Η επιστροφή του στη Θεσσαλονίκη- Ένας επίμονος δημοσιογράφος κι ένας ακούραστος αστυνομικός στο κυνήγι για τον επαναπατρισμό ενός μοναδικού ευρήματος του 4ου π.Χ. αιώνα που είχε εξαχθεί βίαια από τη μακεδονική γη .Θα ήταν ένας πλούσια κτερισμένος τάφος επιφανούς Μακεδόνα αξιωματούχου που θάφτηκε με τιμές και όλο τον εξοπλισμό του. Ένας δεξιοτέχνης χρυσοχόος του 4ου π.Χ. αιώνα δούλεψε μερόνυχτα για να φτιάξει κοσμήματα, εργαλεία και ένα ολόχρυσο στεφάνι με φύλα ανθισμένης μυρτιάς για να συνοδεύσουν τον νεκρό.
Ο Νικόλας Ζηργάνος θυμάται ακριβώς 16 χρόνια μετά την επιστροφή του χρυσού στεφανιού και της Κόρης τον Μάρτιο του 2007, το θρίλερ της διαπραγμάτευσης με το Γκετί, τους πρωταγωνιστές της ομάδας κρούσης, όσους στάθηκαν δίπλα του και όσους ξεχάστηκαν από την Πολιτεία ή δεν υπάρχουν πια.
Κι ύστερα ήρθαν οι αρχαιοκάπηλοι με αξίνες και φτυάρια, βρήκαν τον τάφο και άρπαξαν όλα τα πολύτιμα ευρήματα διαταράσσοντας την αρχαιολογική μαρτυρία. Και όλα χάθηκαν... όλα εκτός από το χρυσό στεφάνι που οι επιτήδειοι πούλησαν σε άλλους, εκείνοι σε κάποιους άλλους και κατέληξε το 1993 στο Μουσείο John Paul Getty του Λος Άντζελες.
Ένας επίμονος δημοσιογράφος, ο Νικόλας Ζηργάνος, που εργαζόταν τότε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» και σήμερα στην «Εφημερίδα των Συντακτών», έκανε μια μεγάλη έρευνα για εισβολή αγνώστων νυχτερινές ώρες στον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης και αλλού. Κατάφερε να διεισδύσει σε κυκλώματα αρχαιοκαπήλων και να εντοπίσει τους δύο δρόμους μέσω των οποίων γινόταν η εξαγωγή των αρχαίων.
Φορτηγά με φρούτα και λαχανικά κι ανάμεσα στα κασόνια σημαντικές αρχαιότητες έφευγαν είτε προς βορρά μέσω Μονάχου, Ζυρίχης, Βέρνης, είτε προς νότο μέσω Πάτρας Αγκόνας, Γενεύης. Και κάπου εκεί έπεσε πάνω στο χρυσό στεφάνι μυρτιάς που ήταν στο Γκετί. Η πρώτη φωτογραφία που έφτασε στα χέρια του δεν ήταν καθαρή και έδειχνε ένα στεφάνι σκούρο και δυσδιάκριτο.
Ταυτόχρονα ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις από το υπουργείο Πολιτισμού κι ο αστυνόμος Γιώργος Γληγόρης από τη Δίωξη Αρχαιοκαπηλίας της Ασφάλειας Αθηνών εντόπισε τον άνθρωπο που είχε στην κατοχή του 17 φωτογραφίες του χρυσού στεφανιού, σε μία μάλιστα στο πάνω μέρος διακρίνεται η μεζούρα του αρχαιοκάπηλου.
Το χρυσό στεφάνι με τη μεζούρα του αρχαιοκάπηλου (Αρχείο Νικόλα Ζηργάνου)
Ο αστυνόμος Γληγόρης υπηρέτησε για 7 χρόνια στη Δίωξη Αρχαιοκαπηλίας και συνέδεσε το όνομά του με δεκάδες επιτυχίες, κορυφαία εκ των οποίων ήταν η έφοδος που έκανε τον Απρίλιο του 2006 στη βίλα Μιχαηλίδη στη Σχοινούσα και στο σπίτι της Μάριον Τρου -πρώην έφορος του Μουσείου Γκετί- στην Πάρο. Ο θάνατός του στις 17 Φεβρουαρίου του 2009 σε ένα φοβερό τροχαίο δυστύχημα στο 43ο χιλιόμετρο του δρόμου Αμφιλοχίας-Λευκάδας, στο οποίο ξεκληρίστηκε και μία οικογένεια από την Κέρκυρα-, διέκοψε πρόωρα τις έρευνες που έκανε για την επιστροφή πολιτιστικών θησαυρών στη χώρα.
