Ιδεολογία και καθημερινότητα στη Βουλιαγμένη του 5ου αι. π.Χ.
Μια τυχαία ανακάλυψη της αρχαιολόγου Μαίρης Γιαμαλίδη και της φιλολόγου Εριέττας Τζοβάρα κατά τη διάρκεια μιας βόλτας τους στο λόφο της Φασκομηλιάς στη Βουλιαγμένη, έφερε ξανά στο φως τη συζήτηση για τις συνήθειες και τις δοξασίες των κατοίκων στον αρχαίο δήμο των Αιξωνιδών Αλών.
Το χάραγμα σε έναν βράχο του λόφου απεικονίζει τον τραγόμορφο θεό Πάνα να ηγείται μιας κούρσας, ακολουθούμενος από έναν Αθηναίο οπλίτη. Την ανάλυσή τους για τη βραχογραφία αυτή η Μαίρη Γιαμαλίδη και η Εριέττα Τζοβάρα ανέπτυξαν με ένα επιστημονικό τους άρθρο στο περιοδικό Athens University Review Of Archaeology (Giamalidi, M., & Tzovara, E., 2021, Α rock engraving of Pan at Faskomelia Hill in Vouliagmeni, Attica The presence of the god Pan in the battle of Marathon. Athens University Review Of Archaeology -AURA-, 4, 27-41), από όπου σταχυολογούνται εδώ κάποια βασικά σημεία.
Προνομιούχα τοποθεσία
Ο αρχαίος Δήμος των Αιξωνιδών Αλών ταυτίζεται με τις σημερινές περιοχές της Βούλας και της Βουλιαγμένης και συνόρευε με τον Αναγυρούντα (σημερινή Βάρη) και την Αιξωνή (Γλυφάδα). Η τοποθεσία του ήταν ιδιαίτερα προνομιούχα, καθώς απείχε μία ημέρα δρόμο από την Αθήνα, βρισκόταν στο παραλιακό μέτωπο και γεωμορφολογικά ήταν κατάλληλη για καλλιέργειες και ψάρεμα. Στους λόφους της περιοχής θεωρείται ότι οι αρχαίοι κάτοικοι επιδίδονταν σε μελισσοκομία, υλοτομία και κτηνοτροφία.
«Η εκμετάλλευση του νότιου τμήματος του Υμηττού για τις προαναφερθείσες δραστηριότητες στην αρχαϊκή και κλασική περίοδο μαρτυρείται από την παρουσία χαρακτικών, επιγραφών και παραστάσεων στους βράχους», αναφέρουν οι συγγραφείς. Στο λόφο της Φασκομηλιάς έχουν ήδη βρεθεί διάσπαρτες «ερωτικές επιγραφές, γκραβούρες πλοίων, ποδιών και ζώων, καθώς και επιγραφές χωρίς ιδιαίτερο νόημα που αποδίδονται κυρίως σε βοσκούς».
Εκτός από συνοδούς αιγοπροβάτων, οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι στο λόφο σύχναζαν και παρατηρητές της κίνησης των πλοίων, για την ασφάλεια των Αθηνών.
H παράσταση
Ο θεός Πάν κρατά κάτι σαν αυτό που σήμερα ονομάζουν μπούμερανγκ (Σ.ΑΡΧ.)
Το ενδιαφέρον χάραγμα βρέθηκε σε ένα κομμάτι μαρμάρου διαστάσεων περίπου 80 επί 100 εκατοστών και καταλαμβάνει το μέσο του, με τις μορφές να κινούνται προς τα αριστερά. Η τραγόμορφη φιγούρα ταυτίζεται με τον θεό Πάνα που κρατά ένα λαγοβόλο (κυνηγετικό εργαλείο της αρχαιότητας) και τον ακολουθεί η φιγούρα ενός γενειοφόρου Αθηναίου οπλίτη με αττική περικεφαλαία που τρέχει.
