Από που κατάγονται οι πρόγονοι των Ρώσων, Ρως; - Οι πρώτες επαφές των Ρώσων με το Βυζάντιο - Ο εκχριστιανισμός των Ρώσων (988- 989) - Συνοπτικό χρονολόγιο των βυζαντινο-ρωσικών σχέσεων από το 838/39 ως το 1589- Το ξανθό γένος
Ένα από τα σημαντικά κεφάλαια της μεσαιωνικής ελληνικής ιστορίας είναι αναμφίβολα οι σχέσεις του Βυζαντίου με τους Ρώσους. Κομβικό σημείο, ο εκχριστιανισμός του ρωσικού έθνους στα τέλη του 10ου αιώνα, γεγονός που κατά τον Αλέξιο Γ.Κ. Σαββίδη δικαίως κατατάσσεται στα σημαντικότερα της παγκόσμιας ιστορίας.
Ο κύριος Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης, κορυφαίος βυζαντινολόγος, καθηγητής Ιστορίας Μεσαιωνικών και Βυζαντινών Χρόνων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου έγραψε το 2018 το εξαιρετικό βιβλίο ‘’ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ-ΡΩΣΣΙΚΑ’’ στο οποίο περιγράφονται με πολλές λεπτομέρειες οι σχέσεις Βυζαντινών και Ρώσων από τον 9ο έως τον 16ο αιώνα.Από το βιβλίο αυτό που ο κύριος Σαββίδης είχε την καλοσύνη να μας προσφέρει, αντλήσαμε τα στοιχεία για το σημερινό μας άρθρο.
Οι πρόγονοι των Ρώσων και η καταγωγή τους
Όπως γράφει στην εισαγωγή του βιβλίου του κ. Σαββίδη η Ομότιμη Καθηγήτρια Ιστορίας και Πολιτισμού των Σλαβικών λαών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη «οι Ρώσοι ξεκινώντας από τον 9ο αιώνα επισκεπτόταν τακτικά σε ετήσια βάση το Βυζάντιο και κυρίως την Κωνσταντινούπολη. Ο λαός αυτός των Ρώσων προερχόταν από την Βόρεια Ευρώπη κυρίως τις σκανδιναβικές χώρες. Οι βυζαντινές πηγές τους ονομάζουν Ρως ή Βαράγγους, οι δυτικές (ενν. πηγές) Νορμανδούς η Βίκινγκς. Οι αρχικά ληστρικές και εχθρικές τους επιδρομές κατά του Βυζαντίου συνδυάστηκαν στη συνέχεια με το εμπόριο και τις οικονομικές συναλλαγές και οδήγησαν στα τέλη του 10ου αιώνα στον μαζικό εκχριστιανισμό τους και στην προσήλωση τους στην Ορθοδοξία. Την ίδια περίπου εποχή οι Ρως σταματούν να επιστρέφουν από τις εκστρατείες τους στην σκανδιναβική τους πατρίδα και εγκαθίστανται μόνιμα σε εκείνον τον γεωγραφικό χώρο της ανατολικής Ευρώπης που είναι σήμερα γνωστός ως Ουκρανία (ακριτική περιοχή). Υποτάσσοντας και ενώνοντας τους Σλάβους κατοίκους της περιοχής αυτής κάτω από την εξουσία τους οι Ρως βαθμιαία εκσλαβίζονται και το όνομά τους μεταφέρεται σε όλους τους κατοίκους της περιοχής αυτής, σλαβικής ή μη καταγωγής. Η πρώτη πρώιμη αναφορά για τους Ρως υπάρχει μεταξύ άλλων και σε επιστολή του πατριάρχη Φώτιου μεταξύ 866 και 867. Οι Ρώσοι αναφέρονται στις βασικές βυζαντινές ιστοριογραφικές πήγες ως Ρως,Σκύθαι,Ταυροσκύθαι, Σαρμάται κ.α.
Τον 11οαιώνα ο Ιωάννης Σκυλίτζης αναφερόμενος στους Ρώσους της εποχής που πραγματοποίησαν την πρώτη τους επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης (Ιούνιος 860) τους θεωρεί σκυθικό φύλο και γράφει γι’αυτούς: ‘’ έθνος δε οι Ρως Σκυθικόν περί τον αρκτώον Ταύρον κατωκημένον, ανήμερον τε και άγριον’’.
Ο J. Shepard το 2017 περιέγραψε την εγκατάσταση των Ρως στις βορειοανατολικές στέπες και τις εμπορικές τους δραστηριότητες ιδιαίτερα με το Βυζάντιο από τις αρχές του 10ου αιώνα. Πολύτιμες πληροφορίες για τους Ρως δίνει ο Κωνσταντίνος Ζ’ Πορφυρογέννητος στο σύγγραμμα του «Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν». Τον 15ο αιώνα ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης δίνει πληροφορίες για τις άσχημες καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν στις ρωσικές στέπες: ‘’Σαρματίας της νυν ούτω Ρωσίας καλουμένης έστε επί χώραν διά το ψύχος αοίκητον (μη κατοικήσιμη χώρα)’’. Αν και ο Χαλκοκονδύλης αποκαλεί τους Ρώσους Ταυροσκύθες τονίζει τη σαρματική και όχι τη σκυθική καταγωγή τους. Μάλιστα αποκαλεί τον καταγόμενο από τη Μονεμβασιά μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο (1436-1441), μετά την αναχώρησή του για τη Δύση, αφού δραπέτευσε όπως θα δούμε από τη Μόσχα, ‘’καρδινάλιος ο Ισίδωρος Σαρματίας’’.
