«Μέγιστε Κούρε χαίρε μοι,
Κρόνιε, παγκρατές γάνους»
Γράφει ο ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ ┼ 10 Απριλίου 2011
Δύσκολα μπορεί να αμφιβάλει κάποιος πως έχουμε να κάνουμε με ένα λατρευτικό κείμενο, που όπως το ίδιο αναφέρει ρητά, αναπέμπεται από τους λατρευτές σε μια κορυφαία στιγμή της λατρείας, όπως είναι η επιφάνεια-φανέρωση της ίδιας της θεότητας, προς την οποία και απευθύνεται αυτός ο Υμνος.
Μένει ωστόσο το ερώτημα, ποιός μπορεί να είναι ο Μέγιστος Κούρος, που επικαλείται.
Η κυρίαρχη θεότητα στην Ανακτορική περίοδο της Κρήτης, την περίοδο δηλαδή απ’ όπου κατάγεται χρονικά ο Ύμνος, όπως επισημαίνουν οι αρχαιολόγοι, ανασκαφείς, που τον έφεραν στο φως, είναι γυναικεία, και είναι η «Μεγάλη Μητέρα Θεά».
Κεραμικό ειδώλιο που απεικονίζει τη Μεγάλη Μητέρα Θεά
Γεγονός είναι όμως ότι στην Κνωσό λατρεύονται και άλλες θεότητες, μεταξύ των οποίων και μια (τουλάχιστον) ανδρική θεότητα, με το όνομα Βέλχανος, και πρόκειται για μια χθόνια, βλαστική θεότητα.
Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία, διαβάζοντας προσεκτικά το κείμενο του ύμνου ότι και ο Μέγιστος Κούρος μοιάζει να είναι μια βλαστική θεότητα, τη στιγμή που οι λατρευτές του, τον επικαλούνται για να κάνει να καρπίσουν τα σπαρτά και να είναι καλή η σοδειά τους.
Είναι ταυτόχρονα και μια χθόνια θεότητα, μια και ρητά από το κείμενο του ύμνου δηλώνεται η φανέρωσή της στη γη, εκεί στη Δίκτη, όπως κάθε χρόνο.
Συνεπώς, ο Βέλχανος της Κνωσού με τον Μέγιστο Κούρο του ύμνου, έχουν τουλάχιστον αυτά τα δυο κοινά σημεία. Είναι δηλαδή και χθόνιες και βλαστικές θεότητες.
Στο κείμενο του ύμνου γίνεται σαφές ότι ο Μέγιστος Κούρος δεν είναι η υπέρτατη θεότητα, αφού, παρόντος και του Κούρου («αμφι βωμόν ευερκή», «αείδομεν τεόν»), υμνωδείται η ύψιστη θεότητα.
Με τη λέξη «τεόν», χωρίς άλλη επισήμανση, όπως θα δήλωνε ένα άρθρο για παράδειγμα μπροστά από το ουσιαστικό, δεν γνωρίζουμε αν η υπέρτατη αυτή θεότητα προς την οποία αναπέμπουν τον ύμνο τους οι λατρευτές, είναι αντρική ή γυναικεία. Η έκφραση «τον τεόν», σε άλλους ύμνους, που έχουν και αυτοί μια προϊστορική καταγωγή, είναι το ίδιο σχεδόν συνηθισμένη με την έκφραση «την τεόν».
Το ίδιο το κείμενο, ωστόσο, μας δηλώνει ότι αυτός ο Μέγιστος Κούρος είναι γιος του Κρόνου (Κρόνιε). Μόνο που ο Κρόνος, κάθε άλλο παρά βλαστικός θεός είναι.
Μια πιθανή εκδοχή είναι, ο Υμνος αυτός σε μια παλαιότερη εποχή από αυτή που χρονολογείται το συγκεκριμένο κείμενο, να απευθυνόταν στη Μεγάλη Μητέρα Θεά. Και όταν πια η Μεγάλη Μητέρα Θεά έπαψε να είναι η κυρίαρχη θεότητα, έπαψε και ο Υμνος να αναφέρεται σ’ αυτήν, και έκτοτε να αναφέρεται στην εκάστοτε νέα ύψιστη θεότητα, που ερχόταν στο προσκήνιο.
Αλλωστε, το κείμενο αυτό κάνει σαφές και φανερό από την ανακάλυψή του, ότι έχει μεταγραφεί από κάποιο προγενέστερο.
Το περιεχόμενο, η ουσία του Υμνου, και οι λόγοι για τους οποίους οι λατρευτές επικαλούνται αυτή την Θεότητα, θα ταίριαζαν πάντως, περισσότερο στη Μεγάλη Μητέρα Θεά, παρά στον Κρόνο, καθώς οι λατρευτές αυτοί από τα αιτήματά τους και μόνο φαίνεται ότι προσφεύγουν σε μια θεότητα της φύσης, από την οποία περιμένουν τα αγαθά, που απαριθμούν.
Εν πάσει περιπτώσει, αυτό που ενδιαφέρει είναι ότι ο Μεγάλος Κούρος είναι διαφορετικός από την ύψιστη θεότητα της εποχής του.
Ο Ύμνος επικαλείται το Μεγάλο Γιο (Μέγιστε Κούρε) της θεότητας. Τον γιο του Κρόνου (Κρόνιε). Κυρίαρχη θεότητα, συνεπώς, σε αυτή τη χρονική περίοδο που χρησιμοποιείται αυτό το κείμενο, είναι ο Κρόνος.
Αν κάνουμε όμως τη σκέψη ότι, το όνομα Κρόνος, δεν είναι άλλο από αυτή καθαρά την έννοια του Χρόνου, τότε είμαστε μπροστά στην αποκάλυψη και της ίδιας της κυρίαρχης θεότητας, δηλαδή του φυσικού κύκλου που κάνει ο ήλιος, (τη διαδρομή ενός ηλιακού χρόνου), που στη διάρκειά του η φύση γεννά, καρπίζει, και φθίνει, για να ξαναρχίσει τον ίδιο ακριβώς κύκλο ξανά και ξανά.
Θα ήταν άλλωστε πολύ φυσιολογικό, και φυσιοκρατικό, ένα πέρασμα από την Μητριαρχική, σεληνιακή, θεότητα, (Μεγάλη Μητέρα θεά-Φύση), σε ένα διάδοχο Πατριαρχικό, ηλιακό θεό (Κρόνο-Χρόνο). Σε μια τέτοια περίπτωση, το ουσιαστικό νόημα του Ύμνου διατηρείται στο ακέραιο.
Όπως και να έχουν τα πράγματα, ο «Μέγιστος Κούρος» είναι ο «απεσταλμένος» του Θεού. Κάτι αντίστοιχο περίπου με τον Χριστό.
Ο απεσταλμένος της ύψιστης θεότητας είναι κατά κάποιο τρόπο και ο «μεσολαβητής» ανάμεσα στη θεότητα και τους ανθρώπους. Αυτό το «μοντέλο» άλλωστε, ισχύει και στις κατοπινές θρησκείες. Και δεν είναι δύσκολο να μπει κάποιος στον πειρασμό να μιλήσει ακόμη και για ...αντιγραφές.
Φαίνεται ότι και οι θεοί «κοπιάρονται», όπως και οι λατρείες. Αυτός ο Υμνος, από τις συγκυρίες που αποκαλύπτονται με την ανακάλυψή του, μας δίνει εν πολλοίς, να το καταλάβουμε.
Η χθόνια, βλαστική θεότητα του Βέλχανου, φαίνεται ότι μετασχηματίζεται σιγά-σιγά και δίνει τη θέση της σε μια άλλη θεότητα που ακούει στο όνομα Διόνυσος Ζαγρέας (Κρηταγενής Δίας-Διόνυσος). Είναι και αυτός ένας χθόνιος-βλαστικός θεός, που διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά του προκατόχου του.
Με αυτόν τον Διόνυσο Ζαγρέα, ο Μέγιστος Κουρος του Ύμνου, μοιάζει να έχει ορισμένα κοινά στοιχεία, που μαρτυρούνται ή έστω, ανιχνεύονται και από κατοπινά ευρήματα.
Σαν μια πρώτη μαρτυρία θα επικαλεστώ τον γνωστό μύθο του Διόνυσου και της Αριάδνης στη Νάξο.
Ο Θησέας σκοτώνει τον Μινώταυρο, με τη βοήθεια της Αριάδνης (παράσταση σε αγγείο)Στην α' πλευρά του αγγείου αποδίδεται σε μετόπη το γνωστό θέμα του Θησέα με τον Μινώταυρο. Ο Θησέας πιάνει με το αριστερό χέρι το κέρατο του Μινώταυρου, ενώ με το δεξί βυθίζει το ξίφος του στα πλευρά του. Ο Μινώταυρος έχει λυγίσει το ένα του γόνατο και με το αριστερό χέρι κρατά πέτρα. Πίσω του μια νέα με δόρυ. Πίσω από τον Μινώταυρο δύο νέες η μία από τις οποίες κρατά δόρυ.
Ο μύθος αυτός λέει ότι ο Θησέας αφού σκοτώνει τον Μινώταυρο του Λαβυρίνθου, παίρνει μαζί του την Αριάδνη που τον βοήθησε, αλλά περνώντας από τη Νάξο την εγκαταλείπει.
Είναι ένας μύθος με πολλούς κώδικες, που εξηγεί, πιστεύω, την αλλαγή της λατρείας στην Κρήτη και το πέρασμα από τη Φεγγαρολατρεία της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, σε ένα Ηλιολατρικό σύστημα. Η θεά γίνεται θεός, με όσα μπορεί να σημαίνει αυτή η αλλαγή.
Η παρουσία του Θησέα δηλώνει την κάθοδο (εισβολή;) των Μυκηναίων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε την καταγωγή του Θησέα από την πλευρά της μητέρας του, της Αίθρας, που είναι μια Μυκηναία Ιέρεια Φεγγαροθεάς.
Όπως δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και το ό,τι ο Θησέας μυθογραφείται ως ο εξολοθρευτής των απανταχού φεγγαλολατρικών Ιερειών, από τον Κρητικό Λαβύρινθο, μέχρι και τις Αμαζόνες.
Η κάθοδος του Θησέα στην Κρήτη και όσα κωδικοποιεί ο μύθος του με τον Μινώταυρο, είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο, που έχει να κάνει με όσα «μυστηριώδη» έγιναν στην Κρήτη εκεί γύρω στον 15ο π.Χ. αιώνα, με τη μεγάλη καταστροφή και την εισβολή των Μυκηναίων.
«Διόνυσος και Αριάδνη», στη Νάξο. Να δούμε όμως τι συμβαίνει στη Νάξο με την Αριάδνη που έχει εγκαταληφθεί από τον Θησέα, και τον Διόνυσο που τη συναντά και την παντρεύεται.
Ο μύθος περιγράφει στην προκειμένη περίπτωση, με σαφήνεια, έναν «Ιερό Γάμο». Ο χθόνιος-επιφάνειος θεός (Διόνυσος) κάνει γυναίκα του την «αγνή κόρη-παρθένα», όπως δηλώνει το ίδιο της το όνομα (Αριάδνη).
Φαίνεται ότι η Νάξος είναι ένα από τα τελευταία καταφύγια ενός μέρους έστω, της λατρείας, που καταλύει με βίαιο τρόπο ο Θησέας (και ό,τι συμβολίζει αυτός ο μυθικός ήρωας), στον Κρητικό Λαβύρινθο.
Το υποδηλώνει και η λατρεία του Διόνυσου στη Νάξο. Ο Ναός του στα Υρια πιθανολογεί την ύπαρξη της λειτουργίας Ιερού από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια, ενώ ο ίδιος ο Ναός, και στις τρεις φάσεις της ανοικοδόμησής του, από τις αρχές κι όλας του 8ου π.Χ. αιώνα, είναι ένα τελεστήριο μυστηρίων.
Και αξίζει εδώ να αναρωτηθεί κανείς, πόσο συγγενεύουν τα Διονυσιακά (οργιαστικά) μυστήρια, με τα Μυστήρια του Κρητικού Λαβυρίνθου.
Η Νάξος κρύβει όμως και ένα ακόμη «μυστικό». Το όνομα του πιο ψηλού βουνού της είναι «Ζας», (δηλαδή Ζευς-Δίας-Ζαγρέας).
Ένα τρίτο στοιχείο, πάλι από τη Νάξο, είναι ο τεράστιος Κούρος που έχει μείνει μισοτελειωμένος σε ένα αρχαίο λατομείο, στο χωριό Απόλλωνας, στη βόρεια ακτή του νησιού.
Ο τεράστιος αρχαϊκός Κούρος στο λατομείο της Νάξου.
Πρόκειται για ένα αρχαϊκό Κούρο, που το μέγεθός του ξεπερνά τα 10 μέτρα και το πρόσωπό του δηλώνει από μόνο του τον γενειοφόρο θεό Διόνυσο.
Το άγαλμα, παρ’ ότι είναι μισολαξεμένο μέσα στο αρχαίο νταμάρι, δείχνει την άκαμπτη στάση που έχει το σώμα, κοιτάζει μπροστά, και τα πόδια πατούν στέρεα.
Είναι ένα μοναδικό υπερμέγεθες άγαλμα, που παραπέμπει σε αντίστοιχα αγάλματα της Φαραωνικής Αιγύπτου.
Από την άλλη, βλέποντας κανείς αυτό τον Διόνυσο, δεν μπορεί παρά να παραδεχτεί ότι είναι πράγματι ένας Μέγιστος Κούρος, έστω και με μια διάθεση λογοπαίγνιου.
Το κεφάλι του Κούρου στη Νάξο φανερώνει Διόνυσο
Θα επικαλεστώ ακόμη ένα συγκριτικό στοιχείο, αυτή τη φορά από τη Δήλο, και το στοιχείο αυτό έχει μια καταπληκτική συγγένεια με το κείμενο του Ύμνου.
