Η αφθονία από φυσικούς όρμους και λιμάνια έκανε το Αρχιπέλαγος των Φούρνων ένα ελκυστικό καταφύγιο για τα αρχαία πλοία που αναζητούσαν προστασία από τους ισχυρούς ανέμους ,στο τρικυμιώδες Αιγαίο .
Ένα απόγευμα του Ιουλίου το 2015, ο αρχαιολόγος εναλίων αρχαιοτήτων Γιώργος Κουτσουφλάκης μιλούσε με έναν συνάδελφό του στο γραφείο του, την Αθήνα, όταν το τηλέφωνό του χτύπησε. Ο καλών ήταν ένας ελεύθερος δύτης από το απομακρυσμένο αρχιπέλαγος των Φούρνων, ένα μικρό σύμπλεγμα νησιών ανάμεσα στη Σάμο και την Ικαρία, στο Ανατολικό Αιγαίο.
Αμφορείς που χρονολογούνται από την Αρχαϊκή περίοδο (800-400 π.Χ.) βρίσκονται διάσπαρτοι ανάμεσα στο αρχαιότερο ναυάγιο .
Κατά τη διάρκεια των ετών με καταδύσεις και ψάρεμα στα παράκτια ύδατα γύρω από τους Φούρνους, ο άνθρωπος αυτός είχε εντοπίσει δεκάδες περιοχές όπου ο θαλάσσιος πυθμένας ήταν
στρωμένος με αρχαία πήλινα αγγεία, -επιστρωμένα με κοραλλιογενή ιζήματα μέρος των φορτίων από τα πλοία που χάνονταν στη θάλασσα εκεί ,στα χιλιάδες χρόνια που πέρασαν .
Μέλη της αποστολής ερευνούν σημεία στον χάρτη
Κατά το παρελθόν έτος είχε κάνει χειρόγραφο χάρτη και σημείωνε σχεδόν 40 πιθανές θέσεις με ναυάγια. Ήθελε να δείξει στον Κουτσουφλάκη τις τοποθεσίες. Η χρονική στιγμή της τηλεφωνικής κλήσης ήταν τέλεια: ο προερχόμενος από την Ικαρία Γιώργος Κουτσουφλάκης είχε ακούσει φήμες για ναυάγια στους Φούρνους για πολλά χρόνια, και το καλοκαίρι είχε προσπαθήσει να οργανώσει μια αποστολή για να τους εντοπίσει. Αλλά η χρηματοδότηση ήταν ακόμα επισφαλής. Ενώ ο Κουτσουφλάκης είχε ακούσει τα πάντα από τον αυτοδύτη αυτά που του είχε περιγράψει ότι είχε δει, γύρισε και χαμογέλασε προς τον συνάδελφό του στο γραφείο . Ήξερε ότι το έργο μιας εξερεύνησης θα μπορούσε να συμβεί.
Ήταν η πρώτη φορά που μια υποβρύχια αρχαιολογική αποστολή οργανώθηκε στα νησιά. (Το έδαφος στο νησί είναι δύσκολο να διασχίσει, κάποιος για να έχει πρόσβαση στα 78 μίλια ακτογραμμής έτσι οι ακτές είναι ως επί το πλείστον προσβάσιμες μόνον μέσω θαλάσσης .) Αρχαιολόγοι από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων και το RPM Nautical Foundation συνεργάστηκαν με ντόπιους σφουγγαράδες, ψαράδες και δύτες ελεύθερης κατάδυσης, και όλοι έμειναν κάτι περισσότερο από έκπληκτοι από τα αποτελέσματα της έρευνάς τους.
Σε μόλις 11 ημέρες καταδύσεων, τον Σεπτέμβριο του 2015, ο αρχαιολόγος Γ. Κουτσουφλάκης και ο Peter Campbell ανακάλυψαν 22 ναυάγια . Αυτόν τον Ιούνιο επέστρεψαν στο αρχιπέλαγος των Φούρνων με μια ομάδα από 25 δύτες, αρχαιολόγους, συντηρητές και τεχνικούς. Σε πάνω από 22 ημέρες κατάδυσης βρήκαν επιπλέον 23 αρχαία ναυάγια , ανεβάζοντας το συνολικό αριθμό ναυαγίων που προσδιορίζονται στους Φούρνους μέχρι στιγμής σε 45, μια εκπληκτική κατάσταση και αυτά τα ναυάγια δε είναι το 20 τοις εκατό όλων των γνωστών ναυαγίων στα ελληνικά νερά.Τα βυθισμένα πλοία που ανακαλύφθηκαν τον Ιούνη του 2016 έχουν χρονολογική έκταση πάνω από 2.000 χρόνια ελληνικής ναυτικής ιστορίας.
Τα ναυάγια που εντοπίστηκαν καλύπτουν μία πολύ μεγάλη χρονολογική περίοδο η οποία εκτείνεται από την Αρχαϊκή Περίοδο (8-700 - 480 π.Χ.), στην Κλασική (480-323 π.Χ.) και την Ελληνιστική (323 - 31 π.Χ.), μέχρι και την Ύστερη Μεσαιωνική Περίοδο (16ος αιώνας).
