Από τον Στρόφιλα στο Ακρωτήρι

Παράσταση με κυνήγι ελαφιών από τσακάλια στον φυσικό βράχο, βόρεια του τείχους του Στρόφιλα.

Χριστίνα Α. Τελεβάντου

Ο νεολιθικός της Τελικής Νεολιθικής περιόδου οικισμός του Στρόφιλα στην Άνδρο είναι, με τα έως τώρα δεδομένα, μοναδικός στις Κυκλάδες ως προς την έκταση, τις δομές συλλογικού χαρακτήρα –π.χ. οχύρωση, ιερό–, την πληθώρα των ευρημάτων–κεραμική, μετάλλινα, λίθινα, ειδώλια κλπ.– και τις εκτεταμένες βραχογραφίες σε ανασκαμμένο περιβάλλον.

Οι βραχογραφίες φαίνεται, από την έκταση, την πυκνότητα, τους χώρους που κοσμούσαν και τη θεματολογία τους ότι αποτελούσαν κυρίαρχο χαρακτηριστικό του οικισμού.





Η τεχνική τους, κυρίως έκκρουστη ή σπανίως με αβαθή χάραξη, και η ανάπτυξη των θεμάτων σε μεγάλες οριζόντιες ή κατακόρυφες επιφάνειες ενέχει χαρακτηριστικά της μεγάλης τέχνης, αντίστοιχα των τοιχογραφιών, όπως του Ακρωτηρίου Θήρας. Ασφαλώς, όμως, με διαφορετικό τελικό αισθητικό αποτέλεσμα, λόγω της διαφορετικής τεχνικής, τεχνοτροπίας και εκφραστικών μέσων. Σχεδιαστικό και γραμμικό στον Στρόφιλα, ζωγραφικό στο Ακρωτήρι. Ωστόσο, οι νεολιθικοί καλλιτέχνες, χιλιάδες χρόνια πριν την ανάπτυξη της τέχνης της τοιχογραφίας στον αιγαιακό χώρο, έθεσαν τις βάσεις ενός εικονογραφικού λεξιλογίου, με συμβολικά (εικ. 3) (π.χ. δακτυλιόσχημο θέμα, πέλματα, κοιλότητες σε διάταξη σπείρας), γραμμικά (π.χ. ανοιχτή τρέχουσα σπείρα, μαίανδρος) και εικονιστικά θέματα (πλοία, ζώα, θαλάσσια όντα κ.ά.), που αποτέλεσαν τις ρίζες της εικονιστικής τέχνης στις προϊστορικές Κυκλάδες.

1. Παράσταση πομπής πλοίων στον κεντρικό προμαχώνα

Το πλέον συχνό εικονιστικό θέμα στις βραχογραφίες του Στρόφιλα είναι το πλοίο (έως τώρα εικονίζεται πάνω από εκατό φορές: ιερό, τείχος, χώρος βόρεια του τείχους, ανατολικά του οικισμού), το οποίο αποτελεί το κυρίαρχο σύμβολο ενός οικισμού με ναυτικό χαρακτήρα, ενός σημαντικού κόμβου στους θαλάσσιους δρόμους αυτήν την περίοδο (εικ. 1-3).

Βαθύ Αστυπάλαιας. Παράσταση επίκρουστων κωπή- λατων σκαφών Πρωτοκυκλαδικού τύπου σε ογκόλιθο «πυλίδας».

Τα πλοία στις βραχογραφίες αποδίδονται καμπυλόσχημα, όπως τα πλοία στην πολύ μεταγενέστερη Μικρογραφία της Θήρας, με σχηματική δήλωση των κωπηλατών και σε ορισμένες περιπτώσεις με αναρτημένη σημαία.

2. Βραχογραφία έξω (βόρεια)του τείχους του Στρόφιλα με παράσταση επάλληλων πλοίων.

Απεικονίζονται σε πολλά μεγέθη και κατηγορίες, μεμονωμένα, αλλά και σε ομάδες. Εντυπωσιακή είναι η αναλογία ανάμεσα στην παράσταση πομπής τεσσάρων πλοίων στον κεντρικό προμαχώνα του τείχους (εικ. 1) με την αντίστοιχη πομπή πλοίων στην θηραϊκή μικρογραφία. Επίσης η απεικόνιση των πλοίων σε επάλληλες σειρές (εικ. 2), ώστε να προσδίδεται η εντύπωση του βάθους είναι ένα εικονογραφικό στοιχείο που απαντά και στις τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου. Λίγα πλοία του Στρόφιλα, μικρά και εξαιρετικά απλής σχεδίασης, φαίνεται να είναι σχετικά γωνιώδη.

