 |
| ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΑΜΥΚΛΩΝ |
Σε αυτήν την έκταση είναι αρκετά φυσιολογικό να συναντήσει κανείς µια γεωγραφική και κοινωνική δοµή σύνθετη.
Η διατήρηση παρόµοιου εδαφικού συνόλου έχει επίσης επιφέρει τη διατήρηση ενός ξεχωριστού πολιτικού συστήµατος.
Ο συνταγµατικός µύθος των Λακεδαιµονίων τους θέλει αργοπορηµένους επισκέπτες της Πελοποννήσου, αφού θεωρούνταν απόγονοι του ∆ώρου, ερχόµενοι από το Νότο µετά την πτώση των µυκηναϊκών βασιλείων οι κάτοικοι της νότιας Πελοποννήσου, την πρώτη χιλιετία, θεωρούνταν συνεπώς όλοι τους Μεσσήνιοι, Λακεδαιµόνιοι και Αργείοι, όπως επίσης και οι ∆ωριείς.
Παρά ταύτα, οι µύθοι που γνωρίζουµε αναφέρονται σε µινωικούς πληθυσµούς, που εγκαταστάθηκαν στον Ταΰγετο (ακρωτήριο Ταίναρο) και στη συνέχεια εκδιώχθηκαν (ίδρυση της θήρας και της Μήλου). Συνολικώς λοιπόν πρόκειται για κατοίκηση ενός έθνους οµογενούς. Αν και οι Λακεδαιµόνιοι είχαν µια κοινωνική δοµή έντονα διαφοροποιηµένη και απόλυτα άνιση.
 |
| Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ |
Α. ΠΡΩΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Μέσα από το µύθο διακρίνουµε την πορεία διαφοροποίησης. Πράγµατι οι ∆ωριείς της Λακωνίας, την ίδια στιγµή που οι άλλες ελληνικές πόλεις ανακάλυπταν ένα καινούργιο επεκτατικό δρόµο µε µία κίνηση που θα ονοµάσουµε αποίκηση, εφορµούν στη γειτονική Μεσσήνη και τον κάµπο της Στενυκλάρου και του Αυλώνα, η Κάτω Μεσσηνία δεν φαίνεται να ανήκε ποτέ στο Βασίλειο του Κρεσφόντη και χωρίς αµφιβολία είχε στραφεί προς τους Ηρακλειδείς της Σπάρτης - αντίθετα η κατάσταση στην περιοχή της Πύλου δεν είχε ξεκαθαρίσει.
Η διαιρεµένη Μεσσηνία ήταν εύκολο θήραµα και οι Λακεδαιµόνιοι δεν έχασαν την ευκαιρία.
Σ’ αυτή τη χρονική περίοδο τοποθετείται η πορεία διαφοροποίησης των κοινωνικών δοµών µε τη µορφή που τις γνωρίζουµε.
Από τη µία πλευρά οι ηττηµένοι Μεσσήνιοι γίνονται Είλωτες, προορισµένοι να καλλιεργούν τη γη και να υπηρετούν µια πολιτικοστρατιωτική τάξη, τους Σπαρτιάτες,
Οι τελευταίοι, δε, προσδιορίστηκαν µέσα από ένα σύστηµα που αντανακλάται στο µύθο της ίδρυσης του Τάραντα.
Ο Τάραντας ιδρύθηκε στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. από εξόριστους Λακεδαιµονίους, τούς αποκαλούµενους Παρθενίες.