Χρονολόγιο τον βυζαντινορωσικών σχέσεων (838/839-1589)(Σημαντικότερα γεγονότα)
Στο εξαιρετικό βιβλίο του ο κύριος Σαββίδης έχει συμπεριλάβει και ένα αναλυτικό χρονολόγιο των βυζαντινορωσικών σχέσεων από το 838/839 ως το 1589. Το χρονολόγιο αυτό αποτελείται από 10 σελίδες, ενώ υπάρχει και άλλο, εκτενέστερο. Φυσικά είναι αδύνατο να μεταφέρουμε όλα τα γεγονότα εδώ. Θα εστιάσουμε λοιπόν σε αυτά που θεωρούμε σημαντικότερα.
Το 838/39 έως 840/42 οι Ρως έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το Βυζάντιο, με ναυτικές επιδρομές στην Άμαστρι της Παφλαγονίας (ΒΔ Μ. Ασία) και την Προποντίδα.
18 Ιουνίου 860 μ.Χ.: Η μεγάλη επιδρομή των Ρως στην Κωνσταντινούπολη όπου 200 πλοιάρια των Ρως εμφανίζονται άξαφνα στην Κωνσταντινούπολη και οι πολεμιστές λεηλατούν τα περίχωρά της, καίγοντας σπίτια και σπαθίζοντας τους κατοίκους. Στη συνέχεια ο στολίσκος πέρασε στη θάλασσα του Μαρμαρά όπου λεηλάτησε τα Πριγκηπόννησα. Η επιδρομή των Ρως κράτησε μέχρι τις 4 Αυγούστου, οπότε οι τελευταίοι αποχώρησαν μην έχοντας δυνατότητα να επιτεθούν κατά των τειχών
Το 860 γίνεται η πρώτη μεγάλη επιδρομή των Ρως εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Τα Πριγκιποννήσια λεηλατούνται ωστόσο οι επιδρομές αποκρούονται. Περιγραφές υπάρχουν στους λόγους του πατριάρχη Φώτιου « Εις την έφοδον των Ρως».
Ρωσικό χρονικό : Οι Ρως κάτω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης (860)
Μεταξύ 866/867 και 874 έχουμε μαρτυρίες για τους πρώτους μεμονωμένους εκχριστιανισμούς Ρως, χάρη στην ιεραποστολική δράση και πολιτική του Φώτιου.
Περ. 895-περ. 905: οι Ρως αναφέρονται ως Σκύθες στα «Τακτικά» του αυτοκράτορα Λέοντα Στ’ του Σοφού που τους θεωρεί λιγότερο επικίνδυνους εχθρούς από τους Βούλγαρους ή τους Ούγγρους/Μαγυάρους.
Το 907 οι Ρως-Δρομίτες υπό τον Όλεγκ εμφανίζονται για δεύτερη φορά μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Τελικά υπογράφεται αρχική βυζαντινορωσική εμπορική συμφωνία ,ενώ Ρως εγκαθίστανται για πρώτη φορά στην Κωνσταντινούπολη, συγκεκριμένα στην συνοικία του Αγίου Μάμαντος (σημ. Μπεσικτάς).
Ρωσικό χρονικό : Οι Ρως κάτω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης
Το 911 υπογράφεται η πρώτη επίσημη εμπορική συνθήκη Βυζαντίου-Ρως οι οποίοι αποκτούν φορολογικές ατέλειες. Έτσι θεμελιώνεται η εμπορική συνεργασία Βυζαντίου -Κιέβου (πρωτεύουσας των Ρως).
Το 911/912, 700 Ρώσοι συμμετέχουν στην αποτυχημένη προσπάθεια των Βυζαντινών να καταλάβουν την αραβοκρατούμενη από τη δεκαετία του 820 Κρήτη.
Το 941 παραβιάζεται η Συνθήκη του 911 και ακολουθεί νέα επίθεση των Ρως εναντίον της Κωνσταντινούπολης υπό τον Igor A’. Ωστόσο το θαυματουργό υγρόν πυρ καταστρέφει τον ρωσικό στόλο στον Βόσπορο.
Το 945 (ή το 954/955) ,πιθανότατα η χήρα του Igor Ρωσίδα πριγκίπισσα Όλγα επισκέπτεται την Κωνσταντινούπολη. Η Όλγα το 957 ασπάστηκε την Ορθοδοξία.
Το 949, 629 Ρώσοι μισθοφόροι συμμετέχουν σε νέα αποτυχημένη προσπάθεια ανακατάληψης της Κρήτης. Ωστόσο το 960/961 άγημα Ρώσων μισθοφόρων υπό τον στρατηγό τον Θρακησίων Νικηφόρο Παστιλά ο οποίος σκοτώθηκε στις επιχειρήσεις, συμμετέχουν στην ανακατάληψη της Κρήτης από τους Άραβες. Το 967/968 ο γιος της Όλγας Σβιατοσλάβος Α’ με υποκίνηση του Νικηφόρου Φωκά, αυτοκράτορα πλέον, εισβάλει στη Βουλγαρία και Θράκη.
Όμως το 969/970, ο Σβιατοσλάβος αρνείται να αποχωρήσει από τα εδάφη που είχε καταλάβει. Το επόμενο έτος, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής, συγκρούεται με τον Ρώσο ηγεμόνα. Οι Ρως κατατροπώνονται, ο Σβιατοσλάβος υποχρεώνεται σε συνθηκολόγηση και συναντά τον Τσιμισκή στον ποταμό Ίστρο (Δούναβη).
