ΚΑΥΔΙΑΝΑ ΔΙΚΡΑΝΑ

Σαμνίτες οπλίτες σε ζωγραφική από το ταφικό στην Νόλα 4ος αιών π.Χ.

ΚΛΑΥΔΙΑΝΑ ΔΙΚΡΑΝΑ : Ή ΤΑΠΕΙΝΩΤΙΚΗ ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΚΩΝ ΛΕΓΕΩΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ ΣΑΜΝΙΤΕΣ ΑΠΟΓΟΝΟΥΣ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ

Λέγεται στη φράση : » περνώ μέσα από τα καυδιανά δίκρανα » = αναγκάζομαι να υποστώ ταπεινώσεις. Η φράση προέρχεται από την ταπεινωτική ήττα του ρωμαϊκού στρατού στο Καύδιο, στην Αππία οδό, όπου ο ρωμαϊκός στρατός υποχρεώθηκε να περάσει κάτω από ένα ζυγό σε σχήμα Π κατασκευασμένο από δόρατα (καυδιανά δίκρανα). Τα Καυδιανά δίκρανα είναι μια στενωπός ανάμεσα στις απόκρημνες πλαγιές δυο ορέων των Απεννίνων της Ιταλίας, από την οποία περνούσε η Αππία Οδός.

Εκεί το 321 π.Χ. ο ρωμαϊκός στρατός ηττήθηκε κατά κράτος από τους Σαμνίτες, οι οποίοι ανάγκασαν τους νικημένους Ρωμαίους να περάσουν κάτω από έναν ταπεινωτικό ζυγό. Τον ζυγό αυτό σχημάτισαν τρία δόρατα σε σχήμα δίκρανου, τα δύο μπηγμένα κάθετα στο έδαφος και το τρίτο πάνω τους σε σχήμα Π.

Εν ολίγοις η έκφραση αυτή αναφέρεται σε αυτούς που ταπεινώνονται αποδεχόμενοι εξευτελιστικούς όρους…

Το Καύδιον (λατ. Caudium) ήταν ιταλική πόλη, πρωτεύουσα της φυλής των Σαμνιτών Καυδίνων. Βρισκόταν στα σύνορα της Καμπανίας στην Αππία οδό μεταξύ Βενεβέντου και Καπύης κάτω από το όρος Ταμπούρνο.

Στη θέση του Σαμνιτικού Καυδίου σήμερα βρίσκεται το χωριό Μοντεζάρκιο (Montesarchio). Στην μακρόχρονη ιστορία του το Καύδιον ήταν ανεξάρτητη πόλη και είχε αναπτύξει ένα πολιτισμό και μια δράση, για τα οποία αισθανόταν υπερήφανη.

Σαμνίτες 4-3 αιώνας π.Χ. ζωγραφική από την Ποσειδωνία

Αλλά, επειδή έχει ο καιρός γυρίσματα, κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους το Καύδιον κατελήφθη από τα ρωμαϊκά στρατεύματα και έγινε πόλη της ρωμαϊκής ισοπολιτείας. Αργότερα προσαρτήθηκε στη Φαλερνία φυλή. Η πόλη επιβίωνε μέχρι τον 9ο μ.Χ. αιώνα. Κοντά στην πόλη υπήρχε μια στενωπός γνωστή με το όνομα «Καυδιανά δίκρανα» (Furcae Caudinae στα λατινικά).

Η στενωπός αυτή βρισκόταν ανάμεσα σε δύο βουνά της οροσειράς των Σαμνιτικών Απεννίνων. Πρόκειται για το βουνό Σαουκόλι (708 μέτρα ύψος) στο βορρά, όπου σήμερα βρίσκεται το χωριό Αρπάγια, και το βουνό Βέτσιο (870 μέτρα ύψος) στο νότο. Ανάμεσα από τα δύο βουνά διερχόταν η Αππία οδός.

Κατά τον Δεύτερο Σαμνιτικό Πόλεμο το 321 π.Χ. στο στενό αυτό ο ρωμαϊκός στρατός στην προσπάθειά ου να καταλάβει το Καύδιον και να το ενσωματώσει στις κατακτήσεις του, ώστε να ελέγχει την Αππία οδό, το πέρασμα δηλαδή, υπέστη δεινή ήττα.

