Η σημερινή ανάρτηση συνεχίζει το θέμα της προηγούμενης για τον αρμενικό εξωνυμικό προσδιορισμό των «βυζαντινών» Ρωμαίων. Στον Αρμένιο επίσκοπο Σεβεό αποδίδεται η συγγραφή λίγο μετά το 661 μιας ιστορίας στα αρμενικά η οποία καλύπτει συνοπτικά τα γεγονότα που αφορούν την Αρμενία από την εποχή του Πέρση βασιλιά Περόζη Α΄ (459-484) ως την έναρξη της βασιλείας του Ηρακλείου (610-641) και, από εκείνο το σημείο και έπειτα, η περιγραφή συνεχίζει πιο λεπτομερώς ως το έτος 661 επί βασιλείας του Κώνσταντος Β΄ (641-668).

Όποιος ενδιαφέρεται για την ιστορία του Σεβεού, υπάρχει η παρακάτω εξαιρετική αγγλική μετάφραση του Robert W. Thompson που θα χρησιμοποιήσω στην παρούσα ανάρτηση:

Robert W. Thompson (tr.), James Howard Johnston (hist. comm.), The Armenian History Attributed to Sebeos (Liverpool University Press 1999)

Όπως προανέφερα και στην προηγούμενη ανάρτηση, οι Αρμένιοι συγγραφείς χρησιμοποιούν δύο όρους για τους «βυζαντινούς» Ρωμαίους: «Ίωνες» (Yoynkʿ) και «Ρωμαίοι» (H(o)ṙomkʿ). Στην αγγλική του μετάφραση, ο Thompson αποδίδει τον όρο Yoynkʿ ως “Greeks” (λ.χ. Greek(s), the Greek kingdom, the Greek king, the Greek troops κλπ) και τον όρο H(o)ṙomkʿ ως “Romans” (Roman(s), the Roman empire, the Roman army, Roman language and literature, in the Roman language κλπ). Όπως παρατηρεί και ο Thompson, «ο όρος «Ρωμαίοι» αρχίζει να χρησιμοποιείται πιο συχνά προς το τέλος της ιστορίας» (Used increasingly towards the end of the text).

Στο ευρετήριο ειδικών όρων, ο Thompson γράφει ότι οι «βυζαντινοί» Ρωμαίοι αναφέρονται 75 φορές ως «Ίωνες» και 20 φορές ως «Ρωμαίοι». Παραθέτω τις σχετικές σελίδες:

Ο όρος «Ίωνες» προωτοεμφανίζεται στην λίστα του Thompson στην ενότητα #65 (“the Greek raid” = «η «Ιωνική» επιδρομή», “the Greek territory” = «η «Ιωνική» χώρα):

Ο όρος «Ρωμαίοι» (Hṙovmayetsʿi) πρωτοεμφανίζεται στην λίστα του Thompson στην ενότητα #77, με τον Thompson να παρατηρεί στην υποσημείωση #146 της πρώτης εμφάνισης: “Roman (hṙovmayetsʿi) which Sebeos uses as well as yoyn, ‘Greek’, for the Byzantines.”

Η «ρωμαϊκή» γλώσσα

Επί βασιλείας Κώνσταντος Β΄, ο Σεβεός για πρώτη φορά αποκαλεί την ελληνική γλωσσα «ρωμαϊκή»: Στην ενότητα #167, ο (Αρμένιος) καθολικός της Αρμενικής εκκλησίας Ναρσής Γ΄ (αρμενιστί Νερσής) είχε ανατραφεί «στην χώρα των “Ιώνων”» (in the territory of the Greeks) όπου διδάχθηκε «την γλώσσα και την γραμματεία των Ρωμαίων» (the language and literature of the Romans). Συζώντας με τους Ρωμαίους, ο Ναρσής αποδέχτηκε το διφυσιτικό χαλκηδονικό δόγμα και αργότερα μετέβη στην Αρμενία ως καθολικός με σκοπό να προσηλυτίσει τους μονοφυσίτες Αρμένιους στο χαλκηδονικό δόγμα. Λίγο αργότερα, έφτασε στην Αρμενία και ο αυτοκράτορας Κώνστας Β΄ και στον ναό του Αγίου Γρηγορίου του Τιβίου (Dvin) τελέστηκε χαλκηδονική (άρα «δυσσεβής» στα μάτια του μονοφυσίτη Σεβεού) λειτουργία «στην ρωμαϊκή γλώσσα από Ρωμαίο ιερέα». Εδώ είναι η μοναδική φορά που ο Thompson παραβίασε την μεταφραστική του συνήθεια και απέδωσε το αρμενικό επίρρημα hoṙomerēn = «ρωμαϊστί, στην ρωμαϊκή γλώσσα» ως “in the Greek language,” εξηγώντας όμως στην υποσημείωση #859 της ίδιας σελίδας ότι το πρωτότυπο αρμενικό κείμενο έχει το αρμενικό επίρρημα hoṙomerēn = «ρωμαϊστί» και ο Ρωμαίος ιερέας στο πρωτότυπο προσδιορίζεται ως hoṙom.