Οι Ρως αποχωρούν από τα εδάφη που είχαν καταλάβει, αφού ανανεώνουν τα εμπορικά τους προνόμια με την Κωνσταντινούπολη.
Το 987-αρχές 988, 6000 «Βάραγγοι» στέλνονται από τον Βλαδίμηρο Α’ του Κιέβου, ως ενίσχυση στον Βασίλειο Β’ τον Βουλγαροκτόνο στη σύγκρουσή του με τον κινηματία Βάρδα Φωκά. Τότε σχηματίζεται ο πρώτος πυρήνας της βαραγγικής φρουράς στο Βυζάντιο.
Φ
Στο χρονικό διάστημα από το καλοκαίρι του 988, ως το φθινόπωρο του 989 (οι χρονολογίες από τις διάφορες πηγές διαφέρουν), οι Ρώσοι ασπάζονται επίσημα τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Η βυζαντινή «πορφυρογέννητη» πριγκίπισσα Άννα, αδελφή του Βασίλειου Β’ παντρεύεται τον Ρώσο ηγέτη Βλαδίμηρο Α’, εγγονό της Όλγας (δείτε παραπάνω), που για να πετύχει επίσπευση του γάμου, κατέλαβε τη Χερσώνα στην Κριμαία, πιθανότατα με τη βοήθεια του μοναχού Αναστάσιου, ελληνικής καταγωγής, που ζούσε εκεί. Στο σημαντικότατο αυτό θέμα, θα αναφερθούμε στη συνέχεια.
Ανάμεσα στο 1015-1020, πεθαίνει ο Βλαδίμηρος Α’ του Κιέβου. Οι δύο γιοι του Boris και Gleb, πρίγκιπες, δολοφονούνται. Η λατρεία των αγιοποιημένων μαρτύρων αδελφών, εξαπλώνεται στο Βυζάντιο.
Το 1017, στη διάρκεια πολέμου των Βυζαντινών εναντίον των Βουλγάρων, οι «συμμαχούντες» Ρώσοι μισθοφόροι (Βάραγγοι) ανταμείβονται με το ένα τρίτο της λείας από την κατάληψη του Βουλγαρικού φρουρίου του Λαγγά.
Ωστόσο, το 1024-1025, έχουμε νέα εισβολή των Ρώσων στο Βυζάντιο, επί ηγεμονίας Γιαροσλάβου Α’ του «Σοφού», υπό τον συγγενή του Βλαδίμηρου Α’ «Χρυσόχειρα» στην Προποντίδα και το Β. Αιγαίο, η οποία αποτυγχάνει.
Το 1035, ο Ρώσος μοναχός άγιος Αντώνιος του Κιέβου, εγκαθίσταται στην αγιορείτικη μονή Εσφιγμένου. Αργότερα ίδρυσε το μοναστήρι του Σπηλαίου κοντά στο Κίεβο (Pecerskaja Lavra).
Το 1042-1043, Ρώσοι Βάραγγοι, πολεμούν στο πλευρό του Γεώργιου Μανιάκη. Λίγο αργότερα, ακολουθεί πέμπτη ρωσική επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης, υπό τον πρίγκιπα Βλαδίμηρο του Νόβγκοροντ, γιου του Γιαροσλάβου Α’. Και πάλι με τη χρήση του «υγρού πυρός» οι επιδρομείς αποκρούονται, ωστόσο συνεχίζουν τις επιθέσεις τους στην Κριμαία.
Το 1044-1046/47, το Βυζάντιο αναγκάζεται να υπογράψει νέα συνθήκη με τους Ρώσους, καταβάλλοντας φόρο υποτελείας. Επίσης, αναγκάζεται να αποδεχθεί τον γάμο της κόρης του Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου με τον αδελφό του Βλαδίμηρου Vsevolod Α’. Ο γιος του ζεύγους, θα ονομαστεί Vladimir Monomakh (Βλαδίμηρος Β’ Κιέβου).
Ο Ιλαρών, το 1051, γίνεται ο πρώτος Ρώσος μητροπολίτης Κιέβου.
Το 1071, Βάραγγοι Ρώσοι μετέχουν στο πλευρό των Βυζαντινών στην καταστροφική για το Βυζάντιο μάχη του Μαντζικέρτ, ενώ το 1077 Βάραγγοι και Ρώσοι, συμμετέχουν στη σύγκρουση του στασιαστή Νικηφόρου Βρυέννιου, με τον Μιχαήλ Ζ’ Δούκα. Βάραγγοι και Ρώσοι, έχουν σημαντική συμβολή στις νίκες των Βυζαντινών του Αλέξιου Α’ Κομνηνού κατά των Νορμανδών στο Δυρράχιο (1081), των Πετσενέγγων (στο θρακικό όρος Λεβούνιο),το 1091 και στην οριστική νίκη των Βυζαντινών (επί Ιωάννου Β’ Κομνηνού) κατά των Πετσενέγκων (ή Πατζινακών), στη βουλγαρική πόλη Βερόη (σήμ. Στάρα Ζαγόρα) (1122-1123).
Από το 1104 ως το 1121, ο ελληνικής καταγωγής Νικηφόρος, γίνεται μητροπολίτης Κιέβου.
Μεταξύ 1122-1125 (πάλι υπάρχει διαφωνία στις πηγές), ο συναυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός, νυμφεύεται τη Ρωσίδα πριγκίπισσα Dobrodjeja, η οποία στο εξής παίρνει το όνομα Ειρήνη.
Οι προσπάθειες του πρίγκιπα του Σούζνταλ και του Βλαντίμιρ Andrej Bogoljubskij να ιδρύσει νέα ρωσική μητρόπολη στο Βλαντίμιρ, θα τον φέρουν σε ρήξη με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Λουκά Χρυσοβέργη (1165-1168).