Τότε οι κάτοικοι του Καυδίου με επικεφαλής τον Σαμνίτη στρατηγό Πόντιο Ερέννιο, για να ταπεινώσουν τους Ρωμαίους υποχρέωσαν τον Ρωμαϊκό στρατό μαζί και τους δύο υπάτους που ήταν επικεφαλής, να περάσουν κάτω από έναν ζυγό σε σχήμα Π, φτιαγμένο από τρία δόρατα. Από το οικόσημο της πόλης συνάγεται ότι οι στρατιώτες υποχρεώθηκαν να περάσουν κάτω από το δίκρανο με πλήρη εξάρτυση και με δεμένα χέρια.

Με το γεγονός της ταπείνωσης του ρωμαϊκού στρατού από την φυλή των Σαμνιτών συνδέεται ιστορικά η φράση «Καυδιανά δίκρανα». Περνώ μέσα από τα καυδιανά δίκρανα λέγεται για όποιον αναγκάζεται να υποστεί ταπεινώσεις.

Οι Σαμνίτες ήταν μία πανίσχυρη ομοσπονδία φύλων της Ιταλικής χερσονήσου, που ήσαν εγκατεστημένοι στο νότιο τμήμα των κεντρικών Απεννίνων, περίφημοι για την γενναιότητα και τις πολεμικές αρετές τους.

Ανήκαν στους λεγόμενους Δευτερο-Ιταλικούς λαούς, οι οποίοι μιλούσαν διαλέκτους που κατατάσσονται στην Οσκο-Ουμβρική ομάδα των Ιταλικών γλωσσών και ειδικότερα στην Οσκική γλώσσα.

Η Οσκική, η γλώσσα των Σαμνιτών, των ισχυρότατων και πλέον επικίνδυνων αντιπάλων της Ρώμης (η διάλεκτος των οποίων θεωρείται η τυπική μορφή της Οσκικής), διαθέτει επιγραφές από τον 5ο π.Χ. αιώνα, γραμμένες στο Ετρουσκικό αλφάβητο.

Η χώρα τους, το Σάμνιον (Samnium), ήταν μακριά από την θάλασσα, από την οποία τους απέκοπταν στα ανατολικά μεν η περιοχή των συγγενών τους Φρεντανών και στην συνέχεια των Δαυνίων και των Πευκετίων (τους οποίους υπέταξαν και αφομοίωσαν τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Άπουλοι) , ενώ στα δυτικά το Λάτιον και η Καμπανία. Κατά τον Στράβωνα, οι Σαυνίτες, όπως τους ονομάζει, ήσαν « άποικοι Σαβίνων».

Σαμνίτες 4-3 αιώνας π.Χ. ζωγραφική από την Ποσειδωνία

Οι Σαβίνοι, επειδή πολεμούσαν πολύ καιρό εναντίον των Ομβρικών, έταξαν, όπως κάνουν και μερικοί Έλληνες, να αφιερώσουν (σε κάποιον θεό) όλη την παραγωγή μιας χρονιάς. Νίκησαν, και από την παραγωγή ένα μέρος θυσίασαν και ένα άλλο αφιέρωσαν.

Έτυχε όμως έλλειψη αγαθών, οπότε κάποιος είπε ότι έπρεπε να αφιερώσουν και τα παιδιά τους. Αυτοί το έκαναν, οπότε τα παιδιά που γεννήθηκαν τότε, τα αφιέρωσαν στον (θεό) Άρη και με αρχηγέτη τους έναν ταύρο τα έστειλαν να ιδρύσουν αποικία.

Ο ταύρος ημέρωσε στην χώρα των Οπικών, που ζούσαν σε μικρούς οικισμούς και αφού τους έδιωξαν, εγκαταστάθηκαν εκεί και έσφαξαν τον ταύρο προς τιμήν του Άρεως, που τους τον έδωσε αρχηγέτη, σύμφωνα με την απόφαση των μάντεων. Φαίνεται ότι γι’ αυτό ονομάστηκαν Σαβέλλοι, που είναι υποκοριστικό από τους γονείς τους. Σαμνίτες ονομάστηκαν από άλλη αιτία.

Οι Έλληνες τους λένε Σαυνίτες. Λένε ότι συγκατοίκησαν με τους Λάκωνες, γι’ αυτό και ήσαν φιλέλληνες. Μερικοί τους λένε Πιτανάτες (Πιτάνη, ονομαζόταν μία κώμη της αρχαίας Σπάρτης). Ήταν λαός που μπορούσε να στείλει 80.000 πεζούς και 8.000 ιππείς.