Αξίζει, πιστεύω να υπογραμμιστεί ότι η Δήλος είναι ο επόμενος σταθμός του Θησέα, μετά την εγκατάλειψη της Αριάδνης στη Νάξο, και ο τελευταίος, πριν από την επιστροφή του στην Αθήνα.
Αξίζει ακόμη να επισημανθεί ότι στη Δήλο ο Θησέας χορεύει με τις «Υπερβόρειες Παρθένες», τον «Γέρανο», έναν κυκλικό χορό, όπως δείχνουν οι αποτυπώσεις του σε αγγεία που έχουν έρθει στο φως ανασκαφικά (Αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου).
Η Δήλος είναι επίσης ένας τόπος σταθμός για το πέρασμα από τη Φαγγαρολατρεία (Άρτεμη) στη λατρεία του ήλιου (Απόλλωνας).
Στον Κύνθο, εκεί που ο Ομηρικός Ύμνος στον Απόλλωνα, τοποθετεί τη γέννηση της Άρτεμης, έχουν εντοπισθεί Μινωικά ίχνη.
Το ιερό του Δήλιου Απόλλωνα με το όρος Κύνθος στο βάθος.
Στη Δήλο λατρεύεται και ο Διόνυσος (Στοιβάδιο). Το στοιχείο που θέλω να επικαλεστώ είναι μια επιγραφή που δεν σώζεται ολόκληρη. Ωστόσο εκείνο το κομμάτι της που μπόρεσα να φωτογραφίσω είναι, πιστεύω ένα ενδιαφέρον στοιχείο.
Το κείμενο της επιγραφής που διασώζεται είναι: ΘΟΡΕΥΟΝΤΟΣ ΝΥΣΙΟΥ.
Η αναθηματική επιγραφή στη Δήλο
Η λέξη «θόρε» του Ύμνου, αντικρύζει επακριβώς τη μία από τις δυο λέξεις (ΘΟΡΕΥΟΝΤΟΣ) της επιγραφής. Και για να μη μένει καμμιά αμφιβολία ποιος Θορεύει, η επιγραφή δηλώνει καθαρά ότι αυτός δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον ΝΥΣΙΟ, δηλαδή τον θεό Διόνυσο!
Αυτός που αφιέρωσε αυτή την αναθηματική επιγραφή στο θεό Διόνυσο στη Δήλο, μας λέει ότι αυτός ο θεός, ο Διόνυσος, κάνει αυτό ακριβώς, που οι λατρευτές του Ύμνου καλούν και τον Μέγιστο Κουρο να κάνει: ΘΟΡΕ.......Πηγή http://zervonikolakis.lastros.net/
ΜΕΓΑΛΗ ΜΗΤΕΡΑ...[Μέρος Δ΄]
Η Μεγάλη Μητέρα
Η γυναίκα που με τον έρωτά της μεταμόρφωσε σε ημίθεο το άνθρωπο-ζώο Ενκιντού, λατρεύεται από τους ανθρώπους εδώ και τουλάχιστον 30.000 χρόνια.
Στα κείμενα των σαρκοφάγων η επωδός 15 αρχίζει ως εξής: «Ω εσύ του οποίου γεννήτορας είναι ο Ταύρος». Ο μεταφραστής του κειμένου σε σημείωσή του μας πληροφορεί ότι: πιθανώς Ταύρος αποκαλείται ο Όσιρης, τον οποίον ο γιός του Ώρος καλείται να σώσει. Η ονομασία Ταύρος αποτελεί τίτλο των θεών και μάλιστα εξαιρετικά τιμητικό.
Ο Άμμων-Ρα, σαν υπέρτατος θεός είναι “αυτοπάτωρ, απάτωρ,” γέννησε δηλαδή τον εαυτό του, γέννησε αλλά δεν γεννήθηκε και τα σχετικά τα γνωστά που αποδίδονται σε κάθε ανώτατο θεό. Ο Ύμνος στον Άμμωνα-Ρα, από τον πάπυρο Boulaq, ο οποίος βρίσκεται στο μουσείο του Καΐρου και χρονολογείται στον 16ο – 14ο αι. π.Χ. τον υμνεί, ως εξής:
Χαίρε, Άμμων-Ρα, Κύριε των θρόνων των δυο χωρών, ιθύνοντα επί Του Καρνάκ,
Ο Ταύρος Της Μητέρας Του,
Κυβερνάει στα Λιβάδια Του.
Ο υπέροχος ταύρος της εννεάδας, ο αρχηγός των θεών. (i)
Εξ’ αυτού το όνομά σου είναι Άμμων.
Ο Ταύρος της Μάνας του,
Δημιουργός όλης της ανθρωπότητας.
(x)(67/367)
Η φράση Ο Ταύρος της Μάνας του αποτελεί τίτλο ανωτερότητας για τους θεούς ο οποίος ήταν γνωστός στους Έλληνες ως ‘Καμήφις’, από το αιγυπτιακό ‘Κα-μουτ-εφ’
Δεν νοείται πατρότητα οποιασδήποτε μορφής χωρίς συνουσία. Στο κεφάλαιο 17 της Βίβλου των Νεκρών απαντάται το παρακάτω εδάφιο:
Ποιος λοιπόν είναι αυτός; Ο Όσιρις είναι. Ειπωμένο αλλιώς: Ρα είναι το όνομά του, ο φαλλός είναι του Ρα όταν αυτός συνουσιάστηκε με τον εαυτό του.
( Βίβλος των Νεκρών,Κεφ.17, plate 7, γρ.24)
Στην επωδό 420 ο κριθείς που δικαιώθηκε κατά την Κρίση φέρεται να λέει ότι έχει εισέλθει στο διάδρομο με τους κίονες προκειμένου να δει τον θεό, τον Κύριο των θεών, τον οποίο αφού προσφωνεί με δυο ακόμη τιμητικά επίθετα, τον αποκαλεί:
Ο Ταύρος ο οποίος συνουσιάζεται με ωραίες κυρίες.
(Bull who copulates with fair ladies)(71/68)
O Wallis Budge παραθέτει στο βιβλίο του "Egyptian Religion" το κεφάλαιο 110 της Βίβλου των Νεκρών όπως βρίσκεται γραμμένο στον πάπυρο του Anhai. O τίτλος του κεφαλαίου περιέχει, μεταξύ άλλων, μερικές γνωστές αναφορές των οποίων όμως τώρα ενδιαφέρει η εξέλιξη:
Το κεφάλαιο για να πάει και να βγει* από τον ‘ Κάτω Κόσμο’,
... για να έχει δύναμη εκεί, για να γίνει ένας akh εκεί,
για να θερίζει εκεί, για να τρώει εκεί, για να πίνει εκεί,
για να κάνει ερωτική πράξη εκεί, και για να κάνει όλα όσα
ακόμα και σαν άνθρωπος κάνει πάνω στη γη.(58/215)
* and of coming forth from the underworld. Πρόκειται για λανθασμένη μετάφραση. Κανένας δεν ζητάει να βγει από το Neter-khert. Στον πάπυρο του Άνι διαβάζουμε: Να μπει και να προχωρήσει.
Στο κυρίως κείμενο ο κρινόμενος προσεύχεται και λέει:
.
Είθε να οργώνω εκεί, είθε να θερίζω εκεί,
είθε να μάxομαι εκεί, είθε να κάνω έρωτα εκεί,
είθε οι λέξεις μου να έχουν ισχύ εκεί.
Όταν πλέον θεωρείται ότι οι προσευχές εισακούσθηκαν και έχει αρχίσει να περνάει τα διάφορα τμήματα των Ηλυσίων Πεδίων, όπου το Qenqentet είναι ένα από αυτά, τότε:
Ω Qenqentet, μπήκα σε σένα, και έχω δει τον Όσιρη [τον
πατέρα μου] και έριξα το βλέμμα μου πάνω στη μητέρα μου,
και έχω κάνει ερωτική πράξη.
O W.Budge ο οποίος εδώ μεταφράζει μεταχειριζόμενος το ρήμα make love, χρησιμοποιούσε το ρήμα “fornicate,” ‘μοιχεύομαι,’ στην μετάφραση της Αρνητικής Εξομολόγησης (όπου ο κρινόμενος διαβεβαίωνει τους Κριτές: "Δεν έκανα έρωτα") μη θεωρώντας αμάρτημα την φυσιολογική και νόμιμη ερωτική πράξη. Ο λόγος όμως που γίνεται στα κείμενα για το θέμα αυτό αναφέρεται αποκλειστικά στον χωρίς ενοχές έρωτα, ο οποίος όμως απαγορεύεται επί ποινή θανάτου σε όσους δεν φέρουν τον τίτλο του ‘Ταύρου’. Για τον λόγο αυτό ο κριθείς και δικαιωθείς αναφέρει ότι έγινε ταύρος σε ένα άλλο τμήμα των Ηλυσίων Πεδίων, το Smam:
… και υπάρχει η αγαλλίαση της καρδιάς του ταύρου,
και των ουράνιων υπάρξεων* και της ομάδας των θεών.
Είμαι ο θεός που είναι ο ταύρος. ο Κύριος των θεών.
* Υπάρχουν διάφορες εκφράσεις που μπορεί να μεταφράζονται ως ‘ουράνιες υπάρξεις,’ μια από αυτές είναι ‘ουράνια γελάδια’ η οποία απλά σημαίνει ‘θεοί.’
Ο θεός που φέρει τον τίτλο του Ταύρου είναι πράγματι ένας ανώτερος θεός, ο Κύριος των θεών όπως αποκαλείται στο απόσπασμα, επειδή είναι αγνότερος των άλλων θεών. Θυμηθείτε την περίπτωση του Ώρου ο οποίος κατηγορήθηκε για ανεπαρκή αγνότητα. Δεν θα του επιτρεπόταν να λειτουργήσει σαν Ταύρος αν με την Κρίση δεν επιβεβαιωνόταν η αγνότητά του.
Το ερώτημα που προκύπτει, βεβαίως, είναι γιατί υπήρχαν υποψίες για θεούς όχι απόλυτα αγνούς; Η απάντηση βρίσκεται σε όσα καυχιέται παραπάνω ο κριθείς άνθρωπος, ο οποίος διατείνεται ότι μετά την επιτυχή Κρίση του έγινε ο Κύριος των θεών. Ο άνθρωπος αυτός, ο οποίος χρειάστηκε να κριθεί για να αποφασιστεί αν μοιάζει αρκετά στους θεούς (στην Παλαιά Διαθήκη ο Θεός αποφάσισε να κάνει τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν (Γεν. 1:26) αλλά τελικά μόνο κατ’ εικόνα Θεού εποίησεν αυτόν [Γε. 1:27]) έχει πατέρα κάποιον θεό Ταύρο αλλά δεν έχει θεά μητέρα. Η μητέρα του είναι κάποια από τις ωραίες κυρίες με τις οποίες συνουσιάζονταν οι Ταύροι.
Σύμφωνα με το επικό ποίημα ‘Ατραχάσις’ όταν οι θεοί αποφάσισαν να δημιουργήσουν το ανθρώπινο γένος κάλεσαν την θεά Νίντου:
Εσύ είσαι η μητέρα-μήτρα,
Εκείνη που δημιουργεί τους ανθρώπους.
….
[ . . .της φίλη]σαν τα πόδια,
[Λέγοντας: «Δημιουργό των ανθρώπων]
σε αποκαλούμε·
[Η Κυρία των θεών θα είναι το όνομά σου!»
[Πήγανε] στο Σπίτι της Μοίρας,
[Ο Νιν]ίνγκου Έα (και) η σοφή Μάμα.
[Δεκατέσσερις μητέρες]-μήτρες συγκεντρώθηκαν.
Η θεά, η οποία αποκαλείται Μητέρα-μήτρα η ίδια, προκειμένου να δημιουργήσει ανθρώπους πρέπει να πάει σε συγκεκριμένο χώρο, στο Σπίτι της Μοίρας, και να συγκεντρώσει έναν αριθμό από κοινές, ανώνυμες, Μητέρες-μήτρες. Πράγματι, οι δεκατέσσερις αυτές Μητέρες-μήτρες παρήγαγαν δεκατέσσερα παιδιά. Εφτά κορίτσια και εφτά αγόρια.
Σε μια προσευχή που απευθύνει η βασίλισσα των Χετταίων, Pudu-hepas, προς την θεά του Ήλιου για την σωτηρία της ζωής του συζύγου της, Hattusilis, λέει μεταξύ άλλων τα κάτωθι:
Παραχώρησέ μου ότι σου [ζητώ]. Δώσε ζωή στον [Hattusilis τον δού]λο σου. Μέσω [των Καλών Γυναικών] (και) των Μητέρων–θεαίνων. (67/393)
Ο Hattusilis είναι άρρωστος και η γυναίκα του προσεύχεται στην θεά του Ήλιου (όπως απαιτεί η θρησκεία) και της ζητάει να μεσολαβήσει στις Καλές Γυναίκες, τις Μητέρες-μήτρες, για να δώσουν ζωή στον άντρα της (όπως απαιτεί η μακρόχρονη παράδοση). Πηγή της ζωής δεν είναι η θεά, αλλά οι Καλές Γυναίκες .
Τον Heimdall, τον γιο του μεγάλου θεού των Βορείων, Όντιν, τον γέννησαν ταυτοχρόνως εννέα γιγάντισσες.
Αυτές οι Καλές Γυναίκες, οι Μητέρες-θεές ή Μητέρες-μήτρες αναφέρονται στα κείμενα των σαρκοφάγων ως Γυναίκες-θεές’.
