Πελαργικόν (/Πελασγικόν) ή Εννεάπυλον τείχος (τέλη 13ου αι. π.Χ.)
Περί τα τέλη της Υστεροελλαδικής ΙΙΙΒ περιόδου (περ. 1.300-1.200 π.Χ.), παρατηρείται μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα στην Ακρόπολη. Ισχυρό τείχος, πάχους 6μ. και επιβλητικών διαστάσεων, περιέβαλε την οφρύ του βράχου, με σκοπό την προστασία του από τις ληστρικές επιδρομές εχθρικών φύλων. Στο συγκρότημα περιλαμβανόταν και μία πηγή σε σχισμή του βράχου στην βόρεια πλευρά της Ακροπόλεως.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως πριν την απέλαση των Πελασγών από την Αττική, τους είχε δοθεί χώρος για να κατοικήσουν στις παρυφές του Υμηττού, ως αντάλλαγμα τείχους που είχαν χτίσει στην Ακρόπολη.
Ο εντυπωσιακός όγκος και ο μνημειώδης χαρακτήρας του τείχους ήταν προφανώς τα στοιχεία που ενέπνευσαν την ονομασία του ως «Κυκλώπειον» (χτισμένο δηλ. από τους γιγαντόσωμους Κύκλωπες). Η ιδιαιτέρως επιμελημένη τοιχοποιία του και οι δομικές ομοιότητες (πελώριοι ακανόνιστοι ογκόλιθοι στις όψεις, με μικρές πέτρες να συμπληρώνουν τα μεταξύ τους διαστημάτα, ενώ πέτρες και χώμα γέμιζαν τα διάκενα ανάμεσα στις δύο όψεις του τείχους) που εμφανίζει με τα οχυρωματικά έργα των Μυκηνών, της Τίρυνθας και του Γλα οδήγησαν στην υπόθεση ότι ίσως οι κατασκευαστές του να ταυτίζονται με αυτούς των τειχών των ακροπόλεων των μεγάλων μυκηναϊκών κέντρων της ηπειρωτικής Ελλάδος. Το μεγαλύτερο σωζόμενο τμήμα του βρίσκεται στα ανατολικά του μεταγενέστερου ναού της Αθηνάς Νίκης, στη θέση του οποίου υψωνόταν τότε δυνατός πύργος, ενώ άλλα υπολείμματά του διατηρούνται νοτιοδυτικά του Παρθενώνος, στο υπόγειο του σημερινού μουσείου Ακροπόλεως.
Η αρχαιότερη γνωστή οχύρωση της Αθήνας ανάγεται στους ώριμους προϊστορικούς χρόνους. Πρόκειται για το «Κυκλώπειον τείχος» και το «Πελαργικόν», που περιέβαλλαν τον ιερό βράχο της Ακροπόλεως κατά την Υστεροελλαδική ΙΙΙΒ Εποχή (τέλη 2ης χιλιετίας π.Χ.). Η ανέγερσή τους συνδέεται με τον λεγόμενο «συνοικισμό», την συνένωση δηλαδή προηγουμένως ανεξάρτητων περιοχών της Αττικής υπό την εξουσία ενός άρχοντος, πιθανώς του Θησέως.
* ΤΥΡΡΗΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Έχουμε ήδη μιλήσει γιαυτό το τείχος ,είναι γνωστό και σαν Πελασγικό τείχος είναι πανάρχαιο, και βρίσκεται στην Ακρόπολη των Αθηνών,
Τα λείψανά που σώζονται μέχρι , σύμφωνα με την παράδοση, είχε κτιστεί από τους Πελασγούς. όπως αποκαλούσαν τους Τυρρηνούς. συνταυτίζοντας τους.
Να επαναλάβουμε λίγα λόγια και σήμερα για τις πληροφορίες που ήδη παραθέσαμε.
Πιθανότατα το Πελασγικό τείχος χτίστηκε στους πρόποδες της Ακροπόλεως περί τον 13ο-12ο αιώνα π.Χ.Τα ίχνη που σώζονται βρίσκονται μόνο στη βορειοδυτική πλευρά,αλλά θεωρείται ότι πιθανότατα και οι υπόλοιπες πλευρές της Ακρόπολης το Πελασγικό συμπληρωνόταν από το αρχαιότερο Κυκλώπειον τείχος. Ήταν γνωστό και ως Εννεάπυλο.