Με την ευκαιρία του αρμενικού επιρρήματος «ρωμαϊστί» που σχηματίζεται με ένα μόρφημα που η κλασική Αρμενική γλώσσα δανείστηκε από την Ιρανική (Ιραν. > Αρμ. -arēn > -erēn), παραθέτω μερικά άλλα τέτοια επιρρήματα για γλώσσες:

Hoṙomerēn = «ρωμαϊστί»

Asorerēn = «συριστί»

Dałmaterēn = [ «δαλματιστί» =] «λατινιστί» (για κάποιο μυστήριο και συνάμα ενδιαφέροντα λόγο, ήδη από την ύστερη αρχαιότητα οι Αρμένιοι γνώριζαν τα λατινικά ως «δαλματική γλώσσα»)

Hrēerēn = «εβραϊστί»

Νομίζω πως αυτά τα λίγα αρκούν για να σας κατατοπίσουν. https://smerdaleos.wordpress.com/

H ητική αντίληψη των Αρμενίων για τους Βυζαντινούς

Με το σχόλιο που έκανε σήμερα στην προηγούμενη ανάρτηση ο Δημήτρης με τον al Andalusi μου υπενθύμισε ότι ξέχασα να αναφέρω μία σημαντική ητική αντίληψη για τους Βυζαντινούς, αυτή των Αρμενίων.

Η άποψη των Αρμενίων για τους Βυζαντινούς έχει ενδιαφέρον διότι:

1) Οι Αρμένιοι γνωρίζουν τους ελληνόφωνους πληθυσμούς από την αρχαιότητα.

2) Οι Αρμένιοι που κατέληξαν εντός της αυτοκρατορίας συνεκρωμαΐστηκαν μαζί με τους ελληνόφωνους πληθυσμούς, με ένα σημαντικό όμως μέρος του πληθυσμού τους να μένει εκτός των συνόρων της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

3) Μετά το «σχίσμα» του 554 μ.Χ. μεταξύ της Αυτοκέφαλης «αιρετικής/μονοφυσιτικής» (ή όπως οι ίδιοι προτιμούν «μιαφυσιτικής») Αρμενικής εκκλησίας και της Χαλκηδονικής «Ορθοδοξίας», οι Αρμένιοι έχουν μια θρησκευτική σχέση μπαλαντέρ με τους Βυζαντινούς: εναντίον των αλλόθρησκων Αράβων είναι «χριστιανοί αδελφοί», αλλά όταν εγείρονται οι θρησκευτικοί ζήλοι και φανατισμοί (όπως έγινε τον 11ο και 12ο αιώνα όταν το Πατριαρχείο επιχείρησε τον ακούσιο/καταναγκαστικό «εκχαλκηδονισμό» τους) τότε μεταμορφώνονται σε μισητούς «αιρετικούς» και οι Αρμένιοι επιστρέφουν πίσω την «φιλοφρόνηση» με ανάλογα λόγια για τους Βυζαντινούς (έχοντας επίγνωση της συνεισφορά τους στον στρατό της αυτοκρατορίας και τον ρόλο τους στην άμυνα των ακριτικών περιοχών, όταν πρέπει με τη σειρά τους να περιφρονήσουν τους «Έλληνες» τους ονομάζουν «δειλούς» και «θηλυπρεπείς»). Μεγάλο μέρος των εντός της αυτοκρατορίας Αρμενίων αλλαξοπίστησε στον Χαλκηδονισμό. Οι αριστοκρατικοί «χαλκηδονίσαντες», επειδή αφομοιώθηκαν και γλωσσο-πολιτισμικά, έγιναν πλήρως αποδεκτοί από την Βυζαντινή κοινωνία. Οι αγροτικοί «χαλκηδονίσαντες» Αρμένιοι όμως που διατήρησαν την αρμενική τους γλώσσα, εξηγεί η Nina Garsoian, δεν έγιναν πλήρως αποδεκτοί από την βυζαντινή κοινωνία (η οποία συνέχιζε αδίκως να τους εξισώνει με τους «αιρετικούς» μονοφυσίτες ομοφύλους τους), αλλά απορρίφθηκαν και από τους μονοφυσίτες Αρμένιους, οι οποίοι τους θεωρούσαν «ξεπουλημένους» ή αρμενιστί «(τα)τζάτους».

