Ευρήματα από την ανασκαφή του 1885 από τον Max Ohnefalsch-Richter
[Φωτ: Τμήμα Αρχαιοτήτων, Κυπριακή Δημοκρατία]
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων, Υπουργείο Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων, ανακοίνωσε την ολοκλήρωση μιας αρχαιολογικής και γεωφυσικής έρευνας στην περιοχή Πέρα Ορεινής τον Οκτώβριο του 2020 υπό τη διεύθυνση του Δρ Matthias Recke (Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης) και του διευθυντή πεδίου Dr. Philipp Kobusch (Πανεπιστήμιο του Kiel). Στόχος της επιτόπιας εργασίας ήταν να εντοπίσει το Ιερό του Απόλλωνα στη Φράγκισσα.
Το ιερό του Απόλλωνα στη Φράγκισσα, κοντά στην αρχαία Ταμασσό, μπορεί να θεωρηθεί ένα από τα σημαντικότερα ιερά που έχουν ανακαλυφθεί στην Κύπρο μέχρι σήμερα, λόγω των πλούσιων ευρημάτων των γλυπτών. Υποβλήθηκε σε ανασκαφική εργασία το 1885 από τον Γερμανό αρχαιολόγο Max Ohnefalsch-Richter. Ωστόσο, η ακριβής τοποθεσία στη συνέχεια ξεχάστηκε και αναζητήθηκε μάταια από διάφορους αρχαιολόγους.
Πρόσφατα, αρχειακές μελέτες κατάφεραν να περιορίσουν τη θέση του ιερού σε μια ξεχωριστή κοιλάδα νότια του Πέρα Ορεινής. Μέσω μιας εντατικής έρευνας αυτής της κοιλάδας, είναι πλέον δυνατό να εντοπιστεί με ακρίβεια το ακριβές μέρος του ιερού. Η έρευνα αποκάλυψε υψηλή συγκέντρωση βοοειδών, αλλά και θραύσματα αρχαίων γλυπτών και ειδωλίων από πηλό σε μια σχετικά στενά καθορισμένη περιοχή. Μια γεωφυσική έρευνα του GPR (Ground Penetrating Radar) που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κύπρου υπό τη διεύθυνση του Απόστολου Σαρρή επιβεβαίωσε αυτά τα ευρήματα. Σύμφωνα με αυτό, βαθιές δομές στο έδαφος εντοπίζονται μόνο στο τμήμα της κοιλάδας που ήταν επίσης εμφανές στην αρχαιολογική έρευνα.
Μια προκαταρκτική ανάλυση των ευρημάτων έδειξε ότι η περιοχή είχε καταληφθεί από την εποχή του Σιδήρου και χρησιμοποιήθηκε σε όλη την αρχαϊκή, κλασική και ελληνιστική περίοδο. Τα αριθμητικά μικρότερα ευρήματα από τη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή εποχή είναι πολύ πιο διαβρωμένα και πιθανότατα προέρχονται από έναν οικισμό αυτής της περιόδου κατάντη, ο οποίος είναι ήδη γνωστός. Ωστόσο, τα ευρήματα από προηγούμενες περιόδους, τα οποία μπορούν να αποδοθούν στη χρήση του ιερού του Απόλλωνα, είναι σχετικά καλά διατηρημένα. Πιθανότατα προέρχονται από τα συντρίμμια των ανασκαφών του 1885 και αγνοήθηκαν εκείνη την εποχή.
Θραύσμα ενός παπουτσιού, που βρέθηκε το 2020, σε σύγκριση με ένα εύρημα από την ανασκαφή του 1885 [Credit: Τμήμα Αρχαιοτήτων, Κυπριακή Δημοκρατία]
Συγκεκριμένα, τα πολυάριθμα θραύσματα από ασβεστολιθικές μορφές και πήλινα αγάλματα μεγάλου μεγέθους αποδεικνύουν ότι αυτά είναι τα ερείπια ενός αρχαίου ιερού, καθώς τα αντίστοιχα ευρήματα σε οικισμούς και νεκροπόλεις είναι ασυνήθιστα. Στην πραγματικότητα, οι τύποι των εικονιστικών ευρημάτων αντιστοιχούν ακριβώς στο υλικό που ανασκάφηκε το 1885, το οποίο βρίσκεται τώρα σε μουσεία στον Καναδά, τη Μεγάλη Βρετανία, την Ιρλανδία και πιθανώς ακόμη και τη Ρωσία. Μόνο ένα μικρό μέρος των ευρημάτων από το 1885 έχουν παραμείνει στην Κύπρο και βρίσκονται τώρα στο Κυπριακό Μουσείο στη Λευκωσία, συμπεριλαμβανομένου του περίφημου «Κολοσσού της Ταμασσού».
