Δύο κίονες της Ακρόπολης, μάρτυρες της σεισμικής ιστορίας της Αθήνας-Το μνημείο του Θρασύλλου

Σώζονται σε εξαιρετική κατάσταση και είναι κατασκευασμένοι από σπουδαίους αρχιτέκτονες

Οι γιοι ή έστω τα εγγόνια των αρχιτεκτόνων και των τεχνιτών που δημιούργησαν το Ερέχθειο ήταν αυτοί, που κατασκεύασαν και τους δύο χορηγικούς κίονες, που σώζονται στο δυσπρόσιτο τμήμα της νότιας κλιτύος της Ακρόπολης, ακριβώς κάτω από το τείχος της και ακριβώς, επίσης, πάνω από το μνημείο του Θρασύλλου. Γιατί μόνον αυτοί μπορούσε να κατέχουν τις γνώσεις, την τεχνική ικανότητα και τα εργαλεία των παλαιοτέρων για τέτοια έργα.

Πρόκειται για το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε η επιστημονική μελέτη, που με επικεφαλής τον πολιτικό μηχανικό κ. Κώστα Ζάμπα είχε ως αντικείμενο την διερεύνηση της ιστορίας των δύο κιόνων, την ανάλυση της σεισμικής συμπεριφοράς τους και τη συσχέτισή της με σεισμούς του παρελθόντος.

Στη μελέτη συμμετείχαν ο ακαδημαϊκός κ. Ν. Αμβράζης με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αρχαιοσεισμολογία, ο αρχιτέκτονας κ. Κωνσταντίνος Μπολέτης μελετητής και αναστηλωτής του μνημείου του Θρασύλλου και η γεωλόγος κυρία Ι. Ζάμπα.

Πρέπει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα επιλέχθηκε μεταξύ εκατοντάδων άλλων προτάσεων για την χρηματοδότησή του από το Ιδρυμα Ι. Λάτση στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Επιστημονικές Μελέτες» που διανύει ήδη το 5o έτος υλοποίησής του.

Άνισοι σε ύψος αλλά όμοιοι μεταξύ τους, καθώς είναι φανερό ότι ανήκαν στο ίδιο οικοδομικό πρόγραμμα οι δύο κίονες του βράχου της Ακρόπολης σώζονται σε εξαιρετική κατάσταση παρά τις φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές που έχουν υποστεί μέσα στους αιώνες.

Σε όλες τις εποχές άλλωστε, όπως λένε οι μελετητές τους λειτούργησαν ως τοπόσημο της νότιας κλιτύος, λόγω της θέσης και του μεγάλου μεγέθους τους με αποτέλεσμα να έχουν απεικονισθεί ή περιγραφεί από όλους σχεδόν τους πολιορκητές, περιηγητές ή μελετητές της Ακρόπολης. Το γεγονός μάλιστα ότι στέκονται ως σήμερα στη θέση τους «αποτελεί μια μαρτυρία περί της χαμηλής σεισμικότητας της Ακρόπολης», αναφέρεται στη μελέτη.

Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια εδώ ότι οι μορφές των φυτών που αποδίδονται στο κιονόκρανο θυμίζουν το λυχναράκι ή λουμίνια που φύεται αυτοφυώς στο βράχο της Ακρόπολης ακόμα και σήμερα.

«Οι δύο κίονες κατασκευάστηκαν στα τέλη της κλασικής - αρχές της ελληνιστικής εποχής και αποτελούν εξαίρετα έργα της αρχαίας ελληνικής τέχνης, τόσο όσον αφορά στον εξαιρετικά πρωτότυπο και ανεπανάληπτο σχεδιασμό τους, όσο και στην υψηλή κατασκευαστική τους ποιότητα» αναφέρεται εξάλλου στο πόρισμα, κάτι σημαντικό αφού ως σήμερα θεωρείτο ότι ανήκαν στη Ρωμαϊκή εποχή.

Από τους δύο ο ανατολικός κίονας είναι ψηλότερος (10,27) μέτρα, στηρίζεται σε κρηπίδα (2,41μέτρα) και διαθέτει κυματιοφόρο βάση με δυο σπείρες, έξι σπονδύλους και τριγωνικό κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού, το οποίο παρ΄ ότι έχει υποστεί σοβαρά πλήγματα από οβίδες διατηρεί την εξαιρετική ομορφιά του και σε κάποια σημεία το αρχικό του χρώμα: γαλάζιο και κόκκινο.

