Ο τζόγος στην Αρχαία Ελλάδα. Τα κυβεία, η οστρακίνδα, το τάβλιον, οι ορτυγοκοπίες και η πόκα! Σε Ιερό της Αθηνάς στην Ιερά Οδό σύχναζαν οι …κυβευτές
Η καθημερινότητα των αρχαίων Ελλήνων περιελάβανε και τον τζόγο με τον οποίο οι πρόγονοί μας ήταν παθιασμένοι.
Στα κυβεία ή κυβευτήρια, δηλαδή τις μπαρμπουτιέρες, χάνονταν περιουσίες στα ζάρια, που παίζονταν σε χώρους που σήμερα θα τους λέγαμε κακόφημους.
Το Ιερό της Αθηνάς Σκιράδος στην Ιερά Οδό ήταν ένα από τα πιο γνωστά σημεία συνάντησης για τους κυβευτές.
Τα ζάρια ανακαλύφθηκαν σύμφωνα με την παράδοση από τον ομηρικό ήρωα Παλαμήδη, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Τροίας.
Ο Παλαμήδης σε ζάρι
Στον Παλαμήδη αποδίδεται και το παιχνίδι του διαγραμμισμού, δηλαδή της ντάμας.
Το μπαρμπούτι ήταν δημοφιλές και στηνόταν εύκολα πάνω σε μια κουβέρτα, ενώ οποιοσδήποτε μπορούσε να κουβαλάει τρία ζάρια χωρίς να γίνεται αντιληπτός.
Οι παίκτες προσπαθούσαν να πετύχουν τη «ριξιά της Αφροδίτης» και να αποφύγουν τη «ριξιά του σκύλου», με την οποία έχαναν τα λεφτά τους.
Τα ζάρια δεν τα έριχναν ποτέ με το χέρι, αλλά μέσα από ένα αγγείο, το κήθιον. Για κάθε περίπτωση πάντως, οι κυβευτές είχαν και τους προστάτες θεούς, τον Ερμή και τον Πάνα.
Υπήρχαν και διάφορες ονομασίες για τις ζαριές, τις οποίες παραθέτει ο Πολυδεύκης. Οι καλές ζαριές (ευκυβείν) και οι κακές (δυσκυβείν).
H καλύτερη ζαριά 3Χ6, ονομαζόταν «μίδας» ή «Αφροδίτη» , άλλες ονομάζονταν «ευδαίμων», «αντίτευχος» (εχθρός) , «δάκνων», «Λάκωνες», «Αργείος» κλπ.
Μερικές άλλες ονομασίες ταυτίζονταν με τις καλές ζαριές όπως «κύων» ή «χίος» για τον άσσο, «κώος» για το έξι κλπ.
Τα παιδιά έπαιζαν και αυτά τυχερά παιχνίδια με ζάρια. Ο «Αστραγαλισμός» παιζόταν με κύβους ή «κόττα», δηλαδή αστράγαλοι (κότσια) μικρών μηρυκαστικών.
Τοποθετούσαν μέσα σε κύκλο τα κότσια και τα χτυπούσαν από κάποια απόσταση. Όσα έβγαζαν με το χτύπημα έξω από τον κύκλο, τόσα κέρδιζαν.
Το ίδιο παιχνίδι, όπως και το παιχνίδι «μονά-ζυγά», παιζόταν με ξηρούς καρπούς, αμύγδαλα και καρύδια.
Όταν υπήρχαν στοιχήματα μετατρεπόταν αυτομάτως σε τυχερό παιχνίδι.
Ο τζόγος καταγράφεται από τη μινωική εποχή.
Σε ανασκαφές που έγιναν στο ανάκτορο της Ζάκρου, βρέθηκαν δώδεκα πλακίδια από φαγεντιανή, που πάνω τους είχαν επαναλαμβανόμενους γραπτούς χαρακτήρες, μόνο από τη μία όψη.
Οι μελετητές υποστηρίζουν πως μπορούμε να μιλάμε για ένα παιχνίδι παρόμοιο με την πόκα.
Πάθος υπήρχε φυσικά και για τους αγώνες ζώων.
Οι κοκορομαχίες, οι αγώνες ορτυκιών (ορτυγοκοπία) και των σκύλων, συγκέντρωναν πολλά στοιχήματα.
