Γη ! Μυθικά λιμάνια στη Μεσόγειο . Το Musee d'Histoire de Marseille παρουσιάζει την υπέροχη συλλογή ελληνικών αγγείων από το Τμήμα Νομισμάτων, Μεταλλίων και Αρχαιοτήτων της Βιβλιοθήκης της Nationale de France, το οποίο εξετάζει το έργο των μελετητών της Προβηγκίας από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα, καθώς και τα πιο πρόσφατο έργο αρχαιολόγων από τη Μασσαλία.
 |
| Μελανόμορφος Αμφορέας : Ο Ηρακλής συγκρούεται με τον Γηρυόνη , 540-530 π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.202] |
Ερυθρόμορφος αμφορέας : Ο ''μολυσμένος'' Οιδίπους αγκαλιά στον ώμο του Ευφόβιου, ο βοσκός
που τον ανακάλυψε εγκαταλελειμμένο στον Κιθαιρώνα, 5ος αι. Π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.372] Ο Οιδίποδας αφέθηκε μωρό στον Κιθαιρώνα από ένα βοσκό ύστερα από εντολή του πατέρα του, για να πεθάνει. Όμως η μητέρα-φύση και η βοήθεια των φιλόξενων βοσκών του Κιθαιρώνα, έσωσαν τον Οιδίποδα.
Στην έκθεση παρουσιάζονται επίσης πολλά μεμονωμένα θραύσματα από τις ανασκαφές της Μασσαλίας (Vieux Port College, Place des Pistoles, Major's Cathedral, Rue Leca, Center Bourse, ...) που βρίσκουν τους αγώνες τους με αγγεία από τα ίδια εργαστήρια, διακοσμημένα από τους ίδιους καλλιτέχνες, αλλά με πολύ διαφορετικά θέματα! Αυτό δείχνει τον πλούτο των συλλογών του Cabinet des Medailles και τη συνάφεια αυτής της συνεργασίας, η οποία επιτρέπει σε αυτές τις όμορφες συναντήσεις κληρονομιάς.
Αμφορεύς : Ο Διόνυσος δίπλα σε ένα αμπέλι. Εργαστήριο στην Ετρουρία - 6ος αι. π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.176]
Ερυθρόμορφος κύλικας: Γιγαντομαχία , περ. 480-470 π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.573]
Ερυθρόμορφος κρατήρας : Αποθέωση του Ηρακλή- 5ος αι. π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.430]
Ο τίτλος της έκθεσης, ενώ προκαλεί το θέμα της θαλάσσιας εξερεύνησης που υπάρχει σήμερα στη Μασσαλία, λέει επίσης κάτι σχετικά με την αποκλειστικότητα του κεραμικού υλικού στην έκθεση: όπως οι δεξιώτες πριν από αυτόν, ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με τις ποιητικές εικόνες που παρουσιάζουν τα αγγεία σε αυτόν ή αυτήν. Στην αρχαιότητα, τα αγγεία προσέφεραν μια πλούσια θαλάσσια εικόνα στα μάτια των επισκεπτών που τα χρησιμοποίησαν κατά τη διάρκεια του συμποσίου, και κάτω από το πινέλο των εφευρετικών κεραμιστών, έγιναν επίσης μια προνομιακή υποστήριξη για τη μεταφορική απόδραση στους πότες, στο έλεος μιας "θυελλώδους" περιπέτειας στην θάλασσα.
Ερυθρόμορφος κάνθαρος με σχήμα της κεφαλής του Ηρακλέους- περίπου 490 π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.866]
Ερυθρόμορφο Ρυτόν σε σχήμα κεφαλιού βοοειδούς με χυτή ανάγλυφη διακόσμηση με Γρύπα που επιτίθεται σε άλογο, ελληνικό εργαστήριο Απουλίας περίπου 350-330 π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.1248]
Ερυθρόμορφη οινοχόη Διόνυσος και Αριάδνη , ζωγράφος Νιοβίδης, 5ος αι. π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.460]
Μελανόμορφη Λέκιθος: Μέδουσα αποκεφαλισμένη από τον Περσέα, περίπου 530 π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.277]
Ερυθρόμορφη Λέκιθος: Ο Δίας ρίχνει κεραυνό περίπου 470-460 π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.489]
Έτσι, με τη Μασσαλία ως σημείο εκκίνησης και τερματισμού, το δρομολόγιο της έκθεσης χαρακτηρίζεται από μια ισχυρή εκπαιδευτική φιλοδοξία που προσδίδει σε αυτά τα αντικείμενα όλη την πολιτιστική, καλλιτεχνική και τεκμηρίωση στην αξία της ελληνικής κεραμικής. Αφενός, πρόκειται για «αποκωδικοποίηση» πάρα πολλών εικόνων (η αναπαράσταση των ταξιδιών των Ελλήνων Θεών και Ηρώων στα μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία) και αφετέρου «ακολουθώντας» πολιτιστικά δρομολόγια από συναντήσεις: Ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Ιάσονας, ο Οδυσσέας ... δεν ξεχνάμε φυσικά τους ιδρυτές της πόλης της Γύπτιδος και του Πρωτή, των οποίων η ένωση και το εξαιρετικό πεπρωμένο της Μασσαλίας μπορούν να συνοψιστούν σε ένα απλό κύπελλο.