Ένα εξέχον μέλος της μακεδονικής αριστοκρατίας
«Κάποιες πληροφορίες έλεγαν πως το στεφάνι με φύλλα μυρτιάς προέρχονταν από τον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης Σερρών, αλλά στην πορεία αυτό δεν επιβεβαιώθηκε. Ήταν σίγουρα από την περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας, από ένα εργαστήριο κοντά στη Θεσσαλονίκη και προέρχονταν από κάποιον πλούσια κτερισμένο μακεδονικό τάφο. Οι αρχαιοκάπηλοι εντόπισαν προφανώς και άλλα σπουδαία ευρήματα, εντός του τάφου, που φυσικά πήραν», λέει στη Voria.gr ο Νικόλας Ζηργάνος.
Το πότε βρέθηκε ο τάφος, πότε σηκώθηκαν οι αρχαιότητες και πόσα χέρια άλλαξαν παραμένει μένα μεγάλο μυστήριο, καθώς όσες άκρες κι αν βρήκαν τόσο ο δημοσιογράφος, όσο και οι αρχές, δεν φάνηκαν πρόθυμες να συνεργαστούν. Το 1993 το χρυσό στεφάνι αγοράστηκε από το Μουσείο Γκετί στο Λος Άντζελες -έναντι ποσού 7,2 εκατ. δολαρίων που έδωσε η διεύθυνση του Μουσείου για τέσσερις ελληνικές αρχαιότητες, οι οποίς και επαναπατρίστηκαν- και οι ενέργειες του υπουργείου Πολιτισμού ευοδώθηκαν 14 χρόνια μετά, το 2007, όταν το πολύτιμο αυτό αντικείμενο επαναπατρίστηκε.
Ο Νικόλας Ζηργάνος, ο αστυνόμος Γιώργος Γληγόρης και η αρχαιολόγος Μπετίνα Τσιγαρίδα στο Αρχαιολογικόυ Μουσείο Θεσσαλονίκης (Αρχείο Νικόλα Ζηργάνου)
Το σημαντικό στην υπόθεση είναι πως δεν χρειάστηκε δικαστική συνδρομή, καθώς σύμφωνα με τον κ. Ζηργάνο, αφενός τα στοιχεία ήταν συντριπτικά υπέρ της Ελλάδας, αφετέρου το αδίκημα είχε παραγραφεί για το αμερικανικό δίκαιο.
Το εντυπωσιακό, χρυσό στεφάνι ανθισμένης μυρτιάς είναι ένα έργο εξαιρετικής τέχνης, το οποίο διατηρήθηκε σε αρκετά καλή κατάσταση, αν και όχι πλήρες (λείπουν ορισμένα κλαδιά και άνθη). Αποτελείται από μία κυκλική στεφάνη πάνω στην οποία στερεώθηκαν μεμονωμένα φύλλα και κλαδιά. Τα τελευταία φέρουν πλούσιο φύλλωμα και πλήθος από άνθη, όλα αποδοσμένα με φυσιοκρατικό τρόπο. Τα άνθη παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία ως προς τη μορφή τους, ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ορισμένα από αυτά της πρόσθιας όψης διακοσμήθηκαν επιπλέον με χρώμα -πράσινο και γαλάζιο σμάλτο- και φέρουν χρυσούς στήμονες που απολήγουν σε χρυσά ή γυάλινα σφαιρίδια. Η προσθήκη χρώματος πάνω στον χρυσό προσδίδει ένα μοναδικό αισθητικό αποτέλεσμα.
Σύμφωνα με την αρχαία γραμματεία, η μυρτιά ως φυτό συνδεόταν στην αρχαιότητα με τη θεά Αφροδίτη και τη λατρεία της καθώς και με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Πέρα, όμως, από το πλαίσιο θρησκευτικών τελετών, στεφάνια μυρτιάς, σε φυσική μορφή ή ως αντίγραφα σε άλλα υλικά, φορούσαν οι αρχαίοι και σε επίσημες κοινωνικές εκδηλώσεις, κυρίως γαμήλιες τελετές και συμπόσια.