Πράγµατι, στο τέλος του πολέµου έπρεπε να µοιραστούν τους καρπούς της νίκης και να οριστούν οι κατηγορίες εκείνες που µπορούσαν να απαιτήσουν έναν κλήρο. Εγκρίθηκαν µονό οι γόνοι µιας ορισµένου τύπου οικογένειας. Στην συνέχεια η συγκεκριµένη κατηγορία θα αναγνωρίσει σαν νόµιµα τέκνα µόνο τα παιδιά που προέρχονται από το γάµο ενός Σπαρτιάτη και µιας θυγατέρας Σπαρτιάτη.
 |
| ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΗΣ ΤΟΥ ΘΡΟΝΟΥ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΑΜΥΚΛΩΝ ΤΟΥ 1893 |
Οι Παρθενίες από το να υποστούν αυτό το µειωτικό καθεστώς προτίµησαν να φύγουν και να ιδρύσουν τον Τάραντα. Στα τέλη λοιπόν του 8ου π.Χ. αιώνα έχουµε κιόλας τρεις µεγάλες κατηγορίες:
Τους Σπαρτιάτες, µια πολύ κλειστή κάστα, ενδογαµική, κυρίαρχη της πολιτικής, σχηµατισµένη από ιδιοκτήτες των πλουσιότερων γαιών κατ εξαρτηµένων στρωµάτων.
Τους περίοικους, ελευθέρους πληθυσµούς, που ζούσαν σε κοινότητες γύροι από τη Σπάρτη, ιδιαίτερα στα βουνά και ία ακρωτήρια. Η κατοίκηση του ακρωτηρίου Ακρίτας διαφυλάχθηκε µε την εκεί εγκατάσταση των κατοίκων της Ασίνης που εκδιώχθηκαν από την Αργολίδα και µετά από ιούς κατοίκους του Ναυπλίου που εγκαταστάθηκαν στη Μεθώνη.
Τους Είλωτες, που αν και η θεσµική τους θέση προϋπήρχε, στο εξής εξελίσσονται στο σηµαντικότερο αριθµητικά πληθυσµό του συστήµατος, κατ δύσκολα κατατάσσονται σε κατηγορία, ευρισκόµενοι µεταξύ ελευθερίας κατ σκλαβιάς.
Β. Η ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΥΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΩΝ ΜΗΔΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ.
Οι Είλωτες
Οι Είλωτες πολύ συχνά εµφανίζονται να περιστοιχίζουν τους Σπαρτιάτες κυρίους τους. Λογικά, δεν µάχονταν. Παρά ταύτα είναι αναµφισβήτητο ότι ο Ηρόδοτος (9, 28) ρητά τους καταµετρά σαν µαχητές στις Πλαταιές και ότι είχαν το µνήµα τους (Ηρόδοτος. 9, 85)• συνεπώς µπορεί να υποτεθεί πως ο' αυτή την περίπτωση οι Σπαρτιάτες προχώρησαν σε µαζική στρατολόγηση. Οι Είλωτες είναι µεν µη ελεύθεροι, από την άλλη όµως είναι το ίδιο Λακεδαιµόνιοι ή Μεσσήνιοι όσο και οι Σπαρτιάτες ή οι Περίοικοι. ∆εν πρόκειται για υποτελείς, αλλά για άτοµα µε κατώτερη κοινωνική θέση.
Συνεπώς µπορεί να κληθούν να υπερασπιστούν, ενάντια σε κάθε ξένο εισβολέα. τους θεούς τους, την περιουσία τους, τις οικογένειες τους. Ωστόσο, τους βλέπουµε να παρατάσσονται όχι ως οπλίτες αλλά ως ελαφρά τµήµατα. Το κράτος των Λακεδαιµονίων κατορθώνει, χωρίς να χρησιµοποιηθούν Είλωτες, να επιστρατεύει ικανό αριθµό ελεύθερων ανδρών για το σχηµατισµό της ισχυρότερης φάλαγγας οε όλη την Ελλάδα. Οι Αθηναίοι παρέταξαν πράγµατι 8.000 οπλίτες στις Πλαταιές, οι Λακεδαιµόνιοι 10.000. Επιπλέον ο οπλισµός των οπλιτών απαιτεί ένα ορισµένο επίπεδο ικανότητας και ενάσκησης.