Οι πρώτες ημερομηνίες σε ναυάγιο ανάγουν περίπου το 525 π.Χ., ενώ η πιο πρόσφατη είναι από τις αρχές της δεκαετίας του 1800. Τα άλλα ναυάγια κυμαίνονται στο πέρασμα των αιώνων, με τα φορτία από την κλασική περίοδο (480-323 π.Χ.), την ελληνιστική περίοδο (323 - 31 π.Χ.), την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο (300-600 μ.Χ.), και τη μεσαιωνική περίοδο (500-1500 μ.Χ.) μαγειρικά σκεύη , πιάτα, λεκανίδες, αγγεία αποθήκευσης, ένας λύχνος στο μέγεθος της παλάμης, και μελανβαφή ζωγραφισμένα κεραμικά είναι από τα αντικείμενα που έχουν ανακτηθεί από τα ναυάγια μέχρι τώρα.
Ελληνικός αμφορέας μεταφοράς κυρίως υγρών.
Τα πιο συνηθισμένα αντικείμενα που επιβιώνουν είναι πήλινα πιθάρια γνωστά ως αμφορείς,αλλά και απλοί πίθοι Αυτά χρησιμοποιήθηκαν από τα εμπορικά πλοία σε όλη την αρχαιότητα για τη μεταφορά φορτίων όπως το κρασί, το ελαιόλαδο, σάλτσα ψαριού, και άλλα αγαθά.
Σύμφωνα με την ομάδα, ο όγκος των ναυαγίων που βρίσκονται γύρω από τους Φούρνους υποδεικνύει περισσότερο τον μεγάλο αριθμό διέλευσης πλοίων κατά μήκος αυτής της θαλάσσιας οδού παρά το γεγονός ότι νησιά δεν ήταν ασφαλή.
Είναι δυνατός ο προσδιορισμός του τόπου προέλευσης των διαφορετικών αμφορέων αναλύοντας το σχήμα τους και τα στοιχεία στον πηλό, διαφορετικά εργαστήρια κεραμικής γίνονται διακριτά τα αγγεία και από τον πηλό που προέρχεται στα κατά τόπους εδάφη.
«Η Ικαρία και η δυτική ακτή της Σάμου δεν έχουν λιμάνια ή αγκυροβόλια, έτσι οι Φούρνοι είναι το πιο ασφαλές μέρος που θα μπορούσαν να σταματήσουν τα πλοία στην περιοχή», δήλωσε ο Campbell.
Οι αμφορείς που ανακτήθηκαν το 2016 προέρχονταν από Κύπρο, Αίγυπτο, Σάμο, την Πάτμο, τη Μικρά Ασία, την ηπειρωτική Ελλάδα, τη Ρώμη, την Ισπανία, και ακόμη και τη Βόρεια Αφρική, αποκαλύπτοντας το τεράστιο δίκτυο του εμπορίου και των εμπόρων που διέσχιζαν τους πολλούς πολιτισμούς της Μεσογείου σε όλη την ιστορία.
«Σε μία τυπική έρευνα εντοπίζουμε 4 ή 5 ναυάγια ανά εποχή στην καλύτερη περίπτωση», λέει o δρ Γιώργος Κουτσουφλάκης και συνεχίζει τονίζοντας ότι αν και περίμεναν να έχουν επιτυχία, κανείς δεν ήταν προετοιμασμένος για τόσα ευρήματα.
Ενώ το 45 ναυάγια φαίνεται σαν ένας τεράστιος αριθμός, όταν απλωθεί σε όλη την διαδρομή ανά τους αιώνες είναι πιθανό να είναι μόνο ένα μικρό κλάσμα του συνόλου των ενεργών πλοίων που πέρασαν από εκεί. «Τα νερά εδώ ήταν πραγματικά σχετικά ασφαλή», λέει ο Κάμπελ. Ακριβείς εκτιμήσεις για το ποσοστό των πλοίων που χάνονται στη θάλασσα κατά την αρχαιότητα είναι μόνο εικασίες, αλλά παράλληλα από τις περιόδους με τα καλύτερα δεδομένα θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος ένα ποσό περίπου 3 τοις εκατό. Τα περισσότερα από τα ναυάγια των Φούρνων φαίνεται να έχουν βυθιστεί μετά την συντριβή σε υφάλους ή να τσακίστηκαν στις βραχώδεις ακτές από τρικυμία.
Παρόλα αυτά ο αριθμός των ναυαγίων είναι πιθανό να αυξηθεί καθώς αυτή ήταν η πρώτη φορά που έγινε έρευνα στην περιοχή, και οι αρχαιολόγοι έχουν εξερευνήσει μόνο το 5% -15 % των ακτών του αρχιπελάγους.
Επίσης ένας κίνδυνος ακόμα ήταν οι πειρατές ,αυτοί ήταν τουλάχιστον,τόσο επικίνδυνοι όσο η θάλασσα, και στους Φούρνους ήταν από καιρό γνωστός τόπος ως κρησφύγετο πειρατών. Ο Μάνος Μύτικας στην πραγματικότητα κατάγεται από τους πειρατές. Μου έδειξε μια εθνογραφική ιστορία της περιοχής που τεκμηριώνει ότι το 1869 έγινε εκτέλεση του προ-προ-παππού του για εγκλήματα στη θάλασσα. «Μην ανησυχείτε», είπε. "Είμαι ένα καλό παιδί. Αυτά ήταν πολλές γενιές πριν."
Ο Peter Campell του R.P.M. Nautical Foundation λέει: «Αυτά τα ναυάγια προκλήθηκαν είτε από ξαφνική κακοκαιρία είτε από κάποια βλάβη στον εξοπλισμό, όπως ένα σπασμένο πηδάλιο που εμπόδιζε τον έλεγχο του πλοίου».
