H “ανασκαφή” στα σωθικά του μεγαλύτερου αρχαιολογικού μουσείου της χώρας ήταν αρκετή για να κάνει την ανατροπή: να αποδείξει ότι ο πλέον εντυπωσιακός και ένας από τους μεγαλύτερους και τελειότερους μυκηναϊκούς θολωτούς τάφους, εκείνος του Ατρέα στις Μυκήνες, όχι απλώς δεν ήταν άδειος, αλλά και μόνο τα ίχνη από τα κτερίσματα του που σώθηκαν και εν πολλοίς παραμένουν άγνωστα, είναι αρκετά για να αποδείξουν πως το περίφημο μνημείο ήταν χαρακτηριστικό των πολύχρυσων Μυκηνών που περιγράφει ο Όμηρος.
Κι ένα μικρό τμήμα εξ αυτών - καμωμένο από κόκκινο λακωνικό μάρμαρο, αλλά με χαραγμένες πάνω του πολλές σελίδες διαφορετικών αιώνων Ιστορίας - αναδύεται από την αφάνεια και υπόσχεται να διηγηθεί την περιπέτεια του χάρη στην επιτυχημένη δράση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου “Αθέατο Μουσείο” που προβάλλει επιλεγμένες αρχαιότητες από τον κόσμο των αποθηκών.
Όλα ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 2020 στα υπόγεια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Εκεί όπου μια ομάδα αρχαιολόγων του μουσείο ανακάλυψε ένα σύνολο από μερικές εκατοντάδες ξεχασμένα αντικείμενα και το χειρόγραφο ημερολόγιο του αρχαιολόγου Παναγιώτη Σταματάκη. Του επιστήμονα που όχι μόνο εντόπισε το 1878 μέσα στο μνημείο που για αιώνες χρησιμοποιούνταν από βοσκούς, υπολείμματα οστών ζώων, ίχνη από ειδώλια, αγγεία, κοσμήματα (κυρίως χάντρες) και φύλλα χρυσού, αλλά το ταυτοποίησε ως ταφικό καθώς τόσο ο Παυσανίας όσο και ο Ερρίκος Σλίμαν, το είχαν χαρακτηρίσει ως θησαυρό (θησαυροφυλάκιο).
“Πράγματι το συγκεκριμένο σύνολο παρέμενε για 130 χρόνια ως επί το πλείστον άγνωστο στις αποθήκες του μουσείου”, λέει στα “ΝΕΑ” ο αρχαιολόγος του ΕΑΜ και υπεύθυνος της μελέτης των αντικειμένων, Κώστας Πασχαλίδης. “Κάποια από τα αντικείμενα του συνόλου ενσωματώθηκαν στην αποκατάσταση των ημικιόνων του μνημείου, που παρουσιάζονται στην αίθουσα 4. Τα περισσότερα όμως, φυλάσσονταν στις αποθήκες χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή τους”, συνεχίζει ο αρχαιολόγος.
Και εξηγεί ότι ανάμεσα τους δεν βρίσκονταν μόνο αρχαιότητες που χρονολογούνται περί το 1350-1300 π.Χ. αλλά και οστά ζώων από θυσίες που τελέστηκαν τον 5ο αι. μ.Χ. και ενώ είχαν απαγορευτεί τέτοιου είδους τελετουργίες συνέπεια της επικράτησης του Χριστιανισμού. Υλικό το οποίο τώρα μελετάται για πρώτη φορά αναλυτικά ώστε οι αρχαιολόγοι του μουσείου να προχωρήσουν σε μια μεγάλη επιστημονική δημοσίευση.
Ο τάφος του Ατρέα στο διάβα των αιώνων δεν είχε μόνον συλληθεί ως προς το περιεχόμενο του. Τμήματα του αρχιτεκτονικού διακόσμου του είχαν λεηλατηθεί από τον Έλγιν (1802) και από τον γιο του Αλή Πασά, Βελή (1810) και κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο. Ορισμένα άλλα εκλάπησαν από ευρωπαίους περιηγητές και βρίσκονται σε μουσεία της Καρλσρούης και του Μονάχου.