Οι Περίοικοι
Οι Περίοικοι είναι ελεύθεροι άνθρωποι εγκατεστηµένοι σε ορεινές περιοχές που περιβάλλουν τις πεδιάδες πλην ίσως της Μεσσηνίας, όπου µεγάλες περιοικίδες περιοχές καταλαµβάνουν τη Μακαριά (κάτω πεδιάδα του Πάµισου).
Το µεγαλύτερο µέρος της γης είναι ελάχιστα ευνοϊκό σε µεγάλες καλλιέργειες δηµητριακών κατ ιδιαίτερα στην εκµετάλλευση των ελαιόδενδρων.
Οι Περίοικοι έχουν Είλωτες σε µικρό και γενικά ανεπαρκή αριθµό, τόσους όσους χρειάζεται ο ιδιοκτήτης ώστε να απασχολείται µονός του.
Οι ρίζες τους ποικίλλουν στο λακεδαιµονιακό κράτος του 5ου αιώνα π.Χ. Στο σύνολό τους θεωρούνται ∆ωριείς στη Λακωνία και στη Μεσσηνία• ωστόσο ορισµένοι είναι Αρκάδες όπως οι Σκιρίτες, άλλοι θέλουν να θυµούνται ότι υπήρξαν φιλοξενούµενοι των Σπαρτιατών, όπως οι Περίοικοι του ακρωτηρίου Ακρίτας.
 |
| Ζωγραφική επί αγγείου από την Σπάρτη - Σκιρίται και τοξότες σε πολεμικό δρώμενο Θουκ.[...Τότε δε κέρας μεν ευώνυμον Σκιρίται αυτούς καθίσταντο, αει ταύτην την τάξιν μόνοι Λακεδαιμονίων επί σφών αυτών, έχοντες παρά δ' αυτούς, οι επι Θράκης : Βρασίδειοι στρατιώται και Νεοδαμώδεις μετ' αυτών, έπειτ' ήδη Λακεδαιμόνιοι αυτοί εξής καθίστασαν τους 10 λόχους, και παρ' αυτούς Αρκάδων Ηραιής, μετά δε τούτους ...] |
Οι Σπαρτιάτες θα υποδεχθούν παροµοίως στη Θυρεατίδα. νοτίως του Άργους, το 431 π.Χ., τους Αιγινήτες (τουλάχιστον όσους αποδέχθηκαν την υποταγή τους στο σύστηµα) τους διωγµένους από τον τόπο τους. την Αίγινα, από τους Αθηναίους.
Ο Ηρόδοτος βλέπει στους Ορειάδες (κοντά στην πόλη Πρασιαί) Ίωνες «που έγιναν ∆ωριείς» από τους Αργείους. Ούτως η άλλως παντού εφαρµόζονται οι ίδιοι νόµοι. Οι Περίοικοι είχαν στενούς δεσµούς µε τους βασιλείς στους οποίους όφειλαν το βασιλικό φόρο υποτέλειας, εκτάσεις γης στις παλιές πόλεις τους και επικήδειες τιµές. Προφανώς ήταν υπόλογοι σε αυτούς, παρ’ ότι στην κλασική εποχή οι Έφοροι είναι υπεύθυνοι για την αστυνόµευση σε όλη την επικράτεια των Λακεδαιµονίων.
Οι Σπαρτιάτες
Πρόκειται για µία οµάδα σκληρά επιλεγµένη από τη γέννηση τους, που η εκπαίδευση τους προετοιµάζει για πόλεµο (εφηύραν τη δηµόσια εκπαίδευση, συµπεριλαµβανοµένων των κοριτσιών), για τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις. Έχουν πλήρη πολιτικά δικαιώµατα, δηλαδή αυτά της συµµετοχής στη συνέλευση και την ψηφοφορία, καθώς επίσης της υποψηφιότητας στα αξιώµατα. Έχουν κατοικία σε ένα από τα πέντε χωριά που αποτελούν τη Σπάρτη και γαιοκτησίες στις πεδιάδες της Λακωνίας και της Μεσσηνίας.
 |
| Μολύβδινα αναθύματα 7ος-3ος αι. π.Χ.- Σπάρτη Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος |
Ωστόσο, ορισµένοι είναι σηµαντικότεροι από ιούς άλλους και είναι γνωστό ότι υπήρχαν ανάµεσα τους οµάδες όπως οι Ηρακλειδείς, ιδιαίτερου κύρους.