Ο Μάνος και άλλοι ντόπιοι μεγάλωσαν βλέποντας κεραμικά στο βυθό όλη την ώρα. «Δεν είναι κάτι που μας εκπλήσσει σκέφτηκα ότι η θάλασσα ήταν πάντα ακριβώς έτσι», είπε. Σχεδόν κάθε σπίτι, κατάστημα, και το εστιατόριο στο κύριο νησί έχει έναν αμφορέα να εμφανίζεται κάπου σε ένα από τα δωμάτιά του. «Οι ψαράδες τους έπιαναν στα δίχτυα τους», είπε. "Είναι αδύνατο να μην μπλεχτεί κάποιος αμφορέας στα δίχτυα όταν ψαρεύουν ".
Ένας από τους δύτες ήταν ο Μάνος Μύτικας, ντόπιος ελεύθερος δύτης στους Φούρνους που πριν από ένα χρόνο με το χάρτη των ναυαγίων και τις οδηγίες του είχε ήδη βοηθήσει την ομάδα του Γ. Κουτσουφλάκη να ανακαλύψουν πολλά ναυάγια. Εδώ ο δύτης Μάνος Μύτικας ανεβάζει έναν αμφορέα από το θαλάσσιο πυθμένα. Μεγάλο μέρος του φορτίου από αυτό το ναυάγιο φαίνεται να προέρχεται από τη Βόρεια Αφρική.
Αλλά οι Φούρνοι είναι μια σπάνια περίπτωση υπεραξίας μεταξύ των ντόπιων και των αρχαιολόγων. Στις ημέρες του κλεισίματος της σεζόν, ένας 33 ετών ψαράς που ονομάζεται Σμάλης Ολυμπιάδης καθοδήγησε την ομάδα στην μεγαλύτερη αρχαϊκή άγκυρα από πέτρα που έχει ανακαλυφθεί ποτέ στο Αιγαίο. Βρίσκεται στα 131 πόδια (40 μέτρα) κάτω από τον κόλπο στην ανατολική πλευρά του κύριου νησιού, η άγκυρα ήταν πάνω από έξι πόδια (1,8 μέτρα) μήκος και ζύγιζε πάνω από 136 κιλά. Καλύφθηκε με κόκκινο και πορτοκαλί χρώμα από τα κοράλλια και από ασβεστούχα θαλάσσια φύκια. Μετά από την ανεύρεση ο Κουτσουφλάκης πάλεψε με άλλους έξι ανθρώπους και κατόρθωσαν να την ανασύρουν .
Αυτοί οι αμφορείς, μάλλον ελληνιστικών χρόνων , προέρχονται από την Κνίδο και την Κω. Είχαν βρεθεί διάσπαρτα κατά μήκος της υποβρύχιας πλαγιάς ενός γκρεμού.
Ο Ολυμπιάδης πιάνει κυρίως ροφούς, σαργούς, και φαγκριά. Όμως, πρόσφατα η ψαριά του μειώνεται κατά περίπου 10 τοις εκατό κάθε χρόνο. Ήταν ευτυχής που οι αρχαιολόγοι τώρα εργάζονται γύρω από το νησί του, αν μη τι άλλο επειδή η ομάδα των 25 έτρωγε κάθε βράδυ στις ταβέρνες που αγόραζαν τα ψάρια του. Ξέρει τις θέσεις σε τουλάχιστον 10 άλλα ναυάγια και σχεδιάζει να τις μοιραστεί με τους αρχαιολόγους την επόμενη σεζόν.
Όταν έψαχναν μια περιοχή σε βάθος πάνω από 197 πόδια (60 μέτρα). οι φιάλες Scuba ήταν απαραίτητες.
Μακροπρόθεσμα σχέδια : Η μεγαλύτερη επίπτωση του έργου θα μπορούσε να μετατρέψει το νησί στον κορυφαίο προορισμό για υποβρύχια αρχαιολογία της Μεσογείου. «Εμείς πραγματικά δεν θέλουμε να είναι ένα από αυτά τα έργα, όπου ένα μάτσο ξένοι έρχονται, βρίσκουν μερικά αντικείμενα, και στη συνέχεια γυρνάνε πίσω στην Αθήνα», δήλωσε ο Peter Campbell. "Ελπίζουμε να υποστηρίξει τους ανθρώπους ώστε να μπορούν να χρηματοδοτήσουν και να διατηρήσουν ένα Ναυτικό Μουσείο παγκόσμιας κλάσης εδώ στο νησί."
Ο δήμαρχος Φούρνων, ο Ιωάννης Μαρούσης, είπε ότι μόλις πριν από μια δεκαετία πολλοί Αθηναίοι, και σχεδόν όλοι οι αλλοδαποί, δεν είχαν ακούσει ποτέ το αρχιπέλαγος των Φούρνων. Το κύριο νησί πήρε ηλεκτρική ενέργεια μόνο το 1969, και σήμερα ο μόνιμος πληθυσμός κυμαίνεται περίπου 1.200 άτομα. Η οικονομία εξαρτάται από τον τουρισμό, η οποία έχει μειωθεί από την οικονομική κρίση.
Αυτό που αξίζει να σημειωθεί πάντως είναι ότι ο μεγάλος αριθμός των ναυαγίων οφείλεται στο γεγονός ότι οι Φούρνοι βρίσκονταν στη μέση των οδών που ακολουθούσαν τα πλοία που ταξίδευαν από την ανατολή στη δύση και από τον βορρά στο νότο. Τα περισσότερα από αυτά έκαναν εμπορικές συναλλαγές μεγάλων αποστάσεων, και σε κάποια βρέθηκαν αμφορείς οι οποίοι δεν έχουν εντοπιστεί στο παρελθόν.
