Έλληνες Πεζοναύτες κατά την αρχαιότητα

Αγγείο ψυκτήρας με παραστάσεις πολεμιστών Ελληνικό Αποδίδεται στον αγγειογράφο - 520-510 π.Χ. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη

Το ελληνικό ναυτικό λειτούργησε σαν τον αρχαίο ελληνικό στρατό. Υπήρχαν πολλές ομοιότητες μεταξύ τους, γεγονός που υποδηλώνει ότι η νοοτροπία των Ελλήνων ρέει φυσικά μεταξύ των δύο μορφών μάχης. Η επιτυχία των Ελλήνων στην ξηρά μεταφράστηκε εύκολα στη θάλασσα. Οι ελληνικές ναυτικές ενέργειες γίνονταν πάντα κοντά στη γη, ώστε να μπορούν εύκολα να επιστρέψουν στη γη για φαγητό και να κοιμηθούν, και επιτρέποντας στα ελληνικά πλοία να κολλήσουν στα στενά νερά για να ελιχθούν τον αντίπαλο στόλο. [Casson 1991, σελ. 95] Δεν ήταν ασυνήθιστο για τα πλοία στην παραλία και για αποβίβαση για μια μάχη στην ξηρά. Αναπτύσσοντας νέες τεχνικές για την επαναστατική τριήρη και παραμένοντας πιστοί στις χερσαίες ρίζες τους, οι Έλληνες σύντομα έγιναν μια δύναμη που πρέπει να υπολογίζεται πολύ στη θάλασσα κατά τον 5ο αιώνα. Ήταν επίσης ένας από τους μεγαλύτερους στρατούς / ναυτικές δυνάμεις στην αρχαιότητα.

Πεζοναύτης  από την Αθήνα - Δεξιά αναπαράσταση Χρ .Γιαννόπουλος -Αθηναίος πεζοναύτης του 480 π.Χ

Οι πεζοναύτες ή επιβάται , ήταν το δευτερεύον όπλο για το ελληνικό ναυτικό μετά τον έμπροσθεν του πλόα κριό.  Κατά τη διάρκεια μαχών, οι πεζοναύτες είχαν την ευθύνη τόσο για την επίθεση κατά του πλοίου του εχθρού, [Rawlings 2007, σ.123] αλλά και την πρόληψη για το δικό τους πλοίο από το να επιβιβαστεί ο εχθρός. [Casson 1991, σελ. 90.]

Ο αριθμός των πεζοναυτών στην τριήρη  κυμάνθηκε με βάση κάθε μάχη. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου , υπήρχαν 4 τοξότες και 10 πεζοναύτες στο κατάστρωμα ενός πλοίου. [Hanson 2006, σελ. 242] Ωστόσο, ο Κίμων είχε σαράντα πεζοναύτες  σε κάθε πλοίο κατά τη διάρκεια της μάχης του Ευρημέδοντα ποταμού  . [Rawlings 2007, σ.123]. Η διαφορά στους αριθμούς μεταξύ αυτών των δύο μαχών είναι επειδή οι διοικητές χρησιμοποίησαν τους πεζοναύτες για διαφορετικούς σκοπούς με βάση την περίσταση των μαχών.
 Εάν η μάχη γινόταν σε περιορισμένα νερά, θα υπήρχαν περισσότεροι πεζοναύτες στην τριήρη. Τα πλοία θα απαιτούσαν περισσότερους πεζοναύτες επειδή η στενωπός του θαλάσσιου χώρου  θα απέτρεπε τη χρήση τυπικών τακτικών και θα αύξανε τον κίνδυνο επιβίβασης του πλοίου από τον εχθρό.

Μία παράσταση σε  ψυκτήρα 

Οι στάσεις τους είναι σχεδόν ίδιες, όπως ταιριάζουν σε μια καλά πειθαρχημένη στρατιωτική μοίρα. Μόνο τα εμβλήματα στις ασπίδες τους ποικίλλουν: τρία είναι αγγεία που χρησιμοποιούνται στα συμπόσια - ένας κρατήρας, κάνθαρος και κύπελλο, και τρία είναι σύμβολα συμποσίου- όπως και  μια δίνη με τέσσερα δελφίνια, μία τρισκελίδα και μια περιστροφή με τα τμήματα ενός λιονταριού, ενός αλόγου και ενός γρύπα 