Ένα θραύσμα επιστυλίου από την πρόσοψη του μνημείου, όμως, με ανάγλυφα φυτικά μοτίβα και περίεργα γκραφίτι βρισκόταν ανάμεσα στον “άγνωστο” θησαυρό των αποθηκών. Και είναι αυτό που παρουσιάζεται μαζί με δύο ακόμη θραύσματα (μέρη των οποίων βρίσκονται στα μουσεία της Γερμανίας) και σελίδες από το ημερολόγιο της ανασκαφής του Σταματάκη.
Το επιστύλιο από κοκκινωπό μάρμαρο φαίνεται πως είχε περισυλλέξει από τα χώματα του μνημείου 63 χρόνια πριν από την Επανάσταση (1758) ένας παπάς. Στα πέταλα του αριστερού ημιρόδακα είχε χαράξει τη φράση “"1758 ήρθα εγό ω Παππάν…”το όνομά του, πιθανόν (Παπανικόλας ή Παπανδρέας;) μαζί με έξι ακόμη (Μαρία, Μαριγώ, Ελένη, Παναγιώτης, Γεράσιμος, Αναστασ….). “Να ήταν τα μέλη της οικογένειας του; Να ήταν μια παράκληση υπέρ υγείας;” είναι μερικές από τις εκδοχές που θέτουν οι αρχαιολόγοι.
Κι εκεί, στο ιερό της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στο Χαρβάτι (παλιά ονομασία των Μυκηνών) το εντόπισε ο Σταματάκης, πρόσεξε τα χαράγματα και το μετέφερε στην Αθήνα μαζί με τα υπόλοιπα ευρήματα του, όπου έμενε ως τώρα.
ΙΝFO
Τα τμήματα του διακόσμου του Θησαυρού του Ατρέα θα εκτίθενται στην “Αίθουσα του Βωμού” έως τις 8 Μαΐου. Προγραμματισμένες παρουσιάσεις στις 15 και19/3, 2, 5, 19, 23/4 και 7/5 στις 13.00
Από την Mary Adamopoulou FB......με Πηγή: TA NEA National Archaeological Museum / Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Kostas Paschalidis
Ο Παναγιώτης Αντ. Σταματάκης, (Βαρβίτσα Λακωνίας 18;;–19 Μαρτίου 1885, Αθήνα), ήταν Έλληνας, αυτοδίδακτος αρχαιολόγος του 19ου αιώνα και σύμβουλος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας (1885).
Βίος
Ο Παναγιώτης Σταματάκης γεννήθηκε στη Βαρβίτσα της Λακωνίας, αλλά προς το παρόν είναι άγνωστο το πότε ακριβώς. Ήταν αυτοδίδακτος αρχαιολόγος, ο οποίος σύμφωνα με την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία «με τη δραστηριότητά του, τη μεθοδικότητα και την ακρίβεια της εργασίας του έδωσε επιστημονική ποιότητα στο έργο του».[3] O Σταματάκης, πέθανε στις 19 Μαρτίου 1885 πάσχοντας από χρόνια ελονοσία. Σύμφωνα με δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής εκείνης είχε προσβληθεί από την ασθένεια αυτή κατά τη διάρκεια των ανασκαφών της Χαιρώνειας.