3. Βραχογραφία έξω (βόρεια) του τείχους του Στρόφιλα με παράσταση πλοίου, πελμάτων και μικρών κοιλοτήτων.

Ο τύπος του καμπυλόσχημου πλοίου του Στρόφιλα δεν φαίνεται να εμφανίζεται στην ΠΚ εικονογραφία, όπου επικρατεί ο γνωστός τύπος του γωνιώδους πλοίου (κυρίως στα τηγανόσχημα σκεύη). Το γεγονός θα πρέπει να μας προβληματίσει: οφείλεται σε διαφορετική καλλιτεχνική έκφραση (προτίμηση σε πιο αφαιρετικές και σχηματοποιημένες μορφές) ή στην απεικόνιση συγκεκριμένου τύπου πλοίου με ιδιαίτερη σημασία; Αξίζει να σημειωθεί ότι στις βραχογραφίες που αποκαλύφθηκαν έως τώρα στον προ- ϊστορικό οικισμό στην Πλάκα της Άνδρου (τέλη ΠΚ - ΜΚ περίοδος) τα πλοία αποδίδονται καμπυλόσχημα και όχι γωνιώδη και συνδυάζονται με νεολιθικά (δακτυλιόσχημο) αλλά και με νέα, προχωρημένα ως προς την απόδοση, θέματα, όπως ένα ανθρώπινο πορτρέτο. 

4. Βραχογραφία έξω (βόρεια) του τείχους του Στρόφιλα με παράσταση κυνηγιού ελαφιών από τσακάλια(;).

Το γεγονός αυτό δείχνει ότι ο τύπος του νεολιθικού καμπυλόσχημου πλοίου δεν καταργήθηκε. Θα μπορούσαμε, λοιπόν να πούμε ότι στις βραχογραφίες της Πλάκας αναγνωρίζεται η συνέχεια της νεολιθικής εικονιστικής τέχνης, κυρίως στην απεικόνιση των πλοίων (εικ. 6).

5. Βραχογραφία έξω (βόρεια) του τείχους του Στρόφιλα με παράσταση άγριου ζώου (τσακάλι;).

Αντιστοιχίες ανάμεσα στις βραχογραφίες του Στρόφιλα και στην εικονιστική τέχνη της ΠΚ, ΜΚ και ΥΚ περιόδου, ειδικότερα του Ακρωτηρίου, δείχνουν ότι την προέλευση και τον τρόπο απόδοσης πολλών θεμάτων θα πρέπει να αναζητήσουμε σε αυτήν την τόσο πρώιμη εποχή. Αναλογίες παρατηρούμε ακόμη στην αρκετά φυσιοκρατική απεικόνιση ζώων, άγριων (π.χ. ελαφιών, αιλουροειδών, εικ. 4, 5) αλλά και εξημερωμένων (π.χ. αιγοειδών), καθώς και σε επιμέρους θέματα (π.χ. πλοίο φορτωμένο με κατσίκια), σε αφηγηματικές σκηνές, όπως το κυνήγι ελαφιών από τσακάλια (εικ. 4) ή το τμήμα θαλάσσιου βυθού με παράσταση δελφινιού με το μικρό του και μέδουσα.

6. Πλάκα, βραχογράφημα με παράσταση πλοίου.

Την τάση για εικονιστικές παραστάσεις, σε ορισμένες περιπτώσεις με αφηγηματικό χαρακτήρα, δείχνει και η απόδοση ανθρώπινης μάλλον μορφής ή ανθρωπόμορφου «ξόανου» (ύψ. Ο,45 μ.), η οποία μπορεί να ερμηνευθεί ως πιθανή απεικόνιση θεότητας. Το δεξί χέρι της μορφής, το οποίο αποδίδεται με χάραξη σε σχήμα ορθής γωνίας, φαίνεται να κρατά κάτι, ενδεχομένως ζώα• σε αυτή την περίπτωση έχομε μια πρώιμη μορφή πότνιας/ου θηρών.

Βραχογραφία της 3ης π.Χ. χιλιετίας με παράσταση πλοίου στην Αστυπάλαια. 

Εν κατακλείδι η μεγάλη και πλούσια σε θεματογραφία υπαίθρια πινακοθήκη των βραχογραφιών του Στρόφιλα καταδεικνύει ότι η προϊστορική εικονογραφία των Κυκλάδων έχει βαθιές ρίζες στην Νεολιθική εποχή.

ΤΕΛΟΣ 

Από την έκδοση


ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΙΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