Ο Ληλάντιος πόλεμος


Ο πόλεμος αυτός ήταν ένας από τους πρώτους γνωστούς μεγάλους πολέμους μεταξύ αρχαιοελληνικών πόλεων και πήρε πανελλήνιες διαστάσεις καθώς οι αντιμαχόμενοι Χαλκιδείς και Ερετριείς συμμάχησαν και με άλλες ελληνικές πόλεις.


Ο Ληλάντιος πόλεμος ήταν πόλεμος που διεξήχθη στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. μεταξύ των δύο ισχυρών αρχαίων κρατών της Εύβοιας, της Χαλκίδας και της Ερέτριας, που την περίοδο εκείνη βρίσκονταν στο απόγειο της ακμής τους. Ο πόλεμος ήταν προϊόν του μακροχρόνιου ανταγωνισμού των δύο κρατών, που κατά την διάρκεια του 8ου αιώνα π.Χ. είχαν εξελιχθεί σε μεγάλες εμπορικές δυνάμεις του αρχαίου κόσμου. Αφορμή για το ξέσπασμα του πολέμου, στάθηκε η διεκδίκηση του εύφορου Ληλάντιου πεδίου, της μεγαλύτερης πεδιάδας του νησιού, που βρισκόταν ανάμεσα στις δύο πόλεις.


Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος με τους Χαλκιδαίους συμμάχησαν οι Σάμιοι, ενώ με τους Ερετριείς οι Μιλήσιοι ...[οἱ γὰρ δὴ Μιλήσιοι πρότερον τοῖσι Ἐρετριεῦσι τὸν πρὸς Χαλκιδέας πόλεμον συνδιήνεικαν, ὅτε περ καὶ Χαλκιδεῦσι ἀντία Ἐρετριέων καὶ Μιλησίων Σάμιοι ἐβοήθεον Ηροδότου Ιστορία, βιβλίο Ε΄]. Επίσης με τους Χαλκιδείς συμμάχησαν οι Θεσσαλοί, γεγονός που αναφέρεται από τον Πλούταρχο.
Η ακριβής ημερομηνία αυτού του πολέμου δεν είναι σήμερα γνωστή. Τοποθετείται στα τέλη του 8ου αιώνα και στις αρχές του 7ου, ανάμεσα στα έτη 710 και 650 π.Χ..

Για τα γεγονότα του πολέμου υπάρχουν πολύ λίγες αναφορές σε αρχαίους συγγραφείς.
Από ένα ποιήμα του Θέογνι (O Θέογνις ο Μεγαρεύς (ήκμασε ~ 548 - 544 π.Χ.) μαθαίνουμε πως κατά την διάρκεια αυτής της σύγκρουσης καταστράφηκε η Ομηρική πόλη Κήρινθος...[Οἴ μοι ἀναλκίης· ἀπὸ μὲν Κήρινθος ὄλωλεν, Ληλάντου δ' ἀγαθὸν κείρεται οἰνόπεδον· Θέογνι Ελεγείαι].
Ο πόλεμος ήταν αμφίρροπος και προκάλεσε τεράστιες καταστροφές στις δύο πόλεις και τις οδήγησε τελικά στην παρακμή.
Την θέση τους ως εμπορικές δυνάμεις του αρχαίου κόσμου πήραν η Κόρινθος, τα Μέγαρα, οι πόλεις της Ιωνίας και η Αθήνα.
Ο Θουκυδίδης και ο Ηρόδοτος αναφέρονται στον πόλεμο μεταξύ Ερέτριας και Χαλκίδας, των δύο μεγάλων πόλεων της Εύβοιας.
«Ο πόλεμος μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας, ανήκει στους πολέμους κατά τους οποίους οι περισσότερες πόλεις – κράτη της υπόλοιπης Ελλάδας χωρίστηκαν σε συμμαχίες με την μία ή την άλλη πλευρά»....Θουκυδίδης «Πελοποννησιακός πόλεμος» (Βιβλίο 1. παρ. 15, μέρος 3)

Αρχικά οι δύο πόλεις ευρίσκοντο σε πολιτική ένωση με την Αθήνα, καθότι ανήκαν στα Ιωνικά φύλα και ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι οι δύο Ιωνικές θέσεις στις Δελφικές Αμφικτιονίες είχαν δοθεί στην Αθήνα και στους Ίωνες της Εύβοιας (Ερέτρια – Χαλκίδα).