Στη µάχη των Πλαταιών, ο Ηρόδοτος τους απαριθµεί ξεχωριστά.
Στο στρατό εκείνη την ήµερα σχηµάτιζαν ένα σώµα οπλιτών από 5.000 άνδρες, σε απόσταση από τους Περίοικους και θεωρούµενο ανώτερης αξίας.
Παράλληλα, χωρίς να εκτελούν χρέη κωπηλατών παρά µόνο αυτά των στρατευµένων ναυτικών κατ αξιωµατικών, ένας ορισµένος αριθµός από αυτούς συνόδευε τον Λεωτυχίδη στη θάλασσα.
Αν κρατήσουµε τον αριθµό των 8.000 στρατιωτών που έδωσε ο ∆ηµάρατος, πρέπει να παραδεχθούµε ότι εκτός από τους αξιωµατούχους και τους γηραιότερους οπλίτες που φυλάνε τόν τόπο τους, βρίσκονται όλοι στη µάχη του 479 π.Χ.
Ο Ηρόδοτος µας επισηµαίνει κάποια χαρακτηριστικά τους. Παρ’ όλη τη στρατιωτική οµοιογένεια τους. ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά αφορά την άµιλλα.
Οι ένδοξοι
Έτσι αναφέρεται ο Ηρόδοτος κατ’ επανάληψη για τους επονοµαζόµενους άλλοτε Τριακόσιους και άλλοτε Ιππείς. Στο στρατό οι Τριακόσιοι αποτελούν µια επίλεκτη οµάδα που µάχεται σε ιδιαίτερα δύσκολες περιστάσεις.
Τους βλέπουµε επί το έργον στις Θερµοπύλες γύρω από τον Λεωνίδα. Οι Ιππείς, που τους γνωρίζουµε χάρη στον Ξενοφώντα (Λακ. Πολ. 4, 3), εµφανίζονται σε ένα άλλο πλαίσιο από αυτό των µαχών.
 |
| Μολύβδινα αναθύματα 7ος-3ος αι. π.Χ.- Σπάρτη Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος |
Στο κείµενο του Ηρόδοτου, οι δυο σχηµατισµοί φαίνεται να έχουν διαφορετικές λειτουργίες. Οι Σπαρτιάτες γνώριζαν συνεπώς δύο τύπους οµάδων Τριακοσίων, έναν πολιτικό (µε παρουσία ενίοτε στο πεδίο της µάχης, όπως στη Μαντινεία το 418 π.Χ.) και επίλεκτα τµήµατα για ειδικές αποστολές.
Ο πόλεµος επιφυλάσσει µια άλλη διάκριση. Μπορεί κανείς να γνωρίσει τη δόξα εν Ζωή, µα ακόµη περισσότερη στο θάνατο. Στις Πλαταιές οι Λακεδαιµόνιοι θάβουν τους νεκρούς τους σε τρεις τάφους (Ηρόδοτος, 9, 33). Ο τρίτος από αυτούς φιλοξενεί τις σορούς των Ειλώτων και το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι πράγµατι πολέµησαν.
 |
| Μολύβδινα αναθύματα 7ος-3ος αι. π.Χ.- Σπάρτη Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος |
Το πλέον λογικό θα ήταν να υπήρχε ένας τάφος για τους Σπαρτιάτες, ένας για τους Περίοικους και ένας για τους Είλωτες, ωστόσο το κείµενο δεν αναφέρεται στους Περίοικους, σαν να µην είχαν λάβει µέρος στις µάχες (ακολουθούσαν σε δεύτερη διάταξη;).
