Τί ονόμαζαν Νεκύσια στην Ελληνική αρχαιότητα...

Ήταν τα Νεκύσια τα σύγχρονα μνημόσυνα;...

Οι αρχαίοι Έλληνες τελούσαν μνημόσυνα την 3 η την 9 η και την 30 η ημέρα μετά τον θάνατο. Το τελευταίο λεγόταν Τριακάς και συνοδευόταν πάντα από νεκροδείπνο. Επίσης μνημόσυνο τελούσαν και στην συμπλήρωση ενός χρόνου από τον θάνατο του νεκρού.

Λεπτομέρεια από Αττική λήκυθο (420-410 π.Χ.). Η λήκυθος είναι ένα αγγείο για την αποθήκευση ελαιολάδου που τοποθετούταν στους τάφους. Η λήκυθος της νεαρής Μυρρίνης, την οποία ο Ερμής ψυχοπομπός οδηγεί στον Άδη εκτίθεται στην 10η Αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Στο Άργος το πρώτο μνημόσυνο γινόταν υπέρ του νεκρού αλλά προς τιμή του Απόλλωνα. Το 30 ο προς τιμήν του Ερμή. Όμως σε όλο τον Ελληνικό χώρο τελούσαν μνημόσυνα τα λεγόμενα Νεκύσια στα οποία πρόσφεραν οίνο, λάδι, αρώματα και θυσίαζαν ένα κόκορα ή μια κότα που έπρεπε να είχε χρώμα μαύρο.

Τα μνημόσυνα σαν πανάρχαιο έθιμο των αρχαίων Ελλήνων εκφράζεται με δεήσεις, θυσίες, προσφορές για να πετύχουν την συγνώμη των θεών για τα αμαρτήματα των νεκρών, και αυτό αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου...

Άρα Νεκύσια ήταν η ονομασία εορτών, τελετών και θυσιών προς τιμή των νεκρών...

Η Προέλευση των μνημόσυνων χάνεται στο βάθος της Αρχαιότητας

Τα μνημόσυνα είναι πανάρχαιο έθιμο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως με δεήσεις, θυσίες και προσφορές ήταν δυνατόν να πετύχουν τη συγγνώμη των Θεών για τα αμαρτήματα των νεκρών (Ιλιάδα Ι 497).Υπήρχαν μάλιστα και ιερείς αγύρτες που επισκέπτονταν τις οικίες των πλουσίων, ισχυριζόμενοι πως είχαν από τους θεούς την εξουσία να συγχωρούν τις αμαρτίες «ζώντων και νεκρών» με κατάλληλες γι΄ αυτές ιεροτελεστίες και θυσίες (Πλάτων, Πολιτεία Β’ 364).

Τα «Νεκύσια» των Αρχαίων Ελλήνων και πότε τελούνταν

Οι αρχαίοι Έλληνες τελούσαν μνημόσυνο την 3η, την 9η και την 30ή ημέρα από την ημέρα του θανάτου. Το τελευταίο ονομαζόταν «τριακάς» και συνοδευόταν από νεκρόδειπνο. Επίσης μνημόσυνο καλούσαν και στον έναν χρόνο από το θάνατο.

Στο Άργος το πρώτο μνημόσυνο γινόταν υπέρ του νεκρού προς τιμή όμως του Απόλλωνα, και αυτό της 30ης προς τιμή του Ερμή.

Σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο τελούνταν μνημόσυνα καλούμενα «Νεκύσια» με προσφορές οίνου, ελαίου, αρωμάτων και με θυσία κόκορα ή κότας, χρώματος όμως κατά κανόνα μαύρου.

Κατά συνέπεια τα μνημόσυνα των Χριστιανών φαίνεται ότι αποτελούν ιστορική συνέχεια του αρχαίου ελληνικού εθίμου, τόσο στην ουσία τους και στη σχέση τους με το θάνατο, όσο και κατά τις περιόδους τέλεσής τους.

Ρόδος. Ελληνιστική Νεκρόπολη. Επιτύμβιος κυλινδρικός μαρμάρινος βωμός με στάχια σιταριού Αρχ. Μ. Ρόδου Ε 3680. Σχεδιαστική απόδοση Μ. Σκουλούδη.

Τα Ανθεστήρια και οι Χύτροι

Τα «Ανθεστήρια» τελούνταν στην αρχαία Αθήνα την ίδια περίπου εποχή που σήμερα γιορτάζουμε τις Αποκριές, η τρίτη ημέρα των Ανθεστηρίων, οι Χύτροι, ήταν ημέρα των ψυχών, με προσφορές ένα μίγμα διαφόρων καρπών που ονόμαζαν «πανσπερμία ή πανκαρπία» και σπονδές από νερό πάνω στους τάφους».
Πολλοί σχετίζουν τα Ψυχοσάββατα με τα Ελευσίνια. Μπορεί να μη συνέπιπταν χρονικά όμως η μύηση στις τελετουργίες αποσκοπούσε στη συμφιλίωση με το θάνατο και την προσδοκία της μεταθανάτιας ζωής και γι’ αυτό το λόγο είχαν μεγάλη απήχηση την εποχή εκείνη.