Τον Ιούλιο του 1167, μισθοφόροι «Σκύθες» (Ρώσοι, Βάραγγοι), βοηθούν σημαντικά τον Μανουήλ Α’ Κομνηνό στη νίκη του επί των Ούγγρων /Μαγυάρων στη μάχη του Zemun-Semlin στην περιοχή του Σιρμίου.
Το 1169, οι Ρώσοι εξασφαλίζουν προνόμια από τον Μανουήλ Α’ Κομνηνό, στη μονή Αγίου Παντελεήμονος στο Άγιο Όρος.
Μετά το 1204 και την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους σταυροφόρους, υπάρχουν αναφορές για σχέσεις της αυτόνομης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας με τις νότιες ρωσικές κτήσεις στην Ταυρική Χερσόνησο της Κριμαίας, ιδίως με τη Χερσώνα και τη Σουγδαία.
Οι αλλεπάλληλες μογγολικές επιδρομές στο κράτος του Κιέβου, μετά το 1223 και η επιβολή του Χανάτου της «Χρυσής Ορδής», αποκόπτουν ουσιαστικά τις σχέσεις Βυζαντινών και Ρώσων.
Το 1308, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθανάσιος Α’, χρίει στην Κωνσταντινούπολη τον Πέτρο ως Ρώσο μητροπολίτη (1308-1326). Το 1325, ο Πέτρος μετέφερε την έδρα του στη Μόσχα. Ως τα μέσα του 15ου αιώνα, οι μητροπολίτες Κιέβου και «πασών των Ρωσιών», διορίζονταν από το Βυζάντιο.
Τον 14ο αιώνα, ο Θεοφάνης ο Έλληνας, περίφημος ζωγράφος, έχει έντονη καλλιτεχνική παρουσία στη Μόσχα.
Το 1397, ο Κυπριανός Κιέβου και Μόσχας, βρίσκεται στο επίκεντρο συνεννοήσεων για σύναψη αντιοθωμανικής συμμαχίας, ανάμεσα σε Ρωσία, Ουγγαρία και Πολωνία.
Το 1413/1414, η Ρωσίδα πριγκίπισσα Άννα (1400-1417), παντρεύεται τον διάδοχο του Βυζαντινού θρόνου Ιωάννη Η’ Παλαιολόγο, ωστόσο τον Αύγουστο του 1417, πεθαίνει από πανώλη.
Ο μονεμβασιώτικης καταγωγής μητροπολίτης «Κιέβου, Μόσχας και πασών των Ρωσιών», Ισίδωρος, υπογράφει στη Σύνοδο Φεράρας- Φλωρεντίας (1438-1439), την Ένωση των δύο Εκκλησιών. Κατά την επιστροφή του στη Μόσχα φυλακίζεται. Ωστόσο δραπετεύει και επιστρέφει στην Ιταλία. Τον Δεκέμβριο του 1452, επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη ως εκπρόσωπος της Καθολικής Δύσης.
Αιχμαλωτίζεται κατά την άλωση της Πόλης, ωστόσο τελικά απελευθερώνεται και επιστρέφει στη Ρώμη.
Μετά το 1453, ο εξισλαμισμένος Ρώσος χρονικογράφος Νέστορ («Ισκαντέρ/Ισκεντέρ») (=Αλέξανδρος), περιγράφει στο επικό έργο του «Povest ο Tsargrade» («Αφήγηση (για την πτώση) της πόλης των Καισάρων) περιγράφει τα γεγονότα που ο ίδιος έζησε κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453.
Το 1472, η Ζωή Παλαιολογίνα, παντρεύεται τον Ρώσο ηγεμόνα του κράτους της Μοσχοβίας Ιβάν Γ’.
Μετά την άλωση, αρχίζουν οι προσπάθειες (π.χ. 1510 από τον μοναχό Φιλόθεο), να «περάσει» η άποψη ότι η Μόσχα-Ρωσία είναι η «Τρίτη Ρώμη».
Το 1589 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β’, αναγνωρίζει την ίδρυση του Πατριαρχείου της Μόσχας και τον ρόλο της τελευταίας ως «Τρίτης Ρώμης».
Στα χρόνια του Μεγάλου Πέτρου (1672-1725), έγινε μία προσπάθεια «δυτικοποίησης» της Ρωσίας, καθώς ο σπουδαίος Ρώσος ηγεμόνας, θεώρησε ότι έπρεπε η χώρα του να αξιοποιήσει τα τεχνολογικά επιτεύγματα της Δύσης. Ωστόσο, οι σχέσεις της Ρωσίας με την Ελλάδα, δεν έπαψαν να υπάρχουν, ακόμα και στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας.
Ο εκχριστιανισμός των Ρώσων
Ένα γεγονός παγκόσμιας σημασίας, ήταν ο εκχριστιανισμός των Ρώσων. Έχουν γραφτεί παρά πολλά για το πότε ακριβώς έγινε αυτός. Ο Αλέξης Γ. Κ. Σαββίδης, παραθέτει όλες τις απόψεις. Το σίγουρο είναι ότι έγινε μεταξύ 987 και 989. Ο εκχριστιανισμός των Ρώσων, έγινε στα χρόνια του Βασίλειου Β’ του Βουλγαροκτόνου. Ο Ρώσος ηγεμόνας Βλαδίμηρος, περιγράφεται από τον R.J.H. Jenkins ως θρασύς στις διαπραγματεύσεις του με τους Βυζαντινούς.