Σε κάθε περίπτωση στον πρώτο τάφο βρίσκονται άνθρωποι άξιοι µιας ιδιαίτερης τιµής, είτε γιατί πρόκειται για άτοµα ιερατικού αξιώµατος είτε γιατί η θέση τους, για κάποιο άλλο λόγο, ήταν ήδη ανώτερη από άλλους και ο θάνατος τους αγγίζει την ηρωοποίηση.
Οι δειλοί
Η απόδοση τιµών είχε την αντίθετη όψη, που έπληττε όσους είχαν ατιµαστεί. Αυτοί υπέκειντο σε κάθε είδους µειώσεις πολιτικές και προσωπικές. Τόσο ο Ηρόδοτος όσο ο Θουκυδίδης και ο Ξενοφών µιλούν για το φαινόµενο αυτό, έκφραση σκληρότητας µιας κοινωνίας που τιµωρεί αυστηρά τις παραλείψεις σχετικά µε τους κανόνες που διέπουν τα προνόµια της τάξης τους. Αλίµονο σ’ αυτόν που αποκαλείται τρεµουλιάρης.
 |
| Μολύβδινα αναθύματα 7ος-3ος αι. π.Χ.- Σπάρτη Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος |
Η φαντασία των Σπαρτιατών µοιάζει δηµιουργική τόσο σε πειράγµατα σκωπτικά, µε τα οποία τούς σφυροκοπούσαν, όσο και σε συµπεριφορές περιφρόνησης.
Σ’ αυτά ας προσθέσουµε την απώλεια των πολιτικών και αστικών δικαιωµάτων. Ο Θουκυδίδης (5, 34, 2) σηµειώνει ότι οι διασωθέντες της Σφακτηρίας, µετά τη διάσωσή τους, βλήθηκαν από αυτό το είδος κοινωνικής καταδίκης.
Παρά ταύτα, δεν αποκλείονται από το σώµα των Σπαρτιατών και έπειτα από µία ανδρεία συµπεριφορά µπορούν να αποκαταστήσουν τη χαµένη τιµή τους και τα πλήρη δικαιώµατα της θέσης τους.
∆εν είναι ατιµία µε την έννοια που προσδίδουν στη λέξη οι Αθηναίοι (γι’ αυτό το λόγο ο Θουκυδίδης αναγκάζεται να διευκρινίσει τον όρο), αφού δεν απώλεσαν την ιθαγένεια τους. Οι οπλίτες της Σφακτηρίας ενσωµατώθηκαν και πάλι. Παρατηρούµε στο κείµενο του Ξενοφώντα (Λακ. Πολ. 9) ότι συνεχίζουν να συµµετέχουν στην καθηµερινή ζωή (συµπόσια, αγώνες µε µπάλα, χορωδία), αλλά η συµµετοχή τους απαιτεί σκληρές δοκιµασίες.
Οι βασιλείς
Οι Λακεδαιµόνιοι έχουν επικεφαλής του κράτους και ιδιαίτερα του στρατού δύο διαδόχους βασιλείς, απογόνους του Ηρακλή. Είναι επίσης κατά κάποιον τρόπο οι κληρονόµοι του φαινοµένου των δίδυµων που οι ∆ιόσκουροι αντιπροσωπεύουν. Εξάλλου, έχουν θρησκευτική εξουσία και είναι οι πρώτοι ιερείς-θυσιαστές της χώρας.
 |
| Μολύβδινα αναθύματα 7ος-3ος αι. π.Χ.- Σπάρτη Ιερό Ορθίας Αρτέμιδος |
Ο Π. Καρλιέρ (P. Carlier) βλέπει στο πρόσωπο τους τους µοναδικούς ιερείς της πόλης. Οι ειδωλολατρικές θρησκείες και οι ιεροί χώροι είχαν τους δικούς τους, ωστόσο τις πολιτειακές λατρείες ασκούσε ο βασιλιάς.