Ταφικές τιμές στον νεκρό κατά την Αρχαιότητα

Τα κόλλυβα, ένα πολύ παλιό έθιμο με ρίζες στην προ Χριστού εποχή.

Η λέξη κόλλυβα έχει αρχαία ελληνική προέλευση. Με τις λέξεις κόλλυβο και κόλλυβα στην αρχή εννοούσαν κάθε είδος μικρού γλυκού από σιτάρι σε σχήμα πίτας ή τα «τρωγάλιζα» και τα «τραγήματα», δηλαδή ξηρούς καρπούς (καρύδια, αμύγδαλα, σταφίδες, φουντούκια, σύκα κ.α.) καθώς και τον «εψητόν σίτον» κατά τον Βυζαντινό λεξικογράφο Σουίδα…

Σημαίνει επίσης κάθε νόμισμα μικρής αξίας, δηλαδή το πολύ λεπτό σε πάχος και αξία νόμισμα.

Ο Αριστοφάνης (424 π.Χ) τα νομίσματα τα ονομάζει «Κόλλυβους»

Αναφέρεται ότι στα πρώτα χριστιανικά χρόνια υπήρχε το έθιμο να μοιράζουν στα μνημόσυνα, κολλύβους, μικρά δηλαδή νομίσματα, σαν ελεημοσύνη: «ελεημοσύνες υπέρ αυτών που έφυγαν προς τον Κύριο στα μνημόσυνα αυτών». Έτσι κατέληξε να ονομάζουμε και το «σιτάρι», κόλλυβα. Το έθιμο των κολλύβων είναι πάρα πολύ παλαιό.

Η λέξη προέρχεται από τον κόλλυβο (αρχαία ελληνικά), που αρχικά σήμαινε κόκκο δημητριακών καρπών (και με την έννοια αυτή πέρασε στα κόλλυβα) και έπειτα το πολύ μικρό νόμισμα. Η ονομασία κόλλυβα, θεωρείται επίσης ότι προέρχεται από τη λέξη «ο κόλλυβος» που σημαίνει το σταθμικό μέτρο για τον προσδιορισμό του βάρους του χρυσού, όπως επίσης και κάθε νόμισμα μικρής αξίας, δηλαδή το πολύ λεπτό σε πάχος και αξία νόμισμα. Ο Αριστοφάνης (424 π.Χ) τα νομίσματα τα ονομάζει «Κόλλυβους».

Οι ρίζες του βρίσκονται στα προ Χριστού ακόμη χρόνια. Το σιτάρι, η κύρια τροφή του ανθρώπινου γένους, ήταν καρπός ιερός για τους αρχαίους προγόνους μας. Στα πολύ γνωστά μας Ελευσίνια Μυστήρια γινόταν σιωπηρή επίδειξη ενός σταχιού. Σε πολλούς ακόμη τάφους οι αρχαίοι προγονοί μας έθαβαν μέσα σε μεγάλα πιθάρια σιτάρι, διότι πίστευαν ακράδαντα στη μεταθανάτια ζωή.

Οι Αθηναίοι, κατά τους χρόνους του Ισοκράτη τοποθετούσαν σιτάρι, στους τάφους των νεκρών τους. Τους δε νεκρούς τους ονόμαζαν «Δημήτριους», προς τιμήν της θεάς Δήμητρας που τους έμαθε να καλλιεργούν το σιτάρι…
Σήμερα τα κόλλυβα συνδέονται με τη χριστιανική ταφή. Ωστόσο η προσφορά καρπών στους νεκρούς και μετέπειτα στους οικείους, ως κέρασμα στη μνήμη του νεκρού είναι πολύ παλιά.
Πρόκειται για μια ενέργεια συνυφασμένη με τον πόνο της απώλειας, ανεξαρτήτως εποχής, πολιτισμού, φυλής, ιστορίας και θρησκεύματος.

Γίνεται, λοιπόν, εύκολα αντιληπτό ότι όταν μοιράζουμε και όταν τρώμε τα κόλλυβα δεν κάνουμε κάτι τυχαίο, υπάρχει σε αυτήν την κίνηση ένας συμβολισμός.«Το σπυρί του σιταριού εάν πέφτοντας στη γη δεν πεθάνει, μένει μοναχό του (και δεν πολλαπλασιάζεται) εάν όμως πεθάνει, πολύ καρπό φέρνει».

