Κτίρια και οικιστικές εγκαταστάσεις που παραμένουν θαμμένα κάτω από την επιφάνεια της γης για 9.000 περίπου χρόνια, φέρνει στο φως η πρωτοποριακή έρευνα που διεξάγεται σε 23 νεολιθικούς οικισμούς της Μαγνησίας, οι οποίοι είναι άγνωστοι στο ευρύ κοινό, αλλά παρουσιάζουν μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον.
Έχοντας στη διάθεσή τους εξοπλισμό σύγχρονης τεχνολογίας, οι επιστήμονες που απαρτίζουν την πολυμελή ομάδα εργασίας, πραγματοποιούν γεωφυσικές διασκοπήσεις, σε συνδυασμό με αεροφωτογραφίες υψηλής ευκρίνειας, αποτυπώνοντας ουσιαστικά τους προϊστορικούς θησαυρούς που κρύβονται στο υπέδαφος, σε 23 νεολιθικές θέσεις της περιοχής μας, οι οποίες δεν έχουν διερευνηθεί συστηματικά, στην συντριπτική τους πλειοψηφία.
Η μέθοδος που χρησιμοποιείται είναι πρωτοποριακή για όλη την Ανατολική Μεσόγειο και εκτιμάται ότι θα εμπλουτίσει με χρήσιμα συμπεράσματα και πολύτιμες γνώσεις την προϊστορική έρευνα.
- Το έργο «Καινοτόμες γεωφυσικές προσεγγίσεις για την μελέτη των πρώιμων αγροτικών εγκαταστάσεων της νεολιθικής Θεσσαλίας» πραγματοποιείται κατόπιν συνεργασίας του Εργαστηρίου Γεωφυσικής-Δορυφορικής Τηλεπισκόπισης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών (ΙΜΣ) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) και της ΙΓ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων.
Περιλαμβάνει, όπως προαναφέρθηκε, την διεξαγωγή γεωφυσικών διασκοπήσεων και αεροφωτογράφησης σε 23 νεολιθικούς οικισμούς με την μορφή της μαγούλας (δηλαδή λοφίσκου) στην περιοχή της Μαγνησίας, οι γεωγραφικές συντεταγμένες των οποίων εκτείνονται από τις περιοχές του Αλμυρού, της Αγχιάλου και του Βελεστίνου, μέχρι το Βόλο.
Η πρωτοποριακή έρευνα εντάσσεται στο επιχειρησιακό πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση 2007-2013»-Δράση «Αριστεία» και ειδικότερα στο ευρύτερο ερευνητικό έργο με τίτλο «Καινοτόμες Γεωφυσικές Προσεγγίσεις για τη μελέτη των Πρώιμων Αγροτικών Εγκαταστάσεων της Νεολιθικής Θεσσαλίας» ενώ έχει εγκριθεί και από το Υπουργείο Πολιτισμού.
- Το πρόγραμμα πραγματοποιείται από το Εργαστήριο Γεωφυσικής-Δορυφορικής Τηλεσκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του ΙΜΣ/ΙΤΕ με Διευθυντή τον Δρ. Απόστολο Σαρρή, Διευθυντή Ερευνών και Αναπληρωτή Διευθυντή του ΙΜΣ/ΙΤΕ, σε συνεργασία με την ΙΓ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, με Διευθυντή από την πλευρά της Εφορείας τον Αρχαιολόγο Δρ. Κωνσταντίνο Βουζαξάκη και συνεργάτες τους Αρχαιολόγους της ίδιας Εφορείας, Δρ. Βασιλική Ροντήρη, Πολυξένη Αραχωβίτη, Δέσποινα Ευσταθίου, Καλλιόπη Αλματζή και Ευαγγελία Σταμέλου. Η χρηματοδότηση της έρευνας έχει εξασφαλιστεί εξ ολοκλήρου από το πρόγραμμα «Αριστεία».
Είναι σημαντικό το γεγονός ότι οι συγκεκριμένες γεωφυσικές έρευνες δεν προκαλούν καταστροφές στους νεολιθικούς οικισμούς, καθώς οι ερευνητές, με την χρήση σύγχρονου εξοπλισμού, περπατώντας στις περιοχές που διερευνώνται, σαρώνουν την επιφάνεια του εδάφους, προκειμένου να αποτυπωθεί ευκρινώς τι υπάρχει στο υπέδαφος.