Σε αυτή την περίπτωση διαφωτίζεται το γεγονός που ήθελε έναν µόνο από τους βασιλείς να µπορεί να εκστρατεύει όταν οι εκστρατείες έχουν µια διάρκεια. Πράγµατι κατέχουν σηµαντική στρατιωτική ισχύ.
Ένας βασιλιάς οδηγεί το στρατό στην εκστρατεία όπου όλοι του οφείλουν υποταγή.
∆εν είναι αυτός που κηρύσσει πόλεµο η ειρήνη, αλλά κατευθύνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και, όντως, οι Αρχίδαµος, Άγης και Αγησίλαος αποτελούν µεγάλες προσωπικότητες.
Επιπλέον, οι βασιλείς, όταν η διαδοχή εξελίσσεται οµαλά, έχουν λάβει ειδική αγωγή, ικανή να τους προετοιµάσει στη διοίκηση.
Οι πολιτικές εξουσίες τους είναι λιγότερο προφανείς και φαίνεται να εξαρτώνται από την προσωπικότητα και την ικανότητα των προσώπων. Ο θάνατος τους συνεπάγεται εξαιρετική κηδεία, που τους κατατάσσει στην τάξη των ηραίων. Έχουν δικαίωµα σε τελετή ταφής και µνήµα.
Γ. Τέλος και αρχή του 5ου αιώνα π.Χ.
Η κοινωνία χαρακτηρίζεται από µια παράλληλη κίνηση, από τη µια διαρκείας στις δοµές της και από την άλλη βαθιών κοινωνικών αλλαγών.
Στη Μαντινεία το 418 π.Χ. ο στρατός των Λακεδαιµονίων, όπου Περίοικοι και Σπαρτιάτες ενώθηκαν (εκτός της ιδιάζουσας περίπτωσης των Σκιριτών), ενισχύθηκε από οπαδούς του Βρασίδα και από Νεοδαµώδεις.
Ξέρουµε ότι, προηγουµένως, οι οπαδοί του Βρασίδα µαζί µε τους Νεοδαµώδεις είχαν εγκατασταθεί στο Λέπρεον, και το σώµα που απαιτήθηκε από τους Ελατούς αποδεικνύει ότι ήταν µία χιλιάδα (ένας λόχος από οπαδούς του Βρασίδα κατ ένας από Νεοδαµώδεις).
Οι Βρασίδειοι (Είλωτες οπλισµένοι σαν οπλίτες για να ακολουθήσουν τον Βρασίδα στη Θράκη) ήταν 700 στην αρχή (δηλαδή ένας λόχος ενισχυµένος). Χωρίς αµφιβολία δεν επέστρεψαν όλοι και αντικαταστάθηκαν από στρατευµένους άλλης κατηγορίας.
∆εν είναι γνωστός ο αριθµός των Νεοδαµωδών παρόντων στη Μαντινεία: εύλογο είναι ότι πρόκειται για αυτούς στο Λέπρεον, άρα περίπου 500. Στα πρώτα χρόνια του 4ου αιώνα π.Χ. θα δούµε τον Αγησίλαο να αναχωρεί για την Ασία µε 2.000 Νεοδαµώδεις. Μπόρεσαν συνεπώς να στρατολογήσουν ένα σώµα σηµαντικό.
 |
| Ανάγλυφο από ανασκαφές του 19ου αιώνα στην Σπάρτη. |
Ποιοι είναι οι Νεοδαµώδεις;
Η γενικότερη απάντηση είναι ότι πρόκειται για απελεύθερους Είλωτες. Η απάντηση αυτή φαίνεται να επανεξετάστηκε.
Στη διάρκεια αυτής της περιόδου έχουµε να κάνουµε δύο φορές µε περιπτώσεις απελευθερωµένων Ειλώτων.