Το 911/912, 700 Ρώσοι συμμετέχουν στην αποτυχημένη προσπάθεια των Βυζαντινών να καταλάβουν την αραβοκρατούμενη από τη δεκαετία του 820 Κρήτη.
Βυζαντινοί αποκρούουν ρωσική επίθεση, 941 μ.Χ.
Το 945 (ή το 954/955) ,πιθανότατα η χήρα του Igor Ρωσίδα πριγκίπισσα Όλγα επισκέπτεται την Κωνσταντινούπολη. Η Όλγα το 957 ασπάστηκε την Ορθοδοξία.
Η εκδίκηση της Πριγκίπισσας Όλγας προς τους Δρεβλιανούς, Χρονικό Ράτζιβιλ
Το 949, 629 Ρώσοι μισθοφόροι συμμετέχουν σε νέα αποτυχημένη προσπάθεια ανακατάληψης της Κρήτης. Ωστόσο το 960/961 άγημα Ρώσων μισθοφόρων υπό τον στρατηγό τον Θρακησίων Νικηφόρο Παστιλά ο οποίος σκοτώθηκε στις επιχειρήσεις, συμμετέχουν στην ανακατάληψη της Κρήτης από τους Άραβες. Το 967/968 ο γιος της Όλγας Σβιατοσλάβος Α’ με υποκίνηση του Νικηφόρου Φωκά, αυτοκράτορα πλέον, εισβάλει στη Βουλγαρία και Θράκη.
Όμως το 969/970, ο Σβιατοσλάβος αρνείται να αποχωρήσει από τα εδάφη που είχε καταλάβει. Το επόμενο έτος, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής, συγκρούεται με τον Ρώσο ηγεμόνα. Οι Ρως κατατροπώνονται, ο Σβιατοσλάβος υποχρεώνεται σε συνθηκολόγηση και συναντά τον Τσιμισκή στον ποταμό Ίστρο (Δούναβη).
Οι Ρως αποχωρούν από τα εδάφη που είχαν καταλάβει, αφού ανανεώνουν τα εμπορικά τους προνόμια με την Κωνσταντινούπολη.
Το 987-αρχές 988, 6000 «Βάραγγοι» στέλνονται από τον Βλαδίμηρο Α’ του Κιέβου, ως ενίσχυση στον Βασίλειο Β’ τον Βουλγαροκτόνο στη σύγκρουσή του με τον κινηματία Βάρδα Φωκά. Τότε σχηματίζεται ο πρώτος πυρήνας της βαραγγικής φρουράς στο Βυζάντιο.
Φ
Στο χρονικό διάστημα από το καλοκαίρι του 988, ως το φθινόπωρο του 989 (οι χρονολογίες από τις διάφορες πηγές διαφέρουν), οι Ρώσοι ασπάζονται επίσημα τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Η βυζαντινή «πορφυρογέννητη» πριγκίπισσα Άννα, αδελφή του Βασίλειου Β’ παντρεύεται τον Ρώσο ηγέτη Βλαδίμηρο Α’, εγγονό της Όλγας (δείτε παραπάνω), που για να πετύχει επίσπευση του γάμου, κατέλαβε τη Χερσώνα στην Κριμαία, πιθανότατα με τη βοήθεια του μοναχού Αναστάσιου, ελληνικής καταγωγής, που ζούσε εκεί. Στο σημαντικότατο αυτό θέμα, θα αναφερθούμε στη συνέχεια.
Ανάμεσα στο 1015-1020, πεθαίνει ο Βλαδίμηρος Α’ του Κιέβου. Οι δύο γιοι του Boris και Gleb, πρίγκιπες, δολοφονούνται. Η λατρεία των αγιοποιημένων μαρτύρων αδελφών, εξαπλώνεται στο Βυζάντιο.
Ο πρίγκιπας Όλεγκ μπαίνει στο Κιέβο. Μικρογραφία από τα χρονικά Ραντιβίλοφ 15ος αι.
Ωστόσο, το 1024-1025, έχουμε νέα εισβολή των Ρώσων στο Βυζάντιο, επί ηγεμονίας Γιαροσλάβου Α’ του «Σοφού», υπό τον συγγενή του Βλαδίμηρου Α’ «Χρυσόχειρα» στην Προποντίδα και το Β. Αιγαίο, η οποία αποτυγχάνει.
Το 1035, ο Ρώσος μοναχός άγιος Αντώνιος του Κιέβου, εγκαθίσταται στην αγιορείτικη μονή Εσφιγμένου. Αργότερα ίδρυσε το μοναστήρι του Σπηλαίου κοντά στο Κίεβο (Pecerskaja Lavra).
Το 1042-1043, Ρώσοι Βάραγγοι, πολεμούν στο πλευρό του Γεώργιου Μανιάκη. Λίγο αργότερα, ακολουθεί πέμπτη ρωσική επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης, υπό τον πρίγκιπα Βλαδίμηρο του Νόβγκοροντ, γιου του Γιαροσλάβου Α’. Και πάλι με τη χρήση του «υγρού πυρός» οι επιδρομείς αποκρούονται, ωστόσο συνεχίζουν τις επιθέσεις τους στην Κριμαία.
Το 1044-1046/47, το Βυζάντιο αναγκάζεται να υπογράψει νέα συνθήκη με τους Ρώσους, καταβάλλοντας φόρο υποτελείας. Επίσης, αναγκάζεται να αποδεχθεί τον γάμο της κόρης του Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου με τον αδελφό του Βλαδίμηρου Vsevolod Α’. Ο γιος του ζεύγους, θα ονομαστεί Vladimir Monomakh (Βλαδίμηρος Β’ Κιέβου).