Περιγραφή των θεϊκών γυναικών βρίσκουμε στα κείμενα των πυραμίδων. Επειδή δε ο πατέρας ονομάζεται Ταύρος, η μητέρα αναφέρεται ως Άγρια Αγελάδα, τόσο στα κείμενα της σφηνοειδούς γραφής όσο και στα αιγυπτιακά:
...Είναι μητέρα μου η Μεγάλη Άγρια Αγελάδα, με τα μακριά φτερά (Όχι φτερούγες. Φτερά του Μαάτ που δίνονταν στον επιτυχόντα κατά την δοκιμασία της Κρίσης και φορούνταν στο κεφάλι), με το λαμπερό κεφαλομάντηλο και τα κρεμαστά στήθια που με σήκωσε πάνω στον ουρανό, που δεν με άφησε πάνω στη γη, εκεί μεταξύ των θεών που έχουν τη δύναμη.(Ρήση 582 §1566)
Τα κρεμαστά στήθη και το κεφαλομάντηλο δεν λείπουν ούτε όταν παρουσιάζουν την Μάνα με μορφή ερπετού.
Ω Βασιλιά, δεν έχεις γήινο πατέρα που θα μπορούσε να σε σπείρει, δεν έχεις γήινη μητέρα που θα μπορούσε να σε γεννήσει· μητέρα σου είναι η Μεγάλη Άγρια Αγελάδα που κατοικεί στην Nekheb, με το άσπρο κεφαλομάντηλο, τα μακριά μαλλιά και τα κρεμαστά στήθη, σε θηλάζει και δεν σε απογαλακτίζει.
(Ρήση 675 §2002-3) 87/289)
Παραλλαγή από την Ρήση 703:
Ω Βασιλιά, το Ka [σου] είναι ισχυρό [ … ] δεν έχεις γήινο πατέρα και δεν έχεις γήινη μητέρα, γιατί αυτή η μητέρα η δική σου είναι το μεγάλο ερπετό ḥwrt , με το άσπρο κεφαλομάντηλο που κατοικεί στην Nekheb, του οποίου οι φτερούγες είναι ανοιχτές, του οποίου τα στήθη είναι κρεμαστά. (Ρήση 703§2203-5)
Τα κρεμαστά στήθη της Μητέρας είναι γνωστά από πάμπολλα αγαλματίδια τα οποία έχουν βρεθεί και είναι γνωστά ως Αφροδίτες.
Το διασημότερο απ’ αυτά είναι η Αφροδίτη του Willendorf. Ένα αγαλματίδιο ύψους 11 περίπου εκατοστών, το οποίο βρέθηκε στην Αυστρία και είναι κατασκευασμένο από μαλακό ασβεστόλιθο. Αποτελεί δε κλασσικό παράδειγμα απεικόνισης υπερτραφούς γυναικείας μορφής της οποίας το φαρδύτερο σημείο του σώματος είναι η μέση! Η τεράστια πλαδαρή κοιλιά της θα έπρεπε να κρύβει την ηβική ζώνη αλλά ο καλλιτέχνης βρήκε τρόπο όχι μόνο να μην την καλύψει αλλά και να τονίσει λεπτομέρειες της περιοχής αυτής. Η τελευταία εκτίμηση της ηλικίας του ανέρχεται στις 24.000 με 26.000 χρόνια.
Τα χέρια, τα οποία είναι ακουμπισμένα πάνω στα υπερτραφή στήθη, είναι ατροφικά. Η κόμμωση της γυναικείας μορφής θεωρείται μυστήριο. Αποτελείται από επτά παράλληλες ανισοπαχείς ταινίες πράγμα το οποίο δεν είναι φυσιολογικό σε μια κόμμωση, όπου οι ταινίες θα έπρεπε να είχαν ελικοειδή διάταξη, και επιπλέον καλύπτουν και το πρόσωπο εμποδίζοντας την όραση.
Το άσπρο κεφαλομάντηλο (head-cloth), το οποίο αναφέρεται στα κείμενα των Πυραμίδων, πιθανώς εννοεί καλύπτρα. Σε άλλα αγαλματίδια, τα οποία στερούνται κόμμωσης, παρατηρείται παντελής έλλειψη χαρακτηριστικών προσώπου. Δεν ήταν ορατό το πρόσωπο των Μητέρων! Ο φερετζές, τον οποίο ακόμα φορούσαν οι γυναίκες των σύγχρονων λιλιπούτειων εκτροφείων, των χαρεμιών, δεν μπορεί παρά να είναι απόγονος της καλύπτρας εκείνης.
Ένα αγαλματίδιο που βρέθηκε στην Παλαιολιθική θέση Dolni Vestonice, στην Τσεχία έχει ηλικία που ανέρχεται στις 27.000 με 31.000 χρόνια και αποτελεί το αρχαιότερο κεραμικό αντικείμενο που γνωρίζουμε.
Δεν διαθέτει κόμμωση ούτε χαρακτηριστικά προσώπου, εκτός από δυο σχισμές στην θέση των ματιών.
Άλλες περίοδοι κατά τις οποίες απαντώνται τέτοια αγαλματίδια είναι από 15.000 μέχρι 11.000 π.Χ. και από 7.000 μέχρι 2.200 π.Χ. Η γενική άποψη είναι ότι δεν υπάρχει άμεση συνέχεια η οποία να συνδέει τα αρχαιότερα Παλαιολιθικά αγαλματίδια με τα όμοιά τους πρώιμα Νεολιθικά· είναι όμως εξαιρετικά όμοια για να μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι κάποιοι συλλάμβαναν διαρκώς την ίδια ιδέα κάθε μερικές χιλιάδες χρόνια, και επιπλέον δεν διαθέτουμε τα αγαλματίδια που κατασκευάζονταν από ευπαθή υλικά.
Ένα αγαλματίδιο από το Τσατάλ Χιουγιούκ παριστάνει γυναίκα στο στάδιο του τοκετού.
Το Τσατάλ Χιουγιούκ υπήρξε ένα χωριουδάκι αγροτών στην Νοτιοανατολική Τουρκία πριν από 9.000 χρόνια. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν μια σφιχταγκαλιασμένη ομάδα σπιτιών, χωρίς δρόμους ή στενάκια μεταξύ τους, με μοναδική πρόσβαση στους εσωτερικούς χώρους από την στέγη. Το χωριό διέθετε τους αρχαιότερους, φαντάζομαι, γνωστούς ναΐσκους οι οποίοι ήταν πολύ προσεκτικά διακοσμημένοι.
Η Marija Gimbutas γράφει τα εξής για τις παραστάσεις των ναΐσκων αυτών:
Η ζωοδότρα θεά, με τα πόδια της εντελώς ανοιχτά, υπάρχει ανάγλυφη στους τοίχους των ιερών του Τσατάλ Χιουγιούκ, συχνά σε συνάρτηση με κεφαλές ταύρων ή κέρατα ταύρων....(1/176)
Η είσοδος στον ναΐσκο του σχεδιαγράμματος βρίσκεται στην κορυφή της εικονιζόμενης σκάλας.
Η MarijaGimbutas συνεχίζει:...Κεφαλές ταύρων με τεράστια κέρατα, ή τα κέρατα σκέτα, ήταν προσαρμοσμένα στους τοίχους ή σε ειδικά βάθρα και σε μερικά ιερά μια ή περισσότερες ογκώδης κεφαλές ταύρων ήταν τοποθετημένες ακριβώς κάτω από την θεά σαν να επιβεβαίωναν και να ενίσχυαν την δύναμή της. Η κοιλιά της θεάς είναι συνήθως σημαδεμένη με έναν κύκλο ή με κύκλους ομόκεντρους.
Στα πιο πρόσφατα αγαλματίδια συναντάμε ορισμένα τα οποία είναι σχηματοποιημένα (ένας κύλινδρος με δυο καμπύλες και χαραγμένο επάνω του το ηβικό τρίγωνο), συνεχίζουν όμως να υπάρχουν και τα στεατοπυγικής μορφής αποδιδόμενα εντελώς νατουραλιστικά, καθώς και άλλα που απεικονίζουν γυναίκα εγκυμονούσα. Ιδιαίτερα ένα από αυτά (από την Μάλτα 3.000 - 2.500 π.Χ.), αποκαλείται "θεά του τοκετού" διότι μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί η στάση στην οποία απεικονίζεται η γυναικεία μορφή.
Marija Gimbutas, The Goddesses and Gods of Old Europe, σελ. 176
Επίσης...
Τα γνωστά Κυκλαδικά αγαλματίδια (ειδώλια) θα μπορούσε να πει κανείς ότι αποτελούν συνδυασμό σχηματοποιημένης και νατουραλιστικής απόδοσης.
Τέλος, παρόμοια αγαλματίδια είναι γνωστά και από την Αίγυπτο.
Οι μελετητές απορούν με την νατουραλιστική απεικόνιση τόσο παχύσαρκων γυναικών στα Παλαιολιθικά ειδώλια τύπου Willendorf.
Πως θα μπορούσε μια γυναίκα της εποχής εκείνης, που ανήκε σε μια ομάδα νομάδων συνεχώς μετακινούμενων σε αναζήτηση τροφής, αφ' ενός μεν να αποκτήσει παχυσαρκία σε σημείο παραμόρφωσης και αφ' ετέρου να αντεπεξέλθει στις μετακινήσεις και στις υποχρεώσεις της.
Η απορία αυτή λύνεται αν αναγνωρίσουμε στη μορφή της Αφροδίτης του Willendorf μια από τις Μητέρες-μήτρες.
Στον μύθο O Ένκι και η Νινουρσάγκ, Ο Ένκι καταστεί έγκυο την Νινουρσάγκ, την μητέρα του τόπου, η οποία γεννά την θεά Νίνμου. Ο Ένκι ζευγαρώνει με την κόρη του, Νίνμου, και γεννιέται η Νινκούρα, η οποία δέχεται και αυτή τις ερωτικές περιπτύξεις του παππού της, Ένκι,. και έτσι έρχεται στον κόσμο η Ούτου. Ο Ένκι στη συνέχεια ετοιμάζεται να βιάσει και την δισέγγονή του. Ο κρίκος που συνδέει τον μύθο αυτόν με τις στεατοπυγικές φιγούρες είναι το «Αρχοντικό πάχος»:
Έβαλε το σπέρμα στη μήτρα της Νινουρσάγκ.
Εκείνη πήρε το σπέρμα μέσα στη μήτρα, το σπέρμα του Ένκι.
(στίχοι 76-77)
….
Εννέα ημέρες ήταν για κείνη εννέα μήνες, οι μήνες της “γυναίκας”,
Σ[αν …πάχος], σαν … πάχος, σαν καλό αρχοντικό πάχος,
[Η Νίντου], η μητέρα της χώρας, σαν[….πάχος], (σαν ….πάχος,
σαν καλό αρχοντικό πάχος), Γέννησε την Νίνμου.(στίχοι 85-88)(67/39)
Μια ακόμα αναφορά στο πάχος βρίσκουμε στον ‘Θρήνο για την καταστροφή του Σουμέρ και της Ουρ.’ Η αναφορά γίνεται στο σπίτι του θεού Νάννα, ο οποίος είναι ο πατέρας της Ιστάρ (της θεάς του Έρωτα) και ιδιοκτήτης ‘Άγριων Αγελάδων’ τις οποίες όμως του πήραν οι εχθροί. Μετά την καταστροφή λέγεται για το σπίτι:
Η άγια κατοικία του Νάννα, το δάσος το αρωματισμένο από τον κέδρο – το άρωμα του έλαβε τέλος.
Το . . .
Το σπίτι του που τρόμο προκαλούσε, εκεί όπου το γλυκό πάχος . . . . . . καταστράφηκε, (στίχοι 432- 434)(67/618)
Προφανώς οι Μητέρες ήταν παχιές διότι ήταν στεγασμένες και ακίνητες με μόνη απασχόληση τον έρωτα και την τεκνοποίηση.
Η πίστη στην γονιμότητα των Μητέρων ανάγκασε τις γυναίκες της αριστοκρατίας, των ιστορικών πλέον χρόνων, να εκπορνεύονται πριν παντρευτούν για να αποκτούν γονιμότητα.
Ο Στράβων γράφει τα εξής:
Όλα τα ιερά των Περσών τα τιμούν επίσης Μήδοι και Αρμένιοι. Εδικά οι Αρμένιοι τιμούν εξαιρετικά την Αναϊτιδα. Της αφιερώνουν ναούς και αλλού, και ιδίως στην Ακιλησηνή και αφιερώνουν εδώ δούλους και δούλες. Αυτό βέβαια δεν είναι παράξενο, παράξενο είναι πως αφιερώνουν τις παρθένες θυγατέρες τους οι πιο επιφανείς άνθρωποι της χώρας και κατά τον νόμο, αφού εξασκούν την πορνεία στον ναό της θεάς επί μεγάλο διάστημα, μετά τις δίνουν για γάμο. Κανένας δεν αρνείται να συνοικήσει με μια τέτοια γυναίκα. Κάτι τέτοιο μνημονεύει και ο Ηρόδοτος για τις γυναίκες της Λυδίας, όλες εξασκούν την πορνεία. Με τόση φιλοφροσύνη δέχονται μάλιστα τους εραστές τους, ώστε τους φιλοξενούν και τους κάνουν δώρα πολλές φορές περισσότερα απ' όσα παίρνουν. Κι έχουν τη δυνατότητα, αφού προέρχονται από εύπορες οικογένειες. Πάντως δεν δέχονται όλους τους ξένους, παρά αυτούς που έχουν την ίδια με αυτές καλή καταγωγή. (ΙΑ ΧIV,16)
Για τις γυναίκες της Λυδίας ο Ηρόδοτος γράφει ότι:
Όλες ανεξαιρέτως οι κόρες της εργατικής τάξης στη Λυδία (περιοχή στη Δ. Μικρά Ασία) εκδίδονται, για να μαζέψουν χρήματα για την προίκα τους και συνεχίζουν αυτή τη δουλειά μέχρι να παντρευτούν. Αυτές διαλέγουν τους συζύγους τους. (Α, 93)
Ο Ηρόδοτος, και πάλι, γράφει τα εξής για τους Βαβυλώνιους:
Υπάρχει όμως ένα έθιμο αυτού του λαού που είναι ολότελα αισχρό. Κάθε γυναίκα που είναι ιθαγενής στη χώρα πρέπει μια φορά στη ζωή της να πάει στον ναό της Αφροδίτης και να δοθεί σε έναν ξένο. Πολλές πλούσιες γυναίκες, που είναι πολύ περήφανες για να αναμειχθούν με τις άλλες, πηγαίνουν στο ναό μέσα σε σκεπασμένες άμαξες με ένα πλήθος υπηρέτες να ακολουθούν και περιμένουν εκεί. Οι περισσότερες, πάντως, κάθονται στον περίβολο του ναού με μια κορδέλα από πλεγμένο κορδόνι γύρω από τα κεφάλια τους. Και είναι πάρα πολλές, αφού ενώ άλλες κάθονται ήδη, άλλες έρχονται και άλλες φεύγουν. Κι ανάμεσά τους υπάρχουν διάδρομοι προς κάθε κατεύθυνση, για να περνούν οι άνδρες και να κάνουν την επιλογή τους. Μόλις κάθεται μια γυναίκα, δεν μπορεί να γυρίσει σπίτι της προτού ένας άνδρας πετάξει ένα ασημένιο νόμισμα στην ποδιά της και την πάρει μέσα να ξαπλώσουν μαζί. Πετώντας το νόμισμα, ο άνδρας πρέπει να πει: “Στο όνομα της θεάς Μύλιττας”, αυτό είναι το όνομα της Αφροδίτης στα Ασσυριακά. Η αξία του νομίσματος δεν έχει καμιά σημασία, αφού μόλις δοθεί γίνεται ιερό και ο νόμος απαγορεύει να το αρνηθεί η γυναίκα.