Ο ζωγράφος τακτοποίησε προσεκτικά κάθε στολίδι έτσι ώστε να προσδώσει ένα συγκεκριμένο ρυθμό στη σκηνή. Ορισμένα αγγεία αυτής της περιόδου είναι διακοσμημένα με οπλίτες ιππασίας δελφινιών. Κάθε μία από αυτές τις σκηνές, ωστόσο, περιλαμβάνει έναν παίκτη φλάουτου, που υποδηλώνει ότι οι οπλίτες αντιπροσωπεύουν μια ελληνική χορωδία. Η ομοιότητα των αναβατών δελφινιών σε αυτόν τον ψυκτήρα  με τις χορωδίες των αναβατών δελφινιών σε αυτά τα αγγεία δείχνει ότι αυτή η σκηνή, επίσης, απεικονίζει μια δραματική χορωδία, ίσως από ένα σύγχρονο έργο που παίζεται στην αθηναϊκή σκηνή. Σε αυτό το συγκεκριμένο αγγείο, οι λέξεις μτφ.«πάνω στο δελφίνι», οι οποίες είναι προσεκτικά χαραγμένες σε οπισθοδρόμηση μπροστά από το στόμα κάθε οπλίτη, μπορεί να είναι οι αρχικές λέξεις που απαγγέλλουν η χορωδία.

©ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

Εμβλήματα των πεζοναυτών των διαφόρων πόλεων κρατών

Σ. Σκαρμίντζος

Μέγαρα
Στην ηπειρωτική Ελλάδα τα Μέγαρα απέκτησαν ικανό ναυτικό και ίδρυσαν αποικίες με πιο γνωστή το Βυζάντιο στην Προποντίδα. Οι δίδυμοι Άρτεμις και Απόλλων υπήρξαν οι προστάτες θεοί της Μεγαρίδος. Οι Μεγαρείς τους ευγνωμονούσαν για την σωτηρία τους από τους Πέρσες.(4) Η γέννηση των «θεϊκών διδύμων» στη Δήλο τα συσχέτισε με τη θάλασσα. Στα νομίσματα των Μεγαρέων , η Άρτεμις και ο Απόλλων απεικονίζονται ως δελφίνια. Με τον ίδιο τρόπο να εμφανίζονταν και στις ασπίδες των Μεγαρέων πεζοναυτών που έδιναν τον υπέρ πάντων αγώνα στη Σαλαμίνα στα καταστρώματα των είκοσι πλοίων τους. Οι Μεγαρείς πεζοναύτες θα αποσυρθούν σταδιακά από την Αθηναϊκή συμμαχία και θα αποτελέσουν τους πιο σημαντικούς θαλάσσιους συμμάχους των Λακεδαιμονίων μετά τους Κορινθίους.

Αττικό μελανόμορφο αγγείο με παράσταση Μεγαρίτη πεζοναύτη. Το έμβλημα απαντάται στα νομίσματα της πόλης. Πρώην συλλογή Cavaldini

Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πλοηγός του  Λύσανδρου στους Αιγός Ποταμούς ήταν από τα Μέγαρα Ο οικονομικός όμως μαρασμός της πόλης έφερε εγκατάλειψη του στόλου και των πεζοναυτών. Ο Σκίρων που εφονεύθει από το Αττικό ήρωα Θησέα ήταν βασιλεύς των Μεγάρων.(5) Χαρακτηριστικό του μύθου είναι ότι μια θαλάσσια χελώνα προσπάθησε αν βοηθήσει τον Σκίρωνα στην πάλη του με το Θησέα μα αποτέλεσμα να σκοτωθεί και αυτή.

Αττικό μελανόμορφο αγγείο του 6ου προχριστιανικού αιώνα με παράσταση της Αθηνάς να καταβάλει τον Εγκέλαδο που απεικονίζεται ως Μεγαρίτης πεζοναύτης, αλληγορώντας την κατάληψη της Σαλαμίνας από τον Πεισίστρατο και το Σόλωνα . Μουσείο του Hermitage Αγ.Πετρούπολη

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Θησέας έκανε το όστρακό της ασπίδα σύμφωνα με τον μύθο. Το συμβάν αυτό θεωρείται μεταγενέστερη προσθήκη και υποκρύπτει τον αγώνα των Αθηναίων εναντίον της συμμαχίας Μεγάρων-Αιγίνης κατά το τέλος της Αρχαϊκής Περιόδου και κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Η καταστροφές του Πελοποννησιακού Πολέμου εξάλειψαν τη Μεγαρική θαλάσσια δύναμη


