Τα Μινωικά ιερά στα Ανεμόσπηλια και στην Ψηλή Κορυφή του όρους Γιούχτας

Αναπαράσταση σε 3Δ του ιερού της Ανεμόσπηλιας (από Π.Κρουκλίδης)

Στη θέση Ανεμόσπηλια , σε υψόμετρο 440μ. στη βόρεια πλαγιά του όρους Γιούχτας, βρέθηκε το 1979 από τους Γ. και Ε. Σακελλαράκη ένα τριμερές ιερό της μινωικής Κρήτης, το οποίο αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους των Αρχανών.
Από το διώροφο αυτό κτίριο της εποχής των πρώτων ανακτόρων (17ο αιώνα π.Χ.), που καταστράφηκε από σεισμό λίγες δεκαετίες αργότερα, έχουν ανασκαφεί μέχρι στιγμής τέσσερις χώροι. Στο προθάλαμο του ναού βρέθηκε πλήθος σκευών, 150 περίπου αγγεία διαφόρων σχημάτων ενώ το κεντρικό δωμάτιο ήταν γεμάτο από τα μεγαλύτερα σκεύη του ναού, αγγεία και πιθάρια ενώ στο ανατολικό δωμάτιο, όπου γίνονταν οι αναίμακτες τελετουργίες, υπάρχει πλήθος
αντικειμένων καθώς και ένας κτιστός βαθμιδωτός βωμός πάνω στον οποίο ήταν τοποθετημένα όλα τα λατρευτικά σκεύη.

Κάτοψη του ιερού . (από Π.Κρουκλίδης)

 Οι αιματηρές θυσίες γίνονταν στο δυτικό δωμάτιο του ναού, το οποίο ήταν και φτωχότερο σε ευρήματα. Η σημαντικότερη όμως ανακάλυψη που προκύπτει από την ανασκαφή του ναού, είναι η ύπαρξη τεσσάρων ανθρωπίνων σκελετών. Σύμφωνα με τις επιστημονικές έρευνες οι τρεις από αυτούς ( μία εκ των οποίων γυναίκα) σκοτώθηκαν από την πτώση λίθων και ξύλων της στέγης και από ταυτόχρονη πυρκαγιά. Ο τέταρτος όμως νεκρός παρουσιάζει σημαντικές διαφορές καθώς δεν βρέθηκε στο έδαφος αλλά πάνω σε τραπεζοειδή κατασκευή και σε ειδική στάση ενώ πάνω στο σώμα του βρέθηκε ένα μοναδικό χάλκινο όπλο σαν μαχαίρι.

Τομή αναπαράστασης του ιερού στα Ανεμοσπήλια (από Π.Κρουκλίδης)

Σύμφωνα με την γνώμη ανθρωπολόγων και ιατροδικαστών, ο άνδρας αυτός ενδέχεται να υπήρξε θύμα ανθρωποθυσίας. Ασφαλώς η ανθρωποθυσία των Αρχανών είναι μια σπάνια τελετουργία, που έγινε υπό ακραίες συνθήκες, γι’ αυτό ακριβώς το λόγο και δεν ανατρέπει την γνωστή εικόνα της ηρεμίας και της τάξης στη μινωική Κρήτη. Ο ναός της Ανεμόσπηλιας βρίσκεται στο βόρειο άκρο του όρους Γιούχτας , με θέα αρόσιμη γη και το σύγχρονο Ηράκλειο, με ανεμπόδιστη θέα τόσο προς τα ανατολικά και τα δυτικά.

 Ο χώρος ανασκάφηκε από τους Γ. και Ε. Σακελλαράκη, και λόγω του μικρού μεγέθους της, κατέληξε να είναι μια από τις πιο σημαντικές ανασκαφές που έλαβαν χώρα στην Κρήτη. Ο ναός είναι ασυνήθιστος για μια μινωική τοποθεσία στο ότι, είναι πιο συμμετρικός και λιγότερο λαβυρινθώδης από τα περισσότερα μινωικά ερείπια. Ο απλός σχεδιασμός του αποτελείται από τρεις ορθογώνιες αίθουσες σε σειρά, και ένα διάδρομο ή προθάλαμο διατρέχει όλο το μήκος από τα τρία δωμάτια στα βόρεια του κτιρίου. Δεν υπάρχει άλλο παράδειγμα ενός τέτοιου κτιρίου από τη Μινωική-Μυκηναϊκή περίοδο.