Αυτή δεν έχει κανένα περιθώριο επιλογής, πρέπει να ακολουθήσει τον πρώτο άνδρα που θα της δώσει το νόμισμα. Αφού κοιμηθεί μαζί του, έχει κάνει το καθήκον της απέναντι στην θεά και μπορεί να επιστρέψει στο σπίτι της. Μετά από αυτό είναι αδύνατο να την ξελογιάσει κανείς, όσο μεγάλο ποσό κι αν της προτείνει. Οι ψηλές, όμορφες γυναίκες καταφέρνουν γρήγορα να γυρίσουν στα σπίτια τους, ενώ οι άσχημες μένουν εκεί πολύ καιρό προτού εκπληρώσουν την υποχρέωση που τους επιβάλλει ο νόμος. Μερικές, μάλιστα, μένουν εκεί τρία και τέσσερα χρόνια! Ένα παρόμοιο έθιμο υπάρχει σε μερικές περιοχές της Κύπρου (Α 199)
Για την Κύπρο ο J.G. Frazer μας πληροφορεί τα εξής:
Καθώς το έθιμο της θρησκευτικής πορνείας στην Πάφο λέγεται ότι το καθιέρωσε ο βασιλιάς Κινύρας και το τήρησαν οι κόρες του, μπορούμε να εικάσουμε ότι οι βασιλιάδες της Πάφου έπαιζαν τον ρόλο του θεϊκού γαμπρού σε μια τελετή λιγότερο αθώα από αυτήν του γάμου με ένα άγαλμα (όπως ήταν η εξέλιξη του εθίμου)· είναι γεγονός ότι σε ορισμένες γιορτές καθένας από αυτούς έπρεπε να ζευγαρώσει με μια ή με περισσότερες από τις ιερές πόρνες του ναού, που έπαιζαν τον ρόλο της Αστάρτης με τον Άδωνη. Εάν λοιπόν αυτό ήταν έτσι, τότε επικυρώνεται περισσότερο η κατηγορία που διατύπωσαν οι χριστιανοί πατέρες, ότι η Αφροδίτη που λατρευόταν από τον Κινύρα ήταν μια κοινή πόρνη.
Στην Κύπρο, φαίνεται ότι όλες οι γυναίκες πριν από τον γάμο ήταν υποχρεωμένες σύμφωνα με ένα έθιμο να πέφτουν στην πορνεία με ξένους στο ναό της θεάς, που είχε το όνομα Αφροδίτη, Αστάρτη ή οτιδήποτε άλλο.
Πάντως η ιστορία δείχνει ότι οι πριγκίπισσες της Πάφου έπρεπε να συμμορφώνονται με αυτό το έθιμο, το ίδιο όπως και οι γυναίκες ταπεινής καταγωγής.
Καθώς και ότι:
Υπήρχε νόμος στους Αμορίτες (Σημιτικός λαός 2000 – 1600 π.Χ.) ο οποίος όριζε ότι αυτή που ήταν στα πρόθυρα του γάμου έπρεπε να μείνει στην πορνεία για εφτά ημέρες κοντά στην πύλη.
Στην Μπάαλμπεκ της Συρίας το έθιμο οι γυναίκες να εκδίδονται στον ναό της Αστάρτης το κατάργησε ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, ο οποίος κατέστρεψε τον ναό και έχτισε στη θέση του μια εκκλησία.(81/Γ22-2
Στην Αίγυπτο, στο Νεολιθικό χωριό Merimda (5η χιλιετία π.Χ), το οποίο βρίσκεται 45 χιλιόμετρα ΒΔ του Καΐρου, έχουν ανακαλυφθεί 180 τάφοι παιδιών και γυναικών. Η Beatrix Midant-Reynes στο βιβλίο της The Prehistory of Egypt γράφει σχετικά τα εξής:
Η παντελής σχεδόν έλλειψη ενηλίκων αρρένων συγκρινόμενη με τους μεγάλους αριθμούς νεαρών παιδιών έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά (και μερικές φορές και οι γυναίκες) θάβονταν μέσα στις κατοικίες ή στην περιοχή που βρισκόταν γύρω από αυτές, ενώ οι άντρες, επειδή πιθανόν συχνά σκοτώνονταν στο κυνήγι ή στον πόλεμο, ίσως είχαν θαφτεί μακριά, εκεί που πέθαιναν.(Σελίδα 116)
Η Merimda ήταν, πιθανώς, ένα χαρέμι πριν εκφυλιστεί τόσο ώστε να χωράει στο αρχοντικό του άρχοντα.
Στα κείμενα από την Εγγύς Ανατολή ο χώρος όπου διατηρούνταν οι Μητέρες είναι γνωστός ως περίφραξη.
Να δινόταν σε μένα μύρο των γυναικών από την περίφραξη των κοινών ανθρώπων.
(Βίβλος των Νεκρών, Κεφ.125, pl. 30, γρ. 16)
Η λέξη šnw, με διάφορα προσδιοριστικά σύμβολα, βρίσκεται να σημαίνει δίχτυ, περίφραξη, κύκλος, κύκλωμα. Σαν ρήμα σημαίνει περικυκλώνω, εγκλωβίζω, περιστοιχίζω. Το παραπάνω απόσπασμα μας γνωρίζει ότι με τον όρο περίφραξη, εννοείται περίφραξη όπου βρίσκονται άνθρωποι κατώτεροι.
Στο απόσπασμα που ακολουθεί ή θέση της περίφραξης χρησιμεύει για να εντοπιστεί η θέση κάποιου άλλου χώρου:
* Το μερίδιο, ο κλήρος, η περιουσία των θεών ονομάζεται hrt nṭr, το περίφημο Neter-khert, το οποίο στην γραφή παρουσιάζεται ως nṭr-hrt χάρη τιμητικής μετακίνησης, η οποία φέρνει τον όρο nṭr, θεός, μπροστά από τον όρο hrt, μερίδιο. Στην παραπάνω περίπτωση δεν υπάρχει λόγος για τιμητική μετακίνηση και έτσι η λέξη hrt, μερίδιο (share, portion, possessions) παραμένει στη θέση της.
Η φράση íɜt n sḏt, η οποία παραπάνω αποδίδεται ως επικράτεια καμένη, στις μεταφράσεις βρίσκεται ως λίμνη της φωτιάς. Κυριολεκτικά σημαίνει επικράτεια της φωτιάς αλλά θα πρέπει να σημειωθεί ότι ḫt n sḏt, ξύλο της φωτιάς, σημαίνει καυσόξυλα και ms n šḏt, προσφορές της φωτιάς σημαίνει προσφορές ψημένες. Ως εκ τούτου íɜt n sḏt πιθανότατα σημαίνει καμένη έκταση (κυριολεκτικά καμένο φέουδο). Η έκφραση λίμνη της φωτιάς παραπέμπει σε… φαντασιώσεις πρωτόγονων και υποτιμά τα κείμενα.
Στο κεφάλαιο 17 επίσης, (pl.10, γρ.30) υπάρχει το απόσπασμα που ακολουθεί (για το υπογραμμισμένο τμήμα παρέχεται και το ιερογλυφικό κείμενο):
Δεν θα με καταβάλουν αυτοί. Δεν θα πέσω εγώ από τους μαχαιροβγάλτες* τους.
Ποιος είναι αυτός; Ο Άνουβις είναι. Ο Ώρος ο Em-khent-en-maa.
Ειπωμένο αλλιώς: Οι Κριτές είναι που απορρίπτουν τα γνωρίσματα των εχθρών τους (τους απορρίπτουν = τους καταδικάζουν κατά την Κρίση).
Ειπωμένο αλλιώς: Οι μεγάλοι θεραπαυτές** της περίφραξης είναι.
Δεν θα καταβάλουν τα μαχαίρια τους τον Nebseni.
Δεν θα πέσω εγώ από τα (κοφτερά) τους όργανα*.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό να αποδειχτεί ότι τα κείμενα δεν αναφέρονται σε καζάνια διότι τα καζάνια παραπέμπουν σε πρωτόγονους μάγους κανίβαλους και προσβάλλονται έτσι και πάλι τα κείμενα (Ο καθηγητής Faulkner αποδίδει και τις δυο προτάσεις όπου εμφανίζεται ο όρος ktwt ως: I will not fall into their cauldrons, δεν θα πέσω μέσα στα καζάνια τους. Αυτό όμως είναι αναμενόμενο αφού προλογίζει την δική του μετάφραση της Βίβλου των Νεκρών γράφοντας ότι: The Book of the Dead is the name now given to sheets of papyrus covered with magical texts. Βίβλος των Νεκρών είναι η σύγχρονη ονομασία φύλλων πάπυρου που περιέχουν μαγικά κείμενα).
Η λέξη wr-swnw, η οποία σημειώνεται με δυο αστερίσκους, είναι σύνθετη: wr σημαίνει μέγας και swnw σημαίνει θεραπευτής. Οι αρχιθεραπευτές αυτοί των περιφράξεων εξομοιώνονται με τους Κριτές και τους φονιάδες που χειρίζονται τα μαχαίρια και τα όργανα αποκοπής. Συμπεραίνεται επομένως πως το "θεραπευτικό τους έργο" ήταν η αποκοπή των ελαττωμάτων εκείνων που βρίσκονταν στις περιφράξεις.
Στο έπος του Γκίλγκαμες ο Ενκιντού προσφωνεί τον Γκίλγκαμες κατά τον εξής τρόπο:
Μετάφραση υπό E.A.Speiser Μετάφραση υπό A. Heidel
32. Μονάκριβο η μάνα σου, 31. Μονάκριβο η μάνα σου
33. Η άγρια αγελάδα απ’ τα 32. Η άγρια αγελάδα από
μαντριά των ευνουχισμένων τις περιφράξεις
μοσχαριών
(The wild cow of the steer-folds) (The wild cow of the enclosures)
34. Η Νινσούννα. 33. Η Νινσούνα.
(II,VI)(67/78) 34. σε γέννησε. (II, vi, )
(76/33)
Η λέξη steer σημαίνει ευνουχισμένο μοσχάρι και γενικά το αρσενικό βοοειδές που εκτρέφεται για σφάγιο. Ο ένας μεταφραστής δηλαδή αποδίδει τον στίχο θεωρώντας ότι γίνεται αναφορά σε ζώα και ο άλλος σε ανθρώπους. Η μητέρα του Γκίλγκαμες έκανε ένα γιο ο οποίος ήταν κατά τα δυο τρίτα θεός και επομένως δεν έχει καμία σχέση με στάνες αλλά αναμφίβολα ζούσε σε μια περίφραξη.
Μια παρόμοια κατάσταση συναντάμε στον 14ο στίχο της 2ης στήλης της 1ης πινακίδας του έπους, όπου σύμφωνα με την απόδοση του E.A.Speiser:
Is this Gilgamesh the shepherd of ramparted Uruk?
Είναι ο Γκίλγκαμες ο Ποιμένας της οχυρωμένης Ουρούκ;
Σύμφωνα με την απόδοση του A.Heidel:
Yet Gilgamesh is the shepherd of Uruk, the enclosure.
Και όμως ο Γκίλγκαμες είναι ο Ποιμένας της Ουρούκ, της περίφραξης.
Το έπος στην προφορική του μορφή προηγείται του Γκίλγκαμες και της Ουρούκ κατά χιλιετίες και φυσικά καμιά αναφορά σε οχυρωμένες πόλεις δεν θα μπορούσε να γίνεται σ’ αυτό, αφού καμία τέτοια δεν είχε υπάρξει ακόμα. Αντιθέτως διαθέτουμε πλήθος ενδείξεων για την ύπαρξη των περιφράξεων και έτσι οδηγούμαστε να θεωρήσουμε σαν κυριολεκτική την απόδοση του Heidel.
Ο ίδιος ο θεός Ρα γεννήθηκε από αγελάδα:
Είδα τον Ρα να γεννιέται εχθές από τους γλουτούς της ουράνιας αγελάδας.
(Βίβλος των Νεκρών, κεφ.17, pl .9, γρ.75)(5/37)
Όπως θα θυμάστε, και στους μύθους των Βορείων ήταν μια τεράστια αγελάδα που προκάλεσε την γέννηση των θεών γλείφοντας τον πάγο. Τα γραπτά των Αιγυπτίων βρίσκονται πλησιέστερα στις πηγές, είναι πιο ρεαλιστικά και γι' αυτό αναφέρουν, χωρίς περιστροφές, την γέννηση του θεού κατευθείαν από τους γλουτούς της μητέρας αγελάδας.
Δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία για την έννοια του όρου Άγρια Αγελάδα. Πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι από τις Μητέρες – Άγριες Αγελάδες γεννιόνταν και θεοί.
Η Μεγάλη Άγρια Γελάδα, είθε να σε οδηγεί, πήγαινε Ω Γκεμπ,..
….
..θα φέρει το στήθος της στο στόμα σου, θα σε βυζάξει και δεν θα σε απογαλακτίσει.
(Επωδός 517 §106-7)
Ο θεός Γκεμπ μαζί με την θεά Νουτ αποτελούν το ζευγάρι Γης-Ουρανού, το οποίο παρουσιάζεται ανεστραμμένο στην Αιγυπτιακή παράδοση διότι το θηλυκό μέρος είναι ο Ουρανός, η μεγάλη θεά Νουτ, η οποία και αυτή Αποκαλείται Μητέρα: mwt nwt, ‘Μητέρα Νουτ’. Το αρσενικό μέρος του ζεύγους των γεννητόρων είναι ο θεός της γης Γκέμπ. Αυτήν την καταφανώς αφύσικη κατάσταση έρχεται να επαναφέρει σε τάξη η διαπίστωση ότι οι Γυναίκες-Μήτρες ανήκουν στον θεό Γκέμπ.
Στην Βίβλο των Νεκρών, στο κεφάλαιο 82, συναντάμε την παρακάτω πρόταση:
Επαναλαμβάνω με το στόμα μου τα λόγια του Ατούμ στον πατέρα μου. Όταν κατάστρεψε την σκλάβα γυναίκα του Γκέμπ. (Kεφ. 82, pl. 27, γρ.11)
Σκλάβες γυναίκες ήταν οι γυναίκες των περιφράξεων.
Η θεά την οποία οι Αιγύπτιοι παρουσιάζουν και με την μορφή αγελάδας είναι η Νηίθ, η θεία μητέρα, η κυρία των ουρανών, η ερωτική αγαπημένη των θεών, όπως γράφει ο W.Budge.
Ένας μύθος αναφέρει πως όταν ο Ώρος έκοψε το κεφάλι της μητέρας του Ίσιδος, ο θεός Θωθ το αντικατέστησε με ένα κεφάλι αγελάδας.
Από τα κείμενα των σαρκοφάγων:
….οι θεοί της Δύσης και της Ανατολής είναι ικανοποιημένοι με τον Μέγιστο ο οποίος ήρθε στην ζωή στα χέρια Εκείνης που γέννησε τους θεούς. (Επωδός 349 §382)
Η μητέρα θεού δεν μπορεί παρά να είναι θεά. Κατά τον τρόπο αυτό οι Μητέρες αναγνωρίστηκαν ως θεές και προκαλείται η γνωστή σύγχυση.
Ω εσείς θεοί, εσείς μητέρες, που είσθε πάνω από την γη στο Neterkhert
(Kεφ.148, pl. 35-36, γρ. 6)
Το περίφημο Neter-khert, ο τόπος όπου όλοι θέλουν να πάνε να ζήσουν, αποδίδεται ως “Κάτω Κόσμος” από τους μεταφραστές και γενικά από όσους βλέπουν μόνο νεκρούς στην Βίβλο των Νεκρών. Αν και το παραπάνω απόσπασμα το τοποθετεί ξεκάθαρα πάνω από την γη, οι μεταφραστές επιμένουν. W. Budge: «Hail, ye gods, mothers, who are above the earth, who are in the underworld» Χαίρετε εσείς θεοί, μητέρες, που είσαστε πάνω από την γη, που είσαστε στον Κάτω Κόσμο. Αφήνεται να εννοηθεί ότι θεοί και Μητέρες βρίσκονται και πάνω από την γη αλλά και στον Κάτω κόσμο. Το ίδιο και από τον R.O.Faukner, ο οποίος μάλλον δεν μεταφράζει από τον πάπυρο του Άνι: “O fathers of the gods and mothers of the gods who are over sky and earth and who are in the realm of the dead” Ω πατέρες των θεών και μητέρες των θεών που είσθε πάνω από τον ουρανό και πάνω από την γη και οι οποίοι είστε στο βασίλειο των νεκρών.
Όμως δεν παρέχουν όλα τα κείμενα δυνατότητα παράφρασης. Στον υπότιτλο της επωδής 154 διαβάζουμε: «Ascending to the sky and opening the Netherworld», Ανεβαίνοντας στον ουρανό και ανοίγοντας τον Κάτω Κόσμο!!
Ο ποιητής λέει ότι ο Γκίλγκαμες είχε ταχθεί από τους θεούς να γονιμοποιεί τις γυναίκες της πόλης του. Το... κοινωνικό αυτό σύστημα ήταν ευρέως διαδεδομένο και έτσι με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε ότι ο ποιητής μεταφέρει πληροφορία. Δεν επινόησε το έθιμο.
Από τις διάφορες σχετικές πληροφορίες συμπεραίνεται ότι στην αρχική του μορφή το σύστημα περιλάμβανε περιφράξεις-εκτροφεία ανθρώπων στις οποίες διατηρούνταν οι γυναίκες-θεές, οι Μητέρες-μήτρες, τις οποίες γονιμοποιούσαν Ταύροι γεννήτορες που αποδεδειγμένα ήταν αγνά τέκνα της φυλής των θεών.
Η ονομασία των θεών στα αιγυπτιακά είναι Νετεροί, nṯrw, προφέρεται neteru:
Δεν μπορεί να αποκαλυφτεί η ταυτότητα αυτών των ατόμων όσο τους αποκαλούμε θεούς και παρασυρόμαστε από την πλαστή έννοια που έχει αποκτήσει η λέξη εδώ και χιλιετίες. Θα διευκολυνθούμε αν χρησιμοποιήσουμε την ονομασία τους στα αιγυπτιακά.
Το γεγονός, λοιπόν, ότι τα προϊόντα των εκτροφείων κρίνονταν, και τα ακατάλληλα εξοντώνονταν, αποδεικνύει ότι οι Μητέρες-μήτρες δεν ανήκαν στην φυλή των Νετερών. Ο Γκίλγκαμες, κατά τα δυο τρίτα Νετερός, λειτουργεί σαν γεννήτορας. Οι υπήκοοί του διαθέτουν μικρότερο ποσοστό νετέριου αίματος στις φλέβες τους, αλλά κρίθηκαν διατηρητέοι και επιβίωσαν. Εκείνοι που εξοντώνονταν δεν είχαν πάρει κανένα από τα γνωρίσματα του πατέρα. Είχαν κληρονομήσει μόνο τα ελαττώματα της Μητέρας.
Οι άνθρωποι ακόμα θεωρούνται δούλοι του Θεού. Άρα τα εκτροφεία είχαν προορισμό την παραγωγή δούλων. Γιατί όμως εξόντωναν εκείνους που δεν θεωρούσαν αρκετά εξευγενισμένους; Δούλοι θα ήταν κι αυτοί και όσο πιο ρωμαλέοι τόσο πιο καλά. Τότε γιατί;
Είναι φανερό πως επρόκειτο για τους άντρες που ξερίζωναν δέντρα με τα χέρια τους, και αυτούς τους άντρες τους φοβούνταν. Εξόντωναν εκείνους που εμείς γνωρίζουμε ως Γίγαντες!
Οι γυναίκες των περιφράξεων έφτασαν, με την εξέλιξη της ιστορίας των θεών, να μεταμορφωθούν σε ιέρειες της θεάς του Έρωτα με την χροιά της πόρνης. Όπως δε η Αφροδίτη στην ελληνική μυθολογία δεν ανήκει στη φυλή των θεών, το ίδιο συμβαίνει με την Φρέγια, την θεά του Έρωτα των Βορείων, η οποία δεν ανήκει στους καθαυτό θεούς, στους Αίσιρ, καθώς και με την Ιστάρ (Ινάννα), την οποία οι θεοί την έκριναν και την θανάτωσαν.
Οι άνθρωποι που επέζησαν, αυτοί που γλύτωσαν από τα σφαγεία των θεών , είναι όλοι παιδιά της Μεγάλης Μητέρας. Το γνωρίζουν και γι αυτό την τιμούν και την λατρεύουν πάνω από 30.000 χρόνια τώρα. Επειδή όχι μόνο τους έδωσε την ζωή, αλλά αγωνίστηκε και για να την διατηρήσουν.
Η βασίλισσα των Χετταίων η οποία προσευχόταν στις Μητέρες για την θεραπεία του συζύγου της, κατά πάσα πιθανότητα έλεγε την προσευχή κοιτώντας ή κρατώντας ένα αγαλματίδιο της Μεγάλης Μητέρας.
Η Μεγάλη Μητέρα είναι παρθένα διότι είχαν φροντίσει να την κλείσουν από τα παιδικά της χρόνια σε έναν τόπο σκοτεινό (= ο εγκλεισμός της Δανάης και η κλοπή της Περσεφόνης, την οποία οι θεοί κατέβασαν στα σκοτάδια του Κάτω Κόσμου. Δείτε την σελίδα Σκοτεινά Σπίτια) και έτσι έφτανε παρθένα στις περιφράξεις. Όταν γεννούσε το πρώτο της παιδάκι, αυτό ήταν γνωστό ως το παιδί της Παρθένας. Την Παρθένα αυτή λατρεύουμε ακόμη διότι, ευτυχώς, διατηρούμε αρκετό από το αίμα των Γιγάντων στις φλέβες μας.......πηγή www.sitemaker.gr
Η ΜΕΓΑΛΗ ΜΗΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ
[ΜΕΓΑΛΗ ΜΗΤΕΡΑ ΜΕΡΟΣ Ε']..
Η Αρχαϊκή Μητέρα: Μυθολογία και βασικές ψυχαναλυτικές έννοιες
Γράφουν οι Π. Σακελλαρόπουλος, Κ. Παναγιώτου, Σ. Ευστρατίου
Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας Περιοδικό "Ψυχιατρική" 2003, 14:19-27
Ο ρόλος της μητέρας, όχι μόνον ως μάνας-τροφού κατά την πρώτη (στοματική) φάση της ανάπτυξης του βρέφους στη δυαδική σχέση μητέρας - παιδιού, αλλά και ως παράγοντος ωριμάνσεως στην όλη ψυχοσωματική ανάπτυξη του ατόμου είναι αναμφισβήτητος. Η μητέρα για το βρέφος αποτελεί την αρχαϊκότερη µμορφή ταύτισης.
Από την άλλη, η οικουμενικότητα της θεμελιακής ψυχαναλυτικής έννοιας της Αρχαϊκής Μητέρας είναι εμφανής και σταθερή στην ιστορία και την τέχνη του ανθρώπινου είδους. Χαρακτηριστικά της, όπως είναι το μητρικό στήθος, η πρωτογενής κοιλότητα και ο φαλλός, φανερώνουν το ανεξιχνίαστο, το γονικό και ταυτόχρονα καταστροφικό. Σύμβολα της Αρχαϊκής Μητέρας συναντούμε σε πολλές προελληνικές και ελληνικές θεότητες της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας, όπως είναι η Γαία (Γη), µε το πληθωρικό στήθος, αιώνια και αναλλοίωτη.
Παγκόσμια μητέρα, οικουμενική και τροφός όλων των όντων. Άλλες θεότητες, όπως ο ∆ίας που γεννά από το κεφάλι του την Αθηνά, ο Ωκεανός που γεννά ποτάµια, οι Αμαζόνες που σκότωναν και ευνούχιζαν τα αγόρια που γεννούσαν, αλλά και οι Γοργόνες, η Εχίδνα, οι Νύμφες, οι Σειρήνες και οι Εσπερίδες, πλάσματα ωραία αλλά και επικίνδυνα, ερωτικά ή µητρικά µορφοείδωλα, αποτελούν τις µορφές της Αρχαϊκής Μητέρας.
Με το κείμενο αυτό, θελήσαμε να κάνουμε φανερή τη σημασία και τη διάσταση που έχει για το ανθρώπινο ον η "Αρχαϊκή Μητέρα", όπως αυτό φαίνεται μέσα στην Αρχαία Ελληνική Μυθολογία, αλλά και στην Τραγωδία, αρχαία ή σύγχρονη.
Εισαγωγή
Είναι γοητευτικό να αναζητεί κάποιος κοινά φαινόμενα στους αιώνες και στους πολιτισμούς. Έχει συζητηθεί πολύ η οικουμενικότητα ή όχι των βασικών ψυχικών λειτουργιών, που παρουσίασε ο S. Freud και κατ' επέκταση η ψυχανάλυση: η λειτουργία του ασυνειδήτου. Η αµφισεξουαλικότητα (διαφυλετικότητα) του ανθρώπου. Το οιδιπόδειο σύµπλεγµα και η λύση του. Η έννοια και ο συµβολισµός του φαλλού. Η διαπλοκή των ενορµήσεων, λιβιδινικών και επιθετικών, στην ανθρώπινη συμπεριφορά κ.λπ.
Αυτή η αμφισβήτηση της οικουμενικότητας των ψυχαναλυτικών εννοιών έχει συνήθως επιφανειακό χαρακτήρα.
'Ένα παράδειγμα. Λέγεται: Πώς µπορεί να λειτουργεί το οιδιπόδειο σύµπλεγµα, όταν έχει πεθάνει ο πατέρας ή είναι µονίµως απών; Η γνώση της συναισθηµατικής εξέλιξης του παιδιού και η κλινική µάς δείχνουν ότι δηµιουργούνται πλάγιες οιδιπόδειες διεργασίες και λειτουργούν πατρικά υποκα-τάστατα για το παιδί αλλά, παράλληλα, και για τη µητέρα. Η Αρχαϊκή Μητέρα στην ψυχανάλυση Επιλέξαµε να παρουσιάσουµε µια άλλη, Θεµελιακή, ψυχαναλυτική έννοια που η οικουµενικότητά της είναι εµφανής και σταθερή στην ιστορία και την τέχνη του ανθρώπινου είδους:
5800 πΧ Ιεράπετρα -Κρήτη ΜΟΥ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Την Αρχαϊκή Μητέρα.