Οι ιδιοκτήτες τους εκπαίδευαν τα ζώα καθαρά για αυτόν τον σκοπό, δίνοντάς τους σκόρδο και κρεμμύδι και δένοντας στα πίσω νύχια των πετεινών μεταλλικά πλήκτρα, ώστε να προκαλούν θανάσιμα τραύματα.
Ένα άλλο αρχαιοελληνικό παιχνίδι, η τηλία, έφθασε ως τις μέρες μας ως τάβλι.
Στη ρωμαϊκή εποχή έγινε το παιχνίδι των «12 γραμμών», ή τάμπουλα και στο Βυζάντιο ονομάστηκε τάβλιον.
ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΤΑΒΛΙΟΝ
Ο αυτοκράτορας Ζήνων αγαπούσε το τάβλι. Σ’ ένα παιχνίδι που ήταν σίγουρος ότι θα κέρδιζε, η τελευταία ζαριά που έφερε είχε σαν αποτέλεσμα να το χάσει. Ο αυτοκράτορας στεναχωρήθηκε σε τέτοιο σημείο που έγραψε ένα επίγραμμα όπου περιέγραφε αναλυτικά πόσο άτυχος ήταν στο τάβλι.
Το ποίημα του Ζήνωνα σώθηκε γιατί περίπου επτά δεκαετίες μετά τη συγγραφή του, ο Αγαθίας ο Σχολαστικός, ποιητής και λόγιος, το συμπεριέλαβε σε μία συλλογή του με επιγράμματα που είχε γράψει ο ίδιος ή είχε βρει από άλλους. Πρόκειται για το «Επίγραμμα Αγαθία 482».- φωτ:mixanitouxronou.gr
Η οστρακίνδα, το σημερινό κορόνα – γράμματα, παιζόταν με ένα όστρακο στην αρχαία Ελλάδα και στη ρωμαϊκή εποχή με νόμισμα.
Για περίπου 1400 χρόνια κανένας δεν μπορούσε να καταλάβει από το επίγραμμα αυτό πως παιζόταν το «αρχαίο» τάβλι. Το 19ο αιώνα ο Γάλλος αξιωματικός και ιστορικός Louis Becq de Fouquières που είχε γράψει ένα βιβλίο για την Ασπασία διάβασε τα επιγράμματα του Αγαθία, όταν έπεσε πάνω σε αυτό του Ζήνωνα για το τάβλι. Αφού το μελέτησε, και μάζεψε και όσες άλλες καταγραφές για το παιχνίδι σε άλλες αρχαίες φιλολογικές πηγές, ο Becq de Fouquières μπόρεσε να ανακατασκευάσει το παιχνίδι, στο οποίο αρχικά είχε δώσει το όνομα «Το παιχνίδι των Δώδεκα Γραμμών». Πρόκειται για το τάβλι που γνωρίζουμε σήμερα και οι κανόνες του είναι ίδιοι ακριβώς με αυτούς που περιγράφει ο Ζήνων.
Στη Ρώμη όταν τα τυχερά παιχνίδια εξελίχθηκαν σε κοινωνική μάστιγα, ελήφθησαν αυστηρά μέτρα για τον περιορισμό τους, προφανώς χωρίς εντυπωσιακό αποτέλεσμα.
11 αιών, μεσαιωνικό χειρόγραφο παίζουν τάβλι
Στο Βυζάντιο, τα περισσότερα αρχαιοελληνικά παιχνίδια προσωρινά χάθηκαν, αλλά τα ζάρια τα έριχναν με μανία ο Λέων Φωκάς, αδελφός του Νικηφόρου Φωκά, ο Ρωμανός Β’, γιος του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου και ο Κωνσταντίνος Η’.