Μέρος του Περασγικού τείχους στην Ακρόπολη των Αθηνών
Πελαργικόν (/Πελασγικόν) ή Εννεάπυλον τείχος (τέλη 13ου αι. π.Χ.)
Ήταν ένα ισχυρό τείχος, πάχους 6μ. και επιβλητικών διαστάσεων, περιέβαλε την οφρύ του βράχου, με σκοπό την προστασία του από τις ληστρικές επιδρομές εχθρικών φύλων
.Στο συγκρότημα περιλαμβανόταν και μία πηγή σε σχισμή του βράχου στην βόρεια πλευρά της Ακροπόλεως.
Ο εντυπωσιακός όγκος και ο μνημειώδης χαρακτήρας του τείχους ήταν προφανώς τα στοιχεία που ενέπνευσαν την ονομασία του ως «Κυκλώπειον» (χτισμένο δηλ. από τους γιγαντόσωμους Κύκλωπες).
Η ιδιαιτέρως επιμελημένη τοιχοποιία του και οι δομικές ομοιότητες (πελώριοι ακανόνιστοι ογκόλιθοι στις όψεις, με μικρές πέτρες να συμπληρώνουν τα μεταξύ τους διαστήματα, ενώ πέτρες και χώμα γέμιζαν τα διάκενα ανάμεσα στις δύο όψεις του τείχους) .
Το μεγαλύτερο σωζόμενο τμήμα του βρίσκεται στα ανατολικά του μεταγενέστερου ναού της Αθηνάς Νίκης, στη θέση του οποίου υψωνόταν τότε δυνατός πύργος, ενώ άλλα υπολείμματά του διατηρούνται νοτιοδυτικά του Παρθενώνος, στο υπόγειο του παλαιού πρώιν Μουσείου Ακροπόλεως.(Αρχική φωτό )
Σε επίπεδο χαμηλότερο από αυτό της κύριας οχυρωματικής γραμμής υψωνόταν – όπως και σε άλλες προϊστορικές ακροπόλεις – ένα δεύτερο, εξωτερικό τείχος με εννέα πύλες, το «Πελαργικόν/Πελασγικόν» ή «Εννεάπυλον», το οποίο λειτουργούσε επικουρικά προς το κύριο και παράλληλα προστάτευε τις πηγές νερού που βρίσκονταν στους πρόποδες του βράχου (Κλεψύδρα στα βορειοδυτικά, πηγή στη σχισμή του βράχου στα βόρεια και πηγή στα νοτιοανατολικά, στη θέση του Ασκληπιείου των κατοπινών χρόνων)
ΤΈΧΝΕΣ
Σε επίπεδο χαμηλότερο από αυτό της κύριας οχυρωματικής γραμμής υψωνόταν – όπως και σε άλλες προϊστορικές ακροπόλεις – ένα δεύτερο, εξωτερικό τείχος με εννέα πύλες, το «Πελαργικόν/Πελασγικόν» ή «Εννεάπυλον», το οποίο λειτουργούσε επικουρικά προς το κύριο και παράλληλα προστάτευε τις πηγές νερού που βρίσκονταν στους πρόποδες του βράχου (Κλεψύδρα στα βορειοδυτικά, πηγή στη σχισμή του βράχου στα βόρεια και πηγή στα νοτιοανατολικά, στη θέση του Ασκληπιείου των κατοπινών χρόνων). Το 480 π.Χ. υπέστη σημαντικές φθορές εξαιτίας της περσικής εισβολής. Στα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου (431 π.Χ. και εξής) ο χώρος που οριζόταν από το Πελαργικόν χρησιμοποιήθηκε ως τόπος κατοικίας προσφύγων που είχαν εισρεύσει στην Αθήνα από την ύπαιθρο χώρα της Αττικής.