Ένα ύστερης γεωμετρικής εποχής  όστρακο αγγείου από το Λευκαντί  προκαλεί επίσης μια συσχέτιση θεμάτων που εντάσσονται στις παραδόσεις για τον Ληλάντιο πόλεμο - Μουσείο Ερέτριας, inv. 16635.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου τα δύο κράτη υπέστησαν μεγάλες καταστροφές με αποτέλεσμα να παρακμάσουν και πιο σημαντική ήταν η καταστροφή της πόλης Λευκαντί (μητρική πόλη της Ερέτριας) η οποία κυριολεκτικά ερημώθηκε. Ο Ληλάντιος πόλεμος υπήρξε επίσης πεδίο συγκρούσεων ανάμεσα σε δύο εξέχουσες τάξεις της εποχής,.τους Ιπποβότες (εκπαιδευτές αλόγων της Χαλκίδας) και τους Ιππείς (Ερετριείς αναβάτες).

Πρέπει να αναφερθεί εδώ  ότι εκείνη την εποχή απαγορευόταν η χρήση όπλων που έπλητταν τον εχθρό από απόσταση (βέλη, σφενδόνες, ακόντια). Η ρίψη τέτοιου είδους όπλων θεωρείτο τακτική μάχης για δειλούς, .Το να χτυπάς από απόσταση δεν ήταν τρόπος μάχης ανδρών που μεγάλωσαν διαβάζοντας την «Ιλιάδα» του Ομήρου, η μάχη δινόταν σώμα με σώμα. Οι περισσότερες μάχες ήσαν «τυπικές αντιπαραθέσεις οπλιτών» και ως εκ τούτου ο εν λόγω πόλεμος εξελίχθηκε σε μονομαχίες οπλιτών και όχι σε αντιπαραθέσεις σχηματισμών φάλαγγας.
Στράβων «Γεωγραφία» (10.1.12)


ΛΗΛΑΝΤΙΟ ΠΕΔΙΟ 


Οι δύο πόλεις ήσαν τα σημαντικότερα λιμάνια της ανατολικής Ελλάδος. Διέπρεπαν στον τομέα της ναυτιλίας και η Χαλκίδα αποτελούσε μόνιμο σταθμό των Φοινίκων εμπόρων. Ο πόλεμος έλαβε χώρα στην στεριά, παρόλο που τα κράτη ήσαν ισχυρά στην θάλασσα, διότι εκείνη τη χρονική περίοδο δεν είχε καθιερωθεί η ναυτική μάχη (Dondorff).
Η ακριβής ημερομηνία διεξαγωγής – χρονικό διάστημα του πολέμου δεν είναι γνωστά. Ο Θουκυδίδης αναφέρει το 705 π.Χ, ως ημερομηνία έναρξης του πολέμου.

 Ο Θέογνις ο Μεγαρεύς (αρχαίος λυρικός ποιητής) αναφέρει στα έργα του μία σύγκρουση μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας το 550 π.Χ περίπου αλλά πιθανόν αναφέρεται σε μεταγενέστερη σύγκρουση μικρότερης κλίμακας.

Μια πιο φρικτή φωνή απαντά ότι θα ήταν ανάρμοστο να μην συμμετέχεις στον πόλεμο ενώ ήταν παρόντες στο χώρο της δράσης. Καταλαβαίνω τον πόλεμον δακρυόεντα για να αναφερθώ σε τελετουργική διαμάχη μεταξύ της Ερέτριας και της Χαλκίδας για την κατοχή ενός τμήματος της Ληλάντιας  πεδιάδας. -Θέογνις.



Τμήμα ύστερου  γεωμετρικού αμφορέα από την Ερέτρια.