Η πιο ιστορική ζαριά στο τάβλι
Όμως ποια ήταν η ζαριά που έφερε ο Ζήνων και είχε σαν αποτέλεσμα να χάσει ένα παιχνίδι που είχε σίγουρη τη νίκη;
Η αναπαράσταση της κρίσιμης ζαριάς που στοίχισε στον Ζήνωνα τη νίκη στο τάβλι
Το 480 μ.Χ. περίπου, ο αυτοκράτορας έπαιζε τάβλι με κάποιο φίλο του, το όνομα του οποίου δεν αναφέρει στο επίγραμμα. Ο Ζήνων, είχε τα λευκά πούλια και ο φίλος του τα μαύρα. Όπως εξελίχθηκε το παιχνίδι, ο αυτοκράτορας είχε μια στοίβα από επτά πούλια, τρεις στοίβες από δύο πούλια και δύο πούλια που ήταν μόνα τους. Αυτά κινδύνευαν να τα βγάλει ο αντίπαλος εκτός παιχνιδιού αν τα έπιανε με τα δικά του πούλια.Ήταν η σειρά του Ζήνωνα να ρίξει τα ζάρια. Την εποχή εκείνη, το τάβλι παιζόταν με τρία ζάρια. Ο Ζήνων έφερε 2, 5 και 6. Η ζαριά αυτή οδήγησε σε ήττα τον αυτοκράτορα αφού έτσι όπως ήταν τα πούλια του οι μόνες κινήσεις που μπορούσε να κάνει, με βάση τους κανόνες του παιχνιδιού, ήταν να σπάσει τις τρεις στοίβες που η καθεμιά είχε από δύο πούλια. Έτσι εξέθεσε σε κίνδυνο τα περισσότερα πούλια του. Στην επόμενη ζαριά του, ο αντίπαλος του Ζήνωνα τα “έπιασε” με αποτέλεσμα να χάσει το παιχνίδι.
Ο Ζήνων ήταν από τους πιο άτυχους βυζαντινούς αυτοκράτορες. Στα 16 χρόνια που βασίλεψε δεν υπήρξε σχεδόν κανένα έτος που να μην γινόταν στην αυτοκρατορία πόλεμοι και εξεγέρσεις. Τα τελευταία συνήθως υποκινούνταν από την πεθερά του Ζήνωνα, τη Βηρίνα, που τον μισούσε.
Όμως, μαζί με όλα αυτά ο Ζήνων είχε να αντιμετωπίσει εξωτερικούς πολέμους, επιδρομές βαρβάρων, εμφύλιες διαμάχες για τα θρησκευτικά ζητήματα μεταξύ χριστιανών διαφορετικών δογμάτων, λιμούς, λοιμούς, φυσικές καταστροφές κτλ.Επιπλέον, έτυχε να είναι αυτοκράτορας το 476 μ.Χ. στο κοσμοϊστορικό γεγονός της κατάλυσης της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Ζήνων δεν μπορούσε να κάνει τίποτα άλλο από το να αναγνωρίσει το γεγονός και να αποδεχτεί τον Οστρογότθο στρατηγό Οδόακρο ως «Βασιλιά της Ιταλίας», καταλύοντας μία παράδοση πολλών αιώνων.
Όσον αφορά τα οικογενειακά του, ούτε και εκεί ο Ζήνων στάθηκε ιδιαίτερα τυχερός. Εκτός από την πεθερά του σχεδόν όλοι οι συγγενείς του, τον πολέμησαν. Είναι αλήθεια ότι η γυναίκα του, η Αριάδνη, παρά την εχθρότητα των δικών της στάθηκε δίπλα στον Ζήνωνα σε όλες τις δυσκολίες που αντιμετώπισε. Όμως, το μοναδικό παιδί που απέκτησαν πέθανε μόλις έξι ετών. Και τα πραγματικά του προβλήματα βρήκαν κάποια σχετική ηρεμία όταν αποφάσισε να εξοντώσει την πεθερά του.
ΚΕΙΜΕΝΑ ://www.mixanitouxronou.gr/
ΦΩΤ -ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Αρχαία Ελλάδα και τζόγος: Όταν οι πρόγονοί μας έπαιζαν το μέλλον τους σε μία ζαριά
Τα τυχερά παιχνίδια έχουν τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα με Θεούς και θνητούς να ρισκάρουν τα πάντα.