Γύρω στα 1400 π.Χ. με το 1000 π.Χ. κτίσθηκε ένα ψηλό τείχος, με τεράστιους ογκόλιθους κι ένα παλάτι, στο σημείο όπου αργότερα ανεγέρθη το Ερεχθείο. Μέσα στο τείχος, που λεγόταν "Πελασγικό" ή ''Κυκλώπειο', υπήρχαν βωμοί, ιερά και μια πηγή, που ονομαζόταν Κλεψύδρα.Οι κάτοικοι της πόλης, που άρχισε να αναπτύσσεται κάτω από την Ακρόπολη, έβρισκαν καταφύγιο μέσα σ' αυτήν, όταν αντιμετώπιζαν εχθρικές επιδρομές.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗΣ ΑΘΗΝΑΣ.
Πρίν προχωρήσω στο καθαυτό θέμα της Ακρόπολης,θα αναφερθώ με λίγα
λόγια στην ιστορία της προϊστορικής Αθήνας,με την οποία είναι άρρηκτα
συνδεδεμένο. Το επίτομο λεξικό «Πρωίας» (εκδ. 1932) γράφει ότι η Ακρόπολη των Αθηνών
κατοικείτο πριν το 10.000 π.Χ., με άνθιση του πολιτισμού της γύρω στο 3.500
π.Χ. επί Ερεχθέα.
Η ίδρυση της Αθήνας χάνεται στην αχλύ του μύθου, καθώς είναι γενικά
αποδεκτό ότι προϋπήρχε της Μυκηναϊκής εποχής.Στα πανάρχαια χρόνια της
νεολιθικής εποχής,όλη η περιοχή της Αττικής λεγόταν "Κραναά".Η ονομασία
προέρχεται από το επίθετο "κραναός"που σημαίνει τραχύς,πετρώδης,όπως
δηλαδή ήταν όλη η βραχώδης Αττική χερσόνησος.
Πρώτοι κάτοικοι της περιοχής θεωρούνται οι Πελασγοί και μετέπειτα,μετά τον
κατακλυσμό του Δευκαλίωνα,οι Ίωνες (ο γενάρχης Ίων ήταν υιός του Απόλλωνα και της Κρέουσας).
Ανασκαφή Α.Δ. Κεραμόπουλλος, Το Πελαργικόν, το Ασκληπιείον, αι οδοί αι ανάγουσαι προς τα Προπύλαια, ΑΕ 1934-1935,105
Πρώτος βασιλιάς της πόλης, σύμφωνα με τη μυθολογία, ήταν ο Πελασγός Ακταίος και το αρχικό της όνομα ήταν "Ακτή" ή "Ακτική".Τον Ακταίο διαδέχθηκε ο γαμπρός του,"Κέκροπας",από τον οποίο ονομάστηκε "Κεκροπία"ο οποίος ήταν μισός άνθρωπος και μισός ερπετό.Τό ανάκτορο του
ήταν επάνω στον ιερό βράχο στην θέση του μετέπειτα Ερεχθείου.Σύμφωνα με
τον Πλάτωνα, στο έργο του "Τίμαιος", Αιγύπτιοι ιερείς της Ίσιδος αποκάλυψαν
στον Σόλωνα που τους επισκέφτηκε ότι, σύμφωνα με τα αρχεία τους, υπήρχε
πόλη ακμάζουσα με το όνομα «Αθήνα» πριν από τον καταλύσμό 9560 π.Χ.
(Δευκαλίωνα) κατά τον οποίον κατεβυθίσθει η Ατλαντίδα και η Αιγηίς(στην θέση του σημερινού Αιγαίου).
Άρα λοιπόν ο Κέκροπας βασίλευσε προ του κατακλυσμού,εφ'όσον το όνομα
"Αθήνα"εδόθει επί των ημερών του,όπως θα δούμε πιό κάτω, και όχι το 3500 ή
κατ'άλλους το 1500 πΧ,εκτός αν πρόκειται για άλλον με το ίδιο όνομα.
Ο Κέκροπας για να προστατεύσει την πόλη από τους πειρατές της Καρίας από
την θάλασσα και τους Βοιωτούς από την ξηρά, διένειμε την Αττική σε δώδεκα
περιοχές, για να διαχειρίζεται καλύτερα τον πληθυσμό: Αφίδναι, Βραυρώνα,
Δεκέλεια, Επάκρια, Ελευσίνα, Κεκροπία, Κηφισία, Κυθαιρός, Φάληρο,
Σφαιττός, Τετράπολις, Θορικός.
