Η εκδρομή μας στα μυστικά πέριξ της Κορίνθου (11/5/2014)
Εξερευνώντας τα μυστικά πέριξ της Κορίνθου… Εγκαταλελειμμένες σήραγγες γερμανικών καταφυγίων και θέσεις πολυβόλων ξεχασμένες από τον τελευταίο πόλεμο, πολυτελείς ρωμαϊκές κατοικίες και λουτρά που μόλις αποκαλύφθηκαν, αρχαία καταβάσια, υπόγειες στοές και αρχαίοι ναοί, μας ταξιδεύουν ανάμεσα στους αιώνες, ερευνώντας την άγνωστη κρυμμένη Ελλάδα!
Εξερευνώντας τα μυστικά πέριξ της Κορίνθου… Εγκαταλελειμμένες σήραγγες γερμανικών καταφυγίων και θέσεις πολυβόλων ξεχασμένες από τον τελευταίο πόλεμο, πολυτελείς ρωμαϊκές κατοικίες και λουτρά που μόλις αποκαλύφθηκαν, αρχαία καταβάσια, υπόγειες στοές και αρχαίοι ναοί, μας ταξιδεύουν ανάμεσα στους αιώνες, ερευνώντας την άγνωστη κρυμμένη Ελλάδα!
Τα μυστικά πέριξ της Κορίνθου! Μυστικές και φανερές, υπόγειες και επίγειες τοποθεσίες ιστορικού ενδιαφέροντος μας κοινώνησαν ευλαβικά μνήμες αρχαίες, ξεχασμένες... Ένα αληθινό ταξίδι στο χρόνο
Ο κ. Κ. Μεταξάς μας μιλά για την ιστορία των
καταφυγίων
καταφυγίων
Τα εγκαταλελειμμένα υπόγεια γερμανικά καταφύγια
Τα δύο γερμανικά στρατιωτικά υπόγεια καταφύγια στο Καρπουνάρι Λουτρακίου κατασκευάστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1940 από τον γερμανικό στρατό, για την αντιαεροπορική προστασία των στρατιωτών. Διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση και προσφέρονται για αξιοποίηση, ως μνημεία της σύγχρονης πολεμικής ιστορίας της Ελλάδας. Βρίσκονται σε βάθος 10-12 περίπου μέτρων από την επιφάνεια και διαθέτουν δύο καθοδικούς διαδρόμους-εισόδους και από μία κεντρική αίθουσα-σήραγγα το καθένα, με μήκος 25 και 50 μέτρα αντίστοιχα, ύψος 2,5 και πλάτος 3-4 μέτρα. Μετά την αποχώρηση των Γερμανών και τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πιθανώς να συντηρήθηκαν μερικώς και να χρησιμοποιήθηκαν ως αποθήκες πολεμικού υλικού από τον ελληνικό στρατό. Για την ιστορία τους μας ενημέρωσε ο κ. Κώστας Μεταξάς, πρόεδρος του τοπικού συλλόγου «Φλοίσβος Λουτρακίου», ο οποίος δρα τα τελευταία χρόνια αποσκοπώντας στην ανάδειξη και γνωστοποίησή τους σε ανθρώπους με ανάλογα ενδιαφέροντα.
Μία από τις εισόδους των καταφυγίων
Η κύρια αίθουσα του μικρού καταφυγίου μήκους 25 m
Μετά την επίσκεψη πραγματοποιήθηκε καθαρισμός του εσωτερικού και των εισόδων των δύο καταφυγίων.