«Το εύρημα είναι πολύ σημαντικό, γιατί τα ίχνη της αρχαίας πολυχρωμίας είναι σπανιότατα στα μνημεία της Ακρόπολης, αφού περιορίζονται σε απειροελάχιστα ίχνη, τα περισσότερα από τα οποία σήμερα εντοπίζονται μόνον με ειδικές ακτινογραφικές μεθόδους», λένε οι μελετητές προσθέτοντας πως: «Η μορφή του κιονόκρανου δεν έχει ιστορικό προηγούμενο, αλλά και δεν κατασκευάστηκε στην αρχαιότητα άλλο κιονόκρανο που να το μιμείται.

Μολονότι η κατεργασία του μαρμάρου δεν έχει την ακρίβεια των δωρικών και ιωνικών κιονόκρανων των μνημείων της Ακρόπολης, ούτε την ακρίβεια που ήδη επισημάναμε στη βάση και τους σπονδύλους του κίονα, στο κιονόκρανο αυτό και το όμοιο του γειτονικού κίονα, έχουμε μια ευφυή, πρωτότυπη και ανεπανάληπτη αρχιτεκτονική σύλληψη, που προκαλεί το θαυμασμό».

Ο δυτικός κίονας εξάλλου με ύψος 8,79 μέτρα και ύψος της κρηπίδας 1,89 μέτρα αποτελείται από πέντε αρράβδωτους σπονδύλους με κιονόκρανο όμοιο με αυτό του ανατολικού κίονα, αλλά μικρότερο Η κατάσταση διατήρησής του όμως, είναι πολύ καλύτερη του ανατολικού.

Σημαντικά, κατόπιν αυτών είναι τα συμπεράσματα της μελέτης: Και πρώτα απ΄ όλα η «λεπτότατη ένταση των κορμών των δύο κιόνων, που όμοιά της μόνο στους κίονες του Ερεχθείου επετεύχθη»! Ο ευφυής σχεδιασμός των μοναδικών κορινθιακών κιονόκρανων. Ο πρωτότυπος και πλούσιος φυτικός διάκοσμος, παρ΄ ότι δεν είναι αυτοσκοπός.

Η έκκεντρη εγκοπή για την υποδοχή ανυψωτικής διάταξης στον ανατολικό κίονα που είναι παρόμοια με αντίστοιχες εγκοπές στον Παρθενώνα. Η υψηλή ποιότητα εργασίας στη διαμόρφωση των κρηπίδων με τις λεπτοδουλεμένες βελονισμένες επιφάνειες. Οι σύνδεσμοι μορφής διπλού «Τ» που παραπέμπουν τόσο στο Θρασύλλειο όσο και στη στοά του Ασκληπιού. Κατατομή βάσεων, παρόμοια με του Ερεχθείου. Και ακόμη η εξαιρετική κατεργασία των σπονδύλων.

Αποκαλυπτική ήταν η μελέτη τέλος, όσον αφορά τη σεισμική τους καταπόνηση καθώς διαπιστώθηκε ότι οι κίονες είχαν δεχθεί στο απώτερο παρελθόν μία τουλάχιστον ισχυρή σεισμική καταπόνηση, η οποία προκάλεσε σημαντική διαταραχή τους, παρ΄ όλα αυτά όμως αυτός ο σεισμός δεν έχει καταγραφεί από άλλες πηγές, άρα έχουμε ένα νέο δεδομένο για τη σεισμική ιστορία της Αθήνας.

Άποψη του Χορηγικού Μνημείου του Θρασύλλου (Παναγιά η Σπηλιώτισσα). Στο βάθος διακρίνεται ο Υμηττός και στους πρόποδές του η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Αλεξανδρινού ενώ, στα δεξιά, η θολωτή κατασκευή είναι η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και μεταξύ αυτής και του βράχου υπάρχει το μετόχι της Μονής των Αγίων Ασωμάτων. Οι συγκεντρωμένοι κάτω από το μνημείο είναι κάτοικοι της Αθήνας που περιμένουν τον ιερέα για την λειτουργία στην Παναγιά τη Σπηλιώτισσα.1787

Περί του χορηγικού μνημείου του Θρασύλλου

Το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου (Παναγία η Σπηλιώτισσα) στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης. ΧΡΟΝ .ΕΚΔΟΣΗΣ1683

Έκδοση WHELER, George. A Journey into Greece… In Company of Dr Spon of Lyons. In six books. Containing I…, II…, III…, IV…, V…, VI…, Λονδίνο, William Cademan, Robert Kettlewell and Awnsham Churchill, 1682.

Στο μέσον του κατακόρυφα λαξευμένου βράχου πάνω από το Θέατρο του Διονύσου, δεσπόζει το σπήλαιο του χορηγικού μνημείου του Θρασύλλου. Ο Παυσανίας αναφέρεται έμμεσα σε αυτό, παρέχοντας την πληροφορία ότι στο εσωτερικό του υπήρχε παράσταση του φόνου των τέκνων της Νιόβης από τον Απόλλωνα και την Άρτεμη.