ΒΙΝΤΕΟ 1
Την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου, ο Δήμαρχος Φούρνων Κορσεών, Ιωάννης Μαρούσης εμφανίστηκε στην εκπομπή "Σκάϊ ΤΩΡΑ" με την Άννα Μπουσδούκου και μίλησε για την έρευνα, τις προοπτικές αλλά και τι χρειάζεται να γίνει από εδώ και πέρα.
ΒΙΝΤΕΟ 2
Η μικρή συνέντευξη στον τηλεοπτικό σταθμό CNN και αναμετέδωσε ο δίαυλος ΜΕΓΑ
Τα μυστικά του Αρχιπελάγους των Φούρνων Κορσεών Σάμου
Η πρώτη ανακάλυψη 2015
Ένα «νεκροταφείο» αρχαϊκών , κλασικών ,«ελληνιστικών», ρωμαϊκών, βυζαντινών υστεροβυζαντινών και μεσαιωνικών χρόνων ναυάγια , ανακάλυψαν πριν από λίγο καιρό οι δύτες της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στο Αρχιπέλαγος των Φούρνων Κορσεών του νομού Σάμου , κοντά στην Ικαρία. Μια ομάδα από 8 Έλληνες δύτες και με Αμερικανούς συναδέλφους του Αμερικανικού Ιδρύματος RPM Nautical Foundation (που προσέφεραν την τεχνική τους συνδρομή), σημείωσαν 22 ναυάγια στον ναυτικό χάρτη μέσα σε 15 μόνον ημέρες από τα μέσα Σεπτεμβρίου μέχρι και τις αρχές Οκτωβρίου 2015 .
Αμφορείς που χρονολογούνται στην Αρχαϊκή περίοδο (800-400 π.Χ.) βρίσκονται διάσπαρτοι εδώ.
Παγκόσμια πρωτεύουσα των αρχαίων ναυαγίων χαρακτηρίζονται πλέον οι Φούρνοι Κορσεών Σάμου, αφού ο βυθός τους έκρυβε επί αιώνες 22 αρχαία ναυάγια εμπορικών πλοίων, τα οποία έφερε στο φως η αρχαιολογική έρευνα δεκατριών ημερών. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με την χρήση αναπνευστικών συσκευών και ενός υποβρυχίου τηλεκατευθυνόμενου οχήματος.
Ανάμεσα στα σπουδαιότερα ευρήματα συμπεριλαμβάνονται ένα ναυάγιο με σαμιακούς αμφορείς του 6ου αιώνα μ.Χ, ένα ναυάγιο ύστερης κλασικής περιόδου με φορτίο χιακών ( Χίος) αμφορέων και πίθων, τρία ναυάγια με φορτία αμφορέων από περιοχές της Μαύρης Θάλασσας και ένα ναυάγιο με αμφορείς από την Συρία – Παλαιστίνη.
Ένας αμφορέας και μία τράπεζα προσφορών βρέθηκαν σε ναυάγιο και ανήκουν στην Ελληνιστική Περίοδο (323-31 π.Χ.)
Αυτά τα ευρήματα είναι μεγάλης σημασίας, καθώς αποδεικνύεται ότι οι Φούρνοι αποτέλεσαν κόμβο θαλάσσιας εμπορικής διακίνησης σε ένα ευρύτερο δίκτυο εμπορικών επαφών κατά την αρχαιότητα. Μάλιστα, ορισμένοι από τους αμφορείς συναντώνται για πρώτη φορά στην Μεσόγειο. Η έρευνα στην ακτογραμμή θα συνεχιστεί και είναι βέβαιο ότι θα εντοπιστούν και άλλα ναυάγια…
Ανασύσταση κατα χώραν της τράπεζας προσφορών
Αξίζει να αναφερθεί ότι η περιοχή έρευνας, αντιστοιχεί σε ένα ποσοστό μικρότερο από το 4% της συνολικής ακτογραμμής που περιβάλλει το νησιωτικό σύμπλεγμα των Φούρνων, κάτι που κάνει τους καταδυόμενους αρχαιολόγους να ελπίζουν ότι θα εντοπίσουν πολλά περισσότερα σκαριά στον βυθό.
Η είδηση έχει ενθουσιάσει την αρχαιολογική κοινότητα στις ΗΠΑ και έχει δει το φως της δημοσιότητας στα μεγαλύτερα έντυπα και τηλεοπτικά κανάλια, αλλά για αδιευκρίνιστους λόγους δεν έχει ανακοινωθεί επισήμως από το υπουργείο Πολιτισμού.
Το πλοίο αυτό είναι το μόνο ναυάγιο που ανακαλύφθηκε μέχρι σήμερα στους Φούρνους, του οποίου το ξύλο έχει επιζήσει. Είναι πιθανόν χρονολογείται στον 18ο ή 19ο αιώνα.
Πάντως, μέχρι στιγμής, δεν έχει αναφερθεί ποτέ ξανά μια τόσο μικρή γεωγραφική ζώνη που να εμπεριέχει τόσο μεγάλο αριθμό βυθισμένων πλοίων αλλά και πλούτο ευρημάτων. Μιλήσαμε με τον επικεφαλής της αποστολής, τον Γιώργο Κουτσουφλάκη, έμπειρο μέλος της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, που έχει κάνει παλαιότερα μια μεγάλη έρευνα στον Νότιο Ευβοϊκό: «Εντυπωσιαστήκαμε και εμείς από τους καρπούς των προσπαθειών μας σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.