Είναι µια έννοια πολύπλοκη µε πολλαπλές όψεις, παρούσα στις φαντασιώσεις και µε µυθολογικές εκφράσεις. Έχει αρκετά συνώνυµα, όπως:
α. Φαλλική γυναίκα ή µητέρα, µε τη σταθερή, από το πολύ µικρό παιδί, φαντασίωση ότι έχει στην κατοχή της ανδρικό σεξουαλικό όργανο ή, πιο σωστά, ένα φαλλό, µε όλα τα εσωτερικευµένα χαρακτηριστικά της δύναµής του. Σε αυτή την περίοδο, το παιδί πιστεύει ότι ο φαλλός είναι το µοναδικό σεξουαλικό όργανο, ίδιο και για τα δύο φύλα. Αυτή η σύλληψη συνδέεται µε τους "συµπλεγµένους γονείς" (combined parents), της Μ. Klein (1932)1. Αρχαϊκότερο σύµβολο δύναµης της µητέρας φαντάζεται το παιδί ότι είναι ο µαστός (Mark Brunswick, 1940).
2β. Παντοδύναµο ον αδιαφοροποίητου φύλου. Ανεξιχνίαστο και αυθαίρετο, επικίνδυνα καταστροφικό.
Εκτός από τα πιο πάνω γνωρίσµατα και προθέσεις, η έννοια Αρχαϊκή Μητέρα εµπεριέχει:
1. Τη µάνα-τροφό, απαραίτητη για την επιβίωση του παιδιού. Αυτή η αναγκαιότητα "οδηγεί" το βρέφος και το νήπιο να την αποδεχθεί και να επιδιώκει την παρουσία της, παρά τον "κίνδυνο" που διατρέχει κοντά της. Γίνεται άλλοτε "καλή" και άλλοτε "κακή" µητέρα, ανάλογα αν δίνει ή όχι.
2. Το είδος της παρουσίας της - που µαζί µε τη φυσιολογική ανωριµότητα του νεογνού και του πολύ µικρού παιδιού - γεννά συναισθήµατα ανασφάλειας. Αυτό, φοβάται µη την χάσει και επιθυµεί την αποκλειστικότητά της.* Τα δύο όντα αποτελούν µιαν αναπόσπαστη δυάδα και λειτουργούν σε µια σχέση συµβιωτική και συγχωνευτική. Αρκετά αργότερα, η σχέση θα τριαδικοποιηθεί, µε τη συµµετοχή στη λειτουργία τους και του πατέρα. Έως τότε, ο πατέρας είναι µητρικό υποκατάστατο και µια άλλη έκφραση της Αρχαϊκής Μητέρας.
3. Την απολύτως αναγκαία ύπαρξη για την ψυχοκινητική και συναισθηµατική ανάπτυξη του παιδιού. Ο σωστός συνδυασµός των ερεθισµάτων του περιβάλλοντος µε την κληρονοµική προικοδότηση του παιδιού θα παίξει έναν ωριµοποιό ρόλο, που θα εξασφαλίσει την ανάπτυξη του όντος.
Η µητέρα (και τα υποκατάστατά της) είναι ο ουσιαστικός εκπρόσωπος του περιβάλλοντος και εκφράζει τη µητρική µέριµνα για την επιβίωση, αλλά και για τη µάθηση. Επιγραµµατικά, έχει διπλή υπόσταση, αναγκαία, αναντικατάστατη και συγχρόνως καταστροφική, ανεξιχνίαστη Η ψυχαναλυτική βιβλιογραφία που σχετίζεται µε την Αρχαϊκή Μητέρα και µε τις προαναφερόµενες έννοιες είναι πλούσια και αναπτύσσεται συνεχώς τα τελευταία 60 χρόνια.
Έχει βέβαια διάφορες οπτικές γωνίες, όπως την ψυχοβιολογική, εκείνη της γενετικής (αναπτυξιακήςy ψυχολογίας και της µεταψυχολογίας, η οποία εκφράζει πια τη θεωρητική πλευρά της ψυχαναλυτικής σκέψης. Αυτή η σταθερότητα του ενδιαφέροντος της ψυχανάλυσης οφείλεται στη διαπίστωση ότι η παρουσία της µητέρας, αλλά και η ποιότητα της συµπεριφοράς της, παίζουν σηµαντικό ρόλο στην εµφάνιση ψυχικών διαταραχών αργότερα στη ζωή του µεγαλύτερου παιδιού και του ενήλικα, όπως: - αντικοινωνική συµπεριφορά - ψυχώσεις, κυρίως της σχιζοφρενικής σειράς, αλλά και ελαφρύτερες διαταραχές ή χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως απαίτηση για αποκλειστικότητα, δυσανεξία στη µαταίωση, διαταραχές της προσοχής, υπερκινητικότητα κ.λπ. (*) Χρησιµοποιούνται από την ψυχολογία και την ψυχανάλυση, όροι νοητικοί, ενηλίκων. Είναι αναπόφευκτο. Ασφαλώς, το παιδί ηµερών και εβδοµάδων δεν µπορεί να έχει καµιά σχέση µε αυτούς τους όρους. Μόνο σε σωµατικό επίπεδο µπορεί να αισθανθεί αυτές τις ανάγκες του.
Προοδευτικά, θα αρχίσει να λειτουργεί σε συναισθηµατικό επίπεδο και τέλος σε νοητικό. Επίσης, το γεγονός ότι όλα αυτά τα χρόνια χιλιάδες σκεπτόµενοι και ειδικοί, ψυχολόγοι και ψυχοπαθολόγοι ασχολήθηκαν µε την Αρχαϊκή Μητέρα, είναι µια ακόµη απόδειξη της ύπαρξης και της οικουµενικότητάς της. Ήρθαν να συµπληρώσουν - εντάσσοντάς τα σε µια άλλη θεωρία - αυτά που πολλές γενιές πριν είπαν ή έγραψαν σοφοί και λόγιοι διαδοχικών πολιτισµών. Θα αναφέρουµε µερικά µόνο σηµεία από αυτή τη βιβλιογραφία, που αντιστοιχεί, στο σύνολό της, στο στοµοτικό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής εξέλιξης.
Όλοι οι συγγραφείς από τον S. Freud και µετά, επεσήµαναν τον θεµελιακό ρόλο, από πολύ νωρίς, των µητρικών φροντίδων για τη διαµόρφωση του ψυχισµού του παιδιού: "είναι πυκνός ο πρώτος χρόνος της ζωής". Παράλληλα, επεσήµαναν ότι το παιδί έχει επιθετικότητα για τη µητέρα, η οποία το βάζει, αναπόφευκτα, αρκετά συχνά σε κατάσταση αποστέρησης (τροφής, θαλπωρής κ.λπ). Καθώς πονάει όταν πεινά ή είναι άρρωστο, αποδίδει στη µητέρα επιθετικές προθέσεις, ότι εκείνη δηλαδή προκαλεί τον πόνο, αφού είναι η µόνη αντιληπτή από τον εξωτερικό του κόσµο. ∆εν µπορεί καν να την αντιληφθεί ακόµη στην ολότητά της.
Αντιλαµβάνεται µόνο το στήθος της ως µερικό αντικείµενο, το οποίο µε τον θηλασµό εξαφανίζει τον πόνο και του προσφέρει την εφησύχαση (πάλι χρησιµοποιούµε ενηλικιόµορφους όρους). Η επιθετικότητα αυτή στρέφεται, όπως είπαµε αρχικά, προς το στήθος και αργότερα προς τα σπλάχνα της, εκεί που πονά το ίδιο όταν πεινάει. Βρισκόµαστε χρονικά στην πρώτη φάση (στοµατική), κατά την Μ. Klein (1932),
1 στην παρανοειδή - σχιζοειδή θέση. Εδώ κυριαρχούν οι µηχανισµοί προβολής µε όλα τα γνωρίσµατα της απόδοσης στον άλλο καταστροφικών προθέσεων, θεωρώντας τον εκείνο υπεύθυνο του πόνου και της δυσφορίας.
∆εν µπορεί ακόµη το βρέφος να αντιληφθεί ότι η πείνα ή ο πόνος είναι δικές του λειτουργίες, ανεξάρτητες συχνά από την άµεση επίδραση του περιβάλλοντος. Βρισκόµαστε σε έναν εξωπραγµατικό κόσµο, στον χώρο του µύθου.
Στην αρχική µορφή των εννοιών διώκτης - διωκόµενος, που αργότερα, στους ψυχω-σικούς µπορεί να πάρει τη µορφή του διωκτικού παραληρήµατος. Αργότερα, το Εγώ, µε βασικό µηχανισµό άµυνας την προβολή, θα αποδίδει στους άλλους ασυνείδητα συναισθήµατα του ίδιου του ατόµου. Αρχαϊκή προοιδιπόδεια άµυνα µε ακραία έκφρασή της την απόδοση στους άλλους από τον ψυχωσικό, των δικών του επιθετικών, καταστροφικών προθέσεων (διαδικασία της παλινδρόµησης).
Όλοι οι άλλοι, εκείνη την περίοδο, "εκπροσωπούνται" από αυτό το αδιαφοροποίητο ον, µε τις ανεξιχνίαστες και ακαθόριστες προθέσεις. Όπως θα δούµε πιο κάτω, η Γαία αλλά και άλλες µορφές έχουν αντίστοιχες ιδιότητες. Το βρέφος, αφού "καταστρέψει" το στήθος ή τα σπλάχνα της µητέρας, έχει ανάγκη να την αποκαταστήσει στο ακέραιο για να επιβιώσει.
Είναι η κλασσική έννοια της Μ. Klein, για την αποκατάσταση του αντικειµένου (reparation of the object). Αντίστοιχα στην Ελληνική Μυθολογία, βρίσκουµε επίσης συχνά στη σχέση των γενεών τους θανάτους και µετά την αποκατάσταση του αντικειµένου.
2 Ένα άλλο χαρακτηριστικό της "Αρχαϊκής Μητέρας", οικουµενικό και αυτό, είναι η έννοια µιας µορφής κόλπου, τεράστιου, ή ευρύτερα των γυναικείων γεννητικών οργάνων. ∆εν έχει βέβαια σχέση µε την πραγµατική ανατοµο-φυσιολογική λειτουργία του αιδοίου και της µήτρας. Υπάρχει στις φαντασιώσεις και στο παραλήρηµα ως µια τεράστια, σε σηµασία και σε διάσταση, κοιλότητα. Είναι η πρωτογενής κοιλότητα (cavite primaire) του R. Spitz (1959).
3 Στον µύθο θα την βρούµε συχνά µε διάφορες µορφές. Θα την βρούµε επίσης στην ποίηση και τη λογοτεχνία διαφόρων εποχών. Ίσως από τις πιο φαντασµαγορικές περιγραφές είναι εκείνη του Jean-Ρaul Sartre στους Temps Modernes στο τέλος της δεκαετίας του '40: Πρόκειται για µια κοιλότητα µεγάλη, µια Χώρα ολόκληρη, όπου εκεί συµβαίνουν πολλά πράγµατα ευδαιµονίας και τρόµου. Κάτι ανάλογο θα περιγράψει ο Ν. Καζαντζάκης στον "Ζορµπά" (1955).
4 Ας έρθουµε στο θέµα των ταυτίσεων: Μέσα σ' αυτό τον κόσµο των παραµυθιών και των δράκων, το πολύ µικρό παιδί έχει µόνο δύο δυνατότητες ταυτίσεων: Άλλοτε ταυτίζεται µε τον παθητικό ρόλο του µωρού και εγκαταλείπεται στις ανεξιχνίαστες προθέσεις της Αρχαϊκής Μητέρας και άλλοτε ταυτίζεται απολύτως µαζί της. Φαντάζεται ότι είναι παντοδύναµο, ότι µπορεί να τη νικήσει, να µπει µέσα στα σπλάχνα της, να την καταστρέψει, αλλά και µετά να την αποκαταστήσει.
∆εν διαθέτει άλλη λύση, άλλη µορφή αρχαϊκής ταύτισης. Το "καλό" και το "κακό αντικείµενο", δηλαδή η αµφιθυµία αγάπης και µίσους του πολύ µικρού παιδιού που τείνει προς την καταστροφή του σώµατος της µητέρας, είναι µια έκφραση της ταύτισής του µε το καταστροφικό αδιαφοροποίητο ον. Και κατόπιν θα ζητήσει την αποκατάστασή του.
Κάτι παρόµοιο βιώνει στον χώρο της παθολογίας ο σχιζοφρενής στην ενήλικη ζωή. Αυτή η ταύτιση του παιδιού µε την παντοδύναµη µητέρα εκφράζεται στη Μυθολογία µε τον µύθο που διαµόρφωσαν οι ίδιοι οι άνθρωποι.
Ο µύθος και η θρησκεία εκφράζουν τις βαθύτερες ανάγκες τους και τις λύσεις - φανταστικές, όχι πραγµατικές - που δίνουν φαντασιωσική διέξοδο, πολύπλοκη και γεµάτη πίστη στην έννοια του πραγµατικού. Ο χρόνος θα οδηγήσει τις φαντασιώσεις ή, πιο σωστά, τα "αισθήµατα" του βρέφους στη δηµιουργία του πλούσιου µύθου από τους ενήλικες. Στη Μυθολογία, ο ρόλος θεών και ανθρώπων περνά διάφορες εναλλαγές.