Ο Ιλαρών, το 1051, γίνεται ο πρώτος Ρώσος μητροπολίτης Κιέβου.
Το 1071, Βάραγγοι Ρώσοι μετέχουν στο πλευρό των Βυζαντινών στην καταστροφική για το Βυζάντιο μάχη του Μαντζικέρτ, ενώ το 1077 Βάραγγοι και Ρώσοι, συμμετέχουν στη σύγκρουση του στασιαστή Νικηφόρου Βρυέννιου, με τον Μιχαήλ Ζ’ Δούκα. Βάραγγοι και Ρώσοι, έχουν σημαντική συμβολή στις νίκες των Βυζαντινών του Αλέξιου Α’ Κομνηνού κατά των Νορμανδών στο Δυρράχιο (1081), των Πετσενέγγων (στο θρακικό όρος Λεβούνιο),το 1091 και στην οριστική νίκη των Βυζαντινών (επί Ιωάννου Β’ Κομνηνού) κατά των Πετσενέγκων (ή Πατζινακών), στη βουλγαρική πόλη Βερόη (σήμ. Στάρα Ζαγόρα) (1122-1123).
Από το 1104 ως το 1121, ο ελληνικής καταγωγής Νικηφόρος, γίνεται μητροπολίτης Κιέβου.
Μεταξύ 1122-1125 (πάλι υπάρχει διαφωνία στις πηγές), ο συναυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός, νυμφεύεται τη Ρωσίδα πριγκίπισσα Dobrodjeja, η οποία στο εξής παίρνει το όνομα Ειρήνη.
Οι προσπάθειες του πρίγκιπα του Σούζνταλ και του Βλαντίμιρ Andrej Bogoljubskij να ιδρύσει νέα ρωσική μητρόπολη στο Βλαντίμιρ, θα τον φέρουν σε ρήξη με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Λουκά Χρυσοβέργη (1165-1168).
Τον Ιούλιο του 1167, μισθοφόροι «Σκύθες» (Ρώσοι, Βάραγγοι), βοηθούν σημαντικά τον Μανουήλ Α’ Κομνηνό στη νίκη του επί των Ούγγρων /Μαγυάρων στη μάχη του Zemun-Semlin στην περιοχή του Σιρμίου.
Το 1169, οι Ρώσοι εξασφαλίζουν προνόμια από τον Μανουήλ Α’ Κομνηνό, στη μονή Αγίου Παντελεήμονος στο Άγιο Όρος.
Μετά το 1204 και την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους σταυροφόρους, υπάρχουν αναφορές για σχέσεις της αυτόνομης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας με τις νότιες ρωσικές κτήσεις στην Ταυρική Χερσόνησο της Κριμαίας, ιδίως με τη Χερσώνα και τη Σουγδαία.
Οι αλλεπάλληλες μογγολικές επιδρομές στο κράτος του Κιέβου, μετά το 1223 και η επιβολή του Χανάτου της «Χρυσής Ορδής», αποκόπτουν ουσιαστικά τις σχέσεις Βυζαντινών και Ρώσων.
Το 1308, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθανάσιος Α’, χρίει στην Κωνσταντινούπολη τον Πέτρο ως Ρώσο μητροπολίτη (1308-1326). Το 1325, ο Πέτρος μετέφερε την έδρα του στη Μόσχα. Ως τα μέσα του 15ου αιώνα, οι μητροπολίτες Κιέβου και «πασών των Ρωσιών», διορίζονταν από το Βυζάντιο.
Τον 14ο αιώνα, ο Θεοφάνης ο Έλληνας, περίφημος ζωγράφος, έχει έντονη καλλιτεχνική παρουσία στη Μόσχα.
Το 1397, ο Κυπριανός Κιέβου και Μόσχας, βρίσκεται στο επίκεντρο συνεννοήσεων για σύναψη αντιοθωμανικής συμμαχίας, ανάμεσα σε Ρωσία, Ουγγαρία και Πολωνία.
Το 1413/1414, η Ρωσίδα πριγκίπισσα Άννα (1400-1417), παντρεύεται τον διάδοχο του Βυζαντινού θρόνου Ιωάννη Η’ Παλαιολόγο, ωστόσο τον Αύγουστο του 1417, πεθαίνει από πανώλη.
Ο μονεμβασιώτικης καταγωγής μητροπολίτης «Κιέβου, Μόσχας και πασών των Ρωσιών», Ισίδωρος, υπογράφει στη Σύνοδο Φεράρας- Φλωρεντίας (1438-1439), την Ένωση των δύο Εκκλησιών. Κατά την επιστροφή του στη Μόσχα φυλακίζεται. Ωστόσο δραπετεύει και επιστρέφει στην Ιταλία. Τον Δεκέμβριο του 1452, επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη ως εκπρόσωπος της Καθολικής Δύσης.
Αιχμαλωτίζεται κατά την άλωση της Πόλης, ωστόσο τελικά απελευθερώνεται και επιστρέφει στη Ρώμη.