Οι ελίτ της Ερέτριας ονομάζονταν Ιππείς, στη Χαλκίδα ο όρος για την ανώτερη τάξη ήταν Ιπποβότες   (Ηρόδοτος 5.77.2-3, Αριστοτέλης Πολιτικά  1306α, Αθηναϊκό Σύνταγμα  15.2, Στράβων 10.1.8). Ο  Αριστοτέλης δηλώνει ότι αυτοί οι αριστοκράτες χρησιμοποίησαν άλογα σε πολέμους μεταξύ Ερέτριας και Χαλκίδας:
... καὶ τῶν γνωρίμων εἰσὶ διαφοραὶ καὶ κατὰ τὸν πλοῦτον καὶ τὰ μεγέθη τῆς οὐσίας, οἷον ἱπποτροφίας (τοῦτο γὰρ οὐ ῥᾴδιον μὴ πλουτοῦντας ποιεῖν · διόπερ ἐπὶ τῶν ἀρχαίων χρόνων ὅσαις πόλεσιν ἐν τοῖς ἵπποις ἡ δύναμις ἦν, ὀλιγαρχίαι παρὰ τούτοις ἦσαν · ἐχρῶντο δὲ πρὸς τοὺς πολέμους ἵππεις πραις την αστυνομία της Αρεσκείας και των Χαλκιδέων και των Μαγνητών της Μαιάνδρας και των άλλων πολλών στην Αίγυπτο... ·

Και οι ανώτερες τάξεις έχουν επίσης διακρίσεις, που αντιστοιχούν στον πλούτο τους και τα ποσά της περιουσίας τους (για παράδειγμα στη διατήρηση των αλόγων - επειδή δεν είναι εύκολο να οπλίσουμε τα άλογα χωρίς να είμαστε πλούσιοι και γι 'αυτό στην αρχαιότητα υπήρχαν ολιγαρχίες όλα τα κράτη των οποίων η δύναμη βρισκόταν στο ιππικό τους και χρησιμοποίησαν τα άλογα για τους πολέμους τους εναντίον των γειτόνων τους, όπως για παράδειγμα οι Ερετριείς και οι Χαλκιδαίοι και οι Μάγνητες στον Μαίανδρο και πολλοί άλλοι  λαοί). 
Αριστοτέλης Πολιτικά 1289b

Αναφορές

Μετά τη νίκη τους επί των Χαλκιδέων και των Βοιωτών το 506 π.Χ., οι Αθηναίοι αφιέρωσαν στην Αθηνά ένα χάλκινο άρμα με τέσσερα άλογα ένα τέθριππο . Το γλυπτό συνοδεύτηκε από ένα επίγραμμα. Αυτή μία μελέτη υποστηρίζει ότι το άρμα απεικόνιζε τους Αθηναίους ως νικητές στον αιωνόβιο Λιλάντιο πόλεμο , ενώ η επιγραφή κατασκευάστηκε για να λέει στους ηττημένους, τους εχθρούς της Αθήνας ,παρομοιάζοντας τις τοπικές τους παραδόσεις ξεπερασμένες, σαν τους πρωταρχικούς πολεμιστές της εποχής του Χαλκού.

Ο Αιλιανός το αναφέρει επίσης λέει ότι οι Αθηναίοι αφιέρωσαν ιερό στην Αθηνά στο περίβολο χώρο που ονομάζεται Λίλαντον  μετά την υποταγή των Χαλκιδέων (Aelian Varia Historia 6.1). Δεν είναι σαφές σε ποιο επεισόδιο αναφέρεται δεδομένου ότι οι Χαλκιδείς ιπποβόται δέχτηκαν επανειλημμένα επίθεση από τους Αθηναίους (για παράδειγμα, το 446/5 π.Χ., βλ. Πλούταρχος Περικλής 23,2)

Ο Ηρόδοτος αφηγείται ότι μετά την κατάληψη αιχαμλωσία πολλών Χαλκιδέων και Βοιωτών το 506 π.Χ., οι Αθηναίοι απελευθέρωσαν τελικά τους φυλακισμένους αυτούς για λύτρα δύο μνα ανά άτομο. Χρησιμοποίησαν μια δεκάτη από τα λύτρα για να αφιερώσουν ένα χάλκινο άρμα με τέσσερα άλογα στην Αθηνά. Το γλυπτό  τοποθετήθηκε στην Ακρόπολη και συνοδεύτηκε από επιγραφή (Ηρόδοτος 5.77.2-4). Θραύσματα αυτής της αρχαϊκής επιγραφής ανακτήθηκαν από αρχαιολόγους. Στην πραγματικότητα, βρέθηκαν δύο αντίγραφα της επιγραφής.

Αθηναϊκή αφιέρωση για νίκη επί των Χαλκιδίων και των Βοιωτών, IG I3 501Α..



