1865. Ο φωτογράφος Δημήτριος Κωνσταντίνου απαθανατίζει τον μισογκρεμισμένο Ναό του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα. Στο επιστύλιο δύο στύλων στη νοτιοδυτική γωνία του ναού, εξείχε κάτι που δεν ταίριαζε με την υπόλοιπη κατασκευή. Ήταν ένα μικρό πέτρινο καταφύγιο.
Μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα από τις 140 κολώνες του μεγαλύτερου ναού της Ελλάδας στα ελληνιστικά και τα ρωμαϊκά χρόνια στέκονταν όρθιες μόλις 16. Πολλές είχαν καταστραφεί εξαιτίας φυσικών φαινομένων και σεισμών. Άλλες, όμως, διαλύθηκαν από Τούρκους που τις μετέτρεπαν σε ασβέστη για να αντιμετωπιστούν οικοδομικά προβλήματα.
1855. Δεξιά το Ολυμπιείο με το ασκηταριό. Πίσω του η Πύλη του Αδριανού
Σύμφωνα με ιστορικές αναφορές, στα τέλη της τουρκοκρατίας οι λίγες εναπομείνασες ψηλόλιγνες κολώνες του Ολυμπιείου που έφταναν τα 17 μέτρα ύψος και τα 2.6 μέτρα διάμετρο, είχαν μαγνητίσει κάποιους μοναχούς. Αποκαλούνταν στυλίτες επειδή ζούσαν στην κορυφή των ψηλών στύλων. Ήταν χριστιανοί που πίστευαν ότι έτσι θα έρχονταν πιο κοντά στον Θεό. Θεωρούσαν ότι μέσα από τις κακουχίες που περνούσαν εκεί πάνω θα εξιλεώνονταν για τις αμαρτίες τους και έτσι επιδίωκαν την ηθική τους ολοκλήρωση.
Το Ολυμπιείον βρίσκεται στη νότια πλευρά των Αθηνών, ανάμεσα στην Ακρόπολη και τον ποταμό Ιλισσό. Πρόκειται για το ιερό του Ολυμπίου Διός στο οποίο κτίστηκε ένας από τους μεγαλύτερους ναούς του αρχαίου κόσμου που ήταν αφιερωμένος στο Δία. Σύμφωνα με το Βιτρούβιο ήταν ένα από τα πιο φημισμένα δείγματα της αρχιτεκτονικής σε μάρμαρο. Η ίδρυση του ιερού ανάγεται στο μυθικό Δευκαλίωνα. Γύρω στο 500 π.Χ. ανεγείρεται ένα τριμερές επίμηκες οικοδόμημα με αυλή στα νότια. Ταυτίζεται με το Δικαστήριο επί Δελφινίω, το οποίο σύμφωνα με την παράδοση είχε ιδρύσει ο Αιγέας. Στον ίδιο χώρο εντάσσεται και ο ναός του Δελφινίου Απόλλωνα. Σύμφωνα με την παράδοση το ιερό του Δελφινίου Απόλλωνα σχετίζεται με το Θησέα.
Στην κορυφή διακρίνεται η σκήτη του στυλίτη μοναχού, ενώ στο κάτω μέρος φαίνονται θαμώνες του καφενείου που είχε ανοίξει κοντά στο ναό, 1865
Στέκονταν για χρόνια πάνω σε έναν στύλο. Τρέφονταν με τα απολύτως απαραίτητα και υπέμειναν τις ακραίες καιρικές συνθήκες, τον ήλιο, τη ζέστη του καλοκαιριού και το τσουχτερό κρύο του χειμώνα. Υπέμειναν κάθε αντιξοότητα, καθώς μόνο έτσι θα έφερναν εις πέρας την αποστολή τους. Κατέβαιναν μόνο αν υπήρχε σοβαρός λόγος, αλλά συνήθως παρέμεναν στη θέση τους ό,τι και να γινόταν. Οι ντόπιοι τους προσέφεραν φαγητό και νερό που ανέβαζαν πάνω στο καταφύγιό τους με σχοινιά και κουβάδες. Κάποιοι από αυτούς ανακηρύχθηκαν άγιοι. Δυο από τα πλέον γνωστά πρόσωπα είναι ο Συμεών και ο Δανιήλ.