Το Πρώτο Χρονικό είναι ένα αφηγηματικό κείμενο, γραμμένο στην αρχαία σλαβική γλώσσα, το οποίο περιγράφει την ιστορία των Ρως από το 850 έως το 1110. Συνετέθη το 1116 στο Κίεβο και ο πρωτότυπος τίτλος του είναι Ιστορία των Περασμένων Χρόνων (Повѣсть времяньныхъ лѣтъ). Πιθανότερος δημιουργός του είναι ένας μοναχός ονόματι Νέστωρ, γι' αυτό απαντάται και ως «Νεστοριανό Χρονικό».Για τη συγγραφή του Χρονικού χρησιμοποιήθηκαν πολλές διαφορετικές πηγές: τοπικοί θρύλοι, σκανδιναβικές σάγκες, παλαιότερα (σήμερα χαμένα) σλαβικά κείμενα, τα χρονικά των βυζαντινών Ιωάννη Μαλάλα και Γεωργίου Αμαρτωλού, βυζαντινά θρησκευτικά κείμενα, συμφωνίες του Κράτους των Ρως με την Κωνσταντινούπολη, προφορικές αφηγήσεις στρατιωτικών κι εξερευνητών. Το πρωτότυπο χειρόγραφο θεωρείται χαμένο, όπως και τα δύο παλαιότερα γνωστά αντίγραφά του (ο Λαυρεντιανός και ο Υπατιανός Κώδικας). Η γνώση μας για το Πρώτο Χρονικό περιορίζεται στα διασωθέντα αντίγραφα των δύο τελευταίων, συνεπώς είναι αδύνατον να γνωρίζουμε λέξη προς λέξη το περιεχόμενό του.Παρ' όλους τους υποκειμενισμούς (του Νέστορος και των μετέπειτα αντιγραφέων του), τη μίξη μυθολογικών και ιστορικών πηγών, την αποδεδειγμένη ανακρίβεια των ημερομηνιών που αναφέρει, καθώς και τη γνώση του περιεχομένου του μόνο μέσα από αντίγραφα, το Πρώτο Χρονικό αποτελεί τη μοναδική πρωτογενή πηγή για τη μελέτη του ανατολικού σλαβικού κόσμου πριν από το 12ο αιώνα. Είναι επίσης πολύτιμο ως πρώιμο δείγμα της αρχαίας σλαβικής λογοτεχνίας
Μετά το 1453, ο εξισλαμισμένος Ρώσος χρονικογράφος Νέστορ («Ισκαντέρ/Ισκεντέρ») (=Αλέξανδρος), περιγράφει στο επικό έργο του «Povest ο Tsargrade» («Αφήγηση (για την πτώση) της πόλης των Καισάρων) περιγράφει τα γεγονότα που ο ίδιος έζησε κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453.
Το 1472, η Ζωή Παλαιολογίνα, παντρεύεται τον Ρώσο ηγεμόνα του κράτους της Μοσχοβίας Ιβάν Γ’.
Μετά την άλωση, αρχίζουν οι προσπάθειες (π.χ. 1510 από τον μοναχό Φιλόθεο), να «περάσει» η άποψη ότι η Μόσχα-Ρωσία είναι η «Τρίτη Ρώμη».
Το 1589 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β’, αναγνωρίζει την ίδρυση του Πατριαρχείου της Μόσχας και τον ρόλο της τελευταίας ως «Τρίτης Ρώμης».
Στα χρόνια του Μεγάλου Πέτρου (1672-1725), έγινε μία προσπάθεια «δυτικοποίησης» της Ρωσίας, καθώς ο σπουδαίος Ρώσος ηγεμόνας, θεώρησε ότι έπρεπε η χώρα του να αξιοποιήσει τα τεχνολογικά επιτεύγματα της Δύσης. Ωστόσο, οι σχέσεις της Ρωσίας με την Ελλάδα, δεν έπαψαν να υπάρχουν, ακόμα και στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας.
Ο εκχριστιανισμός των Ρώσων
Ένα γεγονός παγκόσμιας σημασίας, ήταν ο εκχριστιανισμός των Ρώσων. Έχουν γραφτεί παρά πολλά για το πότε ακριβώς έγινε αυτός. Ο Αλέξης Γ. Κ. Σαββίδης, παραθέτει όλες τις απόψεις. Το σίγουρο είναι ότι έγινε μεταξύ 987 και 989. Ο εκχριστιανισμός των Ρώσων, έγινε στα χρόνια του Βασίλειου Β’ του Βουλγαροκτόνου. Ο Ρώσος ηγεμόνας Βλαδίμηρος, περιγράφεται από τον R.J.H. Jenkins ως θρασύς στις διαπραγματεύσεις του με τους Βυζαντινούς.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι ο Βυζαντινός αυτοκράτορας δώρισε στον Βλαδίμηρο τα ιερά λείψανα του αγίου Κλήμη Ρώμης, με σκοπό να τα μεταφέρει στην νεοφώτιστη Εκκλησία του.[35] Επίσης, οι Ρώσοι έλαβαν εικόνες, εκκλησιαστικά σκεύη και διάφορα λειτουργικά και άλλα εκκλησιαστικά βιβλία μεταφρασμένα στα σλαβικά. Ο νεοφώτιστος ηγεμόνας της Ρωσίας θα ανοικοδομήσει άμεσα και το πρώτο παρεκκλήσι στο Κίεβο, το οποίο αφιέρωσε στον άγιο Βασίλειο, προς τιμήν του Βυζαντινού αυτοκράτορα Βασίλειου Β΄. Λίγα έτη αργότερα ο Βλαδίμηρος θα ανεγείρει τον ναό της Θεοτόκου (989-996),[36] για τον οποίο θα έλθουν στο Κίεβο τεχνίτες και μάστορες από την Κωνσταντινούπολη. Ο ίδιος ενδιαφέρθηκε προσωπικά για την διάδοση της διδασκαλίας του Χριστιανισμού σε ολόκληρη την Ρωσία.[37] Σε αυτό τον βοήθησε ο άγιος Μιχαήλ, ο πρώτος μητροπολίτης Κιέβου και πασών των Ρωσιών (988-991).[38] Ο άγιος Βλαδίμηρος απεβίωσε, στις 15 Ιουλίου του 1015 και η Ρωσική Εκκλησία την κατέταξε στον κατάλογο των αγίων ως ισαπόστολο.-[Γεώργιος Νεκτάριος Λόης, Δρ.Ιστορικός – Σλαβολόγος-Καθ. (ΣΕΠ) Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου-Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών]
Ωστόσο, η αποστολή 6.000 Βαράγγων, που πολέμησαν στο πλευρό του Βασίλειου Β’ εναντίον των κινηματιών, άλλαξε τα δεδομένα. Η αδελφή του Βασίλειου, πριγκίπισσα Άννα, στα 25-26 της χρόνια, παρά τις αρχικές της αντιρρήσεις και παρά το γεγονός ότι «ποτέ ως τότε Βυζαντινή πορφυρογέννητη πριγκίπισσα δεν είχε παντρευτεί αλλόφυλο» παντρεύτηκε τον Βλαδίμηρο, που έλαβε το χριστιανικό βάπτισμα με τον λαό του στον ποταμό Δνείπερο (τον αρχαίο Βορυσθένη).