To μνημείο του Θρασύλλου συνίστατο από μία κτιστή μαρμάρινη πρόσοψη μπροστά από το φυσικό σπήλαιο. Η όψη του είχε μορφή δίθυρου πυλώνος με παραστάδες, κεντρικό πεσσό, δωρικό επιστύλιο με συνεχή σειρά σταγόνων, ιωνική ζωφόρο και γείσο πάνω στο οποίο εδράζονταν βάθρα για χορηγικούς τρίποδες. Η ζωφόρος έφερε διακόσμηση με ένα στεφάνι κισσού στο μέσον - έπαθλο των νικητών χορηγών των θεατρικών αγώνων - και άλλα δέκα στεφάνια ελιάς.

ΑΝΑΦΈΡΕΙ ΌΤΙ Ο ΘΡΑΣΥΚΛΉΣ ΥΙΟΣ ΤΟΥ ΘΡΑΣΥΛΛΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΕΚΈΛΕΙΑ ΧΟΡΗΓΗΣΕ ΑΥΤΟ ΣΕ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ 1682

Σύμφωνα με την επιγραφή στο επιστύλιο, το μνημείο κτίσθηκε από το χορηγό Θράσυλλο επί άρχοντος Νεαίχμου, το 320/319 π.Χ. Επόμενη ιστορική φάση, τεκμηριωμένη και πάλι από τις κατακείμενες χορηγικές επιγραφές, είναι η αναμόρφωση του άνω μέρους και η ανίδρυση δύο ακόμη τριπόδων από το νικητή χορηγό Θρασυκλή, υιό του Θρασύλλου, επί άρχοντος Πυθαράτου, το 271/270 π.Χ. Η χρήση του σπηλαίου ως τόπου άσκησης λατρείας κατά την εγκαθίδρυση του χριστιανισμού, πρέπει να θεωρείται βέβαιη.

Από περιηγητές του 17ου αιώνα πιστοποιείται η ύπαρξη στο σπήλαιο ενός ιδιότυπου διμερούς ναϋδρίου, με την ονομασία «Παναγία η Σπηλιώτισσα», κατάλοιπα του οποίου σώζονται σήμερα στο εσωτερικό του σπηλαίου.

Το εσωτερικό του Χορηγικού Μνημείου του Θρασύλλου (Παναγία η Σπηλιώτισσα) στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης.1819

Τη μορφή του Θρασυλλείου κατά την Τουρκοκρατία αποτύπωσαν πολλοί περιηγητές του 18ου και των αρχών του 19ου αι.

Στην αρχική θέση του τρίποδα του Θρασύλλου, διακρίνεται σε όλα αυτά τα σχέδια ένα μαρμάρινο άγαλμα του Διονύσου, επέμβαση χρονολογούμενη ίσως στους ρωμαϊκούς χρόνους. Το άγαλμα αποσπάστηκε το 1802 για λογαριασμό του Λόρδου ΄Ελγιν και εκτίθεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο.

Το Χορηγικό Μνημείο του Θρασύλλου στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης.POMARDI, Simone. Viaggio nella Grecia fatto da Simone Pomardi negli anni 1804, 1805, e 1806. Arrichito di tavole in rame, τ. I, Ρώμη, Vincenzo Poggioli, 1820.

Το μνημείο του Θρασύλλου, ενώ είχε διατηρηθεί σχεδόν ακέραιο για είκοσι αιώνες, καταστράφηκε το 1827, κατά την πολιορκία της Ακροπόλεως από τους Τούρκους.

Στα μέσα του 19ου αι. και ενώ η Αρχαιολογική Εταιρεία είχε εξαγγείλει την αναστήλωση του μνημείου, μέρος του εγκατάσπαρτου υλικού του διηρπάγη και αναλαξευμένο χρησιμοποιήθηκε στην αποκατάσταση της εκκλησίας της Σωτήρας του Νικοδήμου (Ρωσική Εκκλησία).

Τα λεπτομερή σχέδια των J. Stuart και N. Revett που εκπονήθηκαν κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους στην Αθήνα το 1751-3, τεκμηριώνουν σχεδόν πλήρως τη μορφή και τις διαστάσεις του αρχαίου μνημείου και μαζί με νέες παρατηρήσεις και μετρήσεις επί των σωζόμενων μελών αποτέλεσαν τη βάση νέων αναλυτικών σχεδίων και προτάσεων για την αποκατάσταση του μνημείου από το 2002 και εξής.