Όλοι οι µύθοι έχουν διάφορες εκδοχές. Μήπως, άλλωστε, οι φαντασιώσεις των λεγόµενων φυσιολογικών ατόµων καθώς και το παραλήρηµα των ψυχωσικών δεν έχουν τόσο στενή συγγένεια µε τον µύθο; Άλλα σηµεία της ψυχαναλυτικής βιβλιογραφίας συναφή µε τον µύθο είναι τα σχετικά µε την εξέλιξη και την οµαλή ανάπτυξη του βρέφους.
Η οµαλή ανάπτυξη του ατόµου και της κοινωνικής οµάδας είναι άλλωστε στόχος όλων των πολιτισµών. Ο Rene Spitz, µε τις έρευνες και τη φιλοσοφία του, έδειξε την αναγκαιότητα της παρουσίας, ποσοτικής και ποιοτικής, της µητέρας.
3,5-7 Βασισµένος στην κακή λειτουργία κάποιων βρεφοκοµείων, εκπόνησε τις µελέτες του για τον ιδρυµατισµό, οι οποίες ανέδειξαν τον ρόλο της µητέρας και την, όχι σπάνια, αµετάκλητη απώλεια λειτουργιών του βρέφους, όταν εκείνη δεν είναι παρούσα ή δεν προσφέρει την κατάλληλη χρονική περίοδο τις φροντίδες της. Αυτή η ποιότητα του µητρικού ρόλου και η σχέση του µε την ικανοποιητική ανάπτυξη του παιδιού έχει απασχολήσει αξιόλογους ψυχαναλυτές - µελετητές, όπως τον W.R. Bion, ο οποίος ασχολήθηκε µε τη γένεση της σκεψης:
8 Το µικρό παιδί έχει µόνο "σωµατικά αισθήµατα".
Η συνεισφορά της µητέρας µέσω των φροντίδων και των συναισθηµάτων της, µε τις ικανοποιήσεις που προσφέρει, θα µεταβάλει προοδευτικά αυτά τα αισθήµατα σε πλουσιότερη λειτουργία. Θα τα εναρµονίσει µε τη σκέψη, η οποία αρχίζει να γεννιέται. Όπως λέει ο W. R. Bion, θα µεταλλάξει τα "στοιχεία βήτα" σε "στοιχεία άλφα".
Πάντα στον χώρο της ποιότητας των φροντίδων, της γένεσης και της εξέλιξης του ψυχισµού, η Ε. Kerstenberg µελετά τη δηµιουργία του εαυτού (Soi), που είναι αποτέλεσµα του µητρικού ρόλου και της ποιότητάς του.
9 Οι σωµατικές εµπειρίες του παιδιού που γεννιούνται από τη µητρική µέριµνα κατά τις πρώτες εβδοµάδες και µήνες θα συνοδεύουν το άτοµο σε όλη του τη ζωή. Η Ρ. Aulagnier ασχολείται µε τα πρώτα ίχνη και τη γένεση της µνήµης, της οποίας η ανάπτυξη και η ποιότητα θα εξαρτηθούν από τη συµβιωτική σχέση του πολύ µικρού παιδιού µε τη µητέρα του. Τέλος, ο D.W. Winnicott θα πει ότι η µητρική φροντίδα µεταπλάθει το σώµα σε ψυχισµό. Στην Ελληνική Μυθολογία, η αναγκαιότητα και ο ρόλος της µητρικής µέριµνας, δεν έχουν, βέβαια, στην περιγραφή τους την αµεσότητα που έχουν οι έννοιες γένεση και θάνατος.
Εκφράζονται περισσότερο µε έµµεσο τρόπο, λεκτικά και εξωλεκτικά (κεί-µενα, αγγεία, αγάλµατα). Εκεί βρίσκει κανείς και τη σηµασία της ποιότητας των φροντίδων. Άλλωστε, οι µητρικές φροντίδες και ο χαρακτήρας τους είναι, θα λέγαµε, από τα οικουµενικότερα φαινόµενα στη λειτουργία της δυάδας µητέρας - βρέφους. Αρκεί να σκεφθούµε και αλλού την παρουσία του θέµατος, π.χ. σε δύο άλλες θρησκείες: την αρχαία αιγυπτιακή και τη χριστιανική. Ο Ώρος, βρέφος στην αγκαλιά και στον µαστό της Ίσιδος, και οι άπειρες µορφές της Παναγίας µε το Χριστό, Βρέφος.
Η οικουµενικότητα στη µυθολογία και την τέχνη Ο ποιητής και ευρύτερα ο λογοτέχνης αντιπροσωπεύει, νοµίζουµε, καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά ενός λαού και µιας εποχής. Έτσι, σε αυτούς τους πιστούς εκπροσώπους θα καταφύγουµε, για να δείξουµε την οικουµενικότητα της έννοιας Αρχαϊκή Μητέρα.
Θα δώσουµε βέβαια πρωτεύουσα θέση στην Ελληνική Μυθολογία. Το πρώτο ζεύγος θεών είναι η Γαία (Γη)* και ο Έρως..Αργότερα εμφανίζεται ο Ουρανός, ως γιος και σύζυγος της Γης. Πριν από τη Γη και τον Έρωτα, ήταν το Χάος (Κερένύϊ,1974, σελ. 31-33).
Το Χάος αντιστοιχεί, θα λέγαµε, µε τη φάση χωρίς αντικείµενο (anobjectal) του Abraham (1927), στα πλαίσια της ψυχαναλυτικής θεωρίας.** Η Γη, µε το πληθωρικό στήθος, αιώνια, αναλλοίωτη και ατράνταχτη, στήριγµα όλων των πραγµάτων. Η Γη, παγκόσµια µητέρα, οικουµενική, είναι η τροφός όλων των όντων.
Η Γη, πολύ γόνιµη, γίνεται όµως καταστροφική. Συµµαχεί µε τον γιο της τον Κρόνο και ευνουχίζει τον Ουρανό. Αιτία το γεγονός ότι ο Ουρανός πετάει στο βάθος της τα παιδιά της, της καταστρέφει δηλαδή την εκφραστικότερη µορφή της παντοδυναµίας της: τη γονιµότητα (βέβαια και ο Ουρανός καταστρέφει παράλληλα τη δική του γονιµότητα). (*)
∆ύο βασικές πηγές που χρησιµοποιήθηκαν: α. Richepin J. (ed). Nouvelle Mythologie Illustree. L' Edition d' Αrt et de Vulgarization F. Sant' Andrea et L. Marcerou, Paris, 1920. β. Κερένυϊ Κ. Η Μυθολογία των Ελλήνων. Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα, 1974. (**) Για τον Ησίοδο, το Χάος συνδέεται µε την έννοια "χώρος". Ο Κρόνος, µετά τον ευνουχισµό, πετά τον φαλλό του πατέρα του στη θάλασσα. Εκείνη, τον κρατάει στον αφρό και από αυτό το κύµα της θα γεννηθεί η Αφροδίτη.
Πάλι η παντοδυναµία της Αρχαϊκής Μητέρας: από τον ευνουχισµό ενός άνδρα γεννιέται µια άλλη µορφή παντοδυναµίας, η θεότητα της οµορφιάς. Έτσι ο φαλλός γεννά σαν µήτρα. Με αυτή την έννοια, έχουµε ένα παντοδύναµο αδιαφοροποίητο ον. Ένα ωραίο παράδειγµα του σύµµεικτου ρόλου των δύο γεννητικών οργάνων.
Η Γη γίνεται επίσης καταστροφική για τον ∆ία και τους Ολύµπιους. "Στέλνει εναντίον τους, τους Τιτάνες που είναι θεοί και µετά τους Γίγαντες που είναι θνητοί" (Κερένύϊ, 1974, σελ. 37), εκφράζοντας την παντοδυναµία της. Στην επόµενη φάση ο ευνουχισµένος Ουρανός συµµαχεί µε τον εγγονό του, τον ∆ία, για να εξουδετερώσουν τη Γη και τον Κρόνο στην ουσία, για να µειώσουν την παντοδυναµία της Αρχαϊκής Μητέρας. Αργότερα οι Έλληνες, εγκαταλείποντας προοδευτικά τη µητριαρχία, θα περάσουν στην παντοδυναµία του άνδρα.
Οι πολλοί έρωτες του ∆ία, οι αποπλανήσεις αθώων, αδυνάτων, παιδικών γυναικών, θέλουν να δείξουν την προοδευτική αποδυνάµωση του φαλλικού όντος. Βλέπουµε ότι υπάρχει στενή σχέση µεταξύ της έννοιας της ψυχανάλυσης για την Αρχαϊκή Μητέρα µε τα πρόσωπα της µυθολογίας π.χ., το νήπιο, κατά την Μ. Klein, δεν βλέπει µυθολογικά τις προθέσεις της µητέρας και το σώµα της; Οι άνδρες της πρώτης και της δεύτερης δυναστείας της "Θεογονίας" έχουν και αυτοί πολλά στοιχεία από την Αρχαϊκή Μητέρα ταυτίζονται µαζί της και διαθέτουν τις ιδιότητές της.
Ως σεξουαλικώς αδιαφοροποίητο ον δε νοείται µόνον η γυναικεία φιγούρα, όπως η Γη ούτε µόνον το ερµαφρόδιτο, όπως ο Τειρεσίας.
Το αδιαφοροποίητο εµπεριέχει πολλές έννοιες και µορφές. Είναι π.χ. ο Ωκεανός που γεννά ποτάµια ή και ο ∆ίας που γεννά την Αθηνά από το κεφάλι του και, ασφαλώς, δεν το συναντούµε µόνο στην Ελληνική Μυθολογία. Παντοδύναµα αδιαφοροποίητα όντα συναντώνται σε όλες τις θρησκείες και σε όλους τους πολιτισµούς π.χ., ο Νείλος της αρχαίας Αιγύπτου είναι συγχρόνως ανδρική και γυναικεία θεότητα.
Ο Ερμαφρόδιτος
Μύθοι για τον ερµαφροδιτισµό υπάρχουν, εκτός από την Αίγυπτο και την Αρχαία Ελλάδα, και στο Μεξικό και γενικότερα στη Λατινική Αµερική. Αποτελεί τον θεό της prο-creation - της γέννησης. Ο Πλάτων στο "Συµπόσιο" αναφέρει ότι οι θεοί δημιούργησαν τον άνθρωπο στο σχήµα σφαίρας, µε δύο σώµατα και δύο σεξουαλικά φύλα.
Ο ερµαφροδιτισµός είναι φόρµουλα που συµβολίζει τα δύο αντίθετα και συνεπώς την τελειότητα. Ας δούµε τώρα το δεύτερο σε σημασία µετά τη Γη παντοδύναμο ον, µε τον διπλό ρόλο του: την Πανδώρα. Μέχρι τη δηµιουργία της Πανδώρας, οι άνθρωποι στη Γη ήταν αποκλειστικά ανδρικού γένους προφανώς, χωρίς το γυναικείο, επικίνδυνο µέρος τους. Οι θεοί όμως ήταν και των δύο φύλων, αλλά συχνά αδιαφοροποίητοι.
Η Πανδώρα (µε όλα τα δώρα των θεών), µε την οµορφιά της, το χαµόγελο, το πέπλο µε τα λουλούδια, αλλά και τη "δολιότητα, την ικανότητα απάτης". Κυρίως, όµως, µε τη γέννηση ασίγαστου πόθου στον οποίο οι άνθρωποι (αλλά και οι θεοί) δεν µπορούν να αντισταθούν και να την αποφύγουν. Το µεγάλο δώρο που πρόσφερε ο Προµηθέας στους ανθρώπους, η φωτιά, πρέπει να αντισταθµισθεί µε το "ωραίο κακό" που είναι η Πανδώρα.
Η γυναίκα, για άλλη µια φορά, αναγκαία, απαραίτητη, αλλά συγχρόνως επικίνδυνη. Θα δούµε πιο κάτω πώς την βλέπει ο Ν. Καζαντζάκης (1956) στον "Προµηθέα" του. Η Πανδώρα διαθέτει όλα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα αισθήµατα του πολύ µικρού παιδιού για την Αρχαϊκή Μητέρα, κατά τη διάρκεια της "παρανοειδούς θέσης". Η Μ. Klein (1932) λέει ότι το παιδί "αποδίδει" στη µητέρα αυτές τις δυνάµεις και αυτές τις προθέσεις, όπως αποδίδουν µε τους µύθους, την τραγωδία, την ποίηση, σ' αυτήν, οι άνδρες του αρχαίου κόσµου, αλλά και όλων των εποχών. Ας δούµε πάλι το διπλό φύλο του ∆ία, του πλέον αποµακρυσµένου θεού από την προ-οιδιπόδεια περίοδο.
Η Μήτις (προελληνική θεότητα), κόρη του Ωκεανού, αποπλανάται από τον ∆ία, ο οποίος την παντρεύεται πριν από την Ήρα. Φοβάται όµως ότι το παιδί τους, που θα γεννηθεί, "θα είναι δυνατότερο και από τον κεραυνό". Έτσι καταβροχθίζει την Μήτιδα και από το κεφάλι του γεννιέται η θεά της Σοφίας. Άλλες µορφές της µυθολογίας, από τις οποίες εξαρτάται το βρέφος ή ο ενήλικας: οι Αµαζόνες της Ιππολύτης σκότωναν ή ευνούχιζαν τα αγόρια που γεννούσαν.
Μήτις: Η θεά της πονηριάς της επαγρύπνησης, της φρόνησης και της σοφίας, που την ταύτιζαν με την αλεπού.
Τα κορίτσια τα φρόντιζαν, ζούσαν και γίνονταν αµαζόνες. Τα βρέφη ήταν στην απόλυτη δικαιοδοσία της Αρχαϊκής Μητέρας: η ζωή ή ο αφανισµός. Η Σφίγγα, αρχαϊκό αδιαφοροποίητο ον (στα γαλλικά είναι αρσενικού γένους), µπορεί να δώσει στον Οιδίποδα, αλλά και σε άλλους άνδρες, τη ζωή ή τον θάνατο. Αυτά τα όντα µε το διπλό φύλο επιβεβαιώνουν την οικουµενικότητα της έννοιας και του ρόλου της Αρχαϊκής Μητέρας.