Τα χαρακτηριστικά ευρήματα είναι μικρές άμαξες, αναβάτες και φιγούρες πολεμιστών από πηλό και μεγάλα κοίλα πήλινα αγάλματα τ έως και φυσικού μεγέθους που απεικονίζουν τους δωρητές. Αυτό φαίνεται εδώ με ένα κομμάτι ενός παπουτσιού σε αρχικό μέγεθος σε σύγκριση με ένα εύρημα από την προηγούμενη ανασκαφή του 1885 στο Κυπριακό Μουσείο. Πολλές ντυμένες φιγούρες ψηφοφόρων ήταν επίσης από ασβεστόλιθο. Εκτός από αυτές τις ανθρώπινες μορφές, έχουν βρεθεί πολλά θραύσματα ειδικά των αλόγων (ή αναβατών σε άλογα).
Κατά καιρούς βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Ταμασού πολλές αρχαιότητες. Το 1836 βρέθηκε στην όχθη του Πεδιαίου, μια χάλκινη κεφαλή ενός αγάλματος του Απόλλωνα που βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό μουσείο στο Λονδίνο
Η επιβεβαίωση ότι η τοποθεσία του σημαντικού ιερού του Απόλλωνα έχει προσδιοριστεί σε αυτήν την περιοχή παρέχεται επίσης από τη θέση μιας δοκιμαστικής τάφρου μήκους σχεδόν 15 μέτρων, η οποία μπορεί να εντοπιστεί στις δραστηριότητες του 1885 και η οποία αναφέρεται επίσης στην παλιά έκθεση ανασκαφών. Η τάφρος, που είχε πλάτος ακριβώς 2 πόδια, είχε σκοπό να εξερευνήσει την παρακείμενη περιοχή προκειμένου να προσδιορίσει την ακριβή έκταση του ιερού.
Στην πραγματικότητα, ερείπια αρχαίας τοιχοποιίας με δύο κελύφη φαίνονται εδώ, τα οποία πρέπει να ήταν μέρος της αρχιτεκτονικής του ιερού. Μια λεπτομερής διερεύνηση της περιοχής στο πλαίσιο μιας αρχαιολογικής ανασκαφής προγραμματίζεται για την άνοιξη του 2021.
Πηγή: Τμήμα Αρχαιοτήτων, Κυπριακή Δημοκρατία
Η ΤΑΜΑΣΣΟΣ
Ο Αρχαιολογικός χώρος
Η Μεγάλη ανάπτυξη της Ταμασσού ήλθε μετά την ανακάλυψη του χαλκού και έγινε όπως προαναφέραμε μεγάλο βιομηχανικό κέντρο. Βέβαια πόλη χωρίς γεωργική παραγωγή δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Μαρτυρίες για ύπαρξη μικρών οικισμών έχει ανακαλυφθεί, στην περιοχή Φοράδες νοτιοδυτικά του Πολιτικού. Στην περιοχή αυτή βρέθηκε αριθμός κεραμιδιών, που επιβεβαιώνει τα ανωτέρω. Φαίνεται ότι ήταν μια περιοχή όπου παρήγαγαν σιτηρά και λάδι, ενώ υπάρχουν και αναφορές για καλλιέργεια αμπελιών. Λόγω της εύφορης Γής η κτηνοτροφία αποτελούσε ένα άλλο σημαντικό τρόπο ζωής.
*Μέρος του χάλκινου ποδιού του Απόλλωνα Βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου
Χρονολογείται από τον 5ον αιώνα π.Χ. και *Χάλκινη Κεφαλή Του Απόλλωνα που Βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο
Το Sydney Cyprus Survey Project, που έκανε πέντε περιόδους εργασίας στην περιοχή αναφέρει και άλλα στοιχεία πολύ σημαντικά για την Ταμασσό. Στις περιοχές Τζηλαδόνι στο Πολιτικό βρέθηκαν μαρτυρίες της ακεραμικής νεολιθικής εποχής (8200-5200 π.χ.). Βρέθηκαν εργαλεία τα οποία φαίνεται χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι, οι οποίοι ήταν περαστικοί από την περιοχή για να κατασκευάσουν κάποια εργαλεία, ή να εκμεταλλευτούν τους φυσικούς πόρους της περιοχής.