Μέρος ενός χάλκινου αμαξώματος, που δημιουργήθηκε  μετά τη νίκη του 506 π.Χ., μπορούμε να εκτιμήσουμε την ικανότητα με την οποία οι Αθηναίοι έσπασαν τους μύθους των εχθρών τους, διοχετεύοντας την ενέργεια των διάσημων παραδόσεων του Λιλάντιου πολέμου  στη δημιουργία μιας νέας αφήγησης για τη δόξα της Αθήνας.
 Η πιθανότερη ημερομηνία εκτιμάται περί το 710 π.Χ καθότι περί τα μέσα του 8ου αιώνα οι δύο πόλεις ήσαν σύμμαχοι και ως απόδειξη υπάρχει η ίδρυση της κοινής Ευβοϊκής αποικίας των Ισκίων στην Ιταλία.
Η ανακάλυψη αρχαιολογικών ευρημάτων (τάφοι στην ευρύτερη περιοχή) καταδεικνύουν ότι ο πόλεμος διήρκεσε περίπου 60 έτη.

Αίτια – αφορμές

Ο Λήλαντος ή Λήλας ποταμός κατά την μυθολογία ο Λήλαντος  είναι  Τιτάνας πατέρας της νύμφης Αύρας

Ως επίσημη αιτία του πολέμου θεωρείται η διεκδίκηση – έλεγχος της πεδιάδας που διαρρέεται από τον Λήλαντα ποταμό και αφορμή στάθηκε η προηγηθείσα παρατεταμένη περίοδος ανομβρίας περί το τέλος του 8 αι. π.Χ λόγω της οποίας η Άνδρος (αποικία της Ερέτριας) εγκαταλείφθηκε.


Όμως το πραγματικό διακύβευμα, δεν ήταν η «κατοχή» της πεδιάδας, αλλά ο έλεγχος του εμπορίου μεταξύ των νησιών των Κυκλάδων και της ηπειρωτικής χώρας. Η Χαλκίδα ήλεγχε το «στενό του Ευρίπου», το οποίο είναι το στενότερο σημείο μεταξύ του νησιού της Εύβοιας και της ηπειρωτικής χώρας και η Ερέτρια ήλεγχε τα νησιά της Τήνου – Άνδρου και Κέας.
Η σημασία – σπουδαιότητα της μάχης ενισχύεται από την προθυμία των Ιωνικών πόλεων, να βοηθήσουν την νικήτρια πόλη, γεγονός που θα τους επέτρεπε την απρόσκοπτη πρόσβαση στα νησιά.


Η σπουδαιότητα του εμπορίου με την Ανατολή και ειδικά με τη Μικρά Ασία ήταν ήδη προφανής από τον αριθμό των νέων αποικιών που είχαν ιδρυθεί το προηγούμενο χρονικό διάστημα, όλες με πρόσβαση στη θάλασσα με σκοπό να επεκτείνουν τους εμπορικούς τους δρόμους.
Κατά τη διάρκεια της Ιωνικής επανάστασης, όταν η Ερέτρια και η Αθήνα συμμάχησαν για την απελευθέρωση των Ελληνικών πόλεων της Ιωνίας, η Ερέτρια προσχώρησε στην εκστρατεία λόγω της βοήθειας που είχε λάβει από τη Μίλητο κατά τον Ληλάντιο Πόλεμο.


Η δε συμμετοχή της στην Ιωνική επανάσταση θα οδηγούσε αργότερα τον Πέρση βασιλέα Δαρείο Α’ να απαιτήσει την καταστροφή της κατά τη διάρκεια των Περσικών Πολέμων, όπως και τελικά έγινε πριν την μάχη του Μαραθώνα όταν η Ερέτρια καταστράφηκε από τους Πέρσες στρατηγούς Δάτη & Αρταφέρνη.
Η Ευβοϊκή κεραμοποιία (κυρίως στην Ερέτρια) η οποία είχε εξαπλωθεί σχεδόν σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, κατά το δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα, είχε σταματήσει τις εξαγωγές και από την ημερομηνία αυτή και μετά παρουσιάζει δραστηριότητα μόνο στη Δήλο, το σημαντικότερο θρησκευτικό κέντρο στην καρδιά των Κυκλάδων.

