Ταυρική -Τυριτάκη : Ανακαλύφθηκε μοναδικό αγαλμάτιο από ελεφαντόδοντο του Πτολεμαϊκού θεού Ἁρποκράτη

Το μοναδικό αγαλμάτιο του ελεφαντόδοντου του Πτολεμαϊκού θεού που ανακαλύφθηκε στην αρχαία ελληνική πόλη Τυριτάκη στην Κριμαία

Ένα μοναδικό αγαλματίδιο  από ελεφαντόδοντο που απεικονίζει τον θεό Ἁρποκράτη ανακαλύφθηκε από αρχαιολόγους της Αρχαιολογικής Αποστολής του Βοσπόρου του Ερευνητικού Κέντρου Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Κριμαίας, του Ομοσπονδιακού Πανεπιστημίου της Κριμαίας στο Vernadsky και του Ιδρύματος Αρχαιολογικών Ερευνών «Δήμητρα».

     Η ελληνική πόλη Τυριτάκη    

Το αγαλματίδιο, το οποίο είναι εξαιρετικά καλά διατηρημένο, ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια των ανασκαφών της αρχαίας ελληνικής πόλης Τυριτάκη, που βρίσκεται στο νότιο τμήμα του σύγχρονου Κερτς.

Χρονολογείται από τον 1ο αιώνα π.Χ. Το αγαλματίδιο πιστεύεται ότι απεικονίζει  τον θεό Ἁρποκράτη  "με κηρήθρα, καθώς και δύο σάτυρους και μια χήνα", δήλωσε ο Αλέξανδρος Aybabin, διευθυντής του Κέντρου Ερευνών Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Κριμαίας.

Ο  Ἁρποκράτης ήταν ο θεός της σιωπής, των μυστικών και της εμπιστευτικότητας στην ελληνιστική θρησκεία που αναπτύχθηκε στην Πτολεμαϊκή Αλεξάνδρεια (και επίσης ήταν μια ενσάρκωση της ελπίδας, σύμφωνα με τον Πλούταρχο). Ο θεός Ἁρποκράτης θεωρούν ότι προσαρμόστηκε από τους Έλληνες από τον αιγυπτιακό θεό Horus.
Ο επικεφαλής της εκστρατείας Βίκτορ Ζίνκο πρόσθεσε ότι αυτό το έτος οι εργασίες πραγματοποιήθηκαν σε δύο περιοχές της αρχαίας ελληνικής πόλης Τυριτάκη . Έρευνες εστίασαν στο βόρειο φρούριο τοίχο της αρχαίας πόλης, το οποίο κατά το δεύτερο μισό του τέταρτου και του πρώτου τέταρτου  τρίτου αιώνα π.Χ. χρησίμευε ως ισχυρή αμυντική δομή.

Το ελληνικό αγαλματίδιο που βρέθηκε στην Ταυρική (Κριμαία) εδώ ο θεός που κρατάει το δάχτυλό του κοντά στα χείλη ως ένδειξη  σιωπής

Το 2018, οι επιστήμονες άρχισαν να ερευνούν την κατοικημένη περιοχή στα νότια του τείχους της πόλης, όπου βρήκαν ένα πρώιμο μεσαιωνικό κτίριο με μια μεγάλη πέτρινη εστία στα ανώτερα ανασκαφικά  στρώματα.
Στο κεντρικό τμήμα της πόλης, διερευνήθηκε επίσης το τείχος της δυτικής πόλης και τα κτίρια που γειτνιάζουν με αυτό. Αυτό το τμήμα του τείχους της πόλης χτίστηκε στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών ανακαλύφθηκαν διάφορες δομές που χρονολογούνται από τον 6ο αι. π.Χ.  έως τον 1ο αιώνα π.Χ.
"Εκτός από το αγαλματίδιο του θεού  βρέθηκαν επίσης διάφορα , κεραμικά ,ελληνικοί αμφορείς και χάλκινα νομίσματα", δήλωσε ο Viktor Zinko

ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΠΟΚΡΑΤΗ 

 Ἁρποκράτης Έρως,με το δάχτυλό  στα χείλη του ως ένδειξη  σιωπής ειδώλιο από τερακότα που κατασκευάστηκε στη Μύρινα, Ελλάδα, το 100-50 π.Χ. τώρα βρίσκεται στο μουσείο του Λούβρου

Ο Πλούταρχος έγραψε ότι ο Ἁρποκράτης ήταν ο δεύτερος γιος της Ίσις και ότι γεννήθηκε πρόωρα με κουτσά τα  πόδια. Έτσι  ο  Horus παίς  έγινε ο ειδικός προστάτης των παιδιών και των μητέρων τους. Καθώς θεραπεύτηκε από ένα δηλητηριώδες δάγκωμα από φίδι σταλμένο από τον Ra , έγινε σύμβολο ελπίδας προς στους θεούς που φροντίζουν να υποφέρουν οι άνθρωποι .

Η Ίσιδα, ο Σέραπης, ο Αρποκράτης και ο Διόνυσος -Μουσείο του Λούβρου 

Στην αιγυπτιακή μυθολογία ο Χόρους (Horus)  ήταν το παιδί της Ίσις και του Οσίρη . Ο Όσιρις ήταν ο αρχικός θεός Φαραώ της Αιγύπτου, ο οποίος δολοφονήθηκε από τον αδελφό του Set (κατά το interpretatio graeca , ταυτίζεται με τον Τύφωνα ή το Χάος ),όπου  έγινε μούμια και έτσι έγινε ο θεός του κάτω κόσμου. Οι Έλληνες συσχέτισαν τον Όσιρη με τον δικό τους Άδη για να παράγουν τον ουσιαστικά με τον Αλεξανδρινό συγκρητισμό τον γνωστό ως Σέραπη .
Στην ανανεωμένη μόδα των Αλεξανδρινών και μετά των Ρωμαίων για τα ελληνορωμαϊκά μυστήρια κατά τη στροφή της χιλιετίας όπου  οι μυστηριώδεις λατρείες είχαν ήδη υπάρξει για σχεδόν μια χιλιετία - η λατρεία του Χόρους έγινε ευρέως επεκταμένη, συνδεόμενη με τη μητέρα του Ίσιδα και τον πατέρα του Σεράπη .Με αυτό τον τρόπο ο  Αρποκράτης , το παιδί Horus, προσωποποιεί τον νεογέννητο ήλιο κάθε μέρα, την πρώτη δύναμη του χειμερινού ήλιου, αλλά και την εικόνα της πρώιμης βλάστησης.

Η ελληνική πόλη Τυριτάκη

Η Τυριτάκη  ήταν μια αρχαία ελληνική πόλη του Βασιλείου του Βοσπόρου  , που βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Κριμαίας , περίπου 11 χιλιόμετρα νότια από το Παντικάπαιον . Προσδιορίζεται προσωρινά με τα ερείπια που βρέθηκαν στην περιοχή Kerch , στην ακτή του Κιμμέριου Βοσπόρου .

1. Τοποθεσία – Ονομασία
Ο οικισμός βρίσκεται σε ένα χαμηλό ακρωτήριο ενός αρχαίου κόλπου, τη σημερινή λίμνη Churubash. Τα στενά του Κερτς εντοπίζονται περίπου 1 χλμ. ανατολικά, ενώ η οροσειρά του Yuz-Oba με τη μεγάλη νεκρόπολη με τους τύμβους βρίσκεται 4 χλμ. βόρεια.
Το Παντικάπαιον, η πρωτεύουσα του βασιλείου του Βοσπόρου, συναντάται 9 χλμ. βόρεια, ενώ τα ερείπια της πόλης του Νυμφαίου ήταν 4,4 χλμ. νότια, πίσω από τη λίμνη. Βορειοανατολικά, σε απόσταση 7 χλμ., στο ακρωτήριο Ak-Burun, βρισκόταν ένας μεγάλος οικισμός.
Ο κόλπος, οι λόφοι και η όχθη της λίμνης αποτελούσαν τα φυσικά όρια της αγροτικής περιοχής της Τυριτάκης.