Η κεραμική που βρέθηκε στην περιοχή Φουρνιά του Πολιτικού, τα διάφορα λίθινα και χάλκινα εργαλεία μαρτυρούν την ύπαρξη ζωής στην χαλκολιθική περίοδο ( 3900-2600 π.Χ.).
Πρόσφατες ανασκαφές στο Πολιτικό στην περιοχή «Ρότσος – Τρουλιά» που έγιναν από το πανεπιστήμιο της Αριζόνα των Ηνωμένων πολιτειών υπό την καθοδήγηση των καθηγητών Steven Falconer και Patricia Fall, έχουν φέρει στην επιφάνεια σημαντικά στοιχεία για την ζωή των πρώτων κατοίκων της Ταμασσού. Σύμφωνα πάντα με τον καθηγητή Falconer η ζωή στην περιοχή αυτή, πάει περίπου χίλια χρόνια πριν την ύπαρξη αναφορών για την γνωστή μέχρι σήμερα Ταμασσό (2000-
2500 π.Χ.).
Τα αποτελέσματα των ανασκαφών θέλουν την περιοχή να έχει αναπτύξει μια αγροτική δυναμική από τα πρώτα στάδια της ζωής της. Μια σειρά από τοίχους που έχουν βρεθεί πάνω από το φαράγγι της καμάρας έχει οδηγήσει τελικά στην αποκάλυψη ενός τέτοιου οικισμού. Έχουν ανακαλυφθεί μεγάλες κοινές αυλές, όπου εκτρέφονταν ζώα. Τα Αγγεία που αποκαλύφθηκαν , τα όστρακα, τα κόκκαλα των ζώων που βρέθηκαν στην περιοχή Τρουλιάς, αποτελούν σημαντική μαρτυρία ότι οι πρώτοι αυτοί κάτοικοι ασχολούνταν με την γεωργοκτηνοτροφία.
Κάθε χρόνο και νέες εκπλήξεις επιφυλάσσει η γη της Ταμασσού στους αρχαιολόγους και σε όλους εμάς τους κατοίκους της γης τούτης. Οι ανασκαφές που έγιναν τον Ιούνιο του 2010, οδήγησαν σε νέα συμπεράσματα.
Σύμφωνα πάντα με τον καθηγητή Falconer Κάτω από τα ερείπια της αρχαίας αυτής πολιτείας βρέθηκαν σημάδια μιας πολιτείας τουλάχιστον χιλίων ετών αρχαιότερη της υπό ανασκαφής περιοχής. Ένας κατηφορικός διάδρομος, και πολλά σπασμένα αγγεία, οδήγησαν τον καθηγητή στο συμπέρασμα ότι ο διάδρομος αυτός οδηγούσε στην έξοδο της πόλης, όπου οι πρώτοι αυτοί κάτοικοι χρησιμοποιούσαν την έξοδο αυτή για να εναποθέτουν τα άχρηστα τους. Πού θα πάμε άραγε;
Η ανακάλυψη στην ίδια περιοχή ενός βυζαντινού υδραγωγείου, αποδεικνύει για άλλη μια φορά την συνεχή ύπαρξη κατοίκων στην περιοχή αυτή. Από ότι φάνηκε κατά την διάρκεια των ανασκαφών, οι κάτοικοι της Βυζαντινής περιόδου χρειάστηκε να σπάσουν μέρος των τοίχων του οικισμού αυτού για να κατασκευάσουν το υδραγωγείο. Η απόφαση του καθηγητή Falconer για συνέχιση των ανασκαφών τα επόμενα χρόνια, αποτελεί απόδειξη για την σημασία των ανασκαφών αυτών.
Το τμήμα αρχαιοτήτων σε μια προσπάθεια συντήρησης των βασιλικών τάφων το 1997 έφερε στην επιφάνεια έξι καταπληκτικά αγάλματα. Δύο Σφίγγες και 4 Λιοντάρια. Τα αντικείμενα αυτά έχουν μεταφερθεί στο αρχαιολογικό μουσείο.