Β΄ Σαμνιτικός Πόλεμος, Μάχη των Furculae Caudinae το 321 π.Χ., όπου ο Ρωμαϊκός στρατός των υπάτων Τιβέριου Βετούριου Καλβίνου συμβολικά περνάει κάτω από τον ζυγό μετά την παράδοσή τους

Λένε ότι στους Σαυνίτες υπάρχει νόμος που είναι καλός και προτρέπει προς την αρετή. Πρόγονοι των Σαμνιτών θεωρούνται οι θρυλικοί Σαβίνοι, που διαδραμάτισαν αποφασιστικό ρόλο στην πρώϊμη Ιστορία της Ρώμης.

Έχει υπολογισθεί ότι την περίοδο πριν από την έναρξη του Α΄ Σαμνιτικού πολέμου (343-341 π.Χ.), ο συνολικός πληθυσμός των Σαμνιτών έφθανε τις 450.000 άτομα. Οι Σαμνίτες, αντιμετώπιζαν ήδη πρόβλημα υπερπληθυσμού, όπως προαναφέραμε και ήταν λογικό να τους ελκύσουν οι πεδινές εκτάσεις της Καμπανίας. Σύντομα αυτοί οι Σαμνίτες μετανάστες (Σαβέλλοι) θα ηγηθούν μιας ομοσπονδίας πόλεων της Καμπανίας και θα αποδεχθούν εύκολα τις ελληνικές και ετρουσκικές επιδράσεις, μιμούμενοι όχι μόνον τα πολιτιστικά τους στοιχεία, αλλά και τις επιδόσεις τους στο εμπόριο και τις επιχειρήσεις.

Βαθμιαία θα μετασχηματισθούν σε έναν νέο λαό και στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. οι Σαβέλλοι της βόρειας Καμπανίας, θεωρούνται πλέον ως ξεχωριστό φύλο με την ονομασία Καμπανοί.

Ρωμαϊκής εποχής νωπογραφία από τη Νεκρόπολη του Εσκουιλίνου, χρονολογείται από το 300-280 π.Χ. Πιθανότατα αντιπροσωπεύει σκηνές από τον Β΄ Σαμνητικό Πόλεμο.

Οι Σαμνίτες θα υποχρεωθούν να συνθηκολογήσουν με βαρύτατους όρους και θα υποχρεωθούν να δεχθούν πολυάριθμες ρωμαϊκές αποικίες στην χώρα τους. Παρά το γεγονός όμως ότι είχαν αποδεκατισθεί και συρρικνωθεί, θα επιχειρήσουν να απελευθερωθούν με κάθε ευκαιρία.

Έτσι θα βοηθήσουν τόσο τον βασιλέα των Μολοσσών Πύρρο Α΄ στην διάρκεια της εκστρατείας του στην Ιταλία (280-275 π.Χ.) εναντίον της Ρώμης, όσο και τον Καρχηδόνιο Αννίβα στα χρόνια του Β΄ Καρχηδονιακού Πολέμου (218-201 π.Χ.). Έτσι εξηγείται και το μίσος των Ρωμαίων εναντίον τους, που δεν δίσταζαν με την παραμικρή αφορμή να τους σφαγιάζουν ανηλεώς. Οι Σαμνίτες εξαφανίσθηκαν πλήρως στην διάρκεια του 1ου αιώνα μ.Χ.

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΣ : ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΣΚΛΗΡΟΣ ΠΤΥΧΙΟΥΧΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ, ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ

Σαμνιτικοί Πόλεμοι

Ο Πρώτος, Δεύτερος και Τρίτος Σαμνιτικός Πόλεμος (343-341 π.Χ., 326-304 π.Χ. και 298-290 π.Χ.) διεξήχθησαν μεταξύ της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας και των Σαμνιτών, οι οποίοι ζούσαν σε ένα τμήμα των Απεννίων Ορέων νότια της Ρώμης και βόρεια της φυλής των Λουκανών.

Ο πρώτος από αυτούς τους πολέμους ήταν αποτέλεσμα της παρέμβασης της Ρώμης, για να σώσει την πόλη της Καπύης από μια επίθεση Σαμνιτών.