Νάξος

Η σφίγγα του Θησαυρού των Ναξίων από το Μουσείο των Δελφών. Η σφίγγα εμφανίζεται στα αγγεία και τα νομίσματα της πολύς και ήταν ίσως έμβλημα των Ναξίων πεζοναυτών στη Σαλαμίνα. Αρχείο Σ. Σκαρμίντζου

Οι Νάξιοι χτίζουν «θησαυρό» για να τοποθετήσουν τα πλούσια αφιερώματά τους στους Δελφούς. Η Σφίγγα που διασώζεται μέχρι σήμερα στο μουσείο των  Δελφών πιθανόν αποτελούσε το έμβλημα της νήσου. Ένα νόμισμα του 6ου αι.  που φέρει παράσταση της Σφίγγας.(1)

Παράσταση Σφίγγας σε αττικό αγγείο από την Ετρουρίας. Μουσείο της Τάμπα στη Φλόριδα των Η.Π.Α

Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι ο Παυσανίας στα «Βοιωτικά» θεωρεί τη Σφίγγα πλοίαρχο πειρατικού πλοίου ή ακόμα πλοίο με ακρόπρωρο την Σφίγγα. Οι Νάξιοι απέκρουσαν περσική επιδρομή το 501 π.Χ. αλλά απέτυχαν το 490 π.Χ. Το 480 π.Χ. όμως πολέμησαν στη Σαλαμίνα με τέσσερα πλοία.


Ερέτρια

Αργυρό νόμισμα της Ερέτριας με παράσταση τευθού (χταποδιού). Νομισματικό μουσείο Αθηνών

Μεγάλη ναυτική δύναμις του εβδόμου αιώνα και μητρόπολη πολλών αποικιών. Βοήθησε στην Ιωνική επανάσταση και κατεστράφη από τους Πέρσες το 490 π.Χ.  Επτά πλοία της Ερέτριας έλαβαν μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Οι οπλίτες της έφεραν ταυροκεφαλή στις ασπίδες αλλά οι πεζοναύτες το χταπόδι.

Γκραβούρα από αγγείο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου που παριστά Ερετριέα πεζοναύτη.

Ο Πλούταρχος βάζει το Θεμιστοκλή να λέει ότι: «Οι Ερετριείς έχουν ράμφος σαν χταπόδια αλλά καρδιά καλαμαριών» αλληγορώντας το έμβλημα των ασπίδων τους .


Αίγινα

Σταθμά από το Μουσείο της Αγοράς των Αθηνών που φέρουν τη χελώνα της Αίγινας. Αρχείο Σ. Σκαρμίντζου.

Τα Αιγινήτικα νομίσματα που έφεραν το ανάγλυφο και την επωνυμία της χελώνας φέρονται να κόπηκαν από το βασιλιά του Άργους Φείδωνα. Ο Φείδων σαν επικυρίαρχος μάλλον των Επιδαυρίων αποίκων της Αίγινας (6) είχε στη διάθεσή του το ναυτικό τους και τους πεζοναύτες τους.

Στατήρ Αιγίνης, Νομισματικό Μουσείο Αθηνών- Αργυρός στατήρ Αιγίνης, π. 480 π.Χ. Εμπροσθότυπος, απεικονίζεται θαλάσσια χελώνα με μια σειρά από σφαιρίδια κατά μήκος της ράχης και ανά ένα στο επάνω μέρος της που σχηματίζουν ένα Τ. Είναι η λεγόμενη χελώνα Τ (“T turtle”), μια εξελιγμένη μορφή της θαλάσσιας χελώνας, η οποία απεικονίζεται στα αιγινητικά νομίσματα από την αρχή της νομισματοκοπίας του νησιού, τον 6ο αιώνα π.Χ. Επίσης παρατηρούμαι με πόση προσοχή ο χαράκτης την τοποθέτησε στο κέντρο του πετάλου, και όπως έχουν αναπτυχθεί τα τέσσερα άκρα, τα πτερύγια, δίνει την εντύπωση ότι κολυμπάει στο νερό. Πηγή : «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ – ΑΡΧΑΙΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ» Μάντω Οικονομίδου | Εκδοτική Αθηνών | 1996

Οι Αιγινήτες πεζοναύτες αρίστευσαν στην Σαλαμίνα (7) αλλά μετά τα Μηδικά συνετρίβησαν από τους Αθηναίους κοντά στο νησάκι Αγκίστρι και κατέφυγαν πρόσφυγες στους Λακεδαιμονίους οι οποίοι τους εγκατέστησαν στη Θυρέα. Συνέχισαν να υπηρετούν στο ναυτικό της Πελοποννησιακής συμμαχίας μέχρι που ο Λύσανδρος τους αποκατέστησε στο νησί τους το 404 π.Χ.