Αθήνα, Ακρόπολη. Ωδείον Ηρώδου Αττικού. Φωτογραφία ειλημμένη εκ του Πύργου της Νίκης και δεικνύουσα τον υπό τον πύργον βραχώδη τόπον και την υπέρ το Ωδείον οδόν την ανάγουσα προς τα Προπύλαια, ης φαίνεται το δυτικό μέρος ως και το δυτ. του Ωδείου έσωθεν.-Ανασκαφή Α.Δ. Κεραμόπουλλος, Το Πελαργικόν, το Ασκληπιείον, αι οδοί αι ανάγουσαι προς τα Προπύλαια, ΑΕ 1934-1935,104
Ήδη επί Κέκροπος,όπως αφηγείται Ο "Απολλόδωρος"στην "Ιστορική
Βιβλιοθήκη",εφάνει καλόν στους θεούς να καταλάβουν πόλεις σαν
"πολιούχοι",στις οποίες θα ετιμάτο ο κάθε θεός ιδιαιτέρως.
Για το ονομα της Κεκροπίας,φιλονίκησαν ο Ποσειδώνας και η Αθηνά.Πρώτος
ο Ποσειδώνας με την τρίαινα του χτύπησε το βράχο της Ακροπόλης και αμέσως
"ανέβλυσεν εξ αυτού ύδωρ".Στο σημείο που χτύπησε υπηρχε μικρή πηγή με την
ονομασία "Ερεχθηίς θάλασσα",στο δυτικό τμήμα του Ερεχθείου που ήταν
αφιερωμένο στον Ποσειδώνα.
Αμέσως μετά η Αθηνά χτύπησε το δόρυ της στο έδαφος και εμφανίστηκε μια
μικρή ελιά. Ο Κέκροπας παραξενεύτηκε αλλά και εντυπωσιάστηκε από το
δώρο της Αθηνάς και αποφάσισε να διαλέξει το δώρο της και να γίνει αυτή
προστάτιδα της πόλης. Έτσι πήρε η Αθήνα το όνομά της.Το σημείο που
χτύπησε η Αθηνά είναι και αυτό στο δυτικό τμήμα του Ερεχθείου,όπου σήμερα
υπάρχει μία σύγχρονη ελιά.(Φωτό).Η ελιά αυτή κατά την αρχαιότητα ονομάζετο"Μορία"(=εκ του
μοίρα,μόρος=όλεθρος,θάνατος για όποιον δεν την σεβασθεί).
Ο Κέκροπας εισήγαγε την λατρεία του Διός και τις προσφορές εδεσμάτων (πελανοί) στις τελετές, αντί
για ανθρωποθυσίες. Ο τάφος του στην Ακρόπολη διετηρείτο μέχρι και τον 4ο αιώνα π.Χ.
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ
Τον Κέκροπα διαδέχθηκε ο γιος του, Ερυσίχθων, ο οποίος δεν είχε παιδιά και
αυτόν ο Κραναός. Ο Κραναός εκθρονίσθηκε από τον Αμφικτύωνα, ο οποίος εν συνεχεία
εξορίστηκε από τον Εριχθόνιο ή Ερεχθέα, γιο του Ήφαιστου και της Γης.
Θα σταθούμε Εριχθόνιο ή Ερεχθέα.Σύμφωνα με τον μύθο όταν βασίλευε ο Κέκροπας,η θεά Αθηνά πήγε στο εργαστήριο του θεού Ηφαίστου για να παραγγείλει όπλα.Ο Ήφαιστος όμως την ερωτεύθηκε και άρχισε να την κυνηγάει. Εκείνη όμως επειδή ήθελε να παραμείνει παρθένα τον
απέφευγε.Κάποια στιγμή όμως ο Ήφαιστος εκσπερμάτωσε και το σπέρμα του
έπεσε στον μηρό της Αθηνάς, η οποία αηδιάζοντας το σκούπισε με ΄κομμάτι
μάλλινου υφάσματος το οποίο έρριψε στην γη .Ο εκ του σπέρματος γόνος ανεπτύχθει μέσα στην γη η οποία τον παρέδοσε στην Αθηνά για να τον αναθρεύσει,χωρίς όλα αυτά να τα γνωρίζουν οι άλλοι θεοί. Το παιδί έλαβε το όνομα Εριχθόνιος ή Εριχθονεύς ή Ερεχθεύς.