Γραφική αναπαράσταση (κατά SHAW και ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗ)

Ο ναός καταστράφηκε στις αρχές του 17ου αιώνα π.Χ., δείγματα της ΜΜ ΙΙ και MM κεραμικής ΙΙΙ Α βρέθηκαν στο ναό. Είναι  σχεδόν βέβαιο ότι καταστράφηκε από σεισμό, μετά τον οποίο οι φανοί που υπήρχαν  στο εσωτερικό του ιερού έγιναν αιτία να καεί ό, τι ήταν εύφλεκτο.

Περαιτέρω στοιχεία για έναν σεισμό που έγινε  προέρχονται από το σκελετό ενός άνδρα που βρέθηκε στον προθάλαμο. Κρατούσε ένα βάζο, που πιθανώς περιέχει  αίμα , κάτι που έμοιαζε με εκείνη την τοιχογραφία  που μπορεί  να δει κανείς στη σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδας, στην οποία το αίμα ενός ταύρου στάζει εν θυσία.

Η θέση του σώματος υποδηλώνει ότι το άτομο που έτρεχε να βγει από το κτίριο όταν αυτό κατέρρευσε και το σκότωσε -αυτόν ή αυτήν.

 Ο προθάλαμος ήταν ο τόπος όπου η προετοιμασία τις τελετουργικής πράξης που  θα πραγματοποιείτο. Ανάμεσα στα ευρήματα που ήταν εδώ βρέθηκαν ,αγγεία, πιθάρια, γουδί και γουδοχέρι και τρίποδες κατσαρόλες. στα πιθάρια που υπήρχαν θα αποθηκεύονταν διάφορα τρόφιμα αλλά και υφάσματα.

Η κεντρική αίθουσα ήταν γεμάτη από μεγάλα σκεύη, σχεδόν όλο το πάτωμα ήταν καλυμμένο με αγγεία. Κατά μήκος του νότιου τοίχου υπήρχε ένας πάγκος που μπορεί να έχει  χρησιμοποιηθεί τόσο για συνεδρίαση αλλά  και για τη διάθεσή λατρευτικών αντικείμενων.

Το πιο ενδιαφέρον εύρημα εδώ ήταν ένα ζευγάρι από υψηλότερα-σε φυσικό μέγεθος πήλινα πόδια και τέφρα από ένα καμένο ξύλινο αντικείμενο. Αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι υπήρξε αρχικά ένα μεγάλο άγαλμα εδώ. Το σώμα θα ήταν φτιαγμένα από ξύλο και σχισμένο σε δύο μπαστούνια στο πάνω μέρος των ποδιών που καλύπτονταν με πηλό. Το σώμα του αγάλματος πρέπει  ήταν ντυμένοι με κάποιο υλικό και τα πόδια δεν θα ήταν ορατά. Είναι πιθανό ότι το άγαλμα αρχικά ευρισκόμενο σκοπίμως στον πάγκο ακριβώς  δίπλα σε συστάδα των γυμνών βράχων που υπήρχε και ενωνόταν με το  κτήριο, δήλωνε ότι αυτά αποτελούν «ιερή γη».

Η ανατολική αίθουσα ήταν όταν κάποια αναίμακτη τελετή ελάμβανε χώρα. Κατά μήκος του νότιου τοίχου υπήρχε ένας βωμός. Τα ευρήματα εδώ ήταν μικρότερα σε μέγεθος σε σχέση με την κεντρική αίθουσα και περιλάμβανε δύο μικρά κουτιά χάλκινα ,παρόμοια στο σχεδιασμό με άλλα που βρέθηκαν στις Μυκήνες και στην Μυκηναϊκή βασιλική ταφή στο θολωτό τάφο Α στο νεκροταφείο Φουρνί κοντά στις Αρχάνες.

Μεγάλα κύπελλα υπερείχαν στον βωμό και είναι γνωστό ότι αυτά θα είχαν χρησιμοποιηθεί για την προσφορά των αγροτικών προϊόντων -, καλλιέργειες φρούτων, λαχανικών, κρασιού και λαδιού. Το δυτικό δωμάτιο είναι, από πολλές απόψεις, το  πιο ενδιαφέρων. Πρώτα απ 'όλα, σε αντίθεση με τις άλλες δύο αίθουσες, η είσοδος δεν είναι στο κέντρο του τοίχου, αλλά προς τα ανατολικά γι' αυτό είναι έξω από την ευθυγράμμιση με την είσοδο στον προθάλαμο.