Ας τα πάρουμε ένα ένα.

Ορολογία:

Οι Αρμένιοι χρησιμοποιούσαν τρεις όρους για τους ελληνόφωνους Βυζαντινούς: ο πιο συχνός είναι «Ίωνες» (Hunakan, όρος που κατάγεται από το παλαιο-αρμενικό Yunakan με το οποίο οι αρχαίοι Αρμένιοι χαρακτήριζαν τους αρχαίους Έλληνες, άρα μπορούμε να τον αποδώσουμε σαν «Έλληνες» στην ελληνική), «Ρωμαίοι» (αναμφίβολα τον δανείστηκαν από το βυζαντινό ενδωνύμιο Ρωμαίοι και από τους Άραβες που χρησιμοποιούσαν το Rum) και, τέλος, «Χαλκηδόνιοι», δηλωτικό της θρησκευτικής ταυτότητας των Ορθόδοξων Ρωμιών.

Μου πήρε κάποιο χρόνο, αλλά κατάφερα να επιβεβαιώσω ότι το “Greek” των αγγλικών μεταφράσεων των μεσαιωνικών αρμενικών κειμένων αντιστοιχεί στο Huyn/Hunakan και δεν είναι μεταφραστικό λάθος σαν αυτό που έδειξα στην προηγούμενη ανάρτηση. Το πρόβλημα της επιβεβαίωσης ήταν ότι τα αρμενικά κείμενα είναι και δυσεύρετα και γραμμένα με «τα γράμματα τα ανάσκελα» που λέει και ο Ζήκος στην κυρα-γιατρέσσα στο [17:09]:

http://www.youtube.com/watch?v=obJtuEwpae8Α

Αλλά, ένα κείμενο που στην αγγλική μετάφραση έχει τη λέξη “Greeks” δύο φορές στις δύο τελευταίες σειρές με βοήθησε να απομονώσω τον Αρμενικό όρο και να τον συγκρίνω «ανατομικά» με το հունական = Hunakan (το δεύτερο γράμμα σαν n,το τρίτο σαν L και το τέταρτο σαν u με δασεία):

Η παραπάνω σελίδα είναι από το ίδιο κεφάλαιο της Nina Garsoian όπως και οι παρακάτω:

Θα βρείτε αναφορές σε «Έλληνες» (“Greeks”/Hyun), σε Ρωμαίους (παρατήρησα ότι ο Ματθαίος ο Εδεσσαίος χρησιμοποιεί τον όρο ιδιαίτερα), στο «Χαλκηδονικό έθνος», σε «(τα)τζάτους» που παρέμειναν Αρμένιοι «μόνο σε γλώσσα και γραφή και σε όλα τα άλλα έγιναν «Ἑλληνες» και, κατά συνέπεια, δεν ανήκουν ούτε στο έθνος (azg) των «Ελλήνων» ούτε σε αυτό των Αρμενίων» και παρέθεσα και μια λατινική πηγή (William of Tyre) ο οποίος περιγράφει έναν Αρμένιο σαν «Αρμένιο σε όλα, αλλά «Γραικό» στην πίστη», όπου δείχνει ότι οι Φράγγοι χρησιμοποιούσαν τον όρο Graecus και με τη θρησκευτική σημασία του Ορθοδόξου.