Αργυρό νόμισμα της Αίγινας με παράσταση χελώνας. Νομισματικό μουσείο Αθηνών

Η χελώνα  αποτελούσε το έμβλημα των Αιγινητών, άλλωστε  ήταν σύμβολο της Αρτέμιδος Αφαίας ή Βριτόμαρτης, προστάτιδας της Αίγινας. Η Βριτόμαρτις είναι Αχαϊκή θεά που συνδυάζει τις ιδιότητες της Κυρίας της γης και των υδάτων ως «Ποτνία των θηρών».(8)

Απεικονίζεται επίσης καθαρά στην ασπίδα ενός οπλίτη στο αγγείο  G184 στο Μουσείο του Λούβρου.




Κόρινθος

Η Κόρινθος άρχισε να εξελίσσεται σε ναυτική δύναμη από τον 8ο αιώνα π.Χ. και είναι πατρίδα της τριήρους. Οι Κορίνθιοι θεωρούσαν τον Ποσειδώνα κυρίαρχο του Ισθμού (9) αλλά. η λατρεία του Δελφινίου Απόλλωνα ήταν ισχυρή στα επίνεια της Κορίνθου, τις Κεγχρεές και το Λέχαιο.

Λεπτομέρεια από Κορινθιακό μελανόμορφο αγγείο που παριστά οπλίτη που φέρει έμβλημα των πεζοναυτών της πόλης (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο) Αρχείο Σ. Σκαρμίντζου.

Οι περισσότεροι οπλίτες που θα επάνδρωναν τα πλοία προέρχονταν από εκεί. Τα εισοδήματά τους προέρχονταν από τη θάλασσα και ήταν φυσικό να θεωρούν το «Δελφίνιο Απόλλωνα» ως πάτρωνά τους. Ένα Κορινθιακό αγγείο στο Μουσείο του Cincinati που χρονολογείται στο 700 π.Χ. απεικονίζει οπλίτες που φέρουν ένα λευκό δελφίνι σε κόκκινο φόντο στις ασπίδες τους.

Κορινθιακό αγγείο με παράσταση πεζοναυτών που χρονολογείται στο 700 π.Χ. Μουσείο του Cincinnati

Με αυτό το έμβλημα μάχονται στη Σαλαμίνα αλλά και κατά των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό πόλεμο Οι μισθοφόροι τους μάλλον θα έφεραν τη σβάστικα που απεικονίζεται στα νομίσματα της πόλης.

ΚΟΡΙΝΘΙΑΝΟΣ ΑΡΥΒΑΛΟΣ που αποδίδεται στην ομάδα πολεμιστών, περίπου το 600 π.Χ.

Οι Αθηναίοι τους κατηγόρησαν για ολιγωρία και δειλία αλλά ο Ηρόδοτος ανασκευάζει τον ισχυρισμό και λέει ότι δεν ευσταθεί. Αν και διακρίθηκαν στα Σύβοτα και τον Πελοποννησιακό πόλεμο, η γενναιότητά τους πήγε χαμένη εξ αιτίας της ανεπαρκούς διοικήσεως.

Κορινθιακός αρύβαλλος του 575-550 π.Χ. Η διακόσμηση του σώματος του αγγείου είναι μια γραμμή ή φάλαγγα τεσσάρων οπλιτών, πολιτών στρατιωτών της αρχαίας Ελλάδας, με στυλιζαρισμένα κορινθιακά κράνη, ασπίδες, σπαθί θηκάρι, και όπλα που φαίνονται είτε το δόρυ τα είτε σπαθιά.

Σικυών

Η πόλη βρίσκονταν κοντά στο Κιάτο. Ο τύραννος Κλεισθένης επέφερε πολιτικές αλλαγές τον έκτο αιώνα π.Χ. Χώρισε τους κατοίκους της Σικυώνας σε τέσσερις φυλές: Αρχέλαοι, Ονεάτες(Γαϊδούρια) Χοιρεάτες (χοιρίδια) και Υιάτες (χοιρομητέρες).

Νόμισμα της Σικυώνας

Σύμφωνα με τα νομίσματα τη πόλης και τα αγγεία, μία παραλλαγή της Χίμαιρας και ο όνος (γάιδαρος) ήταν τα εμβλήματα των πεζοναυτών. Στη Σαλαμίνα διέθεσαν δεκαπέντε πλοία.
Η ανάπτυξη της πόλης και κατά συνέπεια και η ναυτική της ισχύς σταματά μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Η πόλη βρίσκονταν κοντά στο Κιάτο.

