Φως σε ένα μυστήριο αιώνων έρχεται να ρίξει μια ομάδα μελετητών από το Univercity College του Λονδίνου, στην οποία συμμετέχουν και δύο Ελληνες επιστήμονες, η αρχαιομεταλλουργός Μυρτώ Γεωργακοπούλου και ο φυσικός Άρης Δακανάλης.
Τα ευρήματά τους είναι αποκαλυπτικά και επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις σχετικά με τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, ένα εξαιρετικό αντικείμενο που έχει μπερδέψει ιστορικούς και επιστήμονες για περισσότερα από 120 χρόνια.
Ο Μηχανισμός, ο οποίος φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, θεωρείται από πολλούς ως ο πρώτος γνωστός αναλογικός υπολογιστής στον κόσμο και είναι το πιο πολύπλοκο δείγμα μηχανικής που έχει βρεθεί από τον αρχαίο κόσμο.
Το συναρπαστικό στη νέα αφήγηση είναι ότι οι επιστήμονες πλησιάζουν όλο και περισσότερο στην ιδέα ότι ο μεγάλος εφευρέτης της αρχαιότητας, Αρχιμήδης, βρίσκεται πίσω από τον σχεδιασμό του πολύπλοκου αυτού μηχανισμού.
Το ξεκίνημα της σύγχρονης ιστορίας του Μηχανισμού των Αντικυθήρων
Το 1900 ο δύτης Ηλίας Σταδιάτης του 1900, ντυμένος με χάλκινο και ορειχάλκινο κράνος και βαριά πάνινη στολή, βγήκε από τη θάλασσα τρέμοντας από φόβο και μουρμουρίζοντας για έναν «σωρό από νεκρούς γυμνούς ανθρώπους». Ήταν ανάμεσα σε μια ομάδα Ελλήνων δυτών από τη Σύμη που αναζητούσαν φυσικά σφουγγάρια. Είχαν προφυλαχθεί από μια σφοδρή καταιγίδα κοντά στο μικροσκοπικό νησί των Αντικυθήρων. Όταν η καταιγίδα υποχώρησε, βούτηξαν για σφουγγάρια και έπεσαν σε ένα ναυάγιο γεμάτο ελληνικούς θησαυρούς – το πιο σημαντικό ναυάγιο από τον αρχαίο κόσμο που είχε βρεθεί μέχρι τότε. Οι «νεκροί γυμνοί άνθρωποι» ήταν μαρμάρινα γλυπτά σκορπισμένα στον πυθμένα της θάλασσας, μαζί με πολλά άλλα αντικείμενα.
Ένα αντικείμενο που ανακτήθηκε από την τοποθεσία, αρχικά διέφυγε της προσοχής εν μέσω πιο συναρπαστικών ευρημάτων. Μήνες αργότερα, ωστόσο, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, το κομμάτι έσπασε, αποκαλύπτοντας χάλκινους τροχούς ακριβείας σε μέγεθος νομισμάτων. Σύμφωνα με την ιστορική γνώση της εποχής, τέτοια γρανάζια δεν θα έπρεπε να έχουν εμφανιστεί στην αρχαία Ελλάδα, ή οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, παρά πολλούς αιώνες μετά το ναυάγιο. Το εύρημα προκάλεσε τεράστια διαμάχη.
Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών η αρχική μάζα χωρίστηκε σε 82 θραύσματα, αφήνοντας ένα εξαιρετικά δύσκολο παζλ για τους ερευνητές. Η συσκευή φαίνεται να είναι μια προσαρμοσμένη αστρονομική μηχανή υπολογισμού τεράστιας πολυπλοκότητας. Σήμερα έχουμε μια κατανόηση ορισμένων από τις λειτουργίες του, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν άλυτα μυστήρια. Γνωρίζουμε ότι είναι τουλάχιστον τόσο παλιό όσο το ναυάγιο στο οποίο βρέθηκε, το οποίο χρονολογείται μεταξύ 60 και 70 π.Χ., αλλά άλλα στοιχεία δείχνουν ότι μπορεί να είχε κατασκευαστεί γύρω στο 200 π.Χ.
