 |
| ΑΓΑΛΜΑ ΑΠΟΛΛΩΝΑ , ΑΜΥΚΛΕΣ - ΑΠΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ |
Κι αυτό για µια εποχή και µια περιοχή που παρουσιάζουν µεγάλο ενδιαφέρον, καθώς σχετίζονται τόσο µε το πολυσυζητηµένο ζήτηµα της «καθόδου των ∆ωριέων» όσο και µε τη συγκρότηση της σπαρτιατικής πόλης-κράτους. Στο άρθρο αυτό θα περιοριστούµε στα αρχαιολογικά δεδοµένα, καθώς αυτά αποτελούν µια απτή όαση για τη µελλοντική έρευνα, αλλά και για την ενδεχόµενη επαλήθευση ήδη διατυπωµένων ή µελλοντικών υποθέσεων.
 |
| ΣΠΑΡΤΗ, ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΧΑΛΚΙΟΙΟΥ – 1975 |
 |
| ΝΑΟΣ ΟΡΘΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ, ΣΠΑΡΤΗ |
Η πρωτογεωµετρική κεραµική της Σπάρτης (και της Λακωνίας ευρύτερα) χρονολογείται δηλαδή στο διάστηµα 950-750 π.Χ. και δεν διευκολύνει έτσι την παρακολούθηση εξελίξεων, τα αποτελέσµατα των οποίων µόλις διαφαίνονται στο τέλος του 8ου π.Χ. αιώνα. Όσον αφορά τους τόπους εύρεσης της κεραµικής, εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι τα όστρακα προέρχονται από τους χώρους των σηµαντικότερων ιερών της Σπάρτης.
Με εξαίρεση την περίπτωση του ιερού της Αρτέµιδος Ορθίας, το γεγονός αυτό δεν έχει θεωρηθεί ( !!!) ότι σηµαίνει κατ' ανάγκη την ίδρυση λατρείας σε µια τόσο πρώιµη εποχή. Οπωσδήποτε όµως δείχνει, όπως αναφέραµε, ότι η περιοχή της Σπάρτης ήταν ήδη κατοικηµένη.
Το ίδιο πιστοποιούν και εφτά τάφοι που ήλθαν στο φως τα τελευταία χρόνια και συµπληρώνουν την ένδειξη ενός που είχε βρεθεί παλαιότερα, στη δεξιά όχθη του Ευρώτα. Πρόκειται για τέσσερις πρωτογεωµετρικούς τάφους, τρεις από τους οποίους µπορεί να ανήκαν σε µία οικογένεια και οι οποίοι βρέθηκαν στην περιοχή των Λιµνών στα νοτιοανατολικά της Ακρόπολης, κοντά στο ιερό της Αρτέµιδος Ορθίας.
 |
| ΛΗΚΥΘΟΣ, ΠΡΩΤΟ- ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ 950 πΧ –ΣΠΑΡΤΗ . |
Η έρευνα του Τσούντα στο ιερό του Αµυκλαίου Απόλλωνα το 19ο αιώνα και οι διαδοχικές ανασκαφές των Γερµανών αρχαιολόγων µέχρι το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα έφεραν στο φως λιγοστά αντικείµενα - κεραµική, χάλκινους σφικωτήρες, µία χάλκινη περόνη - που µπορούν µε σχετική βεβαιότητα να χρονολογηθούν πριν από τα µέσα του 8ου π.Χ. αιώνα. Στη συνέχεια, η εικόνα αλλάζει και τα χάλκινα κυρίως αναθήµατα παρουσιάζουν ποικιλία και πλούτο.
 |
| ΟΣΤΕΙΝΟ ΚΤΕΝΙ ΛΑΚΩΝΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ, 650-625 Π.Χ., ΑΠΟ ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΟΡΘΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΣΠΑΡΤΗΣ |
Οι αρχαιότερες κατασκευές στο χώρο του ιερού της Αρτέµιδος Ορθίας, που ανασκάφτηκε από την αγγλική αρχαιολογική αποστολή στις αρχές του αιώνα, χρονολογούνται πλέον γύρω στο 700 π.Χ. Πρόκειται για ένα λιθόστρωτο, καθώς και ίχνη του παλαιότερου βωµού του ιερού, που βρέθηκαν κάτω από ένα στρώµα άµµου.