Ο τζόγος και ο Έλληνας έχουν μία ιδιαίτερη σχέση. Οι Έλληνες αγαπάμε τον στοιχηματισμό, το ρίσκο, το παιχνίδι, την αδρεναλίνη. Πώς θα σου φαινόταν όμως αν μάθαινες ότι αυτό το «μικρόβιο» το έχουμε κολλήσει από τους προγόνους μας; Γιατί σύμφωνα με τα όσα ισχυρίζονται αρχαιολόγοι, στην αρχαία Ελλάδα τον τιμούσαμε τον τζόγο.
Οι καταβολές
Κείμενα από τους σημαντικότερους συγγραφείς και ποιητές, όπως ο Όμηρος, αναφέρονται στον τζόγο. Στην πραγματικότητα αρκετά κείμενα από τους εξέχοντας φιλοσόφους της εποχής τόνιζαν την επίδραση που είχε ο τζόγος στην κοινωνία τους. Φαίνεται ότι σε όλη την ιστορία, οι άνθρωποι είχαν ανάμεικτα συναισθήματα απέναντι στον τζόγο και πάντα τους γοήτευε το άγνωστο. Μάλιστα αν αναλογιστούμε την επίδραση που έχει ο τζόγος στην Ελλάδα σήμερα (αλλά και παγκοσμίως), μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι η πλειοψηφία του κοινού εξακολουθεί να είναι υπέρ της.
Θεοί της Τύχης
Δεν ήταν μόνο οι θνητοί του αρχαίου ελληνικού κόσμου λάτρεις του τζόγου. Οι Θεοί υποτίθεται ότι ήταν οπαδοί της μιας ζαριάς. Οι θρύλοι λένε ότι τα τρία αδέρφια, ο Δίας, ο Ποσειδώνας και ο Άδης, έπαιξαν στα ζάρια το μοίρασμα του σύμπαντος. Ο Δίας κατέληξε στους ουρανούς, ο Ποσειδώνας στις θάλασσες και ο Άδης στον κάτω κόσμο. Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν τον Ερμή ως τον αγγελιοφόρο των Θεών και ως οδηγό στον κάτω κόσμο, ήταν επίσης ο Έλληνας Θεός του τζόγου. Άλλοι Θεοί που ευνοούν την καλή τύχη είναι ο Πλούτος, που θεωρείται ο Θεός της αφθονίας και του πλούτου και η Τύχη, η οποία ήταν η θεά της καλής τύχης και της ευημερίας.
Η Αρχαία Ελλάδα εκτός από τη δημοκρατία, «γέννησε» και το ποδόσφαιρο
Τα παιχνίδια της αρχαίας Ελλάδας
Οι αρχαίοι Έλληνας είχαν ποικιλία στο ρεπερτόριο των τυχερών παιχνιδιών, τόσο με ζάρια όσο και χωρίς. Έπαιζαν ορισμένα παιχνίδια που εξακολουθούμε να βλέπουμε σήμερα, συμπεριλαμβανομένων των «Κορόνα ή Γράμματα» (παίζονταν με κοχύλια και όχι με κέρματα) και «Pitch and Toss» (ένα παιχνίδι όπου οι παίκτες πετούν κέρματα σ’ έναν τοίχο και κερδίζει το νόμισμα του παίκτη που προσγειώνεται πιο κοντά στον τοίχο. Ένα από τα πιο απλά παιχνίδια της εποχής ονομαζόταν Par Impar Ludere. Ήταν ένα παιχνίδι μαντεψιάς, όπου ένας παίκτης κρατούσε πολλά αντικείμενα στο ένα χέρι και ο άλλος έπρεπε να μαντέψει αν ο συνολικός αριθμός των αντικειμένων ήταν μονός ή ζυγός. Οι Αρχαίοι Έλληνες στοιχημάτιζαν ακόμη και στο αποτέλεσμα των Ολυμπιακών Αγώνων, μιας από τις πρώτες μορφές αθλητικών στοιχημάτων.
Ενώ πολλοί άνθρωποι σκέφτονται τον τζόγο ως μια σχετικά σύγχρονη εφεύρεση, αυτή η σκέψη είναι λανθασμένη. Η εμμονή μας με τα παιχνίδια είναι καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας. Και ενώ τα παιχνίδια έχουν εξελιχθεί, η αγάπη μας γι’ αυτά παρέμεινε ίδια. ΠΗΓΗ ΕΚ ΤΟΥ Ratpack.gr
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