Από την ένωση Αφροδίτης και Ερµή (απαγορευµένη γιατί είναι αδέλφια) γεννιέται, ως ποινή, το ερµαφρόδιτο (Έρως) (Κερένυϊ, 1974, σελ.167). Αναφέρουµε και άλλα αρχαϊκά φοβερά όντα, συνήθως προελληνικές και προ-ολύµπιες θεότητες µορφές που ενσωµατώθηκαν στην Ελληνική Μυθολογία, και τα οποία επίσης, άµεσα ή έµµεσα, συνδέονται µε τις αρχαίες τραγωδίες. Συνδυασµοί γυναίκας και ζώου, παντοδύναµες και καταστροφικές: Οι Γοργόνες: Σθενώ, Ευρυάλη και Μέδουσα. Οι Γοργόνες, µε ένα µάτι και ένα δόντι.
Ο Περσέας τους κλέβει το µάτι. Αργότερα γίνονται τα πανέµορφα µε την ουρά ψάρια. Η Μέδουσα, η ισχυρότερη, "εξουσιάστρια", ταυτόσηµη µε τον Ποσειδώνα, τελικά θα ηττηθεί. Η τεράστια Κητώ ήταν η µητέρα της, µητέρα επίσης της Έχιδνας, η οποία ήταν γιγαντιαία µορφή µε "ανδρικό φρόνηµα" (Κερένυϊ, 1974, σελ. 61).
Ωραία γυναίκα και αυτή και συγχρόνως απαίσιο φίδι. Παιδιά της Έχιδνας η Λερναία Ύδρα και η Χίµαιρα. Στον ίδιο µυθολογικό χώρο υπάρχουν οι Νύµφες, αθάνατες, παιδικές, αλλά µπορούν να σκοτώσουν. Ακόµη, οι σαγηνεύτριες Σειρήνες και οι Εσπερίδες µε τα µήλα τους: δοτικά, ωραία αλλά και επικίνδυνα, ερωτικά ή µητρικά µορφοείδωλα (Κερένύϊ, 1974, σελ. 63-66).
Αυτές οι µορφές, εκτός από τη διπλή ιδιότητά τους, καταστροφικές και ταυτόχρονα δοτικές και σαγηνευτικές, έχουν και µιαν άλλη διπλή υπόσταση: είναι παντοδύναµες, αλλά σε κάποιες καταστάσεις µπορούν να νικηθούν από τον αδύνατο θνητό. Παραδείγµατα ο Περσέας µε τη Μέδουσα, ο Οδυσσέας µε τις Σειρήνες ή ο Οιδίποδας µε τη Σφίγγα.
Οι ρόλοι αντιστρέφονται µε διαδοχικές ταυτίσεις. Ένα µεγάλο κεφάλαιο της Ελληνικής Μυθολογίας, σχετικό µε τις µορφές του ∆ιονύσου, τις συντρόφισσές του, τους καννιβαλισµούς και τις χθόνιες και επίγειες µορφές των διονυσιακών µυστηρίων, δεν θα αναπτυχθεί εδώ.
Ο Ευριπίδης από εκεί - στις "Βάκχες" του - θα παρουσιάσει πάλι το θέµα του Πενθέα: "Η µητέρα του, η Αγαύη, τον διαµελίζει και τον τρώει µε τις συνοδούς της, θεωρώντας τον ως θήραµα, στις γιορτές του ∆ιονύσου". Η οικουµενικότητα έχει ασφαλώς µια συνέχεια στους διαδοχικούς αιώνες, όπως άλλωστε και ο Ελληνικός Πολιτισµός. Σηµεία της ύπαρξης και της λειτουργίας της είναι εµφανή ή κυρίαρχα στην Αρχαία Τραγωδία και στα κείµενα των προκλασσικών και κλασσικών ποιητών και φιλοσόφων. Είναι ένα µεγάλο κεφάλαιο η µελέτη των ψυχαναλυτικών εννοιών - µε άλλους βέβαια όρους - στους 6ο, 5ο, και 4ο ελληνικούς αιώνες, µε εκτεταµένη επεξεργασία από τον S. Freud και πολλούς άλλους ψυχαναλυτές συγγραφείς. Εγκαταλείποντας την Ελληνική Μυθολογία, θα έρθουµε κατ' ευθείαν στη σύγχρονη εποχή.
Την Αρχαϊκή Μητέρα θα τη βρούµε σταθερά στη δηµοτική ποίηση, στο ρεµπέτικο και στο λαϊκό τραγούδι. Άλλοτε είναι δραµατική η αντιµετώπιση της φαλλικής µητέρας µε τον διπλό ρόλο, άλλοτε γίνεται λιγότερο βαριά, µερικές φορές ακόµη και παιχνιδιάρικη. Στο ρεµπέτικο, ο πόνος, το αδιέξοδο, ο θάνατος είναι ο κανόνας. Στα δηµοτικά, ιδίως στα επτανησιακά, γίνεται συχνά ανάλαφρο ή παιχνίδι, όπως: ... έχεις της σφήκας το κεντρί, της µέλισσας τη γλύκα... '...... Κύµινο, κύµινο, µας βαλάντωσες.... . Το περισσότερο δραµατικό ή ανάλαφρο, εξαρτάται από τις ενορµήσεις που θέλει να εκφράσει ο ποιητής την ώρα ή τη στιγµή εκείνη, δηλαδή από τη διαπλοκή των καταστροφικών και των λιβιδινικών ενορµήσεών του.
Γιώργος Σεφέρης
Την Αρχαϊκή Μητέρα θα τη συναντήσουµε στους ποιητές µας: Στον Παλαµά, στον Σεφέρη, στον Εµπειρίκο. Από τους νεωτέρους, στον Γκάτσο, στον Λευτέρη Παπαδόπουλο και σε πολλούς άλλους. Τον Ελύτη, τον µεγάλο µας ποιητή, ενώ εκφράζεται συχνά στο χώρο του µύθου και της γένεσης, δεν τον απασχολεί ιδιαίτερα αυτό το παντοδύναµο, αδιαφοροποίητο ον και η αρχαϊκή, στοµατική, περίοδος του ανθρώπου. Κινείται νοµίζουµε - µε την ωριµότητα που τον διέκρινε στη ζωή και την ποίησή του - σε πιο εξελιγµένες φάσεις του ψυχισµού. Στον αντίποδα του Ελύτη ίσως να βρίσκεται ο Ν. Καζαντζάκης:
Η Αρχαϊκή Μητέρα, η θανάσιµα επικίνδυνη γυναίκα, είναι πανταχού παρούσα. Αγριότερη και εντονότερα παντοδύναµη ακόµη και από τις εικόνες που παρουσιάσαµε στη Μυθολογία. Η σχέση του ήρωα (του αντικειµένου) µε την Αρχαϊκή Μητέρα είναι γεµάτη φόβο, στα όρια του χάους ή του αδιεξόδου. ∆εν υπάρχει εναλλακτική λύση. Παράλληλα, όπως είπαµε, είναι µια σχέση συµβιωτική και αναπόφευκτη.
Το ένα ον είναι αναπόσπαστο από το άλλο: Συµβολικά, το βρέφος µε τη µητέρα του. Τις αντιπροσωπευτικότερες από αυτές τις εικόνες, σε σύλληψη και σε πλούτο, θα τις βρούµε στις "Τραγωδίες" του Ν. Καζαντζάκη (1956). Ακολουθούν µερικοί στίχοι από αυτές, καθώς και φράσεις από τον πεζό λόγο του.
Ο Προµηθέας, γεµάτος αµφιθυµία, λέει στην Πανδώρα: ".... είσαι το άνθος του γκρεµού.... όχι είσαι ο γκρεµός". Και συχνά η φράση: "Μάνα, ω Μάνα Γης... µόνο το Αχ! µες στα σπλάχνα µας". Η "Μέλισσα", που άδικα την σκοτώνει ο Περίανδρος, άνδρας της και τύραννος της Κορίνθου, βλέπουµε ότι είναι δοτική, τρυφερή και ερωτική πριν από τον θάνατό της. Μετά γίνεται εκδικητική, σαδιστική, καταστροφική, αδυσώπητη προκαλεί τον αφανισµό του Περιάνδρου, αλλά και του πατέρα της και των γιων της.
Το λιβιδινικό αντικείµενο, η Αρχαϊκή Μητέρα, στον Καζαντζάκη διαχωρίζεται πλήρως σε "καλό" και "κακό". Υπάρχουν και άλλα θέµατα στις "Τραγωδίες" που θυµίζουν πολύ τους µύθους των παιδιών που έχουµε σε ψυχοθεραπεία, µε σοβαρά, τις περισσότερες φορές, ψυχικά προβλήµατα. Η σταθερότερη εικόνα που µας δίνει ο Καζαντζάκης στις "Τραγωδίες" είναι µιας γυναίκας επικίνδυνης, καταστροφικής. Μετατρέπει το αίµα σε γάλα. Καταστρέφει φιλίες και προκαλεί τον θάνατο. Η Μαρίνα δηλητηριάζει τον Ιουλιανό τον Παραβάτη.
Οι κόρες του Λωτ κάνουν τον πατέρα τους αιµοµίκτη. Η Θεοφανώ καταστρέφει την ενατένιση του Νικηφόρου Φωκά και τον παραδίδει στο ξίφος του Τσιµισκή. Υπάρχει µια µακριά σειρά από ηρωίδες που γεννούν ερωτικές επιθυµίες, αλλά τις πνίγουν σταθερά στο αίµα. Το τίµηµα της ηδονής είναι πάντοτε βαρύ για τους ήρωές του.
Ο φόβος του άνδρα για τη γυναίκα και την ερωτική σχέση δεν βρίσκεται µόνο στα δηµοσιεύµατα του Καζαντζάκη που έχουν µυθικούς ήρωες. Είναι σταθερό στοιχείο στο έργο του. Και στον "Ζορµπά" ακόµη, το πιο "ανθρώπινο" από τα βιβλία του, βλέπουµε πόσο µεγάλη διάσταση παίρνει αυτός ο φόβος. Άλλοτε εκφράζεται από τον Καζαντζάκη και άλλοτε από τον Ζορµπά, το ιδανικό του Εγώ του συγγραφέα.
Αναφέρω τη χαρακτηριστική φράση: "Είδες τι παµπόνηρο πλάσµα σου είναι η γυναίκα, αφεντικό; Και το Θεό κατάφερε να τον τυλίξει!" (Καζαντζάκης, 1955, σελ. 148).4 Σε άλλα σηµεία του βιβλίου, ο φόβος αποκτά εντελώς εξωπραγµατικό χαρακτήρα, που συνδέεται µε τα πρώτα στάδια της ψυχοσεξουαλικής εξέλιξης του ατόµου: Ο Καζαντζάκης πηγαίνει να βρει τη χήρα.
Η νέα γυναίκα είναι ήρεµη, γλυκιά, τραγουδάει και κόβει πορτοκαλανθούς. Σε αντίθεση µε την εικόνα αυτή, ο φόβος τού σταµατά την αναπνοή: "Θεριό είναι ετούτο, συλλογίστηκα, θεριό και το ξέρει. Τι α-δύναµα εφήµερα πλάσµατα, σερσέµηδες, ζευζέκηδες, χωρίς αντοχή, µπροστά τους οι άντρες! Όπως µερικά έντοµα - το αλογάκι της Παναγίας, η ακρίδα, η αράχνη -, ταϊσµένη και τούτη κι αχόρταγη κατά τα ξηµερώµατα, θα τρώει τους άνδρες..." (σελ. 281). Και ακολουθεί το όνειρο µε την αραπίνα - γίγαντα (σελ. 282). Το µπόι του άνδρα είναι όσο το δαχτυλάκι του ποδιού της, στη φτέρνα της υπάρχει µια τεράστια σπηλιά και µια προσταγή ακούγεται: "Έµπα!". Το πρόβληµα ηδονή και οδύνη είναι πυρηνικό για τον Καζαντζάκη.
Το µετουσιώνει σε τέχνη, το κάνει µεταφυσική ενασχόληση, άλλ’ αυτό παραµένει ακέραιο. Η γυναίκα για κείνον είναι διαδοχικά επικίνδυνη, αγία, χυδαία, αποκρουστική. Της αποδίδει µια σειρά από ιδιότητες, την τοποθετεί σε ανάλογες καταστάσεις, ώστε να της είναι αδύνατο να δώσει στον άνδρα ηδονή, χωρίς συνέπειες.
Στη σχέση της γυναίκας µε τη Μητέρα-Γη, λέει: ... κρατώ το χώµα ετούτο της Κρήτης και το σφίγγω µε άφραστη γλύκα, τρυφεράδα κι ευγνωµοσύνη, σα να σφίγγω µέσα στη φούχτα µου και ν" αποχαιρετώ το στήθος γυναίκας αγαπηµένης" (Καζαντζάκης, 1961, σελ. 18). Και λίγο πιο κάτω, σε πλήρη ταύτιση γυναίκας και Γης, ταύτιση των λιβιδινικών ενστίκτων µε τα ένστικτα θανάτου: «Σύννεφα σκέπασαν τον ουρανό, έπεσε απάνω στα χείλια µου µια χλιαρή ψιχάλα, η γης µύρισε γλυκιά φωνή, µαυλι-στικιά, ανεβαίνει από τα χώµατα: "Έλα... έλα... έλα..."». Με το κείµενο αυτό, θελήσαµε να κάνουµε φανερή την οικουµενικότητα ψυχαναλυτικών εννοιών και παράλληλα τη σηµασία και τη διάσταση που έχει για το ανθρώπινο ον η "Αρχαϊκή Μητέρα". Ίσως κάθε αναγνώστης, µε τις αναµνήσεις και τις φαντασιώσεις του, να µπορεί να αναζητήσει αυτή τη διάσταση. Πηγή ://enaasteri.blogspot.com/
ΤΕΛΟΣ.......