 |
| ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ - ΑΡΧ. ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΠΑΡΤΗΣ |
 |
| ΤΟ ΜΕΝΕΛΑΕΙΟ |
Η αρχαιότερη φάση του ιερού τοποθετείται στα τέλη του 8ου έως τις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. Σε αυτήν ανήκουν αναθήµατα από πηλό, χαλκό και µόλυβδο, αλλά η σύνδεση µε αυτή τη φάση πώρινων δόµων που είχαν βρεθεί στις παλαιότερες ανασκαφές αµφισβητείται.
Είναι πιθανόν να υπήρχε αρχικά εδώ ένας απλός βωµός, πολύ κοντά ή πάνω στο έξαρµα γης που αποτέλεσε τον πυρήνα του ιερού στη συνέχεια. Η ανασκόπηση των αρχαιότερων φάσεων των σηµαντικότερων σπαρτιατικών ιερών και των ευρηµάτων τους δείχνει ότι από τα µέσα του 8ου αιώνα υπήρξε µια σηµαντική αλλαγή στην κοινωνική και οικονοµική οργάνωση της περιοχής της Σπάρτης, η οποία έχει συνδεθεί από όλους τους ερευνητές µε την εγκαθίδρυση της σπαρτιατικής κυριαρχίας στην περιοχή αλλά και ευρύτερα, µε τις απαρχές δηλαδή της ιστορίας της Σπάρτης ως εύρωστης και κυρίαρχης πόλης-κράτους. Πιο συγκεκριµένα, έχει θεωρηθεί ότι η οικοδοµική δραστηριότητα στο ιερό της Αρτέµιδος Ορθίας προϋποθέτει ένα συγκροτηµένο κοινωνικό σώµα για την ανάληψη κοινής προσπάθειας αναδιοργάνωσης και προβολής µιας παλαιότερης σηµαντικότατης κοινής λατρείας, ενώ η αναβάθµιση του ιερού του Αµυκλαίου Απόλλωνα προϋποθέτει την ενσωµάτωση των Αµυκλών ως πέµπτης κώµης της σπαρτιατικής πόλης.
Η ίδρυση του Μενελαείου, εξάλλου, εντάσσεται σε µια συνήθη, αυτή την εποχή, προσπάθεια των αναδυοµένων πόλεων-κρατών να συνδεθούν µε το ηρωϊκό παρελθόν τους µέσω της ηρωολατρίας. Συµπερασµατικά, θα λέγαµε ότι η πρώιµη ιστορία της Σπάρτης είναι προς το παρόν γνωστή σχεδόν αποκλειστικά µέσω των πρώιµων φάσεων των ιερών της, τα περισσότερα στοιχεία για τα οποία προέρχονται µάλιστα από τα τελευταία χρόνια της περιόδου που εξετάσαµε σε αυτό το άρθρο.
Σηµαντικά ζητήµατα που συνδέονται µε την εµφάνιση και την πρώιµη εξέλιξη των δωρικών φύλων στην περιοχή, τη σχέση τους µε τον υπόλοιπο πληθυσµό, την αρχική συγκρότηση της σπαρτιατικής κοινωνίας και τις προϋποθέσεις της σπαρτιατικής επιβολής στην υπόλοιπη Λακωνία, αλλά και πέραν αυτής, µένουν προς αρχαιολογική και ιστορική διερεύνηση.
Θα ήταν ευχής έργο, η µελλοντική αρχαιολογική έρευνα να στραφεί προς αυτή την κατεύθυνση, παρά τις µεγάλες δυσκολίες που δηµιουργεί η σύγχρονη οικοδοµική δραστηριότητα.
 |
| ΘΥΣΙΑ ΠΡΟΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΤΗΝ ΣΠΑΡΤΗ –ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΛΟΥΒΡΟΥ |
ΜΥΘΟΙ - ΛΑΤΡΕΙΕΣ
Σε κάθε προσπάθεια ανασύνθεσης του σπαρτιατικού θρησκευτικού συναισθήµατος συνήθως δίνεται έµφαση στς ιδιαιτερότητες τις οποίες παρουσιάζουν οι θρησκευτικές αντιλήψεις και πρακτικές και στο βαθµό που οι θεϊκές µορφές και οι λατρείες τους προσδιορίζονται µέσα στο πλαίσιο των κοινωνικών θεσµών και της ιδεολογίας της Σπάρτης, αλλά και εντάσσονται στο πανελλήνιο θρησκευτικό σύστηµα.