Σταδιοδρομία - δραστηριότητες
Προσλήφθηκε ως βοηθός του γενικού εφόρου των Αρχαιοτήτων τον Ιανουάριο του 1866 «ίνα καταγράψη μετ’ αυτού τας εν ταις ιδιωτικαίς οικίαις αρχαιότητας»[3] και ορκίστηκε στις 15 Ιουλίου 1866. Με πρόταση της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αποσπάσθηκε το 1871 στην υπηρεσία της, ως περιοδεύων έφορος, ενώ στις 3 Μαρτίου 1875 προάγεται σε έφορο και στις 7 Σεπτεμβρίου 1884 σε γενικό έφορο. Ως υπάλληλος της Εταιρείας «έδειξε μεγάλη δραστηριότητα και οι ενέργειές του είχαν εξαιρετικά αποτελέσματα ως προς τη διάσωση και φύλαξη των αρχαίων».[3]
Αρχαιολογικές έρευνες
Ο Παναγιώτης Σταματάκης πραγματοποίησε πολλές ανασκαφές σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, όπως την Αττική (μυκηναϊκός τάφος στα Σπάτα, Προπύλαια της Ακρόπολης Αθηνών), την Βοιωτία (1879-1880 στη Χαιρώνεια, Θεσπιές), την Φθιώτιδα, την Πελοπόννησο (θολωτός τάφος στην Πρόσυμνα, κοντά στο Ηραίον Άργους), την Δήλο και τους Δελφούς. Το 1876 παρακολούθησε τις ανασκαφές του Ερρίκου Σλήμαν στις Μυκήνες, ως αντιπρόσωπος της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και ένα χρόνο αργότερα, το 1877 ο Σταματάκης ανακάλυψε τον έκτο τάφο του πρώτου ταφικού κύκλου,[4] της ανασκαφής του οποίου τάφου, σύμφωνα με την ε.Α.Α.Ε., σώζεται «υποδειγματική περιγραφή».[3]
O Σταματάκης, άγνωστος εντελώς ως σήμερα, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Βασίλειο Πετράκο, «υπήρξε εκείνος που εξασφάλισε την επιστημονική υπόσταση της άτακτης ανασκαφής του Σλήμαν. Εκείνος είχε τη γενική επίβλεψη και εποπτεία της, συγκέντρωνε τα ευρήματα και συνέτασσε τους αναγκαίους καταλόγους πάνω στους οποίους βασίζεται σήμερα η μελέτη των ευρημάτων του πρώτου ταφικού κύκλου των Μυκηνών».[4] Ο Παναγιώτης Σταματάκης ήταν αυτός ο οποίος μαζί με τον γενικό έφορο Αρχαιοτήτων Παναγιώτη Ευστρατιάδη αποτέλεσαν την «άλλη πλευρά», απέναντι στον Ερρίκο Σλήμαν.[5] Σύμφωνα επίσης με την αρχαιολόγο Ντόρα Βασιλικού, στο έργο της «Το χρονικό της ανασκαφής των Μυκηνών 1870-1878», πλάι στον Ερρίκο Σλήμαν υπήρξε, ως σήμερα αφανής, και ένας Έλληνας συντελεστής της ανασκαφής, με διοικητική και επιστημονική αρμοδιότητα, καθώς «ὑπῆρχε καθ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς ἀνασκαφῆς, ὁ ῎Εφορος τῆς ῾Εταιρείας Παναγιώτης ᾽Αντ. Σταματάκης, ἕνας ἀπὸ τοὺς πλέον μεθοδικούς, εὐσυνείδητους καὶ ἰδεολόγους ῞Ελληνες ἀρχαιολόγους τῆς ῾Ελλάδος. ῾Ο Παναγιώτης Σταματάκης εἶχε ἐξ ἀρχῆς τὴν ἐποπτεία τῆς ἀνασκαφῆς καὶ τὴν εὐθύνη τῆς νομικῆς καὶ ἐπιστημονικῆς ἐξασφαλίσεως τῶν ἀποτελεσμάτων τῆς ἀνασκαφῆς, τῆς καταγραφῆς καὶ κατάταξης τῶν εὑρημάτων καὶ τῆς διάσωσης ὅλων τῶν στοιχείων ποὺ κάνουν μιὰν ἀνασκαφὴ ἀξιόπιστη».[6][7]
Συνεισφορά στην ίδρυση αρχαιολογικών συλλογών & μουσείων
Σημαντική είναι η δράση του Π. Σταματάκη στη Βοιωτία, όπου σχημάτισε τις πρώτες συλλογές στη Θήβα, Χαιρώνεια, Τανάγρα, στην Πελοπόννησο όπου ανέσκαψε εκτός άλλων τον θολωτό τάφο κοντά στο Ηραίο και στην Αττική, όπου ερεύνησε τον μυκηναϊκό τάφο των Σπάτων.
