Η μάχη της Αντιόχειας του Μαιάνδρου, έτος 1211.

Η μάχη στην Αντιόχεια του Μαιάνδρου είναι μια σημαντική για την εξελικτική πορεία της αυτοκρατορίας σύγκρουση μεταξύ των Βυζαντινών της αυτοκρατορίας της Νίκαιας και των Σελτζούκων Τούρκων.

 Έλαβε χώρα στην Αντιόχεια επί του ποταμού Μαιάνδρου , στη Φρυγία, τον Ιούνιο (πιθανά στις 17) του 1211.[2,0 2,1 2,2 Korobeinikov (2007), σ. 107][Macrides (2007), σ. 131] Η ήττα των Σελτζούκων σταθεροποίησε την εξουσία της αυτοκρατορίας της Νίκαιας στη δυτική Μικρά Ασία.

Αυτοκρατορία της Νίκαιας

Τα γεγονότα πριν την σύγκρουση

Όταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διαμελίστηκε από τους Σταυροφόρους το 1204, ο έκπτωτος αυτοκράτορας Αλέξιος Γ΄ Άγγελος βρήκε καταφύγιο στην αυλή του Σελτζούκου σουλτάνου Καϊχοσρόη Α΄ (Kaykhusraw) στο Ικόνιο. Εν τω μεταξύ, ο Θεόδωρος Α' Λάσκαρης κατόρθωσε να εδραιώσει την εξουσία του στη δυτική Μικρά Ασία και, το 1208, ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας του
Βυζαντίου (αν και στην ιστοριογραφία, επικράτησε το κράτος του να αποκαλείται αυτοκρατορία της Νίκαιας). Ο Σελτζούκος σουλτάνος ενημέρωσε, διαμέσου πρεσβείας, τον Θεόδωρο για την άφιξη του πεθερού του Αλεξίου Γ΄ στο Ικόνιο, και τον κάλεσε να παραιτηθεί υπέρ του τελευταίου. Μετά την άρνηση του Θεόδωρου, ο σουλτάνος συγκέντρωσε στρατό και εισέβαλε στα εδάφη της αυτοκρατορίας της Νίκαιας, την άνοιξη του 1211, συνοδευόμενος από τον Αλέξιο.[2,0 2,1 2,2 Korobeinikov (2007), σ. 107]][4,0 4,1 Ιστορία Ελληνικού Έθνους τ. Θ', σ. 80.]  

Ο αυτοκράτορας της Νίκαιας Θεόδωρος Α' Λάσκαρις (1208–1222)

Ο Θεόδωρος Α' ήταν υιός του Μανουήλ Λάσκαρη (γεν.π.1140) και της Ιωάννας Καράτζαινας (γεν.π.1148). Ήταν στρατιωτικός και γαμπρός του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ΄ Αγγέλου (1195-1203). Γεννήθηκε γύρω στα 1175 και όντας μέλος επιφανούς οικογένειας του Βυζαντίου προωθήθηκε γρήγορα σε υψηλά στρατιωτικά αξιώματα, στα οποία και διακρίθηκε για την γενναιότητα και τις ικανότητές του.
Το 1204, την παραμονή της πτώσης της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους κατά τη Δ΄ Σταυροφορία και ενώ ο Αλέξιος Ε΄ Μούρτζουφλος είχε εγκαταλείψει την Πόλη, ο λαός εξέλεξε ως αυτοκράτορα τον αδελφό του Κωνσταντίνο Λάσκαρη. Οι συνθήκες όμως οδήγησαν στη φυγή των Λασκαριδών από την Πόλη και τη διαφυγή τους στη Μικρά Ασία.Εκεί την ηγεσία της αντίστασης ανέλαβε ο Θεόδωρος, ο οποίος αφού κατάφερε να επιβληθεί στους Μικρασιάτες μεγιστάνες άρχισε τον πόλεμο κατά των Σταυροφόρων και των αυτοκρατόρων της Τραπεζούντας. 

Η Λατινική Αυτοκρατορία, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας,
η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τα όρια είναι ασαφή.