Ο V. Gaydukevich, ο οποίος ταύτισε τη θέση με την Τυριτάκη, θεωρεί ότι κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο ονομαζόταν Δία. Η ετυμολογία του ονόματος δεν είναι σαφής. Ο V. Blavatsky αναφέρει ότι το όνομα Τυριτάκη χρονολογείται από τους προελληνικούς χρόνους, αλλά ο τύπος Δία είναι ελληνικός.

Δορυφορική φωτογραφία του αρχαιολογικού χώρου της Τυριτάκης -Υπάρχουν λίγες μόνο σύντομες αναφορές για Τυριτάκη σε αρχαίες φιλολογικές πηγές ( Από τον Στέφανο Βυζάντιο , Ethnika 642, 12? Ψευδο - Αίλιος Ηρωδιανός , De prosodia Catholica 315,12? Κλαύδιος Πτολεμαίος ., Γεωγραφία 3.6.3.2? Ps Αρριανός, Περίπλους Ευξείνου Πόντου Ponti 50,9 και ο Gaius Plinius Secundus, NH 4, 86-87 που ονομάζει την πόλη ως Dia).

 Οι πρώτες σοβαρές ανασκαφές ξεκίνησαν το 1932 (με επικεφαλής τον J. Marti) και ακολουθήθηκαν το 1946-1957 από την μεγάλη εκστρατεία του Βοσπόρου με επικεφαλής τον καθηγητή. V. Gaidukievich. Τη δεκαετία του '70 και του '80 η περιοχή Τυριτάκη ανασκάφηκε από μια ανασκαφική εκστρατεία από το Μουσείο Κερτς με επικεφαλής τον Δ. Κιριλίν και τον Ο. Σβέβλεφ και από το 2000 το ανασκαφικό έργο «Βοσπόρου Πόλη Τυριτάκη» σε  επιστασία  του καθηγητή. V. Zin'ko. Το 2008 συμμετείχε στο ανασκαφικό έργο η Πολωνική Αρχαιολογική Αποστολή Tyritake του Εθνικού Μουσείου στη Βαρσοβία , με τον Alfred Twardecki ως επικεφαλής .

Ένα από αυτά τα ονόματα θα μπορούσε να αφορά το μεγάλο οικισμό στο ακρωτήριο Αk-Burun, ανάμεσα στο Παντικάπαιο και την Τυριτάκη ,ο οποίος δεν έχει ακόμα μελετηθεί από τους αρχαιολόγους.

Το Βόρειο τείχος .Στο βάθος διακρίνουμε έναν πύργο του τείχους 

Σύμφωνα με μερικά όστρακα ιωνικής κεραμικής, η πόλη ιδρύθηκε περίπου το 580-560 π.Χ. Η μητρόπολή της δεν αναφέρεται στις πηγές, αλλά θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ήταν η Μίλητος, καθώς επρόκειτο για τη μητρόπολη των περισσότερων ελληνικών αποικιών στην περιοχή.

Εύρημα από την Τυριτάκη 

Μέρος του βόρειο-δυτικού τμήματος της πόλεως Τυριτάκη 

Αρχικά ο «γηγενής» πληθυσμός ήρθε και κατοικούσε παράλληλα με τους Έλληνες αποίκους, αλλά ο αριθμός και η κοινωνική θέση του δεν είναι σαφείς. Ο οικισμός απαντά στις αρχαίες γεωγραφικές πηγές, από την Κλασική έως τη Βυζαντινή περίοδο, ως Τυριτάκη  και μόνο μία φορά ως Δία.