Η μεγάλη θρησκευτική παρακαταθήκη του Πολιτικού συνεχίζει να εκπλήττει όλους. Πρόσφατες δειγματοληπτικές ανασκαφές στο Πολιτικό, έφεραν στην επιφάνεια τα ερείπια της πρωτοβυζαντινής εκκλησίας των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού. Η έγγραφος πλάκα που έχει ανευρεθεί δίνει σε όλους μας περισσότερη γνώση αλλά και διάθεση για έρευνα γύρω από τα χριστιανικά δεδομένα του βασιλείου της Ταμασού.
«Ώς δια των ευχών των θεραπευόντων δούλων σου Κοσμά και Δαμιανού ο ταπεινός δούλος σου Επίσκοπος Χαμαίρετος»
Σπηλιές και αρχαία μνημεία είναι διάσπαρτα στην γη της Ταμασσού. Το τμήμα αρχαιοτήτων όμως της Κύπρου, «επενδύει στην Πάφο» για ποιον όμως λόγω; Γιατί άφησαν την Ταμασσό στο έλεος των καιρών;
Θαυμάσιος σταυρόσχημος αρχαίος τάφος στην περιοχή της Ταμασσού ο οποίος Χρησιμοποιόταν μέχρι πρόσφατα σαν μάντρα. Στον χώρο αυτό φιλοξενήθηκαν πολλές φορές αντάρτες του απελευθερωτικού μας αγώνα το 1955-59.
Άραγε έως πού θα φθάσουν οι έρευνες και μέχρι ποιο βαθμό θα συνεχίσουν να μας εκπλήττουν τα μυστικά της Ταμασσού;
Σε μικρή απόσταση στα νοτιοανατολικά του χωριού βρίσκεται και η νεκρόπολη της Ταμασού. Τρία τουλάχιστον νεκροταφεία βρίσκονται στην περιοχή. Ένα της εποχής του χαλκού, ένα των Αρχαϊκών χρόνων και ένα τρίτο των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων. Το νεκροταφείο της εποχής του χαλκού βρίσκεται πιθανότατα, κοντά στο ύψωμα Λαμπερτής στα νοτιοανατολικά του χωριού. Το νεκροταφείο των Αρχαϊκών χρόνων βρίσκεται πιο μακριά, στα βορειοδυτικά του χωριού Πολιτικό, σε μια τοποθεσία, μεταξύ των δύο ποταμών της περιοχής. Το νεκροταφείο των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων βρίσκεται στην πλαγιά νοτιοδυτικά του χωριού Πολιτικό, στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι του Αγίου Μνάσωνα.
Άφθονες και πλούσιες είναι οι αναφορές για την Ταμασό
Ο Όμηρος γράφει πρώτος στην Οδύσσεια (Α,184) για την Ταμασό « Χαλκόν ες Τεμέσην » Με το πλοίο μου στα μέρη αυτά και με συντρόφους ήλθα, τα μέρη αρμενίζοντας προς τους ξενογλωσσίτες της Τεμέσης, με σίδερο , χαλκό από αυτούς να πάρω.
Αδιαμφισβήτητο γεγονός αποτελεί η στήλη του Εσσαρχαδών 673/2 π.χ. βασιλιά των Ασσυρίων. Σε αυτή αναγράφονται δέκα Κύπριοι Βασιλείς που γονατιστοί υποτάχθηκαν και προσέφεραν στον βασιλιά των Ασσυρίων Δώρα. Σε αυτούς αναγράφεται και ο βασιλιάς της Ταμασσού ( Ατμεσού).
Μετά την Ασσυριακή κυριαρχία ακολούθησε η Αιγυπτιακή από το 565 μέχρι το 545 π.Χ.
Ακολούθως τα κυπριακά Βασίλεια περιήλθαν στην Περσική Αυτοκρατορία, η οποία επέτρεπε στα Κυπριακά βασίλεια να έχουν κάποιας μορφής ανεξαρτησία.
Την περίοδο αυτή συναντούμε το όνομα του βασιλιά της Ταμασσού Πασίκυπρου. Όπως αναφέρει ο Στράβωνας ο Πασίκυπρος (4ος π.χ. αιώνας) έκανε άσωτη ζωή και αναγκάστηκε να πουλήσει το βασίλειο της Ταμασσού στον Φοίνικα βασιλιά του Κιτίου Πουμιάθωνα για 50 τάλαντα και να αποσυρθεί στην Αμαθούντα για το υπόλοιπο της ζωής του.
Κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας επί της Κύπρου, οι Ρωμαίοι μετέφεραν Χριστιανούς από την Παλαιστίνη για να εργαστούν στα μεταλλεία της Ταμασσού.
Ο Στράβων, αρχαίος Έλληνας ιστορικός (63π.χ-24μ.Χ) στα Γεωγραφικά του γράφει για την Ταμασσό. Ένθα μέταλλα χαλκού εστίν άφθονα.
Ο Κλαύδιος Γαληνός ( 129-199μ.Χ) ο οποίος επισκέφτηκε την Κύπρο αναφέρει ότι τα μεταλλεία της Ταμασού ήταν σε χρήση κατά την διάρκεια της παρουσίας του στο νησί.
Η Ταμασσός στις αρχές του δεύτερου αιώνα μ.Χ αναφέρεται ως κυπριακή πόλη στον κατάλογο των «θεορωδόκων» για τούς Δελφούς.
Ο Στέφανος Βυζάντιος ιστορικός και γεωγράφος του 5ου-6ου μ.Χ. αιώνα περιγράφει την πόλη της Ταμασσού σας Μεσόγεια, γιατί βρίσκεται στο κέντρο της Κύπρου. Αναφέρετε για τον χαλκό της πόλης με την ονομασία Ταμασίτης. Που προέρχεται από την Ταμασσό. Ακόμα αναφέρεται στον χαλκό και τον κατατάσσει σε εξαιρετικής ποιότητας χαλκό.
Ο Αθηναίος αναφέρει ότι ο Μέγας Αλέξανδρος έδωσε την Ταμασσό στον Πνυταγόρα βασιλιά της Σαλαμίνας γιατί τον βοήθησε κατά την διάρκεια της εκστρατείας του στην Τύρο, με τον δικό του στόλο. Το αίτημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου για κατασκευή πλοίων είχε αντιμετωπισθεί θετικά από τον Πνυταγόρα. Κάνοντας λοιπόν χρήση των πλούσιων δασών της Ταμασσού κατασκεύασε μέρος του στόλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Η Ταμασσός παρέμεινε μέρος του βασιλείου της Σαλαμίνος μέχρι το 311 π.Χ.
Το γεγονός ότι η πόλη δεν ήταν παράλια την απέτρεψε από του να γίνει μια εξαιρετικής σημασίας εμπορική πόλη όπως την Σαλαμίνα. Ο βιομηχανικός χαρακτήρας της πόλης λόγω των μεταλλείων χαλκού και των εργαστηρίων επεξεργασίας του χαλκού, δεν της επέτρεψε να έχει τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα άλλων πόλεων.
Η Ταμασσός κατά την Ελληνιστική περίοδο. Γραφική αναπαράσταση του ανασκαφέα καθηγητή Hans-Gunther Buchholz.
*Η Ταμασσός κατά την Ελληνιστική περίοδο. Γραφική αναπαράσταση του ανασκαφέα καθηγητή Hans-Gunther Buchholz.
* Έρευνα - Συγγραφή Ανδρέας Βοσκαρής
TΑΜΑΣΟΣ 5800 χρονια ζωής ή περισσότερα;
Μήπως γνωρίζατε ότι αυτά τα υπέροχα αρχαία αγγεία και αγαλματίδια που είναι βγαλμένα από την γη της Ταμασσού και Βρίσκονται στο Βρεττανικό Μουσείο είναι μόνο μέρος της κληρονομιάς μας; Aς ενώσουμε τις δυνάμεις μας για να πείσουμε να επιστραφούν στην πατρώα γη. Ας πείσουμε το τμήμα αρχαιοτήτων να αγωνιστεί μαζί μας. Ας πείσουμε το τμήμα χειροτεχνίας να κάνει αντίγραφα για προώθηση και γνωριμία του κόσμου με την Ταμασσό. Παρακαλώ προωθήστε το μήνυμα ας μαζέψουμε χιλιάδες υπογραφές.
http://www.tamassos.org/
* Έρευνα - Συγγραφή Ανδρέας Βοσκαρής
