Η προϊστορική πόλη της Φυλακωπής στην Μήλο

Πανοραμική άποψη

Στον δρόμο προς τα Πολλώνια θα βρείτε στα αριστερά σας τα ευρήματα της αρχαίας πόλης της Φυλακωπής, η οποία είναι από τους σημαντικότερους οικισμούς του Κυκλαδικού πολιτισμού και η σημαντικότερη πόλη του προϊστορικού Αιγαίου. Σε αυτήν σώζονται λείψανα 2 χιλιετιών. Υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από την αρχή της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (περίπου 3000 π.Χ.) έως και το τέλος της Ύστερης Εποχής (1100 π.Χ.).

Κτισμένη στο βόρειο τμήμα του νησιού, για να δίνει δυνατότητα εποπτείας σε μεγάλο μέρος της θάλασσας, η Φυλακωπή έγινε μεγάλο εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο. Χάρη στην εμπορία της πολύτιμης πέτρας του οψιανού, αναπτύχθηκε ραγδαία, απέκτησε δύναμη, όρθωσε κυκλώπεια τείχη για τους εισβολείς ενώ καταστράφηκε και αναστήθηκε τρεις φορές.

Ο οψιανός ή οψιδιανός είναι πέτρωμα που προέρχεται από ηφαιστειογενείς περιοχές νεαρής γεωλογικά ηλικίας. Είναι πέτρωμα όξινο, σκοτεινόχρωμο με υαλώδη υφή (θεωρείται φυσικό γυαλί) και χρησιμοποιήθηκε εξαιτίας της σύστασης και της ανθεκτικότητάς του, ήδη από τα τέλη της Ανώτερης Παλαιολιθικής περιόδου για την κατασκευή λεπίδων με κοφτερές ακμές, που χρησίμευαν ως μαχαίρια, ξέστρες και ξυράφια. Ενώ στη διεθνή βιβλιογραφία έχει επικρατήσει ο όρος obsidian, στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται και οι δυο όροι, ο όρος «οψιδιανός» συχνότερα (αλλά όχι αποκλειστικά) από όσους έχουν σχέση με γεωλογικές επιστήμες και ο όρος «οψιανός» συχνότερα από τους αρχαιολόγους.

Τμήμα Ιερού

Το φυσικό υλικό από το οποίο χτίσθηκε η Φυλακωπή

Ο οικισμός άρχισε να κατοικείται ήδη από το 3000 π.Χ, ενώ εγκαταλείφτηκε το 1100 π.Χ. έχοντας διανύσει τρεις ιστορικές περιόδους. Στην προ-οικιστική εποχή (3200 π.Χ.- 2300 π.Χ.) άρχισε η οικοδόμηση των σπιτιών. Στην 1η ιστορική περίοδο (2300-2000 π.Χ) ο οικισμός δεν διαθέτει οργανωμένη ρυμοτομική διάταξη, αλλά παρουσιάζει ένα σχετικά οργανωμένο νεκροταφείο. Παράλληλα, εκείνη την περίοδο αποκαλύπτεται η χρήση της πέτρας και πολλαπλασιάζονται οι εξαγωγές οψιανού, με αποτέλεσμα την πλήρη εμπορική άνθηση των Μηλίων.

το Ιερό, καθώς και το Μέγαρο του οικισμού.

Στη 2η περίοδο (2000-1600 π.Χ) κτίζονται τείχη για προφύλαξη από τυχόν επιδρομές, οι τάφοι πλέον είναι έξω από τα τείχη, ενώ τα σπίτια βρίσκονται σε κλιμακωτή διάταξη πάνω στο λόφο. Σε αυτή την περίοδο εξελίχθηκε ιδιαίτερα η κεραμική τέχνη με σαφείς πλέον Μινωικές επιρροές και αναπτύχθηκαν περαιτέρω οι εμπορικές σχέσεις των Μηλίων με διάφορες περιοχές της Ελλάδας και κυρίως με την Κρήτη. Η περίοδος αυτή τελειώνει με την καταστροφή της Φυλακωπής, πιθανότατα από φωτιά επιδρομέων, ενώ με το χτίσιμο του τρίτου οικισμού, ξεκινάει η 3η ιστορική περίοδος της πόλης (1600 π.Χ.-1110 π.Χ). Κατά τη διάρκεια αυτής της τελευταίας περιόδου, η Φυλακωπή παρουσιάζει οργανωμένο, σύνθετο ρυμοτομικό σχέδιο, οχύρωση με ψηλά κυκλώπεια τείχη πάχους άνω των 6 μέτρων και μεγαλύτερα σπίτια, κάποια εκ των οποίων και διώροφα. Στην αρχή αυτής της περιόδου η επίδραση του μινωικού πολιτισμού ήταν έντονη (βρέθηκαν τμήματα πλάκας με εγχάρακτη τη Μινωική Γραμμική Α΄), αλλά σιγά-σιγά εισχωρεί, και στο τέλος υπερισχύει, το μυκηναϊκό στοιχείο. Περίπου το 1400 χτίζεται ένα ανάκτορο Μυκηναϊκού τύπου με πολλά δωμάτια και ένα ιερό δύο δωματίων. Επίσης παράγονται έργα υψηλής γλυπτικής και κεραμικής τέχνης, με σημαντικότερο δείγμα την «Κυρά της Φυλακωπής»

Οι ανασκαφές άρχισαν το 1896-1899 από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή και συνεχίστηκαν κατά τα έτη 1911, 1963 και 1974-1977.

(Μπορείτε να την δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου). Από το 1200 π.Χ., στο Αιγαίο γίνονται ανασυντάξεις, γνωστοί εμπορικοί δρόμοι εγκαταλείπονται, ενώ ο Μινωικός και Μυκηναϊκός πολιτισμός έχουν ατονήσει. Εκείνη την περίοδο η πόλη της Φυλακωπής σταματάει να αποτελεί εμπορικό κέντρο και αρχίζει να παρακμάζει, ενώ το εμπορικό κέντρο και η δραστηριότητα του νησιού μεταφέρεται στην αρχαία πόλη του Κλήματος.
Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της πόλης βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας,

αλλά αξίζει να την επισκεφτείτε για να θαυμάσετε ό,τι σώζεται από το επιβλητικό κυκλώπειο τείχος του οικισμού (το οποίο είναι κατασκευασμένο από ηφαιστειογενείς πέτρες),
Μέχρι σήμερα επίσης σώζεται πλήθος ευρημάτων που υποδηλώνουν τις δραστηριότητες των κατοίκων του οικισμού και το πυκνό δίκτυο επαφών, κυρίως με τις υπόλοιπες Κυκλάδες και την Κρήτη, ενώ με την επίσκεψή σας στο Αρχαιολογικό Μουσείο μπορείτε να βρείτε θαυμαστά δείγματα κεραμικής τέχνης από την πόλη της Φυλακωπής, όπως πήλινα αγγεία, λίθινα, πήλινα και χάλκινα ειδώλια, πινακίδα Γραμμικής Α΄, ποικίλα χρηστικά αντικείμενα και την περίφημη «Κυρά της Φυλακωπής».