2. Ιστορία
Η ιστορία της Τυριτάκης μπορεί να αποκατασταθεί κυρίως μέσω των αρχαιολογικών ερευνών. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του, ο οικισμός αναφερόταν ως μία από τις «μικρές» πόλεις του Βοσπόρου που αναπτύχθηκαν στην ευρύτερη περιοχή μιας μεγαλύτερης πόλης. Στην περίπτωση της Τυριτάκης αυτή η μεγαλύτερη πόλη ήταν το Παντικάπαιον.

Στην αρχή, η Τυριτάκη ήταν πιθανώς ανεξάρτητη, αλλά αργότερα εξαρτήθηκε από το Παντικάπαιον. Κατά το δεύτερο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. η πόλη καταστράφηκε από βαρβαρικές φυλές. Το 480 π.Χ. έγινε μέρος του κράτους της δυναστείας των Αρχαιανακτιδών και το 438 π.Χ. πέρασε στα χέρια της δυναστείας των Σπαρτοκιδών.

Παρά τις διάφορες περιοδικές κρίσεις και καταστροφές η Τυριτάκη συνέχισε να κατοικείται από τα Κλασικά έως τα Ρωμαϊκά χρόνια. Όταν γοτθικές φυλές εισέβαλαν στο βασίλειο του Βοσπόρου τον 3ο αι. μ.Χ., η πόλη καταστράφηκε αλλά σύντομα ανοικοδομήθηκε. Η δεύτερη σημαντική καταστροφή της πόλης οφείλεται σε εισβολή των Ούννων. Άλλη μια φορά όμως η πόλη αναβίωσε και συνέχισε να κατοικείται τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 4ου αιώνα.

Η θέση χαρτογραφήθηκε για πρώτη φορά από τον Debrux στις αρχές του 19ου αιώνα, ενώ οι πρώτες ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν το 1859 από τον А. Lucenko, διευθυντή του Μουσείου του Κερτς. Το 1932 μια αποστολή του μουσείου, υπό την καθοδήγηση του J. Marti, ερεύνησε την περιοχή.
Από το 1932 έως το 1952, πραγματοποιήθηκε συστηματική έρευνα στη θέση υπό τη διεύθυνση του V. Gaydukevich. Στις δεκαετίες του 1970 και 1980 άλλη μια αποστολή από το Μουσείο του Kερτς πραγματοποίησε περιστασιακές έρευνες. Σήμερα η περιοχή μελετάται από την αποστολή “Demetra” υπό την εποπτεία του V. Zinko. Η νεκρόπολη της Τυριτάκης μελετήθηκε, όχι όμως λεπτομερώς, τη δεκαετία του 1930.

3. Οικονομία – Αρχιτεκτονική
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η οικονομία της Τυριτάκης φαίνεται ότι βασιζόταν στη γεωργία. Αν και η χώρα της δεν υπερέβη τα 10-20 τ.χλμ., υπήρχαν αρκετοί αγροτικοί οικισμοί. Σύμφωνα με πρόσφατες πληροφορίες, βρέθηκαν στην πόλη τμήματα κλιβάνων της Ύστερης Αρχαϊκής εποχής, ίσως για την κατεργασία μετάλλων, αλλά αυτές οι πληροφορίες δεν έχουν ακόμη επιβεβαιωθεί.

Τη Ρωμαϊκή περίοδο, η ιχθυοκαλλιέργεια ήταν πολύ σημαντική για την τοπική οικονομία, καθώς και πιθανόν η παρασκευή γάρου. Περισσότερες από 40 δεξαμενές για ιχθυοκαλλιέργεια έχουν βρεθεί σε διάφορα σημεία της πόλης, που χρονολογούνται μεταξύ του 1ου και του 3ου αι. μ.Χ.

Ο ρηχός κόλπος της πόλεως Σήμερα 

Η θέση της πόλης στο ακρωτήριο ενός ρηχού κόλπου την καθιστούσε ιδανική για αλιεία. Βρέθηκαν επίσης τα κατάλοιπα περίπου δέκα εγκαταστάσεων όπου καλλιεργούνταν από τους Έλληνες αμπέλια, τα οποία χρονολογούνται στον 4ο αι. π.Χ. Σύμφωνα με την κεραμική, το διαμετακομιστικό εμπόριο της πόλης πραγματοποιούνταν από  το Παντικάπαιον.