Ο δεύτερος ήταν αποτέλεσμα της παρέμβασης της Ρώμης στην πολιτική της πόλης της Νάπολης και εξελίχθηκε σε ανταγωνισμό για τον έλεγχο της κεντρικής και νότιας Ιταλίας. Ομοίως, ο τρίτος πόλεμος περιλάμβανε επίσης έναν αγώνα για τον έλεγχο αυτού του μέρους της Ιταλίας. Οι πόλεμοι διήρκεσαν πάνω από μισό αιώνα, και επίσης ενέπλεξαν τους λαούς στα ανατολικά, βόρεια και δυτικά του Σαμνίου (τη γη των Σαμνιτών), καθώς και εκείνους της κεντρικής Ιταλίας βόρεια της Ρώμης (τους Ετρούσκους, Ούμβρους, και Πικηνούς) και τους Σήνωνες Γαλάτες, αλλά σε διαφορετικές εποχές και επίπεδα εμπλοκής.

Α΄ Πόλεμος των Σαμνιτών (343 έως 341 π.Χ.)

Ο Τ. Λίβιος είναι η μόνη σωζόμενη πηγή που δίνει μια συνεχή αναφορά του πολέμου, ο οποίος έγινε γνωστός στη σύγχρονη ιστοριογραφία ως ο Α΄ Σαμνιτικός Πόλεμος. Επιπλέον, το Fasti Triumphales καταγράφει δύο Ρωμαϊκές νίκες, που χρονολογούνται από αυτόν τον πόλεμο, και μερικά από τα γεγονότα που περιγράφει ο Λίβιος αναφέρονται επίσης από άλλους αρχαίους συγγραφείς.

Γ΄ Πόλεμος των Σαμνιτών (298 έως 290 π.Χ.)

Ένα τελετουργικό Αττικό κράνος που είναι χαρακτηριστικό για πολλά που βρέθηκαν σε τάφους Σαμνιτών, π. το 300 π.Χ.

Χρονολόγιο

Α΄ Πόλεμος των Σαμνιτών (344 έως 341 π.Χ.)

343 π.Χ. - Αρχή του πρώτου Σαμνιτικού Πολέμου.
342 π.Χ. - Μάχη του Όρους Γκάουρου.
341 π.Χ. - Η Ρώμη αποσύρεται από τη σύγκρουση με τους Σαμνιτές και εισέρχεται στον Λατινικός πόλεμος με το μέρος των Σαμνιτών.

Β΄ (ή Μεγάλος) Πόλεμος των Σαμνιτών (326 έως 304 π.Χ.)