Η σύγκριση µε τη θρησκεία άλλων ελληνικών πόλεων, και κυρίως µε εκείνην της Αθήνας, είναι αναπόφευκτη. Ο Όµηρος είχε ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον για τη Σπάρτη, αφού ήταν η απαγωγή της βασίλισσας της Ελένης η οποία οδήγησε στη σύγκρουση Αχαιών και Τρώων και αποτέλεσε τη βασική αιτία του Τρωικού πολέµου στην Ιλιάδα και των περιπλανήσεων του Οδυσσέα στην Οδύσσεια.
Η λατρεία της Ελένης µαρτυρείται στον ίδιο ακριβώς χώρο, εκεί όπου την τοποθέτησαν τα οµηρικά έπη, στη Σπάρτη.
Στο Μενελάειο, στη θέση της αρχαίας Θεράπνης, υπήρχε κοινή λατρεία της Ελένης και του Μενέλαου (Παυσανίας, 3,19, 9). Σε αυτό το χώρο, στο λόφο του Μενελάειου, στράφηκε ο Ερρίκος Σλίµαν µετά τις µεγάλες ανακαλύψεις στην Τροία, τις Μυκήνες και την Τίρυνθα, αναζητώντας το ιερό όπου λατρεύονταν οι δύο επικοί ήρωες, αλλά και το µυκηναϊκό-οµηρικό ανάκτορο.
Οι συστηµατικές ανασκαφές οι οποίες έγιναν από τους διαδόχους του Σλίµαν έφεραν στο φως σηµαντικά ευρήµατα µαζί µε αναθηµατικές επιγραφές στον Μενέλαο και στην Ελένη: ∆εινι[ς] τάδ’ ανέθεκε χάρι[.] Fελέναι ΜενελάFο (β΄ τέταρτο ή µέσα του 7ου αι.), Ται Fελέναι (6ος αι.), Ευθυκρενές ανέθεκε τοι Μενέλαι (5ος αι.), το]ι Μενέλαι (6ος αι.).
 |
| ΣΠΑΡΤΗ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ,ΑΝΑΘΗΜΑΤΑ ΜΕ ΜΟΡΦΗ ΖΩΩΝ |
Είναι πολύ πιθανό ότι το Μενελάειο εχρησιµοποιείτο ως χώρος λατρείας ήδη από τη µυκηναϊκή περίοδο. Φαίνεται ότι η ίδια θεότητα, µία τοπική θεά η οποία προϋπήρχε του Μενέλαου, εξακολούθησε να λατρεύεται εκεί και στην αρχαϊκή περίοδο και αργότερα ταυτίστηκε µε την ηρωική µορφή της Ελένης.
Κοινές ιδιότητες καθώς και ο µύθος της απαγωγής ήταν ίσως οι κυρτοί παράγοντες που έφεραν κοντά τις δύο µορφές, οι οποίες κατέληγαν στη συγχωνευµένη θεϊκή προσωπικότητα που έγινε το επίκεντρο µιας σηµαντικής λατρείας στη Σπάρτη γύρω στο τέλος του 8ου αι.
 |
| Νόμισμα της Μικρασιατικής Ελληνίδας πόλεως Τερμησσός στην Πισιδία Η Ελένη με μισοφέγγαρο ως σεληνιακής θεάς και τα αδέρφια της οι Διόσκουροι |
Τα Ελένεια, τα Ελενηφόρια, τα θεραπν(αι)ί-δια ήταν γιορτές αφιερωµένες στην Ελένη. Χαρακτηριστικά της θεϊκής της λατρείας στη Σπάρτη επισηµαίνουµε στο 18ο ειδύλλιο του Θεόκριτου (Ελένης επιθαλάµιος). Σε αθηναϊκές πηγές (Αριστοφάνης, Λυσιστράτη, 1314-15, Ευριπίδης, Ελένη 1465 κ.ε.), η Ελένη είναι η «χοραγός» σε τελετουργικούς χορούς Λακεδαιµονίων παρθένων.