Έχει υποστηριχθεί ότι ο νεαρός άνδρας είχε θυσιαστεί και το αίμα ήταν αποστραγγισμένο από το σώμα του.Σχέδιο - Παν. Κρουκλίδης Αρχιτέκτων, γραφίστας και εικονογράφος στο Mandarino Blu καθ. στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας-Εικονογράφος και γραφίστας στο Ingeos S.r.l

Αυτό το δωμάτιο είχε χρησιμοποιηθεί για τις θυσίες αίματος. Μοναδική στην Κρήτη, τρεις σκελετοί βρέθηκαν σε ένα δωμάτιο. Δύο από αυτούς τους ανθρώπους, έναν άνδρα και μια γυναίκας, δείχνει ότι  σκοτώθηκαν από τον σεισμό και την πυρκαγιά που προέκυψε.

 Ένας άλλος αρσενικός σκελετός βρέθηκε επίσης στο δωμάτιο. Αυτό το σώμα βρέθηκε ξαπλωμένο στο βωμό. Ένα μαχαίρι στηρίζεται πάνω στο σκελετό. Τα πόδια ήταν δεμένα και έχει υποστηριχθεί ότι ο νεαρός άνδρας είχε θυσιαστεί και το αίμα ήταν αποστραγγισμένο από το σώμα του.

Αν ναι, θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν το αίμα του αυτό που υπήρχε στο δοχείο που  βρέθηκε  στο προθάλαμο δίπλα με τον άλλο σκελετό.

 Είναι πολύ πιθανό ότι τα  κανονικά θύματα της θυσίας θα ήταν ταύροι, αλλά στο πρόσωπο της σεισμικής δραστηριότητας, η οποία απείλησε το σύνολο της κοινότητας, μπορεί να έχει θεωρηθεί αναγκαίο να γίνει μια ανθρώπινη θυσία.

Η λεπτομερής περιγραφή των ανασκαφών  και οι ανακαλύψεις στην Ανεμόσπηλια μπορούν να βρεθούν στο βιβλίο για τις Αρχάνες από τους  Γ. και E. Σακελλαράκη, που δημοσιεύθηκε από την Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1991.(δείτε παρακάτω αναφορές του Γ. Σακελλαράκη για το θέμα.)  Ο χώρος είναι περιφραγμένος μέσα και γενικά δεν είναι προσιτός  για το κοινό.

ΤΟ ΙΕΡΟ ΚΟΡΥΦΗΣ ΣΤΟΝ ΓΙΟΥΧΤΑ

Απόδοση- Παν. Κρουκλίδης

 Το αρχικά υπαίθριο άδυτο στον Γιούχτα (Ψηλή Κορυφή) φαίνεται το αρχαιότερο μεταξύ των μέγιστων αδύτων, με ευρήματα  από την πρόωρη Μινωική περίοδο . Σε αυτές τις πρώτες εποχές  πιθανό αντιπροσώπευσε μια λατρευτική αναφορά για τις αγροτικές και  ποιμενικές κοινότητες της περιοχής .

Κάτοψη-Απόδοση- Παν. Κρουκλίδης

Αλλά ενδιαφερόμαστε εδώ ειδικά για τη φάση της Πρωτοανακτορικής  , όταν παρεμβάλλεται στο σύνθετο θρησκευτικό κόσμο της κοινωνίας της Μινωικής περιόδου στην Κρήτη που συνδέεται με τα παλάτια, σε αυτήν την περίπτωση με το παλάτι της Κνωσού  .

Αμεσότερα συνδέθηκε με το κοντινότερο κέντρο στις Αρχάνες και, για μια συνοπτική περίοδο, με το προηγουμένως αναφερθέν άδυτο στα Ανεμοσπήλια.

Απόδοση- Παν. Κρουκλίδης

Δύο είναι οι περίοδοι των ανασκαφών αυτού του ευρέος και ποικιλόμορφου  Αδύτου: η αρχική ανακάλυψη από τον Evans το 1909 και οι νέες ανασκαφές από το 1974 από την Αλεξάνδρα Καρέτσου, με την υποστήριξη της Αρχαιολογίας της Πόλεως των  Αθηνών, η οποία, με τη μάζα των νέων στοιχείων, τροποποίησε προηγούμενες απόψεις του Evans περί του  Αδύτου.