Την πρώτη φορά, πριν να πολεµήσουν, αυτοαναγορεύονται ελεύθεροι και µε τίµηµα τη ζωή τους.
Τη δεύτερη φορά πολεµούν σαν οπλίτες και απελευθερώνονται και γίνονται... οπαδοί του Βρασίδα.
Επιπλέον, κατά την εισβολή στη Λακωνία το 370/369 π.Χ. (Ξενοφών, Ελληνικά 3.1, 4) αναγγέλλεται στους Είλωτες που θα δεχθούν να ενσωµατωθούν οίον τακτικό στρατό ότι θα είναι ελεύθεροι... και από εκείνη τη στιγµή δεν βλέπουµε να εµφανίζεται πια ο όρος Νεοδαµώδης.
Με άλλα λόγια, οίο εξής κάθε φορά που περιµένουµε λογικά να δηµιουργούνται Νεοδαµώδεις, διαψευδόµαστε.
Άρα είναι φανερό πως µπορούµε να αµφισβητήσουµε την άποψη ότι οι Νεοδαµώδεις είναι Είλωτες προσφάτως ελευθερωµένοι, χωρίς προηγουµένως να έχουν προσφέρει κάποιες υπηρεσίες.
Κλίνω λοιπόν προς την υπόθεση ότι οι Νεοδαµώδεις είναι Σπαρτιάτες ουσιαστικά, που κάποια στιγµή εγκατέλειψαν ένα δάµο (το συγκεκριµένο πολιτικό σώµα) και ίδρυσαν ένα νέο δάµο χωρίς πολιτικά δικαιώµατα.
Ποιο γεγονός µπορεί να οδήγησε σε αυτό το φαινόµενο: Ο πόλεµος της Μεσσηνίας αναµφίβολα. Πράγµατι, έπειτα από αυτόν µειώνεται το σώµα των Σπαρτιατών. Το κλειδί της να βρίσκεται στον Αριστοτέλη, που επισηµαίνει ότι τα συσσίτια στην Κρήτη πληρώνονται από τα εισοδήµατα των δηµοσίων κτηµάτων και από τους καταβαλλόµενους φόρους υποτέλειας από ιούς Περίοικους που τους εξοµοιώνει µε τους Λάκωνες Είλωτες (Πολιτικά: 1272 ά.). ενώ στη Λακεδαίµονα, οι Σπαρτιάτες οφείλουν να καταβάλλουν τη συνδροµή τους από το καθαρά δικό τους εισόδηµα, αλλιώς εκπίπτουν των πολιτικών δικαιωµάτων τους.
Ο Ηρόδοτος τοποθετεί τα συσσίτια µέσα στους θεσµούς που οι Λακεδαιµόνιοι µέσω του Λυκούργου δανείστηκαν από την Κρήτη στα µέσα του 5ου αιώνα π.Χ. Αν παραδεχθούµε ότι ο τρίτος Μεσσηνιακός πόλεµος δεν είχε µοναδική συνέπεια την αναχώρηση των εξεγερµένων, αλλά και την οικονοµική ελάφρυνση για όσους παρέµειναν, τότε µπορούµε να έχουµε την εξήγηση του φαινοµένου, αφού οι ελαφρύνσεις αφορούσαν όχι τις οφειλόµενες εισφορές προς το γαιοκτήµονα, αλλά αυτές προς το κράτος για τα συσσίτια.
Εξ αυτού, πολύ γρήγορα, κάποιοι Σπαρτιάτες αποκλείστηκαν από το πολιτικό σώµα που αποτελούνταν έως τότε από πλούσιους και φτωχούς (το δάµος) και έγιναν Νεοδαµώδεις, δηλαδή µέλη µιας νέας κατηγορίας δάµου.
Αυτό επιφέρει και άλλες κοινωνικές ιδιαιτερότητες, όπως για παράδειγµα τον περιορισµό του αριθµού των κληρονόµων στην κυρίαρχη κάστα και τον πολλαπλασιασµό των «νόθων».