Ο Θεόδωρος Α' νυμφεύθηκε τρεις φορές. Πρώτα το 1198/9 την Άννα Αγγελίνα, θυγατέρα του Αλεξίου Γ' Αγγέλου, αυτοκράτορα των Ρωμαίων και της Ευφροσύνης Δούκαινας Καματηράς. Παιδιά αυτού του γάμου είναι: Ειρήνη Λασκαρίνα, η οποία παντρεύθηκε πρώτα τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο και μετά τον Ιωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη μετέπειτα αυτοκράτορα των Ρωμαίων, Μαρία Λασκαρίνα (π.1206-1270), που παντρεύτηκε τον Μπέλα Δ' Άρπαντ μετέπειτα βασιλιά της Ουγγαρίας (του υιού τους Στεφάνου Ε' η κόρη Άννα Άρπαντ θα παντρευθεί τον Ανδρόνικο Β' Παλαιολόγο αυτοκράτορα των Ρωμαίων), και άλλα τρία τέκνα. 
Μετά το θάνατο της Άννας Αγγελίνας το 1212, ο Θεόδωρος Α' παντρεύτηκε την Φιλίππα Ρουπενιδών, κόρη του Ρουπέν Γ' κυρίου της Μικράς Αρμενίας (στην Κιλικία) και της Ισαβέλλας Τορών. Από αυτό τον γάμο γεννήθηκε τo 1214 ο Κωνσταντίνος Λάσκαρης. Ο Θεόδωρος Α' χώρισε τη σύζυγό του το 1216 και το 1219 παντρεύτηκε τη Μαρία του Κουρτεναί, κόρη του Πέτρου του Κουρτεναί Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης και της Γιολάντας της Φλάνδρας. Ο γάμος δεν είχε απογόνους. >

Η μάχη

Επρόκειτο για μια σφοδρότατη μάχη και πολύ κρίσιμη για τη τύχη της ευρύτερης περιοχής της Μικράς Ασίας. Είναι γνωστό ότι οι δύο προηγούμενες αναμετρήσεις των βυζαντινών στρατευμάτων με τις σελτζουκικές δυνάμεις ήταν επώδυνες για την αυτοκρατορίας. Οι ήττες στο Ματζικέρτ (1071) και στο Μυριοκέφαλο (1776) είχαν δημιουργήσει ένα άσχημο προηγούμενο και μάλιστα σε περιόδους που η αυτοκρατορία διέθετε σαφώς περισσότερες δυνάμεις από όσες είχε τώρα το κράτος της Νίκαιας.

Στρατιώτης της αυτοκρατορίας το 1295 -Οι διαταγές του Λάσκαρη που είχε μάθει για την πολιορκία της Αντιόχειας  προς το στράτευμα του είχαν στόχο να πετύχουν τη μέγιστη δυνατή ευελιξία και ταχύτητα στις κινήσεις. Οι στρατιώτες της Νίκαιας διατάχτηκαν να απαλλαγούν από όλα τα βαριά αντικείμενα και να κρατήσουν μόνο τα απαραίτητα για τον οπλισμό τους και την τροφή τους. Η βυζαντινή στρατιά, με γρήγορη πορεία, στρατοπέδευσε προς στιγμήν στη Φιλαδέλφεια της Λυδίας  και κατόπιν κατέφθασε έξω από την Αντιόχεια, που την πολιορκούσαν οι Σελτζούκοι του Καϊχοσρόη. Στην πρεσβεία που έστειλε ο Θεόδωρος Λάσκαρης στον Σελτζούκο σουλτάνο ανακοίνωνε ότι η μάχη θα ξεκινούσε πολύ σύντομα.

Ο Βυζαντινός αυτοκράτωρ της Νίκαιας συγκέντρωσε 2.000 άνδρες (από τους οποίους οι 800 ήταν αξιόμαχοι[5,0 5,1 5,2 Macrides (2007), σ. 132.] "Λατίνοι" Ιταλοί μισθοφόροι),[W. Treadgold (1997), σ. 717]. Άγνωστη παραμένει η αριθμητική δύναμη του σελτζουκικού στρατού, με τις βυζαντινές πηγές να δίνουν αριθμούς που θεωρούνται γενικά διογκωμένοι, ωστόσο σύγχρονος ιστορικός εκτιμά πως οι 20.000 που μαρτυρά ο Γρηγοράς είναι πιθανώς κοντά στην πραγματικότητα[Savvides (1991), σ. 96.]. Η βυζαντινή στρατιά, με γρήγορη πορεία, στρατοπέδευσε προς στιγμήν στη Φιλαδέλφεια της Λυδίας (σημ. Alaşehir) και κατόπιν κατέφθασε έξω από την Αντιόχεια, την οποία πολιορκούσαν οι Σελτζούκοι τούρκοι του Καϊχοσρόη.