Δημιουργός ο Αρχιμήδης: Μύθος ή αλήθεια;
Το συμπέρασμα περί εμπλοκής του Αρχιμήδη, έστω και με επιφυλάξεις, καθώς δεν υφίστανται χειροπιαστά αποδεικτικά στοιχεία, προκύπτει, μεταξύ πολλών άλλων, από τις εργασίες της ομάδας ερευνητών του Univercity College του Λονδίνου, που δημοσιεύει στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Scientific American» τα πιο πρόσφατα ευρήματά της.
Η ομάδα του UCL, με επικεφαλής τον μαθηματικό Τόνι Φριθ, έχει καταφέρει να αναπαραστήσει το μεγαλύτερο τμήμα του εσωτερικού αυτής της πανάρχαιας μηχανής αστρονομικών υπολογισμών, η οποία χρονολογείται μεταξύ 4ου και 1ου π.Χ. αιώνα.
Αν όμως ευσταθεί ότι αυτός που εμπνεύστηκε και ουσιαστικά τον εφηύρε ήταν ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος, τότε το πιθανό διάστημα κατασκευής του Μηχανισμού περιορίζεται αρκετά, εφόσον ο Αρχιμήδης έζησε από το 287 έως το 212 π.Χ. Φυσικά, είναι πολύ πιθανό ο Μηχανισμός να είναι μεταγενέστερο αντίγραφο και όχι το αρχιμήδειο πρωτότυπο. Στην αρχαιότητα τα μπρούντζινα αντικείμενα ανακυκλώνονταν, καθώς ο χαλκός ήταν το πλέον εύχρηστο μέταλλο.
Ενδέχεται λοιπόν η αρχική εφεύρεση να μετατράπηκε σε οικιακά σκεύη, εξαρτήματα όπλων κλπ. Πέραν των δυνατοτήτων του ως προς την πρόγνωση των φάσεων της Σελήνης και τις σχετικές κινήσεις της πεντάδας των τότε γνωστών πλανητών, πέρα από τη μηχανολογική ευφυΐα που χρησιμοποιήθηκε στη σχεδίασή του, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων εντυπωσιάζει τους ερευνητές γι’ αυτό που οι ίδιοι χαρακτηρίζουν «μηχανική κομψότητα».
Αναφέρονται στον σχεδόν μαγικό τρόπο με τον οποίο ο εφευρέτης του κατόρθωσε να δημιουργήσει έναν αναλογικό υπολογιστή ακριβείας εφαρμόζοντας τις απλούστερες δυνατές λύσεις σε καθένα από τα δεκάδες επιμέρους ζητήματα που έπρεπε να διευθετηθούν.
Και, ταυτόχρονα, ο ρηξικέλευθος αυτός εφευρέτης ήταν αναγκασμένος να συμμορφωθεί με δύο θεμελιώδεις περιορισμούς: α) Την ευχρηστία του μηχανισμού από οποιονδήποτε κοινό άνθρωπο, χωρίς να προαπαιτούνται γνώσεις Μαθηματικών ή Αστρονομίας. β) Το επίπεδο των επιστημονικών γνώσεων και της τεχνολογίας στην αρχαιότητα.
Ένα όργανο με πολλά γρανάζια
Στη γραφική αναπαράσταση που παρουσιάζει το «Scientific American» αξιοποιώντας τα τελευταία δεδομένα από την έρευνα της ομάδας του UCL, φαίνεται ότι η καρδιά του Μηχανισμού των Αντικυθήρων συντίθεται από 69 γρανάζια, ποικίλου μεγέθους και διαφορετικών τύπων. Μόνο τα 35 από αυτά διακρίνονται στο αυθεντικό αρχαιολογικό εύρημα μέσα από τις τρισδιάστατες ακτινοσκοπήσεις στις οποίες έχει υποβληθεί κατά καιρούς. Οι επιστήμονες χρειάστηκε να φανταστούν την ύπαρξη και τη λειτουργία των υπολοίπων 34 γραναζιών, καθώς από τον βυθό της θάλασσας κοντά στα Αντικύθηρα ανασύρθηκε μόνο το 1/3 του μηχανισμού.