Ευρήματα ναυαγίου από τον Νότιο Ευβοϊκό
Η αντίστοιχη καταγραφή στον Ευβοϊκό μας είχε αποδώσει 26 πλοία σε οκτώ ερευνητικές αποστολές και τώρα μέσα σε δύο εβδομάδες ανακαλύψαμε σχεδόν αντίστοιχο αριθμό» είναι οι πρώτες του κουβέντες.
Από την φωτογραφία του δορυφόρου αναγνωρίζει κάποιος τους αμέτρητους κόλπους και κολπίσκους προς όλους τους προσανατολισμούς στο αρχιπέλαγος των Φούρνων, μιας ομάδας που αποτελείται από 13 μικρά νησιά και νησίδες στο ανατολικό Αιγαίο.
Το ερώτημα είναι αυτονόητο: Γιατί οι αρχαιολόγοι αποφάσισαν να εστιάσουν στους Φούρνους; «Δύο ήταν οι λόγοι» επισημαίνει ο Γιώργος Κουτσουφλάκης: «Πρώτον, η γεωγραφική θέση τους στον χάρτη και η μορφολογία τους με πολλά υπήνεμα λιμάνια, έκανε το νησί πολύ δημοφιλές στους πλόες των αρχαίων ναυτικών, ιδιαίτερα εκείνων που ταξίδευαν στο Αιγαίο προς και από τη Μικρά Ασία και τις μεγάλες της πόλεις.
Επίσης, βρίσκεται σε καίρια θέση στον άξονα βορά-νότου από τη Ρόδο μέχρι τη Μυτιλήνη και από τη Συροπαλαιστίνη μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα.
Επίσης, καθώς έλκω την καταγωγή μου από την Ικαρία, ήξερα ότι ο βυθός έκρυβε αρχαία πλοία. Έτσι, πριν από την έναρξη της έρευνας συγκεντρώσαμε μεγάλο απόθεμα πληροφοριών από ψαράδες και ντόπιους που ξέρουν πολύ καλά τα νερά».
Οι δύτες βρήκαν στον πυθμένα 22 συνολικά ναυάγια που χρονολογούνται από την αρχαϊκή περίοδο έως και τους προεπαναστατικούς χρόνους με την πλειονότητά τους να χρονολογείται μεταξύ του 3ου και του 7ου αιώνα μ.Χ., περίοδος κατά την οποία οι διελεύσεις εμπορικών πλοίων από τους Φούρνους παρουσίασαν τη μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα.
Ένας αρχαιολόγος μετρά το στόμιο ενός μεγάλου πίθου που χρονολογείται στην Ελληνιστική Περίοδο.
Στα πλέον αξιόλογα ευρήματα συμπεριλαμβάνονται ένα ναυάγιο με σαμιακούς αμφορείς, χρονολογούμενο στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., ένα ναυάγιο ύστερης κλασικής περιόδου με φορτίο χιακών αμφορέων και πίθων, τρία ναυάγια με φορτία αμφορέων που προέρχονται από περιοχές της Μαύρης Θάλασσας και χρονολογούνται από τον 3ο έως και τον 6ο αιώνα μ.Χ. και ένα ναυάγιο με αμφορείς από τη Συρία – Παλαιστίνη, του 3ου-4ου αιώνα μ.Χ.
Μια διασπορά αμφορέων σε έναν βραχώδη ύφαλο δείχνει την παρουσία ναυαγίου της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου ."Αυτό το ρωμαϊκό ναυάγιο είναι φορτωμένο με ένα κύριο φορτίο από αμφορείς Lamboglia 2 , που είναι δοχεία κρασιού που γίνονται στην ιταλική χερσόνησο," είπε, "με ένα δευτερεύον φορτίο αμφορέων κρασιού αρχικά από το νησί της Ρόδου. Η Ρόδος ήταν διάσημη για το κρασί της και ήταν ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές της Ρώμης. Έτσι, το 90 τοις εκατό του φορτίου σε αυτό το ναυάγιο ήταν το κρασί, και προήλθε από την Ιταλία, το ναυάγιο χρονολογείται μεταξύ 130 και 80 π.Χ. ». Αυτό που δεν μπορούσα όμως να δώ και μου κίνησε την περιέργεια περισσότερο ήταν και για αυτό ψάχναμε στο ανώτερο κατάστρωμα του αρχαίου πλοίου, και υπήρχαν δύο καταστρώματα κάτω από το πεδίο ,ορατά συντρίμμια που καλύφθηκαν από άμμο. Μια τεράστια ποσότητα των αντικειμένων βάζω στοίχημα ότι είναι κάτω από την άμμο και μας περιμένει .
Lamboglia 2 είδος αμφορέα μεταφοράς από την Αδριατική
Όπως εξηγεί ο Γιώργος Κουτσουφλάκης που πιστεύει πως η έρευνα θα συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια: «Η εκτενής ποικιλομορφία των φορτίων και η εύρεση πολλών ναυαγίων με εκτός Αιγαίου φορτία, φαίνεται να δηλώνει ότι οι Φούρνοι έπαιξαν ένα υπερτοπικό ρόλο ως κόμβος θαλάσσιας εμπορικής διακίνησης σε ένα ευρύτερο δίκτυο εμπορικών επαφών κατά την αρχαιότητα. Αρκετά από τα φορτία αμφορέων που διερευνήθηκαν, απαντώνται για πρώτη φορά, όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά και ολόκληρη τη Μεσόγειο».