Η πολυτελής χαμένη ρωμαϊκή έπαυλη & τα λουτρά
Η πολυτελής ρωμαϊκή έπαυλη και το μεγάλων διαστάσεων λουτρικό συγκρότημα (βαλανείο) στην περιοχή Κατουνίστρα Λουτρακίου, αποκαλύφθηκαν πρόσφατα από την αρχαιολογική σκαπάνη. Πρόκειται για έργο που εκπονείται με άδεια του Υπουργείου στα πλαίσια πενταετούς προγράμματος ανασκαφικής έρευνας, το οποίο στηρίζεται σε εθελοντές. Σύμφωνα με τα έως τώρα αποτελέσματα της ανασκαφικής έρευνας, η έπαυλη ήταν σε χρήση μέχρι και τον 6ο μ.Χ. αιώνα, γεγονός που σηματοδοτεί τη σημασία της περιοχής του Ισθμού κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, οπότε και αποτελούσε εμπορικό και αστικό κέντρο. Το βαλανείο, λόγω της επιφάνειάς του, θεωρείται ότι δεν ανήκε αποκλειστικά στην έπαυλη, αλλά χρησιμοποιείτο ευρύτερα, γεγονός που καταδεικνύει την ανάπτυξη των ιαματικών (θερμών) λουτρών από τα αρχαία χρόνια στην περιοχή του Ισθμού - Λουτρακίου. Η έπαυλη, μαζί με τα λείψανα ναού κλασικής εποχής -ίσως του Ασκληπιού- που αποκαλύφθηκε περίπου το 1920 και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν κοντά στο κέντρο του Λουτρακίου, προσφέρουν σοβαρές ενδείξεις για την ύπαρξή του ως αυτοτελούς οικισμού και στους κλασικούς χρόνους, πέρα από την αναφορά της πόλεως στους ρωμαϊκούς χρόνους, ως «Θέρμαι». Τα στοιχεία αυτά παρουσιάστηκαν στη διάρκεια εκδήλωσης, με αφορμή τη λήξη της ανασκαφικής περιόδου 2013 στην περιοχή. Στόχος είναι μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφής να δημιουργηθεί ένας αξιοποιημένος επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος.
Υπόκαυστο του βαλανείου
Τα μυστικά της Περαχώρας (αρχαία καταβάσια, στοές, ορύγματα) & το Ηραίο
Στην ανατολική πλευρά του Κορινθιακού κόλπου, υπάρχει μια σπουδαία αρχαιολογική τοποθεσία στην οποία κάποτε αναπτύχθηκε ένα σημαντικό ιερό της Ακραίας Ήρας, και εξελίχθηκε ένα σύνθετο σύστημα αποθήκευσης και μεταφοράς νερού. Εκτός όμως από το ιερό της Ήρας -που είχε αναδειχθεί σε μεγάλο θρησκευτικό κέντρο των αρχαίων χρόνων- στην «Περαία γη», κοντά στον αρχαιολογικό χώρο εκτείνεται και μία από τις ομορφότερες λιμνοθάλασσες της Ελλάδας, η λίμνη Βουλιαγμένης, ή Εσχατιώτιδα. Η «Περαία χώρα» (ή Περαχώρα) λοιπόν, με το παραλιακό Ηραίο και τις μυστηριώδεις υδραυλικές εγκαταστάσεις του, βρίσκεται στη σκιά των Γερανείων, απέναντι από την πόλη της Κορίνθου και βορειοδυτικά του Ισθμού. Αποτελούσε κατά τα προ-ρωμαϊκά χρόνια ζωτικό τμήμα της κορινθιακής γης, κάτι που απέδειξαν οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1930, φέρνοντας στο φως σημαντικά ευρήματα. Δεν είναι τυχαίο ότι το Ηραίο, που διέθετε μάλιστα και χώρο για την εστίαση των προσκυνητών του 7ου π.Χ αιώνα, χαρακτηρίστηκε τότε ως «η πιο σημαντική ανασκαφή των τελευταίων 30 ετών στην Ελλάδα». Μπροστά από την ανατολική πρόσοψη του ναού της Ήρας υπήρχε βωμός, και βόρεια του βωμού μια κατασκευή από 7 έως 9 βαθμίδες, από τις οποίες οι παριστάμενοι είχαν τη δυνατότητα παρακολούθησης των λατρευτικών δρώμενων.