Βαθύ πινάκιο Σελτζούκων με παράσταση πολεμιστή- 12ος  -13ος αιώνας.

Η επίθεση ξεκίνησε από την πλευρά των Βυζαντινών, με το ιππικό των Λατίνων μισθοφόρων να επιτίθεται ορμητικά και να εξολοθρεύεται από τους Σελτζούκους. Ο υπόλοιπος στρατός του Λάσκαρη τράπηκε σε φυγή και οι νικηφόροι Σελτζούκοι  έφτασαν μέχρι το βυζαντινό στρατόπεδο, όπου και σταμάτησαν για να το λεηλατήσουν.[Holt κ.α. (1978), σ. 246] Έτσι δόθηκε η ευκαιρία στον υπόλοιπο βυζαντινό στρατό να ανασυγκροτηθεί και να εφορμήσει εναντίον των αποδιοργανωμένων Σελτζούκων.

Σε μια φάση της μάχης, ο έφιππος Λάσκαρης μονομάχησε με τον ίδιο τον Καϊχοσρόη, ο οποίος επέβαινε σε άλογο με χαρακτηριστικά μεγάλων διαστάσεων, και τον σκότωσε. Οι πηγές συμφωνούν ότι, αρχικά, ο Καϊχοσρόης χτύπησε και έριξε τον Λάσκαρη από το άλογό του αλλά κατόπιν ο δεύτερος κατάφερε να ρίξει κάτω τον Καϊχοσρόη, χτυπώντας τα πόδια του αλόγου του.
 Καθώς ο σουλτάνος ήταν πεσμένος στο έδαφος, αποκεφαλίστηκε από τον αυτοκράτορα, κατά τις βυζαντινές πηγές, ενώ ο Ibn Bibi, Πέρσης ιστορικός στην υπηρεσία των Σελτζούκων, αναφέρει πως σκοτώθηκε από Φράγκο μισθοφόρο του αυτοκράτορα.[5,0 5,1 5,2 Macrides (2007), σ. 132.]

Στην ''Χρονική Συγγραφή'' ο Γεώργιος Ακροπολίτης αναφέρει … Kι ο σουλτάνος χτύπησε το βασιλιά με ρόπαλο στο κεφάλι και τον έριξε από το άλογό του, γιατί από το χτύπημα του ...'ρθε σκοτοδίνη. Όπως δηλαδή κάποιοι ισχυρίζονται, και το άλογο μπερδεύτηκε από το χτύπημα και δε γνωρίζω αν και αυτό δέχτηκε από το σουλτάνο δεύτερο χτύπημα.
Καθώς ο βασιλιάς μας βρέθηκε πεζός, σα να δυνάμωσε από θεόσταλτη δύναμη, στάθηκε όρθιος στα πόδια του, έβγαλε από τη θήκη το σπαθί- κι ενώ ο σουλτάνος είπε προσβλητικά: ....πιάστε αυτόν εδώ.......- ο βασιλιάς μας χτύπησε τα πισινά πόδια της φοράδας του σουλτάνου. Λοιπόν σαν να έπεσε από πύργο (ήταν πανύψηλη η θηλυκή φοράδα του) ρίχτηκε κάτω ο σουλτάνος και το κεφάλι του αποκόπηκε, δίχως ο βασιλιάς μας ούτε κανείς από όσους βρίσκονταν δίπλα, να ξέρει από ποιον καρατομήθηκε ο σουλτάνος…
 Ο Γεώργιος Πελαγονίας αναφέρει πως το μοιραίο χτύπημα το κατάφερε ένας ακόλουθος του αυτοκράτορα της Νίκαιας. Ο Γρηγοράς λέει ότι ο ίδιος ο Θεόδωρος αποκεφάλισε τον Καϊχοσρόη και στη συνέχεια τοποθέτησε την κεφαλή του σε δόρυ, προκαλώντας τρόμο και πανικό στους Τούρκους.