 |
| Η αρπαγή της Ελένης από τον Θησέα, βοηθούμενος από τον Πειρίθουν |
Η λατρεία της Ελένης αποτελεί µια ιδιαιτερότητα για τη Σπάρτη επειδή, όπως παρατηρεί και ο ελληνιστής Μ. Ουεστ (M. West), «εάν στην Ελλάδα γενικά αυτή ανήκε στο χώρο της µυθολογίας ως µία από τις πρώτες βασίλισσες της Σπάρτης, στην ίδια τη Σπάρτη η Ελένη ανήκε στο χώρο της θρησκείας». Άλλη σηµαντική λατρεία ήταν εκείνη της Αθηνάς Χαλκιοίκου στο ναό της στη σπαρτιακή ακρόπολη.
 |
| Ανάγλυφο με την Ελένη σε στάση Καρυάτιδας και τους Διόσκουρους δεξιά και αριστερά της Παρόμοιο ανάγλυφο υπήρξε και στην Σπάρτη |
Ποµπή νέων πολεµιστών κατευθυνόταν κάθε χρόνο σ’ αυτό το ναό στο πλαίσιο µιας γιορτής που ονοµάζονταν Αθήναια, αντίστοιχης ίσως προς τα αθηναϊκά Παναθήναια. Λατρεία της Αθηνάς Εργάνης υπήρχε στη σπαρτιατική ακρόπολη, όπως και στην αθηναϊκή, αποδεικνύοντας έτσι ότι και στη Σπάρτη η θεά προστάτευε τις ειρηνικές δραστηριότητες, τις τέχνες και τους τεχνίτες.
Το ιερό της Αθηνάς Χαλκιοίκου ήταν ένα από τα κεντρικά ιερά της Σπάρτης, προσιτό σε όλους τους οικισµούς της, η δε λατρεία της εµφανίζεται κι εδώ ως πανελλήνια µάλλον παρά ως ιδιαίτερα σπαρτιατική. Η θεϊκή προσωπικότητα της ορίζονταν µέσα στο πλαίσιο της πόλης της Σπάρτης και του συστήµατος της µε το οποίο ταίριαζε η σοβαρότητα της λατρείας της.
Η σπαρτιατική Αθηνά ήταν κυρίως η θεά µε το «χάλκινο οίκο», δηλαδή το «χάλκινο ναό», αλλά και η θεά του πολέµου. Ωστόσο, ο πολεµικός χαρακτήρας της Αθηνάς ήταν κι εδώ αναπόσπαστα συνδεδεµένος µε τον πολιτικό και κοινωνικό της χαρακτήρα, µε την κατ' εξοχήν ιδιότητα της ως «θεάς της πόλης και της ακρόπολης».
Η Αθηνά Χαλκίοικος (χάλκινος οίκος) ήταν η πολιούχος θεά της αρχαίας Σπάρτης.
 |
| Χάλκινο αγαλματίδιο της Αθηνάς από την Λακωνία |
Η Αθηνά στην ακρόπολη της Σπάρτης ονομάζεται Χαλκίοικος και Πολίαχος ή Πολιούχος από το β’ μισό του 5ου αι. π.Χ. και στο εξής. Η επίκληση αρμόζει στη θεά που κατοικεί στον χάλκινο οίκο, που έφερε δηλαδή χάλκινη επένδυση με ανάγλυφα. Τα επίθετα «χαλκόπυλος» και «χαλκίναος» για την Αθηνά της Σπάρτης συναντώνται στον Ευριπίδη και στον Ησύχιο αντίστοιχα. Η σημασία του χαλκού για τη λατρεία αναδεικνύεται από διάφορες όψεις του ιερού και ερμηνεύεται κατά βάση σε σχέση με τον πολεμικό χαρακτήρα της θεάς ή την ιδιότητά της ως προστάτιδας των χαλκουργών.
σημαντικότερα ιερά της Σπάρτης και λειτούργησε από τον 8ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 2ο αι. μ.Χ., οπότε και καταστράφηκε.