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών βρέθηκαν μερικές οικίες που χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 6ου αι. π.Χ. Κατά το δεύτερο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ., και μετά τη μερική καταστροφή της πόλης, κατασκευάστηκε ένα τείχος πλάτους περίπου 2 μ.

 Στα τέλη του 4ου-αρχές 3ου αι. π.Χ. ένα νέο τείχος κατασκευάστηκε, πλάτους 2,50-2,68 μ., με τετράγωνους πύργους. Το τείχος με όλες αυτές τις ανακατασκευές ήταν σε χρήση κατά τα Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά χρόνια. Στα νότια της πόλης βρέθηκαν κατάλοιπα οικιών του 3ου αι. π.Χ.

Όλα αυτά τα αρχαιολογικά έργα ήταν σε θέση να αποδείξουν ότι η αποικία, που ιδρύθηκε γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., ειδικεύτηκε στη βιοτεχνία και την αμπελοκαλλιέργεια. Κατά τους πρώτους αιώνες μ.Χ., η αλιεία και η παραγωγή κρασιού αποτέλεσαν τον οικονομικό κύριο άξονα της πόλης. Η Τυριτάκη λεηλατήθηκε από τους Γότθους τον 3ο αιώνα μ.Χ. και πάλι τον 4ο αιώνα από τους Ούννους , αλλά ένας οικισμός της στην περιοχή συνεχίστηκε έως τον Μεσαίωνα .

Τα σπίτια και τα άλλα κτήρια της Ρωμαϊκής περιόδου είναι εκείνα που σώζονται καλύτερα. Ένα συγκρότημα 16 δεξαμενών για ιχθυοκαλλιέργεια, που χρονολογείται μεταξύ του 1ου και 3ου αι. μ.Χ., εντοπίστηκε κοντά στο νότιο τείχος.

 Κοντά σε αυτό το συγκρότημα βρέθηκαν κι άλλες δεξαμενές. Παρόμοιες βρέθηκαν επίσης κοντά στο δυτικό τείχος και στην ανατολική πλευρά της πόλης.

Οι δεξαμενές για ιχθυοκαλλιέργεια

Η «Οικία του ψαρά »

Μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα πώς ήταν το σπίτι ενός Έλληνα ψαρά την ρωμαϊκή εποχή ( «Ρωμαίου ψαρά»), εξετάζοντας τα κατάλοιπα μιας οικίας του 4ου αι. μ.Χ. Το κτήριο ήταν διώροφο και είχε ένα κεντρικό λιθόστρωτο προαύλιο με πολυάριθμους χώρους γύρω του. Βρέθηκαν αρκετές εστίες καθώς και μια δεξαμενή ψαριών.

Δεξαμενή ιχθύων 

Στη νεκρόπολη της Τυριτάκης εντοπίστηκαν μερικοί τάφοι του 5ου αι. π.Χ., οι οποίοι συνήθως καλύπτονταν με πλάκες. Επίσης βρέθηκαν τύμβοι του 4ου και 3ου αι. π.Χ. καθώς και τάφοι με δρόμο και ένα ή δύο θαλάμους που χρονολογούνται στη Ρωμαϊκή περίοδο.



     Η ΤΥΡΙΤΑΚΗ ΣΕ ΒΙΝΤΕΟ     






1. Πτολ. III.6.3· Στέφ. Βυζ., βλ. λ. «Τυριτάκη».
2. Πλίν. V.1.2.

Συγγραφή : Butyagin Alexander (2/9/2008)
Μετάφραση : Γεωργανάς Ιωάννης
ΚΑΙ ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ /www.fhw.gr/fhw/ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ 
https://en.wikipedia.org/