Το 1855. Ο Ναός του Ολυμπίου Διός.
Η “αποκαθήλωση” των ασκητών
Εκτιμάται ότι μετά την ανεξαρτησία της Ελλάδας από την Οθωμανική Aυτοκρατορία, έγιναν προσπάθειες να ενισχυθεί η εθνική ταυτότητα. Έτσι, όποιες προσθήκες έγιναν στα ελληνικά μνημεία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας έπρεπε να καταστραφούν. Μεταξύ αυτών και το καταφύγιο των χριστιανών ασκητών στον Ναό του Ολυμπίου Διός. Τα ερείπια της κατασκευής ήταν ορατά έως την εποχή του Όθωνα, όπως μαρτυρούν οι διάφοροι πίνακες της εποχής.
Πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Johann Michael Wittmer του 1833. Στην κορυφή φαίνεται η κατασκευή των στυλιτών.
Ο θρύλος με τα κακά πνεύματα
Πέρα από τους αυτόχθονες Αθηναίους και τους ερημίτες, στους Στύλους του Ολυμπίου Διός σύχναζαν Τούρκοι και Αιθίοπες, δούλοι των Τούρκων, οι οποίοι πήγαιναν εκεί για να κάνουν τις δεήσεις τους, ιδιαίτερα σε περιόδους ανομβρίας. Τοπικοί θρύλοι ήθελαν και τρία στοιχειά να κάνουν βόλτες πάνω στις κολώνες του ναού.
Το 1855. Η Πύλη του Αδριανού, και οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός με το ασκηταριό υπάρχων . Στο βάθος βλέπουμε το φυσικό κοίλωμα όπου θα χτισθεί το Παναθηναϊκό Στάδιο. Το προτεσταντικό νεκροταφείο, και οι γύρω περιοχές ζωγράφου και Παγκράτι, είναι ακόμα έρημα τοπία.
“Αν ξυπνήσεις καμιά μαύρη και άγρια νύχτα και αν δεν φοβηθείς, να πας κατά τις Κολώνες. Θα δεις -μακριά από λόγου μας- να πηδάνε τρία στοιχειά από κολώνα σε κολώνα. Ξεκαρδίζονται κιόλας στα γέλια! Και το γέλιο τους σαν τι μοιάζει σου φαίνεται; Σαν αστροπελέκι! Αν ξυπνήσεις καμιά μαύρη και άγρια νύχτα και αν δεν φοβηθείς, να πας κατά τις Κολώνες, θα τους δεις!”
Η λατρεία στο χώρο αυτό ανάγεται στους προϊστορικούς χρόνους και συνδέεται με χθόνιες θεότητες και ήρωες της αρχαίας Αθήνας. Το 515 π.Χ. άρχισε να κτίζεται από τον Πεισίστρατο το Νεότερο ένας μνημειώδης ναός, που όμως δεν ολοκληρώθηκε εξαιτίας της πτώσης της τυραννίας. Την οικοδόμηση του ναού, που έμεινε ημιτελής για 400 περίπου χρόνια, συνέχισε το 174 π.Χ. ο Αντίοχος ο Δ΄ ο Επιφανής. Ο ναός όμως τελικά αποπερατώθηκε το 124/125 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Αδριανό, που ταύτισε τον εαυτό του με το Δία και πήρε τον τίτλο του Ολυμπίου. Γύρω στα 450 π.Χ. οικοδομείται ο μεγάλος πώρινος δωρικός περίπτερος ναός (αμφιδίστυλος εν παραστάσι), πιθανόν του Δελφινίου Απόλλωνα, που εγκαταλείπεται τον 3ο μ.Χ. αι. Στην εποχή του Αδριανού, κατά τον 2ο αι. μ.Χ. ανεγείρεται (ρωμαϊκής εποχής )ρωμαϊκός ναός, δωρικού ρυθμού, μέσα σε τέμενος με κτιστό περίβολο και υπαίθριο βωμό, πιθανόν του Κρόνου και της Ρέας, ρωμαϊκό περιστύλιο ή πανελλήνιο, για τη διεξαγωγή του συνεδρίου του ιερατείου των Πανελλήνων και στο βράχο της Ολυμπίας Γης, υστερορωμαϊκής εποχής κτήριο, πιθανόν κατοικία εξέχοντος μέλους του ιερατείου.