Σύμφωνα με τον Παυσανία (3, 17, 2), ο ναός της είχε ιδρυθεί από τον Τυνδαρέα και τους γιούς του, παρέμεινε όμως ημιτελής μέχρι που ο Σπαρτιάτης αρχιτέκτονας, χακλουργός και ποιητής Γιτιάδας, περί τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. επένδυσε τον ναό εξ ολοκλήρου με χάλκινα ή μπρούτζινα ανάγλυφα μυθολογικού περιεχομένου. Επίσης έπλασε ένα χάλκινο, ή ξύλινο χαλκένδυτο άγαλμα της θεάς, και έγραψε ύμνο προς τιμή της. Ο Παυσανίας μνημονεύει το ναό σε συνδυασμό με τρίποδες και αγάλματα που στήθηκαν.
Οι αρχαιολογικές έρευνες αποκάλυψαν δύο επίπεδα των ερειπίων, ένα της πρώιμης γεωμετρικής εποχής, και ένα δεύτερο, της κλασικής εποχής. Σύμφωνα με το λεξικό Σουίδα η ονομασία «χαλκίοικος» ερμηνεύεται με την ύπαρξη χάλκινου οίκου –κάτι, που έρχεται σε πλήρη συμφωνία με τα ευρήματα τα οποία, συμπεριλαμβάνουν πολλά χάλκινα καρφιά και χάλκινες πλάκες, οι οποίες πιθανών κάλυπταν μέρη του ναού, όχι όμως ολόκληρο το ναό.
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως, σε αρκετά σημεία, στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, ο Όμηρος αναφέρεται στο χάλκινο ανάκτορο του Δία στον Όλυμπο (Ιλιάδα Α΄ στχ 426 και αλλού), όπως και των άλλων θεών, τα οποία έφτιαξε ο Ήφαιστος.
Ο Πολύβιος (Ιστορία 4,35,2,4) αναφέρει ότι στον ναό πραγματοποιούνταν ετήσια τελετή, κατά την οποία οπλισμένοι νέοι έκαναν πομπή και οι έφοροι έκαναν θυσία. Πιθανών η τελετή αυτή να ήταν τα «Αθάναια», τα οποία είναι γνωστά από επιγραφές.Ο ναός βρίσκονταν στο υψηλότερο σημείο της περιοχής, στην ακρόπολη βόρεια της πόλης της Σπάρτης. Ο ναός αυτός λειτουργούσε ως άσυλο, στο οποίο συχνά κατέφυγαν πολλά άτομα της υψηλής κοινωνίας. Εκεί κατέφυγε ο Παυσανίας, νικητής των Πλαταιών, μετά την δεύτερη δίκη του, για να αποφύγει την σύλληψη. Ακόμα και ο Λεωνίδας, το 242 π.Χ. εκεί κατέφυγε, όταν συκοφαντήθηκε μετά από τις ριζικές ανακαινίσεις που επέφερε.
 |
| ΣΠΑΡΤΗ ΝΑΟΣ ΟΡΘΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ |
Στις πρώιµες απεικονίσεις της στη σπαρτιατική τέχνη και στη λατρευτική πρακτική η Ορθία-Άρτεµις διατήρησε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά µε τα οποία είναι γνωστή στην πανελλήνια λατρεία της. Είναι η «πότνια θηρών», n θεά των ζώων και της άγριας φύσης.
Στη Σπάρτη είναι επίσης η κουροτρόφος θεά η οποία προστατεύει τη γέννηση και την ανάπτυξη, καθώς και η θεά της βλάστησης και της γονιµότητας (βλ. τα επίθετα της Κορυθαλία, Καρυάτις, Λυγόδεσµα).