Γι’ αυτό το λόγο γίνεται χρήση καινοτόμων πολυ-διάστατων γεωφυσικών οργάνων και τεχνικών (multi-sensor μαγνητικές διασκοπήσεις, multi-antenna GPR, UAV-IR, χημικές και μαγνητικές αναλύσεις) που καλύπτουν μεγάλες επιφάνειες. Όπως αναφέρει στο σημείο αυτό ο κ. Βουζαξάκης «στόχος της συγκεκριμένης έρευνας είναι να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα σε σχέση με την ανάπτυξη των προϊστορικών εγκαταστάσεων και τα όποια μοντέλα παραλλαγής εγκαταστάσεων και εκμετάλλευσης της γης συναντάμε σε σχέση με τις διαφοροποιήσεις των περιβαλλοντικών συνθηκών, την οικονομία, την κοινωνική οργάνωση και των πιθανών συνεργασιών μεταξύ των κοινωνικών ομάδων».
Τι δείχνει η έρευνα
Η έρευνα που ξεκίνησε το Νοέμβριο του 2013 και θα συνεχιστεί έως το Σεπτέμβριο του 2015, θα επεκταθεί σταδιακά και σύμφωνα με τον υπάρχοντα σχεδιασμό σε όσο το δυνατό περισσότερους καταγεγραμμένους νεολιθικούς οικισμός της Μαγνησίας, προκειμένου να αναδειχθούν οι προϊστορικές αρχαιότητες που βρίσκονται θαμμένες στο υπέδαφος, επί χιλιάδες χρόνια.
- Ήδη έχουν καταγραφεί τα πρώτα στοιχεία που δείχνουν ότι «έχουμε μια, λίγο – πολύ, συγκεκριμένη οργάνωση οικισμών, έχουμε εγκαταστάσεις σε αρκετούς νεολιθικούς οικισμούς που βρίσκονται εκτός του κεντρικού πυρήνα, οπότε φαίνεται ότι υπάρχει χρήση του χώρου και εκτός του κεντρικού πυρήνα του οικισμού, με αγροτικές περισσότερο δραστηριότητες και παράλληλα συλλέγουμε στοιχεία για το πώς οι οικισμοί αυτοί έχουν ενταχθεί στο ευρύτερο περιβάλλον» υπογραμμίζει στο σημείο αυτό ο κ. Σαρρής.
Σε πρώτη φάση έχουν διερευνηθεί επτά νεολιθικοί οικισμοί της ευρύτερης περιοχής της Μαγνησίας με τη χρήση καινοτόμων πολυ-διάστατων γεωφυσικών οργάνων και τεχνικών, ενώ την ερχόμενη άνοιξη αναμένεται να συνεχιστεί ο κύκλος των ερευνών.
Όπως επισημαίνει παράλληλα ο κ. Σαρρής «το σημαντικό είναι ότι στην πλειοψηφία τους, δεν έχουν διερευνηθεί μέχρι τώρα αυτοί οι οικισμοί, ενώ ορισμένοι διερευνήθηκαν εντελώς αποσπασματικά στο παρελθόν.
Μέχρι στιγμής έχουμε διερευνήσει επιφανειακά ορισμένες θέσεις από τις οποίες βλέπουμε τα πρώτα αρχιτεκτονικά δείγματα, ενώ στόχος είναι η έρευνα αυτή να επεκταθεί και σε άλλες μαγούλες ανά την Θεσσαλία».
Η έρευνα ξεκίνησε ουσιαστικά πριν από πέντε χρόνια, καθώς «κάναμε αναλύσεις για όλες τις μαγούλες της Θεσσαλίας και αφού καταλήξαμε σε διάφορα συμπεράσματα σε σχέση με την αλληλεπίδραση και τις οικιστικές τάσεις που υπήρχαν στη Θεσσαλία, το επόμενο βήμα ήταν να δούμε την λεπτομερή εικόνα που παρουσιάζει η εσωτερική δομή των οικισμών αυτών» επισημαίνει ο ίδιος.