Το 1875 συνέβαλε στην ίδρυση του Αρχαιολογικού Μουσείου της Σπάρτης και αργότερα στην ίδρυση των μουσείων της Χαιρώνειας και της Τανάγρας.
Τάφος
Ο Παναγιώτης Σταματάκης ετάφη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Την στήλη του τάφου του είχε σχεδιάσει ο Γερμανός αρχιτέκτονας, Βίλελμ Ντέρπφελντ (Wilhelm Dörpfeld). O τάφος, παρά τις ενέργειες της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, οι οποίες έγιναν προς τον δήμο των Αθηναίων διαλύθηκε επειδή δεν υπήρχαν απόγονοι του Σταματάκη, ώστε να τους παραχωρηθεί.[3]
Εργογραφία
Στην εργογραφία του Σταματάκη περιλαμβάνονται πρωτότυπες ανασκαφικές έρευνες. Χρόνια πριν από τον θάνατό του ετοίμαζε για δημοσίευση τα ημερολόγια των ανασκαφών του στις Μυκήνες, τη Χαιρώνεια, την Τανάγρα, τα Σπάτα και τις Θεσπιές.
"Επιγραφαί Τανάγρας και Δελφών", Εφημερίς Αρχαιολογική, Αθήνα 1883, σ. 158–166.
"Έκθεσις περί των εν Βοιωτία έργων εν έτει 1882", Πρακτικά της εν Aθήναις Aρχαιολογικής Eταιρείας. Αθήνα 1883, σ. 63–74.
Πηγές
Το άρθρο με τίτλο: "Σταματάκης Παναγιώτης", από την ιστοσελίδα www.archetai.gr της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Το άρθρο του Βασίλειου X. Πετράκου με τίτλο: Αρχαιολογικές έρευνες στις Μυκήνες, 08/08/2003, εφημερίδα Η Καθημερινή.
Ντόρα Βασιλικού, "Το χρονικό της ανασκαφής των Μυκηνών 1870-1878", έκδοση: Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, αρ. 274, Αθήνα 2011, ISBN 978-960-8145-87-0.
Παραπομπές - σημειώσεις
1-www.archetai.gr/images/persons/Panagiotis_Stamatakis.pdf. Ανακτήθηκε στις 17 Μαΐου 2020.
2-www.archetai.gr/site/content.php?artid=1364. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Απριλίου 2016.
3-Σταματάκης Παναγιώτης Αρχειοθετήθηκε 2016-04-08 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα www.archetai.gr της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.
4-Πηγή: Το άρθρο του Βασίλειου X. Πετράκου με τίτλο: Αρχαιολογικές έρευνες στις Μυκήνες, 08/08/2003, εφημερίδα Η Καθημερινή.
-Ερρίκος Σλήμαν: Δύστροπος, αλαζόνας, κυκλοθυμικός, 06/02/2012, στην ιστοσελίδα: www.archaiologia.gr του περιοδικού Αρχαιολογία.
6-«Ντόρα Βασιλικού, Το χρονικό της ανασκαφής των Μυκηνών 1870-1878». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Μαρτίου 2015. Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2016.
7-Ντόρα Βασιλικού, "Το χρονικό της ανασκαφής των Μυκηνών 1870-1878", έκδοση: Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, αρ. 274, Αθήνα 2011, ISBN 978-960-8145-87-0.