Επίσης αυτές οι ελαφρύνσεις δικαιολογούν τον αριθµό νέων ανάµεσα στους Είλωτες (Θουκυδίδης 5, 80, 3). λιγότερο οικονοµικά συνθλιµµένων από πριν.
Οι Νεοδαµώδεις, φτωχά µέλη της κυρίαρχης οµάδας, σταδιακά βρέθηκαν στο περιθώριο, µετά τον τρίτο Μεσσηνιακό πόλεµο, Οµοίοι, από αδυναµία να κρατήσουν τη θέση τους, και ανασυντάχθηκαν σε νέα κατηγορία παραµένοντας ωστόσο κατά κάποιο τρόπο «παθητικοί πολίτες».
Και είναι λογικό να καλούν αυτούς να υπηρετήσουν στρατιωτικά σε περιπτώσεις ανάγκης παρά µια άλλη κατηγορία. Η τάξη τους αυξάνεται προοδευτικά όσο οι Οµοίοι λιγοστεύουν.
Οι Νόθοι σχηµατίζουν στα τέλη του 5ου, αρχή του 4ου αιώνα π.Χ., µία απειροελάχιστη αριθµητικά οµάδα, όµως εξίσου απείρως σκανδαλώδη, αν κρίνουµε από τις εξηγήσεις που ο Ξενοφώντας αισθάνεται υποχρεωµένος να δώσει.
Οι κίνδυνοι έκπτωσης σε ένα σύστηµα που εκ των πραγµάτων κατέληξε φοροεισπρακτικό, υποχρεώνουν τις οικογένειες να έχουν απόλυτη ανάγκη από την προίκα της συζύγου έτσι ώστε να εξασφαλίσουν την ταξική θέση των παιδιών• το διαζύγιο έγινε λοιπόν πολύ δύσκολο• άλλωστε χρειάζονται παιδιά για να µπορέσουν οι πρώτοι να διατηρήσουν τη θέση τους.
Από εκεί πηγάζουν οι σκανδαλώδεις συµπεριφορές από ορισµένα µέλη αυτής της σπαρτιατικής αριστοκρατίας.
Οι γυναίκες σύζυγοι παίρνουν επισήµως έναν εραστή της ίδιας κοινωνικής τάξης χωρίς να διαζευχθούν και τα µεταγενέστερα παιδιά δηλώνονται νόθα.
Μπορούµε να υποθέσουµε πως αυτά τα παιδιά, γόνοι ενός Σπαρτιάτη κατ µιας Σπαρτιάτισσας, σε περίπτωση θανάτου των νόµιµων τέκνων, καλούνται να τα αντικαταστήσουν.
Μετά το 369 π.Χ. υπήρξαν νεότερες προσαρµογές• χωρίς να αλλάξει το σύστηµα, έγινε ανασύνθεση των κοινωνικών στρωµάτων. Η Κρυπτεία, όπως µας την παρουσιάζει ο Αριστοτέλης, αποτελεί χωρίς αµφιβολία µία από αυτές τις προσαρµογές.
Ωστόσο είµαστε τόσο λίγο ενήµεροι στο θέµα αυτό, που είναι αδύνατον να αντιληφθούµε την προσαρµογή των κοινωνικών δοµών στο διηνεκές των οικονοµικών και πολιτικών δοµών.
Αυτές οι τελευταίες είναι τόσο ανθεκτικές που θα χρειαστεί να προκληθούν τόσο ο Λεωνίδας Β΄ όσο και ο Κλεοµένης από το όραµα του ελληνιστικού βασιλείου µε ένα µονάρχη για να αλλάξει το σύστηµα κατ να οδεύσει προς την εξαφάνιση του.
ΤΕΛΟΣ
Της JACQUELINE CHRISTIEN maître de Conférences στο Πανεπιστήµιο Παρίσι Χ, Ναντέρ (Γαλλία)
Μετάφραση: Γιώργος Γεωργαµλής