Ψηφιακή βάση δεδομένων
Το ερευνητικό πρόγραμμα αποτελείται από τέσσερις διακριτές ενότητες εργασίας, που περιλαμβάνουν : πρόσφατη και προηγούμενη αρχαιολογική έρευνα, αλλά και την καταγραφή δεδομένων που υπάρχουν ήδη δημοσιευμένα και η καταχώρησή τους σε βάση δεδομένων.
Επίσης εργασίες πεδίου, που περιλαμβάνουν την πολυδιάσταση χαρτογράφηση των αρχαιολογικών θέσεων, γεωφυσικές διασκοπήσεις και αεροφωτογραφήσεις, επεξεργασία των μετρήσεων των γεωφυσικών διασκοπήσεων, την δημιουργία θεματικών χαρτών, ερμηνεία και σύγκριση αποτελεσμάτων και γνωστοποίηση των πληροφοριών στο ευρύ κοινό μέσα από μια διαμορφωμένη ιστοσελίδα, παρουσιάσεις σε συνέδρια, δημοσιεύσεις σε περιοδικά και την οργάνωση ενός workshop.
- Στη διάρκεια του 2013 προχώρησαν οι εργασίες στον πρώτο στόχο, την καταγραφή και αποδελτίωση των ήδη γνωστών από την βιβλιογραφία δεδομένων για τις νεολιθικές μαγούλες στη Θεσσαλία και την δημιουργία της σχετικής βάσης δεδομένων, που είναι διαθέσιμη σε μια προκαταρκτική μορφή στο διαδίκτυο.
Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι έχει δημιουργηθεί μια ψηφιακή βάση δεδομένων, η οποία είναι προσβάσιμη στο ευρύ κοινό, ενώ όπως υπογραμμίζει ο κ. Βουζαξάκης «η λήψη δορυφορικών φωτογραφιών, συν τα αποτελέσματα που θα προκύψουν από τις επιφανειακές σαρώσεις, θα αποτελέσουν τα στοιχεία που θα εμπλουτίσουν την συγκεκριμένη βάσης δεδομένων, η οποία είναι διαθέσιμη στο ευρύ κοινό».
Η συνεργασία του Εργαστηρίου Γεωφυσικής και της ΙΓ Εφορείας μετράει πολλά χρόνια και συγκεκριμένα από το 1996, με πολύ σημαντικά αποτελέσματα και για τις δύο πλευρές.
- Στην προκειμένη περίπτωση τίθεται στο επίκεντρο η προϊστορική περίοδος, δεδομένου ότι οι πρώτες αγροτικές ομάδες στης Ευρώπης εγκαταστάθηκαν περίπου το 7.500 π.Χ. στην Θεσσαλία, αναδεικνύοντάς την ως ένα ενδιαφέρον πεδίο για την μελέτη και κατανόηση του τρόπου με τον οποίο έγινε η πρώτη διαίρεση των γαιών και ξεκίνησε η διεκδίκηση της εδαφικότητας του τοπίου από μη-ιεραρχικές, ισότιμες ανθρώπινες ομάδες.
- Εξαιτίας παραγόντων που σχετίζονται με τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του Θεσσαλικού τοπίου, που αποτελούν μία ξεχωριστή γεωγραφική ενότητα με σαφώς καθορισμένα όρια και υποδιαιρέσεις, η Θεσσαλία αποτελεί ένα ιδανικό παράδειγμα για την μελέτη των μοτίβων κατοίκησή της από τις πρώτες Νεολιθικές αγροτικές ομάδες της Ελλάδας, σε άμεση συνάρτηση με τα χαρακτηριστικά του φυσικού και ανθρωπογενούς τοπίου.
Τα αποτελέσματα που θα προκύψουν από την πρωτοποριακή έρευνα, θα αποτελέσουν μια σημαντική βάση πληροφοριών, οι οποίες θα είναι πολύ χρήσιμες στους ερευνητές του μέλλοντος, ανοίγοντας παράλληλα το δρόμο σε ενδεχόμενες μελλοντικές αρχαιολογικές ανασκαφές.
ΡΕΠΟΡΤΑΖ : Γλυκερία Υδραίου
