσκουρίδη. (Φωτογραφία μέσω Πανεπιστημιακών Βιβλιοθηκών του Λέιντεν)
Σημασία για την εποχή μας
Ο καθηγητής Mostafa Zahri από το πανεπιστήμιο Sharjah,(Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) υπογραμμίζει τη σημασία της συντήρησης των αραβικών χειρόγραφων, σημειώνοντας ότι περιέχουν ανεκτίμητα αρχεία των επιτευγμάτων του πολιτισμού στον αραβικό κόσμο.
Παρά τη σημασία τους ωστόσο, πολλά χειρόγραφα δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Πραγματοποιούνται προσπάθειες για την ψηφιοποίησή τους και είναι αναγκαία η διεπιστημονική συνεργασία για την αποκάλυψη της πλήρους ιστορικής και μαθηματικής τους αξίας.
Για την προαγωγή ευρύτερης συνεργασίας, δημιουργήθηκε ένα εργαστήριο στο πανεπιστήμιο Sharjah,στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα όπου δουλεύουν από κοινού δυτικοί επιστήμονες και Άραβες ακαδημαϊκοί. Σ’ αυτό περιλαμβάνεται η μελέτη του αριθμητικού συστήματος Abjad, ( γλωσσολογία, σύστημα γραφής, αλφάβητο- γλωσσολογικός όρος -γραμμένος με λατινική γραφή- για το χαρακτηρισμό γραφών που βασίζονται κυρίως στα σύμφωνα, όπως η αραβική γραφή, σε αντιδιαστολή με τα αλφάβητα (που περιλαμβάνουν και φωνήεντα) το οποίο χρησιμοποιήθηκε από Άραβες μαθηματικούς στις επιστημονικές τους εργασίες, ειδικά στη δημιουργία αστρονομικών οργάνων, όπως είναι η εξέλιξη του αστρολάβου της εφεύρεσης του Απολλώνιου Περγαίου .
Ο αστρολάβος είναι ένα ιστορικό αστρονομικό όργανο το οποίο χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί και οι αστρονόμοι για τη ναυσιπλοΐα και την παρατήρηση του Ήλιου και των αστεριών από τον 3ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 18ο αιώνα μ.Χ., μετά τον οποίο χρησιμοποιήθηκε ένα πιο εξελιγμένο όργανο, ο εξάντας. Χρησιμοποιώντας τον αστρολάβο προέβλεπαν τις θέσεις του ήλιου της σελήνης, των πλανητών των άστρων και των δορυφόρων. Με τη βοήθεια του αστρολάβου είναι δυνατό να βρεθεί η ώρα αν είναι γνωστό το γεωγραφικό μήκος και πλάτος ή αντίστροφα. Η εφεύρεσή του αποδίδεται στον Έλληνα αστρονόμο και μαθηματικό Απολλώνιο τον Περγαίο (πιθανότατα γύρω στο 220 π.Χ.) και λίγο αργότερα στον Ίππαρχο τον 2ο αι. π.Χ. και αρχικά είχε σχήμα σφαίρας (αστρολάβος Ίππαρχου). Αργότερα, τον 8ο με 10ο αι., ο αστρολάβος έλαβε σχεδόν επίπεδη μορφή από τους Άραβες (λέγεται ότι ο πρώτος επίπεδος αστρολάβος φτιάχτηκε τον 8ο αιώνα από τον Πέρση μαθηματικό Fazari) που απαρτιζόταν από έναν κύκλο και ένα κινητό βραχίονα, ο οποίος προσδιόριζε το ύψος των ουράνιων σωμάτων. Από την Ισλαμική Ισπανία, ο αστρολάβος διαδόθηκε στην Ευρώπη τον 11ο αιώνα μ.Χ. και χρησιμοποιήθηκε στη ναυσιπλοΐα μέχρι τον 18ο αι. έως ότου τελικά αντικαταστάθηκε από τον εξάντα.
Πίνακας και το αστρονομικό εγχειρίδιο του Ulugh Beg, με την ανάλυση του Al-Biruni για την κατασκευή του αστρολάβου και τη θεωρία του για την περιστροφή της Γης (Φωτογραφία: Leiden University Libraries).
Αποκαλύπτοντας αρχαίες επιστημονικές παραδόσεις
Καθώς περισσότερα από αυτά τα αρχαία αραβικά χειρόγραφα αποκαλύπτονται και μελετώνται, η συμβολή των Αράβων επιστημόνων έρχεται στο φως, προσφέροντας νέες προοπτικές για την ανάπτυξη των μαθηματικών, της αστρονομίας και άλλων επιστημών που είχαν αναπτύξει οι Έλληνες .
Οι ανακαλύψεις αυτές όχι μόνο εμπλουτίζουν την κατανόηση του παρελθόντος, αλλά υπογραμμίζουν επίσης τον κρίσιμο ρόλο που διαδραμάτισε ο αραβικός κόσμος στη διατήρηση και την πρόοδο της γνώσης.
Για το έργο του Απολλώνιου
Κορυφαίο έργο του είναι τα κωνικά ή «Περί κώνου τομαί». Τα κωνικά ήταν χωρισμένα σε οχτώ βιβλία (κεφάλαια) από τα οποία σώζονται τα επτά, τέσσερα στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο και τρία σε αραβική μετάφραση. Στα επτά πρώτα βιβλία υπάρχουν 387 θεωρήματα, 21 ορισμοί και 10 πορίσματα, ενώ στο 8ο, όπως συνάγεται από μαρτυρία του Πάππου, υπήρχαν άλλα 100. Ειδικά το 5ο βιβλίο των «Κωνικών» μαζί με το 5ο των «Στοιχείων» του Ευκλείδη και το «Περί Ελίκων» του Αρχιμήδη θεωρούνται ως τα κορυφαία αριστουργήματα της ελληνικής γεωμετρίας. Στο έργο του «Κωνικά» ο Απολλώνιος μετασχημάτισε ριζικά τη θεωρία των κωνικών τομών, οι απαρχές της μελέτης των οποίων ανάγονται στον Μέναιχμο, ενώ στην περαιτέρω επεξεργασία τους είχαν συμβάλει προς τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα οι Αρισταίος και Ευκλείδης (οι οποίοι έγραψαν και σχετικά συγγράμματα που δε διασώθηκαν), καθώς και ο Αρχιμήδης.
Ορισμός του Κώνου από τον Απολλώνιο .
Εάν από ένα σημείο αχθεί ευθεία προς την περιφέρεια κύκλου, ο οποίος δεν βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με το σημείο και προεκταθεί αυτή [η ευθεία] και προς τα δύο μέρη, και ενώ το σημείο μένει σταθερό, η ευθεία αφού περιστραφεί περί την περιφέρεια του κύκλου αποκατασταθεί πάλι στην αρχική της θέση, την επιφάνεια που γράφεται από την ευθεία (η οποία αποτελείται από δύο επιφάνειες που συνδέονται μεταξύ τους κατά την κορυφή, η κάθε μια από τις οποίες αυξάνεται επ' άπειρον, όταν η γράφουσα ευθεία προεκτείνεται επ' άπειρον), την καλώ κωνική επιφάνεια, κορυφή δε [καλώ] το σταθερό σημείο, άξονα δε [καλώ] την ευθεία που διέρχεται από το σημείο και το κέντρο του κύκλου. Κώνο δε καλώ το σχήμα που περιέχεται από τον κύκλο και την κωνική επιφάνεια την μεταξύ της κορυφής και της περιφέρειας του κύκλου.
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