 |
| ΣΠΑΡΤΗ ΝΑΟΣ ΟΡΘΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΑΝΑΘΗΜΑ ΑΠΟ ΕΛΕΦΑΝΤΟΔΟΝΤΟ - ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ |
 |
| Ο κυκλικός Βωμός του Αμυκλαίου Απόλλωνα - ΦΩΤ eurotas.files.wordpress.com |
Η γιορτή των Υακινθίων ήταν πολύ σηµαντική για τη θρησκευτική ζωή των αρχαίων Σπαρτιατών. Σ’ αυτή συµµετείχαν όλες οι κοινωνικές οµάδες: γυναίκες, νέοι και νέες, ακόµη και δούλοι. Κανένας δεν απουσίαζε σύµφωνα µε τις πήγες: ουδείς δ’ απολείπει την θυσίαν, αλλά κενουσθαι συµβαίνει την πόλιν προς την θέαν (Αθήναιος, 4. 139f). H ιδιότυπη σχέση των δύο θεών, Υάκινθου και Απόλλωνα, και τα έθιµα της λατρείας τους εισηγούνται µία διαφορετική από την παραδοσιακή ερµηνεία του µύθου, σύµφωνα µε τον οποίο ο Απόλλωνας σκότωσε κατά λάθος τον Υάκινθο µε το δίσκο του. Ο θάνατος του Υάκινθου και ο θρήνος γι’ αυτόν, καθώς και η σκηνή της αποθέωσης του στη βάση του αγάλµατος του Απόλλωνα στις Αµυκλές, όπως περιγράφεται από τον Παυσανία (3,19. 4), υπαινίσσονται στοιχεία ενός µυητικού εθίµου. Στην ίδια συµβολική διαδικασία µύησης, θανάτου και αποθέωσης, υποβάλλονται και οι νέοι κατά τη µετάβαση τους µε την ενηλικίωση στην ώριµη κοινωνική οµάδα.
Τα Κάρνεια ή Κάρνεα, η σπουδαιότερη ίσως γιορτή των ∆ωριέων, ήταν επίσης αφιερωµένη στον Απόλλωνα Κάρνειο.
Οι Γυµνοπαιδιαί συνδέθηκαν επίσης µε τον Απόλλωνα, αν και δεν µπορούν να ενταχθούν στις γιορτές µε την αυστηρή έννοια του όρου. Επρόκειτο για µια σειρά αγωνισµάτων που διαρκούσαν για πολλές µέρες.
Ένα άλλο σηµαντικό χαρακτηριστικό της σπαρτιατικής θρησκευτικής ζωής είναι ότι δεν υπήρχαν αγροτικές γιορτές στο σπαρτιατικό εορτολόγιο, αντίθετα µε ό,τι συνέβαινε στην Αθήνα.
Γύρω στον 5ο αιώνα λατρευτικά έθιµα προς τιµήν της ∆ήµητρας και του ∆ιονύσου κατείχαν ένα µεγάλο µέρος του αθηναϊκού και γενικότερα του αττικού εορτολογίου. Και οι δύο θεοί λατρεύονταν στη Σπάρτη, µόνο που η λατρεία τους δεν είχε την ίδια µορφή και σηµασία όπως στην Αθήνα. Μερικά χαρακτηριστικά στη λατρεία του ∆ιονύσου, όπως η τελετουργική δηµόσια οινοποσία, δεν ταίριαζαν µε την αυστηρότητα και τους περιορισµούς του σπαρτιατικού κοινωνικού συστήµατος.
Όσον αφορά τη ∆ήµητρα, η σχέση της µε τη γεωργία και την καλλιέργεια των αγρών δεν ήταν από τα στοιχεία που ενδιέφεραν τους Σπαρτιάτες. Συγκεκριµένα, ωστόσο, τελετουργικά έθιµα προς τιµήν της ∆ήµητρας και της Κόρης τελούνταν αποκλειστικά από τις γυναίκες όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η θρησκεία ήταν κυρίαρχη ιδεολογική µορφή στη Σπάρτη, όπως άλλωστε σε όλες τις αρχαίες κοινωνίες.
Χαρακτηριστική ήταν η µεγάλη σηµασία που έδιναν οι Σπαρτιάτες στη λατρεία των ηρώων, η συχνότητα στην τέλεση θυσιών, η έκταση της συµµετοχής τους σε θρησκευτικές εκδηλώσεις. Κι όµως, όλα αυτά αποτελούσαν χαρακτηριστικά της θρησκευτικής ζωής και άλλων πόλεων, µόνο που ήταν µοναδικά ως προς τον τρόπο που επικρατούσαν στη σπαρτιατική πολιτεία, δηλαδή σε ένα συνεχές και συστηµατικό επίπεδο που διαπερνούσε όλες τις όψεις της καθηµερινής Ζωής. Γενικά η σπαρτιατική θρησκεία δεν διέφερε από τη θρησκεία άλλων ελληνικών πόλεων, γιατί οι σηµαντικότερες πανελλήνιες θεότητες λατρεύονταν κι εκεί, συχνά µε παρόµοιες τελετές.