327 π.Χ. - Οι Σαμνιτές κηρύξανε πόλεμο.
327 π.Χ. - Αρχή της Ρωμαϊκής πολιορκίας της Νεαπολίτης.
326 π.Χ. - Κατακτηση της Νεαπολίας (Νάπολη).
325 π.Χ. - Η γη των Βεστίνι καταστράφηκε και δύο από τις πόλεις τους καταλήφθηκαν από τους Ρωμαίους επειδή είχαν συμμαχήσει με τους Σαμνιτές.
324 π.Χ. - Οι Σαμνιτές νικούνται και ζητούν ειρήνη, αλλά χορηγούνται μόνο μια ετήσια εκεχειρία.
324 π.Χ. - Πρώτες ρωμαϊκές επιχειρήσεις στη Νταούνια, βόρεια Απύλια.
321 π.Χ. - Ρωμαϊκή ταπείνωση στο Caudine Forks.
320 π.Χ. - Καταστροφή των Φρεγκελάων από τους Σαμνιτές.
320 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τη Λουκηρία και απελευθέρωσαν τους Ρωμαίους όμηρους.
319 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι υποτάχθηκαν στο Σατρίκου, το οποίο είχε εξεγέρσει και φιλοξενούσε μια φρουρά Σαμνίτες.
318 π.Χ. - Οι Σαμνιτές αναζητούν ειρήνη. Η Ρώμη το απέρριψε.
318 π.Χ. - Οι Απουλικοί οι πόλεις Τεανούμ και Κανούσιου υποτάχθηκαν στη Ρώμη.
317 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τον Νερούλουμ στη Λουκανία.
316 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι πολιορκούν την Σατικούλα.
316 π.Χ. - Οι Σαμνιτές πολιορκούν την Πλίστικα.
315 π.Χ. - Οι Σαμνιτές κατέλαβαν την Πλίστικα.
315 π.Χ. - Μάχη των Λάουτουλας, Ρωμαϊκή ήττα
313 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τη Νόλα.
314 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι κατέστρεψαν τις πόλεις Ausoni της Ausona, Minturnae και Vescia.
314 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι νίκησαν τους Σαμνιτές κοντά στην Καπούα.
314 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τη Σόρα.
313 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι εγκατέστησαν αποικίες στη Σουέσα Αουρούνκα, την Ιντερμνα Σουκάσίνα και το νησί των Πόντια.
313 π.Χ. - Οι Σαμνιτές κατέλαβαν τη ρωμαϊκή φρουρά στο Κλουβί, οι Ρωμαίοι την ανέλαβαν ξανά.
313 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι λεηλατούν το Μποβιανό.
311 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι νίκησαν τους Σαμνιτές σε μη προσδιορισμένη τοποθεσία στο Σαμνιό.
311 π.Χ. - Αρχίζει ο πόλεμος στην Ετρορία, οι Ετρούσκοι πολιορκούν το Σούτριου, αδιάκριτη μάχη με τους Ρωμαίους.
311 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι νίκησαν τους Ετρούσκους κοντά στο Σάτριου.
311 π.Χ. - Η αποστολή του Μάρκου Φάμπιους μέσα από το δάσος της Κίμιας.
310 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι νικούν τους Ετρούσκους σε μη προσδιορισμένη τοποθεσία.
310 π.Χ. - Οι ετρούσκες πόλεις της Περούσιας και της Κορτόνας και του Αρετού ζητούν ειρήνη και επιτυγχάνουν τριάνταετή εκεχειρία.
310 π.Χ. - Μάχη της Λίμνης Βαδίμο - Ρωμαϊκή νίκη, η μάχη λέγεται ότι έσπασε τη δύναμη των Ετρούσκων για πρώτη φορά.
310 π.Χ. - Οι Σαμνιτές πολέμησαν τον κονσούλο Γάιους Μαρκίου σε μη προσδιορισμένη θέση, αδιάκριτη μάχη, οι Ρωμαίοι έχασαν αρκετούς αξιωματικούς, ο κονσούλος τραυματίστηκε.
309 π.Χ. - Οι Ετρούσκοι έσπασαν την ανακωχή, οι Ρωμαίοι τους νίκησαν κοντά στην Περουσία.
309 π.Χ. - Η Ρώμη αρνήθηκε τις ειρηνευτικές προσφορές της Nuceria Alfaterna και την κατέλαβε.
309 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι νίκησαν τον Μάρσι και τον Παελιγκνι που είχαν συμμαχήσει με τους Σαμνιτές σε ξεχωριστές μάχες σε μη προσδιορισμένες τοποθεσίες.
309 π.Χ. - Οι Ετρούσκοι διεκδικούν ειρήνη, η Ρώμη χορηγεί μόνο μια ετήσια εκεχειρία.
306 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι πολεμούν εκστρατεία εναντίον των Σαλεντίν της νότιας Πουλίας και καταλαμβάνουν αρκετές πόλεις
306 π.Χ. - Οι Σαμνιτές νικούνται κοντά στην Αλίφαη, μερικοί στρατεύματα των Χερνίκων βρίσκονται ανάμεσα στις εχθρικές τάξεις, η Ρώμη διερευνά αυτό, την εξέγερση των Χερνιτς.
305 π.Χ. - Οι Σαμνιτές και οι Χερνίκι απομονώθηκαν ένας από τους Ρωμαίους προξενούς ο καθένας, ο Χερνίκης παραδόθηκε, οι Σαμνιτοί ήττηκαν.
305 π.Χ. - Μάχη στο Τιφένουμ στο Σαμνίου, σύμφωνα με μια πηγή οι Ρωμαίοι νίκησαν, σύμφωνα με άλλη, αποσύρθηκαν.
305 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι νίκησαν τους Σαμνιτές σε μη προσδιορισμένη τοποθεσία στο Σαμνιό.
305 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι πολιορκούν την Μποβιανό.
304 π.Χ. - Οι Σαμνιτές διεκδικούν ειρήνη, τέλος του πολέμου.

Γ΄ Πόλεμος των Σαμνιτών (298 έως 290 π.Χ.)