Αρχαιολογικός χώρος Ηραίου
Η δεξαμενή του Ηραίου
Στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. κατασκευάστηκε στα δυτικά του ιερού και μια δεξαμενή μήκους 21 και πλάτους 6 μέτρων, της οποίας οι δύο πλευρές απολήγουν σε αψίδες. Η ξύλινη επίπεδη οροφή της στεγαζόταν από σειρά κιόνων, ενώ μια κλίμακα 8 βαθμίδων στο μέσον της δυτικής αψίδας, επέτρεπε την πρόσβαση μέχρι τον πυθμένα. Η δεξαμενή τροφοδοτούνταν με νερό που έφερνε κτιστός αγωγός από τα βορειοανατολικά. Στην κατεύθυνση αυτή και σε απόσταση 750 περίπου μέτρων από το τέμενος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το περίπλοκο υδραυλικό σύστημα παροχής νερού της Περαχώρας, με ορύγματα, σήραγγες, και εντυπωσιακές υπόγειες καμαρωτές σκάλες, η λειτουργία του οποίου δεν έχει γίνει ακόμα πλήρως κατανοητή. Λέγεται πως μπορεί να είναι έργο του 3ου π.Χ. αιώνα, που επινοήθηκε ίσως από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή, για να εφοδιάζει με νερό την περιοχή. Μια εντυπωσιακή κεκλιμένη αψιδωτή σήραγγα 55 περίπου μέτρων, ξεκινούσε από την επιφάνεια και κατεβαίνοντας κλίμακα περίπου 150 βαθμίδων, κατέληγε σε βάθος 25 μέτρων, κατευθυνόμενη προς το μεσαίο εκ τριών στενών βαθιών ορυγμάτων με πλάτος 1,5 και μήκος 15 περίπου μέτρα το καθένα, ενώ παράπλευρες διακλαδώσεις της προσέγγιζαν τα αντίστοιχα ακραία. Οι αρχικές διαστάσεις της διατομής της στοάς είναι 0,83 μ. πλάτος και 1,85 ύψος, το οποίο στη συνέχεια μειώνεται καθιστώντας δύσκολη τη διάσχιση των κλάδων, που τελικά έχουν αποφραχθεί από ποσότητες λάσπης. Το όλο σύστημα φαίνεται να εξυπηρετούσε τη συσσώρευση νερού στα ορύγματα, στο οποίο πιθανολογείται ότι είχαν πρόσβαση μέσω της κεκλιμένης στοάς.
Κάθοδος στη στοά με τα σκαλοπάτια
Παναγιώτης Δευτεραίος
Οι περισσότερο τολμηροί εισχώρησαν έρποντας και στη χαμηλή συνέχεια των στοών
Ένα από τα τρία ορύγματα σήμερα μπαζωμένα στο μεγαλύτερο βάθος τους
Στην ίδια τοποθεσία, ένα επιφανειακό αυλάκι, μερικώς κτιστό και μερικώς λαξευμένο στο βράχο, οδηγεί από το δυτικό όρυγμα περίπου 215 μ. μακρύτερα, σε μια υπόγεια δεξαμενή με τρεις θαλάμους σε επίπεδο χαμηλότερο κατά 3,5 μ. από την επιφάνεια, η οποία τροφοδοτούσε την παρακείμενη κρήνη. Κεραμικά ευρήματα και η μορφή των αρχιτεκτονικών μελών της κρήνης, οδηγούν στη χρονολόγηση του υδραυλικού συστήματος γύρω στο 300 π.Χ., ενώ κατά τον 1ο αι. π.Χ. μετά από εγκατάλειψη αιώνων, η κρήνη ενσωματώθηκε σε μια αγροικία.