Το περίτεχνο χρυσό στεφάνι που εκτίθεται πλέον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, έργο αναμφισβήτητα ενός δεξιοτέχνη χρυσοχόου, κατασκευάστηκε στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. σε κάποιο εργαστήριο της κεντρικής Μακεδονίας. Είναι πιθανό να είχε χρησιμοποιηθεί από τον ιδιοκτήτη του (άνδρα ή γυναίκα), που θα ήταν αναμφίβολα ένα εξέχον μέλος της μακεδονικής αριστοκρατίας, όσο ήταν εν ζωή και στη συνέχεια, μετά τον θάνατό του, να τοποθετήθηκε στον τάφο του, για να τον συντροφέψει στο επέκεινα... ή να δόθηκε παραγγελία στον κατασκευαστή, ο οποίος δούλεψε σκληρά για να προλάβει την τελετή της ταφής.
«Δεν έχουμε σκοπό να αδειάσουμε τις προθήκες των μουσείων, να διεκδικήσουμε οτιδήποτε είναι ελληνικό. Διεκδικούμε μόνο εκείνα τα αντικείμενα, τα τα οποία υπάρχουν αποδείξεις παράνομης κτήσης και εξαγωγής από τη χώρα», δήλωσε ο τότε υπουργός Πολιτισμού, Γιώργος Βουλγαράκης, που παρέλαβε τις αρχαιότητες, παρουσία του πρωθυπουργού, Κώστα Καραμανλή.
Ο Νικόλας Ζηργάνος κατά τον επαναπατρισμό του χρυσού στεφανιού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (Αρχείο Νικόλα Ζηργάνου)
Μαζί με το στεφάνι από το Γκετί επέστρεψαν μια καταπληκτική αρχαϊκή κόρη, που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, μια στήλη από μαύρο ασβεστόλιθο στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήβας, μια αρχαιότητα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου κι ένα χάλκινο αντικείμενο από τη Μακεδονία.
Οι αρχαιολόγοι που μελέτησαν το στεφάνι αποφάνθηκαν ότι αποτελεί εξαιρετικό δείγμα της μακεδονικής χρυσοχοϊκής τέχνης και χρονολογείται γύρω στα 340-330 π.Χ., την εποχή της ακμής του μακεδονικού βασιλείου, ενώ θεωρείται ισάξιο με εκείνο που βρέθηκε στον τάφο του Φιλίππου Β΄ στη Βεργίνα.
Ένα ντοκιμαντέρ κι ένα βιβλίο για το χρυσό στεφάνι
Η συναρπαστική ιστορία από τη λαθρανασκαφή μέχρι τον επαναπατρισμό του χρυσού στεφανιού με φύλλα και άνθη μυρτιάς ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε το 2010 από το Cosmote History. Ήταν μια συμπαραγωγή 7 ευρωπαϊκών χωρών που έφερε τον τίτλο «Οι τυμβωρύχοι των Θεών».
Τον περασμένο Φεβρουάριο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τόπος, το βιβλίο του Νικόλα Ζηργάνου, «Επιχείρηση Νόστος – ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά».
Πρόκειται, όπως λέει, ο συγγραφέας για ένα γοητευτικό νουάρ αστυνομικό μυθιστόρημα στο οποίο «ό,τι γράφω συνέβη και τίποτα δεν συνέβη όπως το γράφω», αφού κάποια πρόσωπα και γεγονότα είναι πραγματικά και κάποια άλλα προϊόν μυθοπλασίας.
Είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες δημοσιογράφους-ερευνητές που συνέδεσε το όνομά του με μια από τις πιο διάσημες αρχαιοκαπηλικές έρευνες διεθνώς. Τα στοιχεία της επτάχρονης έρευνας του Νικόλα Ζηργάνου βοήθησαν καθοριστικά τις εισαγγελικές και διωκτικές αρχές και το Υπουργείο Πολιτισμού να επαναπατρίσουν πολύτιμες λεηλατημένες αρχαιότητες, με πιο γνωστές το χρυσό μακεδονικό στεφάνι και την αρχαϊκή Κόρη, που διεκδικήσαμε και πήραμε πίσω από το πανίσχυρο Μουσείο Γκετί, καθώς επίσης και δύο αρχαιότητες από τη συλλογή της Αμερικανίδας Σέλμπι Γουάιτ. Έχει συνεργαστεί με τους Los Angeles Times, με την Tutela del Patrimonio Culturale, την ιταλική δίωξη αρχαιοκαπηλίας των καραμπινιέρων, τον εισαγγελέα Πάολο Φέρι και τις ελληνικές αρχές. Έχει αφήσει το στίγμα του σε ελληνικά και ξένα ντοκιμαντέρ (Το Κύκλωμα και το Looters of the Gods), που ανέδειξαν το παγκόσμιο κύκλωμα αρχαιοκαπηλίας στα διεθνή μέσα.
Πηγή://www.voria.gr/