Ωστόσο, υπήρχαν συγκεκριµένα χαρακτηριστικά στις θρησκευτικές εκδηλώσεις, στη συµµετοχή των διαφόρων κοινωνικών οµάδων, στην επικοινωνία του θείου µε το ανθρώπινο στοιχείο, τα οποία ήταν κατ’ εξοχήν σπαρτιατικά.
 |
| ΜΠΡΟΥΝΤΖΙΝΟ ΑΓΑΛΜΑΤΙΔΙΟ ΑΝΔΡΑ ΜΕ ΑΥΛΟ Η ΚΥΠΕΛΛΟ, 8ΟΣ ΑΙ. Π.Χ., ΑΠΟ ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΟΡΘΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΣΠΑΡΤΗΣ |
ΤΕΛΟΣ
1-ΑΙΜΙΛΙΑ ΜΠΑΝΟΥ διδάκτορας Αρχαιολογίας, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Boardman, J., «Artemis Orthia and Chronology», BSA 58 (1963), 1-7. Buschor Ε. - Massow W. von., «Vom Amyklaion», ΑΜ52 (1927),1-85. Calligas Ρ. G., «From the Amyklaion», Φιλολάκων, Laconian Studies in Honour of Hector Catling (J. Motyka Sanders ed.), The Managing Committee of the British School at Athens, London 1992, 31.48. Cartledge Ρ.Α., «Early Lakedaimon: The Making of a Conquest-State», Laconian Studies in Honour of Hector Catling (J. Motyka Sanders ed.), The Managing Committee of the British School at Athens,
London 1992, 49-55. Catling Η. W., «Excavations at the Menelaion, Sparta 1973-1976», AR 23 (1976-77), 24-42. Cavanagh W.C. - Laxton R.R., «Lead Figurines from the Menelaion and Seriation», BSA 79 (1984), 23-36. Coulson W.D.E., «The Dark Age Pottery of Sparta», BSA 80 (1985), 29-84. Coulson W.D.E., The Greek Dark Ages. Α review oIthe Evidence and Suggestions ΙσΓ Future Research, Athens 1990. Dawkins R.M. (00.), The Sanctuary σΙ Artemis Orthia at Sparta, JHS Suppl. 5, London 1929. Dickins G., «The Hieron of Athena Chalkioikos», BSA 13 (1906-1907),145-156. Eder Β., Argolis, Lakonien, Messenien. Vom Ende der mykenischen Palastzeit bis zur Einwanderung der Dorier, Verlag der Oesterreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1998. Marangou E.L.I., Lakonische Elfenbein - und Beischnitzerein, Verlag Ernst Wasmuth, Tuebingen 1969. Raftopoulou S., «New Finds from Sparta», Sparta in Laconia. ProceOOings oIthe 19th British Museum C1assical Cofloquium (W.G. Cavanagh - S.E.C. Walker eds.), British School at Athens (Studies 4), London 1998, 125-140.
2-ΣΩΤΗΡΟΥΛΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝIΔΗ επίκουρη καθηγήτρια Κλασικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
S. Wide, Lakonische Kulte. Λειψία 1893 Μ.L. West, Immortal Helen, Inaugural Lecture, Πανεπιοτήµιο του Λονδίνου 1965 J.T. Hooker, The ancient Spartans. Λονδίνο 1980 L.F. Fitzhardinge, The Spartans. Λονδίνο 1980 R. Parker, «Spartan Religion» oio Classical Sparta: techniques behind her Success, ed. A. Powell, Λονδίνο 1989 S. Constantinidou, Lakonian Cults: the main sanctuaries of Sparta, διδ. διαιρ., Πανεπιστήµιο του Λονδίνου 1988
ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ 2011 ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ 2018
){kind=link}