Ένας συντηρητής της ομάδας καθαρίζει επιμελώς αμφορέα.
Η τοπική κοινωνία : Για την επιτυχία της έρευνας σημαντική υπήρξε η ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσμού, ιδιαιτέρως των αλιέων, δυτών και σπογγαλιέων που παρείχαν αφειδώς πληροφορίες για την ύπαρξη αρχαιοτήτων στον βυθό και συνέβαλαν στον γρήγορο εντοπισμό τους. Σημαντική επίσης ήταν η συμβολή του Δήμου Φούρνων–Κορσεών, του δημάρχου Γ. Μαρούση. Από την ελληνική πλευρά, επικεφαλής ήταν ο Γιώργος Κουτσουφλάκης, ενώ επικεφαλής αρχαιολόγοι του Ιδρύματος RPM Nautical Foundation ήταν οι αρχαιολόγοι δρ Jeffrey Royal και Peter Campbell. Η έρευνα κατέστη δυνατή και υλοποιήσιμη χάριν στη γενναιόδωρη χορηγία του Ιδρύματος Honor Frost Foundation.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥΣ ΑΜΦΟΡΕΙΣ
Εμπορικοί αμφορείς
Υλικό: Πηλός Προέλευση: Ναυάγιο Αντικυθήρων. Από την ανέλκυση του 1900-1 (αρ. κατ. 27996, 28003) και 1976 (αρ. κατ. 30993) Χρονολόγηση: Μέσα του 1ου αι. π.Χ. Διαστάσεις: Ύψος: 0,78μ. (αμφορέας Εφέσου, αρ. κατ. 30993), 0,79μ. (αμφορέας Ρόδου, αρ. κατ. 27996), 0,52μ. (αμφορέας Κω, αρ. κατ. 28003) Aρ. ευρ.: Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. κατ. 30993, 27996, 28003 Χώρος έκθεσης: Πτέρυγα Περιοδικών Εκθέσεων, Αίθουσα ΙΙ Ακέραιοι οξυπύθμενοι αμφορείς από την Έφεσο (της Ομάδας του Νικάνδρου), από τη Ρόδο και την Κω. Η σύνδεση αρκετών τύπων εμπορικών αμφορέων με συγκεκριμένες περιοχές έχει επιτρέψει -όχι χωρίς προβλήματα- την ταύτισή τους. Λόγω της μορφής τους μπορούσαν να στοιχηθούν και να στοιβαχθούν στο κύτος του πλοίου κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να αποφεύγεται η μετατόπιση -κατά το δυνατόν- του φορτίου κατά τον πλου. Τα αγγεία αυτά υπήρξαν βασικά δοχεία μεταφοράς υγρών και στερεών αγαθών. Οι οξυπύθμενοι αμφορείς με το περιεχόμενό τους στο φορτίο ενός πλοίου μπορεί να είχαν φορτωθεί τόσο στον τόπο παραγωγής τους, όσο και σε ένα κεντρικό λιμάνι, όπου συγκεντρώνονταν εμπορεύματα από διαφορετικές περιοχές είτε για καλυφθούν τοπικές ανάγκες είτε για να μεταπωληθούν. Δεν έχουν περισυλλεγεί όλοι οι αμφορείς από το ναυάγιο των Αντικυθήρων και ο ακριβής αριθμός τους είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Είναι πιθανόν να μην ήταν συγκεντρωμένοι όλοι σε ένα σημείο του κύτους του πλοίου, επειδή οι διαφορετικοί τύποι ανελκύσθηκαν κατά τις δύο έρευνες σε διαφορετικές περιοχές. Φαίνεται ότι αποτελούσαν δευτερεύον φορτίο του πλοίου. Εκπροσωπούνται τέσσερις διαφορετικοί τύποι αμφορέων: από τη Ρόδο, την Κω, την Έφεσο (Ομάδα του Νικάνδρου) και οι Lamboglia 2 από την Αδριατική. Ενώ η ομάδα Lamboglia 2 ενδέχεται να εξυπηρετούσε -σε δεύτερη χρήση- τις ανάγκες του πληρώματος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, οι υπόλοιπες κατηγορίες αμφορέων πρέπει να περιείχαν ιδιαιτέρως αγαπητά προϊόντα στους Ρωμαίους, όπως ο λευκός οίνος της Κω αλλά και εκείνος της Ρόδου. Οι ροδιακοί αμφορείς αναγνωρίζονται από τις γωνιώδεις λαβές τους με τα σφραγίσματα. Είναι γνωστοί από πολλά ναυάγια σε όλη τη Μεσόγειο. Οι διπλές λαβές είναι χαρακτηριστικό των αμφορέων από την Κω. Χείλος που στρέφεται έντονα προς τα έξω και κάτω, κωνικό με αυλάκωση έμβολο και σφραγίσματα στις λαβές έχουν οι εφεσιακοί αμφορείς. Έχουν βρεθεί σε αρκετές περιοχές, όπως η Αγορά των Αθηνών, η Κόρινθος. η Αλεξάνδρεια, η Παλαιστίνη. Οι αμφορείς τύπου Lamboglia 2 ήταν πολύ διαδεδομένοι στη Μεσόγειο κατά το 1ο αι. π.Χ. Η ποικιλία των αμφορέων στο συγκεκριμένο ναυάγιο συνιστούν αξιόλογη μαρτυρία για την παραγωγή και κυκλοφορία τους. Βιβλιογραφία: Δ. Κουρκουμέλης, Οι οξυπύθμενοι εμπορικοί αμφορείς, στο Ν. Καλτσάς-Ε. Βλαχογιάννη-Π. Μπούγια(επιμ.), Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων: Το πλοίο-οι θησαυροί-ο Μηχανισμός,. Κατάλογος της αρχαιολογικής έκθεσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Απρίλιος 2012- Απρίλιος 2013, Αθήνα 2012, 208-213.