Συμμαχίες Ληλαντίου πολέμου

Με μπλε χρώμα οι σύμμαχοι της Ερέτριας και με κόκκινο της Χαλκίδας 

Ήταν ο πρώτος πόλεμος στον οποίον συμμετείχαν τα περισσότερα Ελληνικά κράτη συμμαχώντας εκατέρωθεν με τους αντιπάλους. Εκτιμάται, ότι με την πλευρά της Ερέτριας τάχθηκε η Μίλητος, η Αίγινα, η Χίος, τα Μέγαρα, Μεσσηνία και το Άργος ενώ με την Χαλκίδα συμμάχησαν η Σάμος, η Θεσσαλία, οι Ερυθρές (Ελληνική αποικία της Ιωνίας) η Κόρινθος και η Σπάρτη.

Αμφορέας με σκηνές μάχης -Αρχαιολογικό μουσείο Πάρου
Ο ακριβής αριθμός των στρατευμάτων δεν είναι δυνατόν να υπολογισθεί. Εκτιμάται ότι η Ερέτρια μπορούσε να αναπτύξει περίπου 6000 οπλίτες, 600 ιππείς και 60 άρματα. Όσον αφορά στην Χαλκίδα δεν υπάρχουν αναφορές.

Εξέλιξη του πολέμου – συμπεράσματα

Οι ιστορικές πηγές παρέχουν στοιχεία μόνο για μια μάχη του πολέμου, αναμφίβολα την τελευταία, με σημείο αναφοράς τον θάνατο του Θεσσαλού Αμφιδάμαντα, ο οποίος και υμνήθηκε από τον Ησίοδο. Σε αυτή τη μάχη η βοήθεια από το Θεσσαλικό ιππικό είχε ως αποτέλεσμα την νίκη για τη Χαλκίδα. Η νίκη των Χαλκιδέων συνετέλεσε στο να αποκτήσουν οι Σπαρτιάτες τον έλεγχο της νότιας Πελοποννήσου και να ενισχυθούν οι αποικιακές δραστηριότητες της Χαλκίδας και της Κορίνθου στη δυτική Μεσόγειο, επαληθεύοντας παλαιότερη πρόβλεψη του μαντείου των Δελφών. Τα παραπάνω οδήγησαν στην ενίσχυση κύρους του Μαντείου, το οποίο μέσω των προβλέψεων, ασκούσε επιρροή ως προς την επιλογή τοποθεσίας των αποικιών.


Όστρακο  από Ιππήλατον άρμα από πρωτοαττικό κρατήρα που βρέθηκε στον Ωρωπό πόλη  της Ερέτριας . Δεν θα ήταν αδικαιολόγητο να υποδείξουμε ότι ο Ωρωπός δέχτηκε  εισροή προσφύγων (?) Ως συνέπεια του Λιλάντιου πολέμου των  ειδικά αφού φαίνεται ότι η Ερέτρια ήταν η πόλη  που υπέφερε περισσότερο από αυτόν τον πόλεμο . Το ερώτημα για πόσο καιρό έμεινε ο Ωρωπός υπό τον έλεγχο της Ερέτριας είναι ένα πολύπλοκο ζήτημα το οποίο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί εδώ, αν και προσεκτικά τηρούμε τη γνώμη εκείνων που υποστηρίζουν ότι η κυριαρχία της Ερέτριας κράτησε πολύ, ίσως μέχρι το τέλος της αρχαϊκής περιόδου 
Η Ερέτρια υποτίθεται ότι είχε ηττηθεί από τους Χαλκιδείς και τους συμμάχους τους και είχε αναγκασθεί να αποχωρήσει από το προσκήνιο. Έχει αναφερθεί επίσης ότι η πόλη καταστράφηκε και εγκαταλείφθηκε προσωρινά στις αρχές του 7ου αιώνα. Όμως αρχαιολογικά ευρήματα και σωζόμενες ιστορικές πηγές δείχνουν ότι η Ερέτρια συνέχισε να αναπτύσσεται καθ’ όλη την Αρχαϊκή Περίοδο.

Το τελικό αποτέλεσμα κρίνεται ως αβέβαιο καθότι, η μεν Ερέτρια μάλλον ηττήθηκε, η δε Χαλκίδα σίγουρα δεν ηττήθηκε, αλλά αμφότερες παρήκμασαν.


