(…) Οι ασκήσεις που σκοπό είχαν τη διατήρηση και την προαγωγή της υγείας απαντώνται στη βυζαντινή γραμματεία με τους όρους φυσιοθεραπευτικά και γυμναστικά γυμνάσια. Οι τρίψεις, οι μαλάξεις και οι επαλείψεις αναφέρονται ως φυσιοθεραπευτικά γυμνάσια, ενώ μια πλειάδα σωματικών ασκήσεων περιλαμβάνονται στο φάσμα των γυμναστικών γυμνασίων, όπου στο κάθε ένα αναφέρονται ενδείξεις και αντενδείξεις.
Τα γυμναστικά γυμνάσια, τα οποία συστήνονταν για αποκατάσταση και προαγωγή της υγείας, ήταν: Ο περίπατος (βάδην), ο δρόμος (τρέξιμο), η αιώρα (κούνια), η ιππασία, η κρικηλασία (τσέρκι), η νήξις (κολύμβηση), η πάλη, η σκιαμαχία (κινήσεις πυγμής χωρίς αντίπαλο), ο αφαλμός (επί τόπου αναπηδήσεις), ο εξ αλμός (άλμα εν κινήσει), η άσκηση με σφαίρα, η άσκηση σε κώρυκα (πυγμαχικός σάκος), η αλτηριοβολία (άρση αλτήρων) και η οπλομαχία (άσκηση με πλήρη πολεμική εξάρτηση).
Η άσκηση ως μέσο προαγωγής της υγείας αναφέρεται συχνά και στο πλαίσιο της στρατιωτικής εκπαίδευσης, ενώ άσκηση με τη σύγχρονη έννοια υπήρχε μόνο στο στράτευμα.
ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΣΠΑΘΙΩΝ- ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ
(…) Κατά την περίοδο της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ο όρος άθληση είναι ένας όρος ιδιότυπος που περιέχει μια ευρύτητα κινητικών δραστηριοτήτων με διττή σημασία: Ψυχαγωγική και πρακτική. Η ψυχαγωγική μορφή αφορά στην άθληση που σκοπό έχει την αναψυχή, ενώ η πρακτική μορφή της εξυπηρετούσε συγκεκριμένους σκοπούς, όπως τη στρατιωτική εκπαίδευση, τη διατροφή και την υγεία.
Λόγω της αποδοχής της ελληνιστικής Ιατρικής από τους Βυζαντινούς, υιοθετήθηκαν και οι υγιεινές πρακτικές και θεωρίες για την υγεία και την ευεξία του σώματος. Με αυτόν τον τρόπο, πολλές από τις παλαιότερες υγιεινοδιαιτητικές μεθόδους βρήκαν πεδίο εφαρμογής στο Βυζαντινό κράτος.
(…) Ο Μαυρίκιος (Βυζαντινός αυτοκράτορας, 582–602) στο Στρατηγικόν τονίζει την αξία που έχει η άθληση στη διατήρηση της δύναμης και της ευρωστίας του σώματος «…η συνεχής άσκηση ωφελεί πολύ το στρατιώτη…». Προχωρώντας ακόμη περισσότερο, υποστηρίζει ότι «…σε καιρό ειρήνης, το κυνήγι είναι αναγκαίο στους στρατιώτες…» για τη διατήρηση της σωματικής ετοιμότητας και δύναμης.
Κατά το Μελέτιο μοναχό (8ος αιώνας), η υγεία ορίζεται ως ο συνδυασμός της ευεξίας, του κάλλους και της αρτιότητας του σώματος. Στο πλαίσιο της στρατιωτικής εκπαίδευσης, η άθληση θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την υγεία και τη δύναμη του στρατεύματος.
Ο Λέων ο ΣΤ΄ ο Σοφός (886–912) αναφέρει στα Τακτικά ότι η άσκηση προήγαγε την υγεία των στρατιωτών, ενώ ένας ακόμη λόγιος, ο Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197–1272), συσχετίζει την ωφέλεια που έχει η άθληση με την υγεία.
Ο Μάξιμος Πλανούδης (1255–1305) υποστηρίζει ότι η άθληση (ιππασία) προάγει την υγεία και αυξάνει την ευεξία του σώματος.
Μεταγενέστεροι συγγραφείς, όπως ο Ιωσήφ ο Φιλόσοφος (1280–1330), αναγνωρίζουν ότι η φυσική κίνηση έχει άμεση επίπτωση στη βιολογική δραστηριότητα.
H γονυκλισία των μοναχών, μέσα στο πλαίσιο της πνευματικής τους δραστηριότητας, είναι μια αερόβια άσκηση που αποδεδειγμένα προάγει την υγεία και τη μακροβιότητα.