Ακόμη και αυτό όμως είναι κατακερματισμένο σε 82 διαφορετικά θραύσματα, γεγονός που καταδεικνύει πόσο δύσκολο είναι το εγχείρημα της ανάλυσης και της κατανόησης του πώς κατασκευάστηκε, πώς λειτουργούσε και ποιον σκοπό εξυπηρετούσε το μυστηριώδες αντικείμενο που βαφτίστηκε Μηχανισμός των Αντικυθήρων.
Ο Βρετανός καθηγητής Μαθηματικών Τόνι Φριθ τον περιεργάζεται για πάνω από 20 χρόνια και έχει συμβάλει προσωπικά στην αποκάλυψη ορισμένων από τα κρίσιμης σημασίας μυστικά του. Υπό τη δική του διεύθυνση η ερευνητική ομάδα του UCL κατέληξε στο να κατασκευάσει το πιο εξελιγμένο μοντέλο του από την ανακάλυψή του έως σήμερα, προσπαθώντας να αναπαραστήσει πειστικά το πώς θα πρέπει να το είχαν κατασκευάσει οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες
.
Οδηγίες χρήσης
Η θεωρία ότι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα όργανο αποτύπωσης του Σύμπαντος που έχει κέντρο του τη Γη έχει διατυπωθεί ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Φυσικά τώρα γνωρίζουμε ότι το καθ’ ημάς Σύμπαν έχει ως κέντρο τον Ήλιο. Ο πλανήτης μας όμως ήταν στην αρχαιότητα ο «κόσμος», το όριο έως εκεί όπου έφτανε το μάτι και η γνώση που είχε συσσωρευτεί, με πρωτοπόρους τους Βαβυλωνίους, γύρω από τα λεγόμενα «μετέωρα», δηλαδή τα ουράνια φαινόμενα. Το κλειδί στον προσδιορισμό της πραγματικής χρησιμότητάς του Μηχανισμού ήταν η πίσω όψη του, η οποία σήμερα θεωρείται πως έχει αποκρυπτογραφηθεί πλήρως. Περιελάμβανε δύο κύκλους ενδείξεων, αλλά και ένα εγχάρακτο «εγχειρίδιο χρήσης».
Το μεγάλο στοίχημα για τους ερευνητές είναι το πώς θα ανασυνθέσουν το σύνολο του Μηχανισμού κατά τρόπο που να ανταποκρίνεται στις οδηγίες του κατασκευαστή προς τον χρήστη – ή, πιο σχηματικά, το πώς συνδυάζονταν πρακτικά οι δύο όψεις του οργάνου, η πρόσθια και η οπίσθια, ώστε να παραγάγουν προβλέψεις, π.χ., για τις εκλείψεις της Σελήνης και του Ηλιου, την ημερομηνία διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων και γενικώς όλων των γεγονότων που, σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες, εξαρτώταν από τα αστέρια.
Όπως αποδεικνύεται όμως, υπήρξε κάποιος που κατάφερε να κλείσει έναν ολόκληρο κόσμο μέσα σε ένα μικρό ξύλινο κουτί, στριμώχνοντας μέσα του έναν λαβύρινθο από μεταλλικούς οδοντωτούς τροχούς, πλάκες, άξονες και ράβδους, το οποίο μπορούσε να κάνει το Σύμπαν λιγότερο απρόβλεπτο και εχθρικό για τους Έλληνες πριν από 2.000 χρόνια.
Όπως αναφέρει ο Τόνι Φριθ στο επιστημονικό του άρθρο, δεν έχουμε φτάσει στην πλήρη αποκρυπτογράφηση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Η συγκεκριμένη έρευνα είναι μια σημαντική πρόοδος, αλλά υπάρχουν ακόμα μυστήρια που πρέπει να λυθούν. Η ερευνητική ομάδα του UCL Antikythera δεν είναι βέβαιη ότι η ανακατασκευή είναι απολύτως σωστή λόγω της τεράστιας απώλειας στοιχείων. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, μπορεί τώρα να φανεί πιο καθαρά από ποτέ τι πολύπλοκο και υψηλής σύλληψης επίτευγμα αντιπροσωπεύει αυτό το αντικείμενο.
/hellasjournal.com/ με Πληροφορίες από scientificamerican.com
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ©