Ο σελτζουκικός στρατός τράπηκε σε φυγή και ο πρώην αυτοκράτορας Αλέξιος συνελήφθη, φυλακίστηκε και τελικά πέθανε κλεισμένος σε μοναστήρι.
 Μετά τη μάχη, οι Σελτζούκοι μετέφεραν τη σορό του σουλτάνου τους στο Ικόνιο, όπου και την έθαψαν στο βασιλικό μαυσωλείο, στο τέμενος του Alaeddin (γνωστό σήμερα και ως Μουσείο Μεβλανά).

Η θέση της Αντιόχειας του Μαιάνδρου βρίσκεται παρά την κωμόπολη Aliağa çiftliği, στο νομό Aydın της σημερινής Τουρκίας. Ωστόσο, ο Ibn Bibi, δίνει την εντύπωση ότι η μάχη δόθηκε στη Φιλαδέλφεια (Alaşehir), 50 περίπου χλμ. βορειότερα.

Συνέπειες της μάχης

Ο στρατός του Λάσκαρη υπέστη βαρύτατες απώλειες, ειδικά στο λατινικό ιππικό του, το οποίο καταστράφηκε σχεδόν εντελώς. Έτσι ο Λάσκαρης δεν μπόρεσε να αποκρούσει επιτυχώς μεταγενέστερη επίθεση του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης και αναγκάστηκε να του παραχωρήσει εδάφη στην περιοχής της Προποντίδας (Μαρμαρά).
Παρ' όλα αυτά, ο θάνατος του σουλτάνου και η διάλυση του στρατού του προσέδωσε σημαντικό γόητρο στον Λάσκαρη, ενώ η σύλληψη του Αλεξίου τερμάτισε την εσωτερική αντίδραση στην εξουσία του.
Μετά τη μάχη, ο αυτοκράτορας έστειλε επιστολές σε όλες τις ελληνικές επαρχίες, αναγγέλλοντας θριαμβευτικά τη νίκη του και ζητώντας να τον στηρίξουν ως νόμιμο αυτοκράτορα και μελλοντικό απελευθερωτή τους από τους Λατίνους.
 Η μάχη ελευθέρωσε την αυτοκρατορία της Νίκαιας από τη σελτζουκική πίεση και σύντομα ο γιος του Καϊχοσρόη Izz al-Din Kaykhaus έκλεισε ειρήνη με τον Λάσκαρη.

Πηγές για τη μάχη

Γεγονότα γύρω από τη μάχη της Αντιόχειας του Μαιάνδρου αναφέρονται, με κάποιες διαφορές μεταξύ τους, από τους Ibn Bibi, Abu al-Fida, Γρηγόριο Ακροπολίτη, Μιχαήλ Χωνιάτη, καθώς και σε επιστολή του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Ερρίκου. Μεταγενέστερες πηγές για τη μάχη είναι οι Νικηφόρος Γρηγοράς, Εφραίμ, καθώς και ο ανώνυμος βιογράφος του αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη.



Πηγές
Ιστορία Ελληνικού Έθνους τ. Θ', Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών (1979).
Holt, P.M, Lambton, A.K.S., Lewis, B., (1978) The Cambridge history of Islam vol. 1Α - The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War, Cambridge University Press, ISBN 0-521-29135-6, 9780521291354
Korobeinikov, D., Brubaker, L., Linardou, K. (2007). Eat, drink, and be merry (Luke 12:19): food and wine in Byzantium. Hampshire: Ashgate Publishing. ISBN 0199210675, 9780199210671.
Macrides, R.J. (2007). George Akropolites: the Ηistory. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0199210675, 9780199210671.
Redford, Scott (1991). «The Alaeddin Mosque in Konya Reconsidered». Artibus Asiae (Zürich: Artibus Asiae Publishers) 51 (1/2): σελ. 54-74. ISSN 00043648. http://www.jstor.org/stable/3249676. Ανακτήθηκε στις 2008-10-02.
Savvides, Alexis G.C. (1991). Acropolites and Gregoras on the Byzantine-Seljuk confrontation at Antioch-on-the Maeander (A. D. 1211). English translation and commentary. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 15 (26): 93–101.
The New Cambridge Medieval History, Vol. V, Cambridge University Press (1995). ISBN 0-521-36289-X, 9780521362894
Treadgold, Warren T. (1997). A history of the Byzantine state and society. Stanford, Calif.: Stanford University Press. ISBN 0804726302.
ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