Στάχυα και παπαρούνες αποτελούν χαρακτηριστικά ιερά σύμβολα της λατρείας της Δήμητρος και της Κόρης στην Ελευσίνα, που απεικονίζονται συχνά στο Ιερό, όπως η λίθινη κίστη της όμορφης κεφαλής της κιστοφόρου Καρυάτιδος, καθώς και το δωρικό επιστύλιο του θριγκού των Μικρών Προπυλαίων. Οι λατρευτικές Ελευσίνιες τελετές, νεκρώσιμες κυρίως, και άμεσα συνδεδεμένες με το βαθύτερο συμβολισμό των επιτύμβιων βωμών της Τήλου και της Ρόδου, σχετίζονταν τόσο με τον αγροτικό κύκλο της βλάστησης, κύκλου γένεσης και φθοράς, όσο και με την πολιτική τάξη πραγμάτων και την πορεία του ανθρώπινου βίου προς την ταύτισή του με τη φύση, την ευγονία και την καλλιγένεια. Η σημαντική αυτή θρησκευτική έκφραση, αποτελεί μια από τις κατακλείδες του Αριστοφάνη στην Ειρήνη, όπου τονίζει διά του Τρυγαίου δε γαρ μυηθήναι με πριν τεθνηκέναι,, καθώς και του Ομηρικού Ύμνου προς τη Δήμητρα:62 «ευτυχισμένος ο θνητός που είδε τα ιερά, γιατί όσοι δεν μυήθηκαν και δεν πήραν μέρος στα μυστήρια δεν θα έχουν την ίδια μοίρα με τους μυημένους και θα χαθούν στο απέραντο σκοτάδι».

Ο Απόστολος Παύλος στην προς Κορινθίους Α’ επιστολή, κεφάλαιο 16 γράφει: «Εκείνο πού εσύ σπέρνεις δεν ζωογονείται, εάν πρώτα δεν πεθάνει» και τούτο, γιατί θάβεται στη γη το νεκρό σώμα και σαπίζει, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το σπυρί του σιταριού.
Παρομοιάζει δηλαδή το σώμα του Ανθρώπου με το σπόρο του σιταριού. Όπως ο σπόρος αυτός, αφού θαφτεί στη γη, πεθαίνει (αποσυντίθεται), για να φυτρώσει στη συνέχεια και να αποκτήσει κορμό, φύλλα και καρπό, γενόμενος πιο όμορφος απ’ ό,τι ήταν πριν, έτσι και ο άνθρωπος αφού πεθάνει, θάβεται και όταν έλθει η ώρα, θα αναστηθεί έχοντας νέο σώμα και πιο όμορφο (γιατί θα είναι άφθαρτο και απαλλαγμένο από τις γήινες ανάγκες της τροφής, της πόσης, των σαρκικών επιθυμιών κλπ).

Το σιτάρι, σύμφωνα με τους πατέρες, συμβολίζει το θάνατο, την ταφή και την ανάσταση των σωμάτων. Μόνο όμως το σιτάρι και όχι οι άλλοι καρποί (κριθάρι, βρώμη κλπ).
Ο νεκρός σαν το σιτάρι, θα διαλυθεί «εις τα εξ ων συνετέθη» και θα αναστηθεί πάλι με τη δύναμη του Θεού, κατά την κοινή Ανάσταση, με άφθαρτο πλέον σώμα…

Ανάγλυφο σίτου από την Ελευσίνα

Ποια υλικά περιέχουν τα κόλλυβα και τι συμβολίζουν ;

Το σιτάρι είναι το βασικό στοιχείο για να φτιάξει κανείς κόλλυβα όμως τα υπόλοιπα υλικά ποικίλουν από τόπο σε τόπο.
Λένε πως τα υλικά πρέπει να είναι 9 όσες και οι τάξεις των Αγγέλων και το καθένα έχει ξεχωριστό συμβολισμό.

• Το στάρι: Είναι το σύμβολο της γης και συμβολίζει και την ψυχή του νεκρού.

• Το ρόδι: Με αυτό ο Άδης κράτησε την Περσεφόνη στον κάτω κόσμο, βέβαια οι χριστιανοί με το ρόδι συμβολίζουν την λαμπρότητα του παραδείσου.

• Τα ασπρισμένα αμύγδαλα ή τα καρύδια: συμβολίζουν τα γυμνά οστά για να μας θυμίζουν την μοίρα που θα έχουμε όλοι.

• Τα μπαχαρικά: Είναι τα αρώματα αυτού του κόσμου.

• Ο μαϊντανός (σε κάποιες παραλλαγές ο δυόσμος): Είναι η ευχή για ανάπαυση «εν τόπω χλοερώ».

• Οι ξηροί καρποί: Είναι η ζωή που αναπαράγεται.

• Το τρίμμα από τα στραγάλια ή η φρυγανιά ή το αλεύρι: Συμβολίζει το ελαφρύ χώμα.

• Η σταφίδα: Από τα αρχαία χρόνια συμβολίζει τον Διόνυσο και τη γλύκα της ζωής έως τον Χριστό που είναι η άμπελος.