Οι ανασκαφές έσκαψαν το επίπεδο σε στρώμα βράχου έχουν δείξει ότι το άδυτο της Πρωτοανακτορικής l περιόδου κάλυψε ήδη μια περιοχή τουλάχιστον περίπου. 200 x 100 μ. Πολύ ενδιαφέροντα είναι τα συγκριτικά σχέδια των δύο ανασκαφών που διαμορφώνονται σε μια νέα επεξηγηματικότερη εικόνα ,που προσαρμόζονται από την Καρέτσου -(KARETSOU 1985).

Η λάρνακα περιλαμβάνει έναν ιερό περίβολο το Τέμενος  και μια περιοχή σε τρία επίπεδα με τα δωμάτια των οποίων αριθμός και το μέγεθος ποικίλλει αναλόγως της χρήσης  εγκαίρως - χρησιμοποιημένος και για τη πρακτική της ιεροτελεστίας  και για την κατοικία ιερέων.

Προτεινόμενο εδώ ένα αναθεωρημένο σκίτσο της περιοχής ,υπογραμμίζοντας εντούτοις πόσες δομές - που περιλαμβάνουν επίσης εκείνες που ανήκουν στην Νεοανακτορική περίοδο - έχουν αλλάξει την πτυχή τους εγκαίρως και πώς οι διαφορετικές ερμηνείες έχουν δοθεί για ολόκληρο το συγκρότημα. Αρχικά το θυσιαστήριο ήταν αποτελούμενο από τρία/τέσσερα δωμάτια, κατά τη διάρκεια της μέσης φάσης Mινωική ΙΙΙ Α,Β  το άδυτο επεκτάθηκε σε πέντε/έξι δωμάτια, τα οποία ήταν  κατασκευασμένα με μεγάλους εντυπωσιακούς λίθους. Το σκίτσο που περιγράφεται μαζί με το διαμορφούμενο γραφικό σχέδιο στον υπολογιστή είναι βασισμένος σε αυτό το τελευταίο σχέδιο.

Απόδοση- Παν. Κρουκλίδης

Εν πάση περιπτώσει, τα δωμάτια που διαμορφώνουν το συγκρότημα στο ανατολικό πεζούλι ΙΙ, από τον  Νότο στο Βορρά, δεν ήταν κεντρικά στη λατρεία που λειτουργούσε  συνήθως στη λάρνακα. Ο πυρήνας του υπαίθριου αδύτου παραμένει πάντα σε αυτό το ανώτερο μέρος, η σύσταση από δύο διαδρόμους και  τα πεζούλια, ήταν ενεργά από την πρώτη φάση της ζωής αυτής της ιερής περιοχής μέχρι την τελευταία μινωική περίοδο.

Απόδοση- Παν. Κρουκλίδης

Εδώ η πλειοψηφία των αντικειμένων ανακτήθηκαν, και ιδιαίτερα γύρω από το «βωμό τέφρας», μια δομή, που στηρίχτηκε ,βασίστηκε η κατασκευή της στην άκρη σε μια από διάφορες σχισμές που υπάρχουν στην κορυφή του βουνού Το σημαντικότερο χάσμα στο στρώμα βράχου έχει ένα βάθος πάνω από δέκα μέτρα. Οι διπλός-πέλεκυς εκ  χαλκού και άλλα ειδώλια που βρέθηκαν  δείχνουν ότι εκεί μέσα είχαν προσδώσει  τον ιερό χαρακτήρα αυτής της ρωγμής το οποίο έχει υποτεθεί ότι  να είναι η είσοδος στον Κάτω κοσμο (KARETSOU 1981:153).

Παρουσιάζουμε για πρώτη φορά μια σφραγίδα που βρέθηκε  σε αυτό το μέγιστο άδυτο, το οποίο η Αλεξάνδρα Καρέτσου  και ένας από τους συντάκτες δημοσιεύουν τελικά (KARETSOU, JASINK 2013) είναι μια ιερογλυφική σφραγίδα με μερικά σύμβολα που ερμηνεύουμε ως σημάδια χειρογράφων, των οποίων θέση στο μουσείο Ηρακλείου είναι προς το παρόν αδύνατη να βρεθεί, και είναι ορατή μόνο στις φωτογραφίες και τα σχέδια του εκσκαφέα, της  Αλεξάνδρας Καρέτσου .

.

Παν. Κρουκλίδης Αρχιτέκτων, γραφίστας και εικονογράφος στο Mandarino Blu καθ. στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας-Εικονογράφος και γραφίστας στο Ingeos S.r.

Αλεξάνδρα Καρέτσου ( Διευθύντρια του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Κρητολογικών Σπουδών 2004)

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