Για την Αρχαία Κήρινθο...
http://mantoudi.blogspot.com

Είναι ίσως το πιο σημαντικό κομμάτι της τοπικής ιστορίας της περιοχής μας που μπορεί να αποτελέσει την απαρχή μιας "άλλης" ανάπτυξης .Δυστυχώς όμως από το 1974 όταν ο αρχαιολόγος Σάμψων έκανε τη πρώτη ανασκαφική προσπάθεια.

Tρισδιάστατη προσομοίωση της πόλης πριν 5000 χρόνια. απο την παρουσίαση του κ. Ριτσώνη  (φώτο Paliatsos)

Για την ανάδειξη της Αρχ. Κηρίνθου οι εργασίες σταμάτησαν λόγω έλλειψης χρηματοδότησης ,όμως οι προσπάθειες συνεχίστηκαν με συνεχείς παρεμβάσεις και παροτρύνσεις του Πολιτιστικού Συλλόγου Μαντουδίου και πνευματικών ανθρώπων της ευρύτερης περιοχής για την αποκάλυψη της ομηρικής Κηρίνθου...

Προσομοίωση της εισόδου της Αρχαίας Κηρίνθου,  από την παρουσίαση του κ. Ριτσώνη (φώτο Paliatsos)

Μετά το κλείσιμο των εταιρειών το 1992 η τοπική Εφημερίδα Παρέμβαση έκανε αγώνα με συνεχείς προτροπές στη τοπική Αυτοδιοίκηση και την έφορο αρχαιοτήτων Ευβοίας Κα Σακελαράκη με μπροστάρη τον Δημ. Αποστόλου -Ελύμνιο και τα άλλα παιδιά της Παρέμβασης χωρίς όμως τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Σήμερα δίδεται -έστω και αργά- η τελευταία ευκαιρία στη περιοχή και απ΄οτι φαίνεται υπάρχει και η βούληση από τη τοπική αυτοδιοίκηση να προχωρήσει το όλο εγχείρημα της ανασκαφής και αναστήλωσης της Αρχ. Κηρίνθου
.


Κάνοντας μια "αυθαίρετη" φιλολογική προσέγγιση θα θέλαμε να επισημάνουμε κάποιες τοποθεσίες για διερεύνηση από τους Αρχαιολόγους , που θεωρούμε σημαντικές και άρρηκτα δεμένες με την αρχαία Κήρινθο
Η θέση "Κάνθας" (Κάνθος) στο Γερό -βουνό (Ιερό Βουνό) που εκτείνεται η αρχ. Κήρινθος.

Η θέση "Πυθουλάκια" είναι γεμάτη από πιθάρια προχριστιανικών χρόνων όπως φαίνεται από την ονομασία της . Το πλήθος θραυσμάτων λαξευμένων πετρών και κεραμικών δηλώνουν θέση κατοικιών κλπ.

Επίσης η θέση "Παράμονος" με εμφανή ως σήμερα τα θεμέλια κατοικιών με ογκόλιθους ίδιους όπως στο"Καστρί".Είναι πολύ σημαντική η ονομασία "ΠΑΡΑΜΟΝΟΣ " αφού αυτό το όνομα αναφέρεται και στην ενεπίγραφη πλάκα από το 380 π.χ. της Αρχ. Κηρίνθου που βρίσκεται στο Δημαρχείο Κηρέως.

Ακόμα βλέπουμε την διαχρονικότητα αυτού του ονόματος αφού υπάρχει και στο λαξευμένο ογκόλιθο που υπάρχει στη πλατεία Μαντουδιου ως "Επιφημιάρχου ΠΑΡΑΜΟΝΟΥ" και πιθανόν ήταν βάση αγάλματος.
Εκτιμώντας ότι 2.500-3000 κάτοικοι της αρχ. κηρίνθου ήταν αδύνατον να μένουν όλοι στο Κάστρο
συμπεραίνουμε ότι ζούσαν έξω και δούλευαν στη γη τους και σε περιπτώσεις εχθροπραξιών πήγαιναν στο κάστρο όπου ήταν οχυρωμένοι με τη μεγαλύτερη ασφάλεια.










ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΚΑΝΟΝΙΚΑ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΣΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ΚΛΙΚ ΕΠΑΝΩ ΤΗΣ