Τον 3ο αι. μ.Χ., την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Βαλέριου, οικοδομείται το Βαλεριάνειο τείχος, πιθανόν πάνω στη διαδρομή του κλασικού Θεμιστόκλειου τείχους. Τον 4ο και 5ο αι. μ.Χ. αναπτύσσεται εκτός του τείχους εκτεταμένο υστερορωμαϊκής εποχής νεκροταφείο.
Τέλος, στο 10ο - 12ο αι. μ.Χ. ακμάζει μια εκτενής βυζαντινή συνοικία με οικίες και εργαστήρια, όπως βυρσοδεψεία και ελαιοτριβείο, επάνω στα ερείπια του κλασικού ναού, με μία τουλάχιστον κεντρική οδική αρτηρία, την αποκαλούμενη Αρχαία Οδό.
Ανασκαφές στο χώρο του ναού του Δία πραγματοποιήθηκαν από τον E. Penrose από το 1883 έως το 1886 και το 1922 από τον G. Weltet. Η Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία διενέργησε ανασκαφές γύρω από το ναό από το 1886 έως το 1907 ενώ ο Ιωάννης Τραυλός (αρχιτέκτων) στη δεκαετία του 1960. Ο αρχαιολόγος Ιωάννης Θρεψιάδης υπήρξε επίσης ανασκαφέας του αρχαιολογικού χώρου.
Στα πλαίσια του Έργου της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας , ο χώρος νοτίως του Ολυμπιείου με τα Παριλίσσια ιερά ενοποιήθηκε με τον παλαιό αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου και είναι σήμερα επισκέψιμος για το κοινό.
Η είσοδος στον ενιαίο χώρο του Ολυμπιείου και των Παριλισσίων Ιερών γίνεται μόνο από το φυλάκιο της Λεωφόρου Βασιλίσσης ΄Ολγας. Από τον Σεπτέμβριο του 1999 έως τον Ιούνιο του 2004 διενεργήθηκαν συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφικές εργασίες στο χώρο νοτίως του Ολυμπιείου, υπό την εποπτεία της Γ΄ ΕΠΚΑ, στο πλαίσιο της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας . Σκοπός της επέμβασης ήταν η προβολή, ανάδειξη και αποκατάσταση των μνημείων αλλά και η ανάπλαση του χώρου με αρχαιολογικούς καθαρισμούς, εκτεταμένες αποψιλώσεις, συστηματικές εργασίες συντήρησης, μικρές εργασίες αναστήλωσης, κατασκευή συστήματος αποστράγγισης ομβρίων υδάτων και τέλος δημιουργία υποδομών και ενημερωτικών πινακίδων για την υποδοχή των επισκεπτών.
Στον ενιαίο αυτό αρχαιολογικό χώρο υπάρχουν σήμερα δύο νέα φυλάκια, ένα στη Λεωφόρο Βασιλίσσης ΄Ολγας, το άλλο κοντά στην κοίτη του Ιλισσού πλησίον της Αγίας Φωτεινής, W.C και για ΑΜΕΑ., πωλητήριο και αποθήκη.
Πηγές
Φωτογραφία: Δημήτριος Κωνσταντίνου, Συλλογή Pierre de Girord / Kallimages, Παρίσι
ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Β- εικόνα: Wikimediamtx Commons
Α- ΚΕΊΜΕΝΟ :www.mixanitouxronou.gr/
Β- ΚΕΙΜΕΝΟ ://odysseus.culture.gr/ Συντάκτης Θ. Κυριακού, αρχαιολόγος