Η κύλιξ του Αρκεσίλα είναι αρχαίο ελληνικό αγγείο που εκτίθεται στο Παρίσι. Πρόκειται για έργο του Σπαρτιάτη αγγειογράφου Αρκεσίλα. Βρέθηκε στο Βούλτσι της Ιταλίας.Το εσωτερικό της κύλικος είναι διακοσμημένο με παράσταση κάποιων εργασιών. Παριστάνεται ο βασιλιάς της Κυρήνης Αρκεσίλαος Β' καθισμένος στη σκηνή του. Κρατάει ράβδο στο χέρι, ενώ φοράει αφρικάνικο καπέλο και επιτηρεί τους εργάτες του που ζυγίζουν, πακετάρουν και φορτώνουν εμπορεύματα. Το όνομα του Αρκεσίλαου, καθώς και το είδος της εργασίας που εκτελούν οι επτά εργάτες υποδηλώνονται με επιγραφές. Παρουσιάζονται επίσης διάφορα ζώα που ζουν στην Αφρική.- Λακωνία, περ. 560 π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.189]
Ερυθρόμορφος κύλιξ : Ο Οδυσσέας τυφλώνει τον Πολύφημο - Λακωνικό εργαστήριο, ''ζωγράφος Cavalier'' περί το . 560 π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.190]
Ο κατάλογος που δημοσιεύτηκε για αυτήν την έκθεση παρουσιάζει μια ιδιαίτερα πλούσια περίληψη των θεμελιωδών στιγμών στην ιστορία της Μασσαλίας. Πρώτα απ 'όλα, το έργο εντοπίζει τον τόπο που καταλαμβάνουν τα ελληνικά αγγεία στην ιστορία των συλλογών των Μουσείων της Μασσαλίας (συμπεριλαμβανομένου του Medailles et Antiques de Marseille - που βρίσκεται σήμερα στα Δημοτικά Αρχεία - που ιδρύθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα εκ του Γιατρού Αχάρντ, όπου διατηρήθηκαν μερικά σπάνια αγγεία πριν από τη μεγάλη ώθηση που δόθηκε από το 1861 και μετά από το άνοιγμα του Μουσείου για Αντίκες στο Μουσείο Borely). Ένας άλλος σημαντικός στόχος αυτής της έκδοσης είναι να αναδείξει το έργο των συλλεκτών και των παλαιών εμπόρων στη Μασσαλία .
Ερυθρόμορφο πινάκιο: Ένας σάτυρος και είναι οριοθετημένο με την επιγραφή ΕΠΙΚΤΕΤΟΣ ΕΓΡΑΦΣΕΝ περ. 520 π.Χ. [Credit: BnF, MMA, De Ridder.509]
Αυτό το κολοσσιαίο έργο δεν θα ήταν δυνατό χωρίς την επένδυση μερικών ανθρώπων στο έργο, ξεκινώντας από τον Xavier Corre για το Musee d'Histoire και τη Louise Detrez για το Bibliotheque nationale de France, οι οποίοι μπόρεσαν να μοιραστούν την κατανόησή τους χωρίς να παραιτηθούν ποτέ την επιθυμία να απευθυνθούν σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Η έκθεση θα διαρκέσει από τις 15 Ιουλίου 2020 έως τις 3 Ιανουαρίου 2021.
***
Ιδρυτικός μύθος της Μασσαλίας. Ο θρύλος της Γύπτιδος και του Πρωτή
Η ίδρυση της πόλεως αυτής καθεαυτής, η οποία και καθιστά την Μασσαλία ως « την αρχαιότερη πόλη της Γαλλίας[Duchêne, Roger; Contrucci, Jean (1998). Marseille (στα Γαλλικά). 2600 ans d'histoire. Fayard. σελ. 862.] », ανέρχεται στο 600 π.Χ. και πραγματοποιήθηκε από Έλληνες αποίκους προερχόμενους από την Φώκαια της Μικράς Ασίας. Η ημερομηνία της ίδρυσης αναφέρεται από αρκετούς αρχαίους συγγραφείς, όπως τον Αριστοτέλη εντός του έργου του με τίτλο Σύνταγμα των Μασσαλών (προς το 350 π.Χ.) και τον Ιουστίνο εντός του έργου του με τίτλο Επιτομή των Φιλιππικών Ιστοριών, το οποίο συνεγράφη δίχως αμφιβολία στην διάρκεια του 3ου αιώνα και συνοψίζει την ιστορία όπως αυτή καταγράφηκε από τον Πομπήιο Τρόγο. Οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις δεν διαφωνούν ως προς την συγκεκριμένη ημερομηνία.
Οι ακριβείς συνθήκες της ίδρυσής απουσιάζουν από την ιστορία της πόλης. Σήμερα, απομένει μόνον ένας θρύλος, τον οποίον αναφέρει ο Πομπήιος Τρόγος, του οποίου η πλοκή συνοψίζεται από τον Ιουστίνο και τον Αριστοτέλη, ενώ αναφορά σε αυτόν γίνεται και από τον Αθήναιο τον Ναυκρατίτη.