Αναπαράσταση Χρ.Γιαννόπουλος -Σικυώνιος πεζοναύτης ( 5ος π.Χ.)-Ο κλασικός Έλληνας πεζοναύτης του 5ου π.Χ. αιώνα έφερε μόνο τη στοιχειώδη αμυντική θωράκιση (ασπίδα και κράνος ) ώστε να μπορεί να κολυμπήσει με ασφάλεια και χωρίς περιττό βάρος σε περίπτωση βύθισης του πλοίου στο οποίο επέβαινε. Το επιθετικό του όπλο ήταν η βαριά τιμητική μάχαιρα, χαρακτηριστικό όπλο των Μηδικών πολέμων.

Ο τύραννος Κλεισθένης επέφερε πολιτικές αλλαγές τον έκτο αιώνα π.Χ. Χώρισε τους κατοίκους σε τέσσερις φυλές: οι Αρχέλαου, Ονεάτες(Γαϊδούρια) Χοιρεάτες (χοιρίδια) και Υιάτες (χοιρομητέρες). Σύμφωνα με τα νομίσματα τη πόλης και τα αγγεία, μία παραλλαγή της Χίμαιρας και ο όνος (γάιδαρος) ήταν τα εμβλήματα των πεζοναυτών.

Μια εικόνα από ένα αγγείο  του 7ου αιώνα π.Χ., που κατασκευάστηκε στη Σικυώνα ή πιθανώς στην Κόρινθο. Αντιπροσωπεύει δύο στρατούς οπλιτών  που προχωρούν ο ένας εναντίων του άλλου . Ένας παίκτης φλάουτου παίζει στρατιωτικές μελωδίες για να κρατήσει το βήμα. Οι πολεμιστές είναι βαριοί οπλισμένοι. (Villa Giulia, Ρώμη)

Στη Σαλαμίνα ,κατά την ναυμαχία ,διέθεσαν δεκαπέντε πλοία. Η ανάπτυξη της πόλης και κατά συνέπεια και η ναυτική της ισχύς σταματά μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο.

Ελληνικές Αποικίες στη Δύση

Αλλά και οι Ελληνικές αποικίες της Δύσεως που πιέζονταν από τους Ετρούσκους και τους Καρχηδόνιους, ανέπτυξαν αξιόλογους στόλους και αμφίβιους οπλίτες-πεζοναύτες. Ακολουθώντας τις πορείες που είχαν χαράξει οι Ευβοείς, οι Κορίνθιοι, όταν έφτασαν στη Σικελία, ιδρύοντας την αποικία των Συρακουσών σε μια εξαιρετικά πλεονεκτική γεωγραφική θέση , ανάμεσα στο υψίπεδο των Επιπολών και στη χερσόνησο του Πλημμυρίου.

Συρακούσες 

Ιταλιώτικο αγγείο που βρέθηκε στο Γόρδιο. Βρεταννικό Μουσείο

 Υπό την ικανή διοίκηση του Ιέρωνα Α , οι Συρακούσιοι κυριάρχησαν στη Σικελία. Ο διάδοχός του Ιέρων Β, συμμαχώντας με τους Κυμαίους, νίκησε τους Ετρούσκους σε ναυμαχία το 474 π.Χ. Η πιο ένδοξη στιγμή των Συρακουσίων πεζοναυτών ήταν η κατίσχυσή τους επί των αήττητων μέχρι τότε Αθηναίων στη διάρκεια της Σικελικής εκστρατείας.

Νόμισμα των Συρακουσών του 470 Π.Χ. Συλλογή Boehringer: 177cf

Αρχικά οι Συρακούσιοι θα έφεραν Κορινθιακά εμβλήματα. Η πόλη όμως απέκτησε την δική της ταυτότητα με τη βοήθεια της λατρείας της νύμφης Αρέθουσας.(10) Τα νομίσματα των Συρακουσών παρουσίαζουν την κεφαλή της Αρέθουσας με τρία δελφίνια στην περίμετρο ως ένα είδος τρισκελίδας. H τρισκελίδα συμβολίζει την αέναη κίνηση των υδάτων, εν είδη αιωνιότητας. Ένα αγγείο αττικού ρυθμού που όμως μοιάζει να έχει ιταλιωτική προέλευση δείχνει τρία  δελφίνια εν είδη τρισκελίδας. Αυτό μας κάνει να πιθανολογούμε πως παρόμοιο έμβλημα έφεραν οι πεζοναύτες των των Συρακουσών.