298 π.Χ. - Άρχισε ο Τρίτος Στρατός των Σαμνιτών.
298 π.Χ. - Μάχη του Βόλτερρε.
298 π.Χ. - Οι Ρωμαίοι καταλαμβάνουν τις Σαμνίτες πόλεις του Μποβιανού και της Αφινδένης και/ή, σύμφωνα με αμφιλεγόμενη επιγραφή, την Ταυρασία και την Κισάνα.
297 π.Χ. - Ο Κύντος Φάμπιους Μαξίμος Ρούλιανος νικάει τους Σαμνιτές κοντά στο Τιφερνύμ.
296 π.Χ. - Ο Πουμπλίος Δικίας κατέλαβε τη Μουργαντία, τη Ρομούλία και το Φερέντιο.
295 π.Χ. - Μάχη της Σεντίνου.
294 π.Χ. - Οι Σαμίντες σχεδόν κατέλαβαν ένα ρωμαϊκό στρατόπεδο σε μια μη προσδιορισμένη τοποθεσία, αλλά απομακρύνονται.
294 π.Χ. - Ο Λούκιος Ποστούμιος κατέλαβε τη Μιλιονία και το Φερίτρουμ, δύο ανώνυμες πόλης Σαμνίτες και νίκησε τους Βόλσινους στην Ετρούρια.
294 π.Χ. - Ο Μάρκος Ατίλιος νικάται στη Λουκηρία, αλλά κερδίζει άλλη μια μάχη την επόμενη μέρα. Στη συνέχεια νίκησε τους Σαμνιτές που προσπαθούσαν να καταλάβουν την Ιντερμανα.
293 π.Χ. - Ο Λούκιος Παπίριος κατέλαβε την Ακιλονία και το Σαπίνιο στο Σαμνίου.
293 π.Χ. - Ο Σπούριος Καρβίλος κατέλαβε το Κομίνιο, την Βέλια, το Παλούμπίνιο και το Ερκουλάνιο στο Σαμνίιο.
293 π.Χ. - Ο Σπούριος Καρβίλλιος κατέλαβε την Τροίλα και πέντε φρούρια στην Ετρούρια.
292 π.Χ. - Ο Κουίντος Φάμπιους Μαξίμου Γκουργς νικείται από τον Κάουδιν Σαμνιτές, και στη συνέχεια τους νικεί με τη βοήθεια του πατέρα του Κουίντους Φάμπιου Μαξίμο Ρουλιανός.
291 π.Χ. - Ο Κουίντος Φάμπιους Μαξίμος Γκουργς κατέλαβε το Κομίνιο Οκρίτουμ, ένα οχυρό των Πεντρί Σαμνιτών.
291 π.Χ. - Ο Λούκιος Ποστίμιος Μεγέλιος κατέλαβε την Βενουσία, την κύρια πόλη των Χιρπίνων Σαμνιτών.
290 π.Χ. - Ρωμαϊκές επιχειρήσεις για να καθαρίσουν τις τελευταίες τσέπες της αντίστασης των Σαμνιτών. Τελείο του πολέμου.

Βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Ρωμαϊκές Αρχαιότητες, Aeterna Press, 2015, ISBN (ISBN 978-1785165498)

Διόδωρος Σικελιώτης Ι: Η Ιστορική Βιβλιοθήκη σε σαράντα βιβλία: Βόλος Ι, Σοφρόν; 1 έκδοση, 2014, ISBN (ISBN 978-0989783620)

Eυτρόπιος, Σύντομο χρονικό διάγραμμα της ρωμαϊκής ιστορίας, CreateSpace Independent Publishing Platform, 2014, ISBN (ISBN 978-1499683073)

Frontinus, Stratagems and Aqueducts of Rome (Κλασική Βιβλιοθήκη Λοέμπ), Λοέβ, 1989, ISBN (ISBN 978-0674991927)

Τ. Λίβιος, Οι Ιταλικοί Πόλεμοι της Ρώμης: Βιβλία 6-10 (Οξφόρδης κλασικοί του κόσμου). Πανεπιστημιακή Τύπο της Οξφόρδης, 2013, ISBN (ISBN 978-0199564859)

Δευτερογενείς πηγές

, 1995, ISBN Cornell, TJ (1995), The Beginnings of Rome – Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c. 1000–264 BC), New York: Routledge (ISBN 978-0-415-01596-7)

Ρος Κουάν, Ρωμαϊκές κατακτήσεις: Ιταλία, Μπάρνσλεϊ, 2009.

Forsythe, Gary (2005), A Critical History of Early Rome, Berkeley: University of California Press, ISBN 0-520-24991-7

Λούκας Γκρόσμαν: Ρομά Σμίνιτενκριέ. Ιστορικά και ιστοριογραφικά Έρευνα για τα χρόνια 327 έως 290 π.Χ., Ντιούσελντορφ 2009.

Oakley, SP (1998), A Commentary on Livy Books VI–X, II: Books VII–VIII, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-815226-2

Oakley, SP (2008), A Commentary on Livy Books VI–X, IV: Book X, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-923785-2

Salmon, ET (1967), Samnium and the Samnites, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-13572-6

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

left-sidebar