Η Ενάλια Αρχαιολογική Έρευνα στους Φούρνους εντοπίζει 23 αρχαία ναυάγια.
Η δεύτερη ανακάλυψη 2016
Από 8 Ιουνίου έως 2 Ιουλίου 2016 ολοκληρώθηκε η δεύτερη περίοδος της ενάλιας αρχαιολογικής έρευνας της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στους Φούρνους Ικαρίας, η οποία διενεργείται με την υποστήριξη του ιδρύματος R.P.M. Nautical Foundation. Η έρευνα αυτή έχει σκοπό τον εντοπισμό, καταγραφή, τεκμηρίωση και μελέτη αρχαίων και μεσαιωνικών ναυαγίων στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Φούρνων. Η επιφανειακή διερεύνηση πραγματοποιήθηκε με χρήση αναπνευστικών συσκευών και επικεντρώθηκε κυρίως στην παράκτια ζώνη και σε βάθη έως και 65 μέτρα.
Ανάμεσα στα αντικείμενα που βρέθηκαν είναι αμφορείς (δοχεία αποθήκευσης από πηλό που χρησιμοποιείται συνήθως για να αποθηκεύσει το κρασί και το ελαιόλαδο, μεταξύ άλλων), κατσαρόλες, πιάτα, λεκανίδες και λάμπες. Προσδιορίζονται από το ύφος και τα στοιχεία του πηλού, οι ανακτημένοι αμφορείς ότι αρχικά ήρθαν από τη Μικρά Ασία, την ηπειρωτική Ελλάδα, τη Ρώμη, την Ισπανία, Κύπρο, Αίγυπτο, τη Σάμο και τη Βόρεια Αφρική
Εντοπίστηκαν και τεκμηριώθηκαν ίχνη από 23 συνολικά ναυάγια που χρονολογούνται από το τέλος της αρχαϊκής περιόδου έως και τον 19ο αιώνα. Ο συνολικός αριθμός των εντοπισμένων και τεκμηριωμένων ναυαγίων μαζί με τα 22 ήδη διερευνημένα ναυάγια που καταγράφηκαν το 2015 ανέρχεται έτσι στα 45, καθιστώντας το αρχιπέλαγος των Φούρνων την πλουσιότερη σε αρχαία ναυάγια θάλασσα της Ελληνικής Επικράτειας και μία από τις πλουσιότερες θάλασσας της Μεσογείου αλλά και του Κόσμου.
Ένας από τους ερευνητές ο John Stella στους Φούρνους 2016
Εκτός των ναυαγίων καταγράφηκαν εκατοντάδες μεμονωμένα ευρήματα, κυρίως απορρίψεις κεραμικής και άγκυρες, αψευδείς μάρτυρες της έντασης και έκτασης της ναυσιπλοΐας και εμπορευματικής διακίνησης στο καίριο αυτό ναυτικό σταυροδρόμι του ανατολικού Αιγαίου.
Ένας από τους ερευνητές εξετάζει εύρημα από ναυάγιο στους Φούρνους
Στα πλέον αξιόλογα ευρήματα της έρευνας του 2016 συμπεριλαμβάνονται ένα ναυάγιο με κώους (της νήσου Κω) αμφορείς, χρονολογούμενο στα μέσα της ελληνιστικής περιόδου, ένα ναυάγιο ύστερης αρχαϊκής / πρώιμης κλασικής περιόδου με φορτίο αμφορέων από το ανατολικό Αιγαίο, ένα ναυάγιο ρωμαϊκών χρόνων με φορτίο αμφορέων από τη Σινώπη της Μαύρης Θάλασσας, ένα ναυάγιο με αμφορείς από τις ρωμαϊκές κτήσεις της βορείου Αφρικής χρονολογούμενο στον 3ο – 4ο αιώνα μ.Χ. και ένα ναυάγιο με φορτίο επιτραπέζιας κεραμικής παλαιοχριστιανικών χρόνων, προερχόμενο επίσης από την Βόρειο Αφρική. Επίσης δύο λίθινοι στύποι (αντίβαρα) αρχαϊκών αγκυρών, οι μεγαλύτεροι του είδους τους που έχουν βρεθεί έως σήμερα στο Αιγαίο.
Σαμιακοί αμφορείς με ημερομηνία μεταξύ 525 π.Χ. και 480 π.Χ.. - φωτογραφία Vasilis Mentogianis
Η εκτενής ποικιλομορφία των φορτίων και η εύρεση πολλών ναυαγίων με επείσακτα, εκτός Αιγαίου, φορτία, φαίνεται να επιβεβαιώνει τα πρώτα συμπεράσματα της έρευνας του 2015: οι Φούρνοι, ένα άσημο νησί, λησμονημένο από τις αρχαίες πηγές, αποτέλεσαν λόγω της γεωγραφικής τους θέσης και του πολυσχιδούς των ακτών τους, που διευκολύνουν την προσόρμιση πλοίων υπό οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες, έναν θαλάσσιο κόμβο υπερ-τοπικής σημασίας που συνδέεται με ένα ευρύτερο δίκτυο θαλασσίων διαδρομών κατά την αρχαιότητα.