Για να μην γίνει γνωστό το γεγονός στους άλλους θεούς η Αθηνά έκλεισε το μωρό σε ξύλινο κιβώτιο και το παρέδωσε στις κόρες του Κέκροπα (Άγλαυρο,Έρση,Πάνδροσο)με την εντολή
να μην ανοίξουν το κιβώτιο.
Η Πάνδροσος, η μικρότερη, υπάκουσε, αλλά η Άγραυλος και η Έρση το άνοιξαν και είδαν ένα ερπετό με την μορφή παιδιού ήσύμφωνα με άλλη εκδοχή, ένα φίδι περιτυλιγμένο γύρω από το μωρό
Εριχθόνιο, το οποίο βγήκε έξω και αναρριχήθηκε στην ασπίδα της Αθηνάς. Οι κοπέλες τρομαγμένες από αυτό που είδαν, έπεσαν από την Ακρόπολη και σκοτώθηκαν.Την Αθηνά την ειδοποίησαν κόρακες για το γεγονός αυτό,την στιγμή που αυτή μετέφερε βράχο για την καλύτερη ασφάλεια της Ακροπόλης,τον οποίο αναγκάσθηκε να τον εγκαταλείψει.
Ο βράχος αυτός είναι ο "Λυκαβηττός".Δηλαδή ο βράχος πάνω στον οποίο
"βαίνει" και "άττει(=ορμά) το φώς(Λυκ) την στιγμή που ανατέλει ο ήλιος.Έτσι
λοιπόν προήλθε η ονομασία του Λυκαβηττού και όχι απο δήθεν λύκους που
είχαν τις φωλιές τους εκεί,όπως κάποιοι ισχυρίζονται.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου,όταν ένας εχθρικός στρατός πολιόρκησε
την Αθήνα, οι Αθηναίοι ζήτησαν την συμβουλή του μαντείου των Δελφών, το
οποίο τους έδωσε τον χρησμό, ότι για να σωθεί η πόλη, ένας Αθηναίος έπρεπε
να θυσιαστεί με την θέληση του. Όταν η κόρη του Κέκροπα, Άγραυλος, έμαθε
για τον χρησμό, ανέβηκε στην Ακρόπολη και πέφτοντας σκοτώθηκε. Οι
Αθηναίοι για να την τιμήσουν, έκτισαν ένα ναό στην Ακρόπολη και κάθε χρόνο
εόρταζαν τα Αγραύλεια.Επίσης το όνομα της αναφερόταν και στον όρκο των
Αθηναίων οπλιτών.
Ο μύθος παριστάνει τον Εριχθόνιο ή Ερεχθέα σαν μισό άνθρωπο και μισό
ερπετό ο οποίος εδραίωσε μια ισχυρή δυναστεία και έδωσε στον λαό του, που
μέχρι τότε λεγόταν "Κεκροπίδες",το όνομα "Αθηναίοι "προς τιμή της θεας.
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
Ο Ερεχθέας τοποθέτησε στην Ακρόπολη το ξύλινο άγαλμα της Αθηνάς (ξόανο)
σε ναό και εισήγαγε την εορτή, τα Αθήναια.Το άγαλμα αυτό λάμβανε μέρος
στην εορτή των "Παναθήναιων" και των "Καλλυντιρίων και Πλυντηρίων".
Το όνομα "Αθήναι"που ισχύει μέχρι σήμερα το έδωσε ο βασιλιάς Θησέας
(γ'αυτο και οι ξένοι την ονομάζουν ATHENS και όχι ATHEN).
Και όμως μέχρι σήμερα δεν υπάρχει στην πόλη ούτε ένα άγαλμα του.
Άλλοι καθοριστικοί σταθμοί στην ιστορία των Αθηνών,υπήρξαν οι νομοθεσίες
του Δράκοντος και του Σόλωνος, η επέκταση του Αθηναϊκού κράτους χαρις την
οξυδερκή ναυτική πολιτική του Πεισίστρατου (6ος αιώνας),η μεταρρυθμιση
του Κλεισθένους, η εγκαθίδρυση της Αθηναϊκης Δημοκρατίας το 508πΧ και ο
"χρυσούς Αιών" του Περικλέους.
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