Είσοδος υπόγειου θαλάμου της δεξαμενής
Εσωτερικό υπογείου θαλάμου
Κατακόρυφο άνοιγμα επικοινωνίας με την επιφάνεια (φρέαρ)
Ο αρχαίος Δίολκος στον Ισθμό
Ο Δίολκος ήταν ειδικής κατασκευής πλακόστρωτος δρόμος που συνέδεε τις δύο άκρες του Ισθμού της Κορίνθου, πάνω στον οποίο σύρονταν κατά την αρχαιότητα από δούλους τα πλοία από τον Κορινθιακό στον Σαρωνικό κόλπο και αντίστροφα. Είχε τη μορφή στρωμένου με κυβόλιθους δρόμου, του οποίου το πλάτος κυμαινόταν από 3,5 μέχρι 5 μέτρα, ενώ στη μέση του, δύο παράλληλες αυλακώσεις αποτελούσαν «ράγα» οδηγό (δεν οφείλονται στη φθορά από την τριβή μεταφοράς). Ο άξονας του έργου δεν ακολουθούσε ευθεία γραμμή, αλλά είχε στροφές λόγω των κλίσεων του εδάφους, οπότε η μεταφορά των πλοίων ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Πρέπει να κατασκευάστηκε στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., επί τυραννίας του Περίανδρου. Αναφέρεται μάλιστα ότι ο ίδιος σχεδίαζε και τη διάνοιξη διώρυγας, κάτι που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε, απουσία επαρκών τεχνικών μέσων. Πότε ακριβώς όμως έπαυσε να χρησιμοποιείται ο Δίολκος; Είναι πιθανόν οι εργασίες διάνοιξης διώρυγας που πραγματοποιήθηκαν επί Νέρωνα, προχωρώντας 2 περίπου χιλιόμετρα από την παραλία του Κορινθιακού, να κατέστρεψαν το σημείο στο οποίο στρεφόταν προς τα βορειοανατολικά, οπότε αχρηστεύθηκε και ολόκληρο το έργο. Το γεγονός ότι ο Παυσανίας αναφέρει μόνο τμήμα του ως αξιοθέατο συνηγορεί υπέρ της απόψεως αυτής.
Τα γερμανικά πολυβολεία στον Ισθμό για την προστασία της διώρυγας
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου οι Γερμανοί κατασκεύασαν διάφορα στρατιωτικά τεχνικά έργα στην ευρύτερη περιοχή του Ισθμού, στα οποία περιλαμβάνονται τα προηγούμενα υπόγεια καταφύγια, αλλά και η «γερμανική οδός» που διατρέχει την τοποθεσία σχεδόν παράλληλα με τη διώρυγα. Για να εξασφαλίσουν δε τον έλεγχο του κομβικού θαλάσσιου περάσματος του Ισθμού, κατασκεύασαν αρκετά οχυρωματικά έργα εκατέρωθεν της διώρυγας, από τα οποία σήμερα σώζονται μερικά πολυβολεία και λίγες ακόμη θέσεις. Σε κάποια από τα πολυβολεία εντοπίζονται επιγραφές Ελλήνων στρατιωτών και αξιωματικών εκείνης της εποχής, καθώς μετά την αποχώρηση των Γερμανών είναι βέβαιο ότι χρησιμοποιήθηκαν κατά τον εμφύλιο και μετέπειτα από τον ελληνικό στρατό, όπως εξάλλου και τα καταφύγια. Σε κάποιους τοίχους λοιπόν, αναγράφονται με μολύβι οι ημερομηνίες 22, 23 και 24/1/1945, αλλού χαραγμένη η επιγραφή ΕΛΑΣ 1941, και αλλού οι υπογραφές δύο μικρών αδελφών ΧΒΓ και ΑΒΓ 1946, ετών 12, που δε γνωρίζουμε γιατί μπορεί να βρίσκονταν εκεί…
Πολυβολείο
Εσωτερικό πολυβολείου
Γέφυρα της διώρυγας. Η μαγευτική θέα και το ηλιοβασίλεμα έκλεισαν νοσταλγικά την ημέρα της εκδρομής μας!
Επίλογος…
Διαπιστώσαμε με μεγάλη χαρά, ικανοποίηση και συγκίνηση, ότι η εκδρομή αυτή που οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε με τόσο πολύ μεράκι και αγάπη προς την εξερεύνηση των κρυμμένων μυστικών, άρεσε τελικά πολύ περισσότερο από όσο αρχικά φανταζόμασταν, προσφέροντας ποικίλα συναισθήματα τα οποία πέρασαν και σε εμάς ένα αίσθημα δικαίωσης για τις επιλογές των τοποθεσιών, αλλά και τη σειρά επίσκεψής τους.
Κείμενο, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία & εξερεύνηση (urban speleology & exploration)
Συμμετείχαν (οργάνωση εκδρομής): Γεωργία Μπουρμπούλη, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πληροφορίες κειμένου:
1. Κώστας Μεταξάς (Φλοίσβος Λουτρακίου)
3. Ηλεκτρονική Εφημερίδα "In"
4. Τα μυστικά της Περαχώρας, Περιοδικό Nature (2011)
5. ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