Οι Σαμιακοί αμφορείς από άλλη όψη
Καίριας σημασίας για την επιτυχία της έρευνας υπήρξε η ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσμού και η εκτενής συλλογή πληροφοριών από την κοινότητα των αλιέων και δυτών των Φούρνων και σπογγαλιέων από την Κάλυμνο, οι οποίοι παρείχαν αφειδώς πληροφορίες για την ύπαρξη αρχαιοτήτων στο βυθό και οδήγησαν στον γρήγορο εντοπισμό τους. Σημαντική επίσης ήταν η συμβολή του Δήμου Φούρνων – Κορσεών, του Δημάρχου Γ. Μαρούση με την συνεχή παροχή υπηρεσιών και διευκολύνσεων στο έργο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων.
Την γενική διεύθυνση της έρευνας είχε ο αρχαιολόγος της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων δρ Γιώργος Κουτσουφλάκης, ενώ επικεφαλής του Ιδρύματος R.P.M. Nautical Foundation ήταν ο αρχαιολόγος Peter Campbell.
Στην συστάδα των "Ανθρωποφάγων", όπου επίσης είναι γεμάτη ναυάγια, ένα τηλεοπτικό συνεργείο και Αρχαιολόγοι της ΕΕΑ (Εφορία Εναλίων Αρχαιοτήτων) βουτούν στα βόρεια της νήσου Άγιος Μηνάς των Φούρνων, σε ένα ελληνιστικό ναυάγιο παμπάλαιων ροδιακών αμφορέων, πακτωμένο στον πυθμένα, σε βάθος 37 μέχρι 48 μέτρων!... Και όσο τα ευρήματα έρχονται επίσημα στο φως και καταφθάνουν στους Φούρνους ώστε να καταγραφούν, να φωτογραφηθούν και να συντηρηθούν, για να γίνει εν τέλει και κάποιο μοναδικό Μουσείο εκεί, τόσο οι συζητήσεις και οι πληροφορίες δίνουν και παίρνουν, για αρχαία αγάλματα του βυθού και θαλάσσιες σπηλιές γεμάτες αρχαία ναυάγια, εκεί στο αιώνιο θαλάσσιο πέρασμα των Φούρνων Κορσεών! Των νησιών των δεκάδων αρχαίων ναυαγίων!
Υπολογίζεται ότι η περιοχή που διερευνήθηκε αντιστοιχεί σε ένα ποσοστό μικρότερο από το 15% της συνολικής ακτογραμμής που περιβάλλει το νησιωτικό σύμπλεγμα των Φούρνων, η δε συνέχεια της έρευνας κατά τα επόμενα έτη θα οδηγήσει στον εντοπισμό ενός ακόμα μεγαλύτερου αριθμού ναυαγίων, επιτρέποντας την διαχρονική κατανόηση της χρήσης του θαλασσίου χώρου και την διεξοδική μελέτη της ναυσιπλοΐας και εμπορευματικής διακίνησης στο αρχιπέλαγος των Φούρνων.
Η ερευνητική ομάδα του 2015 Η ομάδα ξεκίνησε από την Αθήνα τη Δευτέρα 14 Σεπτεμβρίου, του 2015. Το σκάφος υποστήριξης θα αφήσει την Αθήνα εκείνο το βράδυ και θα βρεθεί νωρίς την Τρίτη το πρωί στο νησί των Φούρνων Κορσεών.
Εκτιμάται πως η επιφανειακή έρευνα για τον εντοπισμό ναυαγίων θα ολοκληρωθεί το έτος 2018. Στη συνέχεια, και λαμβάνοντας πλέον υπόψη τα συνολικά δεδομένα των εντοπισμένων ναυαγίων, η έρευνα θα εστιαστεί στην ανασκαφική διερεύνηση ναυαγίων σημαίνουσας ιστορικής σημασίας.
Στην συστάδα των "Ανθρωποφάγων", όπου επίσης είναι γεμάτη ναυάγια, ένα τηλεοπτικό συνεργείο και Αρχαιολόγοι της ΕΕΑ (Εφορία Εναλίων Αρχαιοτήτων) βουτούν στα βόρεια της νήσου Άγιος Μηνάς των Φούρνων, σε ένα ελληνιστικό ναυάγιο παμπάλαιων ροδιακών αμφορέων, πακτωμένο στον πυθμένα, σε βάθος 37 μέχρι 48 μέτρων!... Και όσο τα ευρήματα έρχονται επίσημα στο φως και καταφθάνουν στους Φούρνους ώστε να καταγραφούν, να φωτογραφηθούν και να συντηρηθούν, για να γίνει εν τέλει και κάποιο μοναδικό Μουσείο εκεί, τόσο οι συζητήσεις και οι πληροφορίες δίνουν και παίρνουν, για αρχαία αγάλματα του βυθού και θαλάσσιες σπηλιές γεμάτες αρχαία ναυάγια, εκεί στο αιώνιο θαλάσσιο πέρασμα των Φούρνων Κορσεών! Των νησιών των δεκάδων αρχαίων ναυαγίων!