Κύμη

Νόμισμα της Κύμης 500-400 π.Χ.

Τα νομίσματα των συμμάχων τους Κυμαίων φέρουν πάντα το μύδι. Αυτό το σύμβολο της αφθονίας που προέρχεται από την θάλασσα, ίσως ήταν και το έμβλημα των πεζοναυτών που νίκησαν τους Ετρούσκους.


Μασσαλία

Η άλλη μεγάλη Ελληνική ναυτική δύναμη στη Δύση ήταν η Μασσαλία στον σήμερα Γαλλικό νότο. Η χρυσή περίοδος της ευημερίας της Μασσαλίας αρχίζει το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα. Τότε άρχισε η ευρεία διάδοση των νομισμάτων της ,τα οποία σύντομα θα γίνουν σεβαστά και γνωστά σε όλη την Κελτική περιοχή στις δυο πλευρές των Άλπεων. Η αποικία ιδρύεται περί τα τέλη του 7ου αιώνα π. Χ., γύρω στα 600 π.Χ. Ο Αντίοχος ιστορεί πως, όταν η Φώκαια κατακτήθηκε από το στρατηγό του Κύρου Άρπαγο, όσοι μπόρεσαν με αρχηγό τον Κρεοντιάδη, μπήκαν στα πλοία με τις οικογένειές τους και πήγαν πρώτα στην Κύρνο και μετά στη Μασσαλία.

Νόμισμα της Μασσαλίας. Μουσείο της Κοπενχάγης (Cop_723.5)

Η πόλη υιοθέτησε σαν προστάτιδες θεότητες την Εφεσία Αρτέμιδα και τον Απόλλωνα των Δελφών και διατηρούσε δικό της θησαυρό στους Δελφούς.
 Παρά την εκκένωσή της Κορσικής μετά την ναυμαχία της Αλαλίας κατάφεραν να ανακάμψουν και με τη συμβολή των πόλεων της Μεγάλης Ελλάδος, να αποκρούσουν τους Ετρούσκους και να καταναυμαχήσουν τους Καρχηδόνιους αφιερώνοντας  άγαλμα του Απόλλωνα στους Δελφούς.(11).
 Στα νομίσματά τους εμφανίζεται ο ηλιακός τροχός με τα γράμματα Μ, Α ανάμεσα στις ακτίνες του. Ίσως αυτό να αποτελεί και το επίσημο των ασπίδων.

Ἀργυρὸς ὀβολὸς 4ου αἰ.π.Χ. μὲ κεφαλὴ τοῦ Ἀπόλλωνος καὶ τετράκτινο τροχὸ μὲ τὰ γράμματα Μ Α

 Βάση όμως του γεγονότος ότι οι πλούσιες αποικίες έκαναν μεγάλη χρήση μισθοφόρων δεν αποκλείονται διάφορα επίσημα από τη Μεγάλη Ελλάδα ή την κυρίως Ελλάδα.

Ασημένιο νόμισμα της Μασσαλίας , μία μαρτυρία των Ελλήνων στην  Γαλατία, 5ος–1ος αιώνας π.Χ.

 Μια ακόμα πιθανότητα είναι και οι Γαλάτες μισθοφόροι με τις μεγάλες ασπίδες τους και τα ιδιαίτερα φυλετικά τους σύμβολα.



Παραπομπές
(1)     Hρόδοτος, 1. 61, 64 ; Πολύαινος. 1. 23.2 ; Πλούταρχος Λακ. Αποφθ. 64.
(2)      Hρόδοτος, 3. 39—47, 54—56, 59, 120—125 ; Θουκυδίδης 1. 13 ; Athen. xii. p. 540.
(3)      Αιλιανός «Περί των ζώων» 12.38
(4)      Παυσανίας 1.40.2, 1.40.3, 1.43.1
(5)      Παυσανίας 1.39.6
(6)      Hρόδοτος, 1. 61, 64 ; Παυσανίας 2.29.5
(7)      Hρόδοτος, 8. 122
(8)      Ησύχιος Λεξικόν
(9)      Παυσανίας 2.1.16
(10)  Στράβων, Γεωγραφία 6.2.4 ; Παυσανίας 8.54.3
(11)  Στράβων, Γεωγραφία 4.179, Παυσανίας  10.18.6

© Σ. Σκαρμίντζος 2011 - https://stefanosskarmintzos.wordpress.com/