(…) Η πρακτική μορφή της αποκατάστασης των νοσημάτων διατηρήθηκε και εξελίχθηκε στο Βυζάντιο. Στα βυζαντινά ιατρικά κείμενα απαντώνται αυτές οι πρακτικές (υιοθετημένες από την αρχαία Ελλάδα), οι οποίες διακρίνονται σε γυμναστικές και φυσικοθεραπευτικές μεθόδους.
Οι φυσικοθεραπευτικές μέθοδοι περιελάμβαναν τις τρίψεις, τις μαλάξεις και τις επαλείψεις, ενώ ένα ευρύτατο φάσμα σωματικών ασκήσεων χρησιμοποιείτο για τις γυμναστικές.
(…) Τα δεδομένα στην άσκηση παρουσιάζουν μια συνέχεια από την αρχαιοελληνική προς τη βυζαντινή εποχή, με διαφορές οι οποίες σχετίζονται άμεσα με την αντίληψη που είχαν οι βυζαντινοί για το σώμα.
(…) Όπως προέκυψε από τη βιβλιογραφική έρευνα και την ανασκόπηση των κειμένων της εν λόγω περιόδου, στα ιατρικά κείμενα περιγράφονται θεραπευτικές ασκήσεις οι οποίες συνιστώνται για συγκεκριμένα νοσήματα για την αποθεραπεία και την αποκατάστασή τους.
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στη στρατιωτική άσκηση, της οποίας το δευτερογενές όφελος συνίσταται στην υγεία του στρατεύματος, που αποτελεί βασικό μοχλό προστασίας και ευημερίας του κράτους.
Η ωφέλεια της στρατιωτικής άσκησης τονίζεται από τους συγγραφείς και τους ιατρούς, οι οποίοι συστήνουν άσκηση και σε περίοδο ειρήνης, θέλοντας να βελτιώσουν την ετοιμότητα και την ευρωστία του στρατεύματος και να προάγουν την υγεία των στρατιωτών.
(…) Οι ασκήσεις που αναφέρονται για την πρόληψη και την αποκατάσταση των νοσημάτων έχουν έντονο επηρεασμό από την ελληνορωμαϊκή παράδοση, μιας και στα κείμενα αυτής της περιόδου έχει βασιστεί η ιατρική και η βυζαντινή θεραπευτική, τουλάχιστον μέχρι το 10ο αιώνα.
Έτσι, οι ασκήσεις διέπονται από την αρχαιοελληνική λογική, καθώς ακολουθούνται οι επιταγές του Φιλόστρατου, του Ιπποκράτη και του Γαληνού.
Οι μεταγενέστεροι ιατρικοί συγγραφείς αντιγράφουν τα πρωτότυπα κείμενα τα οποία και παρουσιάζουν στις επιτομές τους, αναπαράγοντας τις αρχικές ασκήσεις με τις ενδείξεις και τις αντενδείξεις τους. Ακόμη και οι φυσικοθεραπευτικές μέθοδοι, οι οποίες συμβάλλουν επικουρικά στην αποκατάσταση, βασίζονται σε τέτοιες προγενέστερες γραφές και εφαρμόζονται χωρίς ιδιαίτερες παραλλαγές στη βυζαντινή θεραπευτική.
(…) οι συγγραφείς οι οποίοι συνιστούν τα αθλήματα ως γυμνάσια προαγωγής της υγείας και της αποκατάστασης έχουν ως βασική βιβλιογραφική αναφορά τα συγγράμματα του Ορειβάσιου, ο οποίος στηρίχθηκε βιβλιογραφικά στο Γαληνό, ο οποίος με τη σειρά του είχε ασπαστεί και αποδεχθεί τον Ιπποκράτη.
Πολλά από αυτά τα αγωνίσματα που αναφέρονται ως προαγωγοί υγείας αναφέρονται και από το Φιλόστρατο.
Η αρχαιοελληνική συνέχεια είναι ομαλή και πλήρως αποδεκτή από τους βυζαντινούς ιατρούς.
ΤΕΛΟΣ
Είναι από εκτεταμένα αποσπάσματα της εξαιρετικής εργασίας των κυρίων Ν. Σταυρακάκη & Ε. Αλμπανίδη (Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 2015, 32(1):96-101), με τίτλο “Η θεραπευτική χρήση της άθλησης κατά τη βυζαντινή περίοδο“
Έρευνα-Αποδελτίωση: Αναστάσιος Φιλόπονος στό ://novoscriptorium.com/