Οι Φωκαείς αναζητούσαν, τότε, παράκτιες τοποθεσίες οι οποίες θα μπορούσαν να μετατραπούν σε εμπόρια (εμπορικούς σταθμούς). Η δραστηριότητα αυτή αντιστοιχούσε σε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός εμπορικού δικτύου και όχι μιας κατοικημένης αποικίας. Οι θαλασσοπόροι ταξίδευαν σε ταχεία κωπήλατα πλοία, τις πεντηκόντορους, κάτι που διευκόλυνε την εγκατάστασή τους, καθώς, όντες λιγότεροι αριθμητικά, χρειάζονταν μικρότερο μέγεθος εδαφών για την εγκατάστασή τους. Ναυπηγώντας ακτοπλοϊκώς, φέρεται να ανακάλυψαν τον κόλπο του Λακιντόν (τον σημερινό Παλαιό Λιμένα της Μασσαλίας), μια βαθιά καλάνκ, πλατιά και καλώς προσανατολισμένη (ανατολικά-δυτικά), προφυλαγμένη από τον κυρίαρχο άνεμο - τον μιστράλ - από υψηλούς λόφους, ιδανική για την εγκατάσταση εμπορικού σταθμού.
Ο Ιουστίνος συνεχίζει την διήγησή του ως κάτωθι:
Διοικητές του στόλου ήσαν ο Σίμος και ο Πρωτής. Έτσι, συνάντησαν τον βασιλέα των Σεγοβρίγων, ο οποίος ονομαζόταν Νάνος, στα εδάφη του οποίου σχεδίαζαν να ιδρύσουν πόλη. Συνέβη εκείνη την ημέρα ο βασιλέας να είναι απασχολημένος με τις προετοιμασίες του γάμου της κόρης του, Γύπτιδος, την οποία ετοιμαζόταν να δώσει σε γάμο σε έναν γαμπρός επιλεχθέντα στην διάρκεια του γεύματος, σύμφωνα με το τοπικό έθιμο. Έτσι, κι ενώ όλοι οι μνηστήρες της είχαν κληθεί στον γάμο, οι Έλληνες φιλοξενούμενοι εκλήθησαν κι εκείνοι στην εορτή. Στην συνέχεια, κι ενώ η νεαρή κοπέλα, κατά την άφιξή της, παρακαλέστηκε από τον πατέρα της να προσφέρει νερό σε εκείνον τον οποίον θα επέλεγε ως σύζυγό της, εκείνη στράφηκε προς τους Έλληνες χωρίς να λάβει υπόψιν τους υπόλοιπους μνηστήρες και προσέφερε νερό στον Πρωτή ο οποίος, έχοντας μετατραπεί από φιλοξενούμενος σε γαμπρό, έλαβε από τον πεθερό του μια τοποθεσία για την ίδρυση της πόλης. Ως εκ τούτου, η Μασσαλία ιδρύθηκε πλησίον των εκβολών του Ροδανού, σε έναν απομονωμένο κόλπο, ωσάν σε μια γωνιά της θάλασσας.
— Ιουστίνος, Επιτομή των Φιλιππικών, Βιβλίο ΜΓ΄, 8-10
Στις όχθες του Λακιντόν, ποταμού ο οποίος εξέβαλε στα βορειοανατολικά της καλάνκ[9], οι Φωκαείς έθεσαν τα θεμέλια πόλης την οποία ονόμασαν Μασσαλία. Αριθμός υποθέσεων αναφορικά με την προέλευση της συγκεκριμένης ονομασία έχουν ειπωθεί (αν και θεωρούμενες ως φαντεζίστικες από ορισμένους συγγραφείς, όπως ο Πωλ Μαριετόν[10]). Μια εικασία η οποία απαντάται συχνά είναι η ονομασία Μας-Σαλία, η κατοικία των Σαλύων. Ωστόσο, εάν η πρώτη λέξη είναι προβηγκιανή, η δεύτερη είναι λατινική, κάτι που καθιστά την συγκεκριμένη εικασία ως αδόκιμη.
Επίσης, ορισμένοι ασχολήθηκαν με την χρήση του ελληνικού όρου Mάσσα. Πράγματι, οι Φωκαείς διατηρούσαν την παράδοση, στην Μικρά Ασία, να προσθέτουν την ονομασία Μάσσα στις πόλεις τους, σε οχυρές θέσεις, σε ποταμούς, κτλ. Έχουν βρεθεί, για παράδειγμα, περισσότερες από τριάντα ονομασίες Μάσσα στην Ιταλία, λαμβάνοντας υπόψιν πως οι όροι Μάζα ή Μάσα αντιστοιχούν στο λατινικό Libum, προσφορά ιερών γλυκισμάτων. Αναφορικά με την κατάληξη λεις, εικάζεται πως επρόκειτο για παράγωγο των επιθέτων, καθώς οι κάτοικοι της Μασσαλίας ήσαν θυσιαστές, ενώ η πόλη, εκείνη των θυσιών.