«Η αναπαράσταση του θεού Πάνα και του οπλίτη στην ίδια εικόνα είναι νέα και υποδηλώνει ότι αποτελεί σκηνή σχετιζόμενη με τη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.). Πιο συγκεκριμένα, αυτή είναι η στιγμή όταν σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές και τη μυθολογία, ο αθηναϊκός στρατός, σε διάταξη φάλαγγας, επιτίθεται τρέχοντας προς τους βαρβάρους», σημειώνουν οι συγγραφείς του άρθρου.
Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, ο θεός Πάνας αποκαλύφθηκε στον Φειδιππίδη, τον Αθηναίο αγγελιαφόρο που εστάλη να φέρει βοήθεια από τη Σπάρτη προ του περσικού κινδύνου, και του υποσχέθηκε ότι θα βοηθήσει στην επικείμενη μάχη. Το πόσο πίστεψαν οι Αθηναίοι ότι ο Πάνας συνέδραμε στη νίκη τους έναντι των Περσών αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ο Μιλτιάδης, ο Αθηναίος στρατηγός της νίκης, αφιέρωσε στον τραγόμορφο θεό ένα άγαλμα μετά τη μάχη του 490 π.Χ.
Σημειώνουν για τον Πάνα οι συγγραφείς: «Η σχεδόν ταυτόχρονη άνθηση της λατρείας του, αμέσως μετά τους περσικούς πολέμους, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή και αυτό φαίνεται από την πληθώρα των διάσπαρτων σπηλαίων στην Αττική αφιερωμένων στον θεό, όπως το σπήλαιο του Πάνα στη Βάρη. Η καθιερωμένη και οργανωμένη λατρεία του θεού στο σπήλαιο Νυμφόληπτου αποτελεί αδιάψευστη απόδειξη της λατρείας του από τους πολίτες του αρχαίου δήμου».
Κάνοντας μια συγκριτική αξιολόγηση με βάση τις λεπτομέρειες στην απεικόνιση του Πάνα, οι Μαίρη Γιαμαλίδη και Εριέττα Τζοβάρα καταλήγουν ότι το χάραγμα τοποθετείται χρονικά στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ.
«Οι αρμονικές αναλογίες των σωμάτων, οι εικονογραφικές τους σχέσεις και η φυσική του κίνηση είναι επίσης αξιοθαύμαστα χαρακτηριστικά αυτής της παράστασης. Το χάραγμα αποπνέει μια αίσθηση σιγουριάς, αξιοσημείωτη σταθερότητα, άνεση, εξοικείωση με το θέμα και τις ανατομικές λεπτομέρειες των μορφών και τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής», όπως σημειώνουν.
Προσπαθώντας να ανασυνθέσουν την προσωπικότητα του καλλιτέχνη, υποθέτουν ότι αυτός μπορεί να υπήρξε «ένας νεαρός βοσκός με ιδιαίτερη καλλιτεχνική ευαισθησία και ικανότητες», ένας βετεράνος πολεμιστής της μάχης ή ένας πολίτης που υπηρετούσε την πόλη του ως φύλακας παρακολουθώντας σε βάρδια την κίνηση των πλοίων στον Σαρωνικό.
«Το χάραγμα στο λόφο της Φασκομηλιάς είναι προϊόν εκπληκτικής και δημιουργικής καλλιτεχνικής φύσης και αντανακλά το ιδεολογικό υπόβαθρο, τις σκέψεις και το σύστημα πεποιθήσεων των κατοίκων της υπαίθρου για τη μάχη του Μαραθώνα», καταλήγουν οι συγγραφείς του άρθρου.
ΠΗΓΗ : https://3vita.gr/By Γιώργος Λαουτάρης
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα Δημοσιογράφος, φύλλο Ιουλίου 2023.
Πηγή για το πρωτότυπο επιστημονικό κείμενο: Giamalidi, M., & Tzovara, E. (2021). Α rock engraving of Pan at Faskomelia Hill in Vouliagmeni, Attica The presence of the god Pan in the battle of Marathon. Athens University Review Of Archaeology (AURA), 4, 27-41. doi:http://dx.doi.org/10.26247/aura4.2
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