Αναφέρεται πάντως και η Χερσώνα ως πιθανός άλλος τόπος βαπτίσματος. Σταδιακά, ο Βλαδίμηρος, που έλαβε το χριστιανικό όνομα Βασίλειος, επέβαλε τη νέα θρησκεία στον λαό του. Η σημασία του εκχριστιανισμού των Ρώσων, είναι τεράστια και έχει αναλυθεί εκτεταμένα από διαπρεπείς βυζαντινολόγους.
Το σωτήριο «ξανθό γένος»
Για το «ξανθό γένος», όπως θεωρούνται σήμερα οι Ρώσοι, έχουν γραφτεί πολλά. Ας δούμε όμως την πραγματικότητα. Ο χρησμός για το «ξανθό γένος», είναι πολύ παλιός και αποδίδεται στον αυτοκράτορα Λέοντα Στ’ τον Σοφό (886-912). Προσαρμοσμένος στην πραγματικότητα της εποχής, μνημονεύεται σαν παρηγορητικός επίλογος στη ρωσική «Διήγηση για την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως», το οποίο γράφτηκε αρχικά στα ελληνικά, από Έλληνα, από Έλληνα μη Κωνσταντινουπολίτη».
Το «ξανθόν γένος», που εδώ ταυτίζεται με τους Φράγκους, θα νικήσει τους Ισμαηλίτες (Τούρκους) και θα καταλάβει την Επτάλοφο (Κων/πολη). Από τον 16ο αιώνα, το «ξανθό γένος», ταυτίζεται με τους Ρώσους, από λάθος ή σύγχυση των αντιγραφέων των ρωσικών κειμένων, που με την προσθήκη ενός μόνο γράμματος, του Κ, μετέβαλαν το «rusij rod» (ξανθό γένος) σε «ruskij rod» (ρωσικό γένος).
Στις 22 Φεβρουαρίου 2018, επιδόθηκε στον πρέσβη της Ρωσίας στην Αθήνα Αντρέι Μάσλοβ, σε τελετή που έγινε στη ρωσική πρεσβεία, ο επίτιμος διδακτορικός τίτλος για τον Πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν, από το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Παν/μίου Πελοποννήσου (Καλαμάτα). Οι Ελληνορωσικές σχέσεις, ήδη από το 2017 βρίσκονταν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Η υποδοχή των Ρώσων προς τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ήταν «ψυχρά ευγενική». Είναι χαρακτηριστικό, ότι ο κύριος Σαββίδης έστειλε το 2018 στη ρωσική πρεσβεία το βιβλίο του «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ-ΡΩΣΣΙΚΑ», ένα πραγματικά μοναδικό έργο και μέχρι σήμερα δεν έχει λάβει έστω μια τυπική απάντηση, «Ευχαριστούμε»!
Οι ελληνορωσικές σχέσεις, που έχουν ιστορία 1.000 και πλέον χρόνων, εξαιτίας, κυρίως λανθασμένων χειρισμών των κυβερνήσεων ΣΥΡΙΖΑ (βλ. απέλαση Ρώσων διπλωματών), όχι απλά έχουν παγώσει, αλλά μπήκαν στην κατάψυξη… Και φυσικά, οι καιροσκόποι και άριστοι γνώστες της διπλωματίας Τούρκοι, έσπευσαν να επωφεληθούν. Ας ελπίσουμε, ότι θα υπάρξει σύντομα αποκατάσταση των ελληνορωσικών σχέσεων». Πέρα από τους θρησκευτικούς, ιστορικούς κλπ. δεσμούς, δεν χρειάζεται μόνο η Ελλάδα, τη Ρωσία αλλά και η Ρωσία χρειάζεται την Ελλάδα…
Τα στοιχεία του άρθρου και οι εξαιρετικές ασπρόμαυρες εικόνες του Αλέξιου Γ.Κ. Σαββίδη «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ-ΡΩΣΣΙΚΑ-ΕΞΗΜΙΣΙ ΑΙΩΝΕΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ-ΡΩΣΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ», ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Κ.&Μ. ΑΝΤ. ΣΤΑΜΟΥΛΗ, Θεσσαλονίκη 2018. Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Σαββίδη για την προσφορά του βιβλίου, την άδεια που ευγενέστατα μας παραχώρησε να χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από αυτό και τις πρόσθετες πληροφορίες που μας έδωσε. ΑΠΟ ΤΟ https://www.protothema.gr/
Φωτ επικουρία: ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
){kind=link}