Την Τρίτη 16 Ιουλίου 2013 το Γερμανικό Αρχαιλογικό Ινστιτούτο Αθηνών γιορτάζει τα 100 χρόνια της ανασκαφής του Κεραμεικού.
Ο Κεραμεικός ανήκει μαζί με την Ακρόπολη, την Αγορά και τους Στύλους του Ολυμπίου Διός στους σημαντικότερους ανεσκαμμένους αρχαιολογικούς χώρους στο κέντρο της Αθήνας. Ο χώρος που έχει
διαμορφωθεί σε αρχαιολογικό πάρκο καλύπτει έκταση 35.000 m². Το 2012 οι καταμετρημένοι επισκέπτες ανήλθαν στους 65.000.
Ο χώρος της ανασκαφής περιλαμβάνει το μεγαλύτερο σωζόμενο τμήμα των αρχαίων
αστικών τειχών με τις δύο πύλες, το Δίπυλον και την Ιερά Πύλη, που είναι γνωστές από τις αρχαίες γραπτές πηγές. Το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού χώρου ωστόσο καταλαμβάνουν τα νεκροταφεία της αρχαίας Αθήνας που βρίσκονταν εκτός των τειχών και οι οποίες ήτανε σε συνεχή χρήση για πάνω από 1600 χρόνια. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η εξαιρετικά σωζόμενη ταφική οδός του 5ου και 4ου αι. π.Χ. που περιλαμβάνει μοναδικά μνημεία της αρχαίας τέχνης, οπως το ταφικό ανάγλυφο του Αθηναίου ιππέα Δεξίλεω και το περίφημο ανάγλυφο της Ηγησούς.
Η ανακάλυψη των νεκροταφείων ξεκίνησε πριν από 150 χρόνια. Μετά τα πρώτα τυχαία ευρήματα το 1863 ακολούθησαν συστηματικές ανασκαφές, οι οποίες διεξήχθησαν αρχικώς και για πενήντα έτη από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία.
Στις 16/7/1913 το Αρχαιολογικό Συμβούλιο του τότε Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Εκπαιδεύσεως του Βασιλείου της Ελλάδος αποφάσισε να αναθέσει την ευθύνη για την περαιτέρω διερεύνηση και μνημειακή μέριμνα του Κεραμεικού στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών. Γερμανοί ερευνητές, ανάμεσα στους οποίους οι γνωστοί φιλέλληνες Ernst Ziller, Wilhelm Dörpfeld, Alfred Brueckner και Ferdinand Noack είχαν συμμετάσχει στην ανασκαφική έρευνα του Κεραμεικού ήδη κατά τις δεκαετίες που προηγήθηκαν. Λόγω της προηγούμενης ενασχόλησης τους με τα ταφικά μνημεία στον Κεραμεικό και τα τείχη της Αθήνας, οι Alfred Brueckner και Ferdinand Noack υπήρξαν οι πρώτοι διευθυντές της ανασκαφής του Ινστιτούτου. Οι ανασκαφές του Ινστιτούτου ξεκίνησαν επίσημα στις 8/4/1914.
Μετά τη διακοπή των ανασκαφών τόσο κατά τη διάρκεια όσο και αμέσως μετά τους δύο παγκοσμίους πολέμους, το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο έλαβε εκ νέου άδεια ανασκαφής στον χώρο κατόπιν πρωτοβουλίας και απόφασης της ελληνικής κυβέρνησης. Εκτός από την καθαυτό ανασκαφική έρευνα, στα καθήκοντα του Ινστιτούτου περιλαμβάνονται η επιστημονική επεξεργασία και δημοσίευση όλων των ευρημάτων και μνημείων, καθώς επίσης η πρώτη συντήρηση, αναστήλωση και ανάδειξη των μνημείων και η παρουσίαση των πορισμάτων των ανασκαφών στο ευρύ κοινό. Σε συνεχή συνεργασία με τους Έλληνες συναδέλφους, στάθηκε δυνατή όχι μόνον η διαμόρφωση του Κεραμεικού σε αρχαιολογικό πάρκο με το δικό του μουσείο αλλά και η ανάδειξή του ως βιότοπο σε μια από τις σπάνιες εκτάσεις πρασίνου στο κέντρο της πόλης. Οι πολλές χελώνες που ζουν στον χώρο αποτελούν μάλιστα ένα ιδιαίτερα ελκυστικό στοιχείο για τους μικρούς επισκέπτες.Οι ανασκαφές του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου έχουν συμβάλει σε σημαντικό βαθμό στη γνώση και κατανόηση της τοπογραφίας της αρχαίας Αθήνας. Στον χώρο μπορεί κανείς σήμερα να μελετήσει το αμυντικό σύστημα της αρχαίας πόλης στο σημείο μεταξύ των δύο πυλών (Διπύλου και Ιεράς Πύλης). Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως και το Πομπείον, το κτήριο που λειτουργούσε για την προετοιμασία της ετήσιας γιορτής των Παναθηναίων προς τιμή της πολιούχου θεάς Αθηνάς. Το Πομπείον λειτουργούσε επίσης ως γυμνάσιον, δηλ. ως χώρος άθλησης και ασκήσεων των εφήβων (νεαρών Αθηναίων πολιτών), ενώ τον 4ο αι. π.Χ. ζούσε και δρούσε εδώ ο περίφημος φιλόσοφος Διογένης.
Η έρευνα των νεκροταφείων του Κεραμεικού που βρίσκονταν σε συνεχή χρήση πάνω από 1600 χρόνια μπροστά από τις πύλες του άστεως έχει προσφέρει διάφορα σημαντικά συμπεράσματα. Στα ταφικά έθιμα αντικατοπτρίζονται οι κοινωνικές και πολιτικές δομές, προσφέροντας τη δυνατότητα να παρακολουθήσει κανείς τα σχήματα σκέψης της αρχαίας κοινωνίας και τις διαδικασίες μετασχηματισμού της. Στις αλλαγές στα ταφικά έθιμα της άρχουσας τάξης της αρχαίας Αθήνας μετά τις μεταρρυθμίσεις του Αθηναίου πολιτικού Κλεισθένη είναι δυνατό λ.χ. να αναγνωρίσει κανείς τον αντίκτυπο που είχε η εισαγωγή των δημοκρατικών θεσμών κατά την σημαντική αυτή περίοδο.Το μουσείο του Κεραμεικού κτίστηκε το 1936-1938 στην οδό Ερμού με βάση τα σχέδια του αρχιτέκτονα της ανασκαφής Heinz Johannes και εγκαινιάστηκε το ίδιο έτος. Η έκθεση, βασισμένη στα ευρήματα από τις ανασκαφές του Κεραμεικού, αποτελεί μια συνοπτική ξενάγηση σε όλες τις περιόδους της ελληνικής αρχαιότητας. Το μουσείο ανακαίνισθηκε πλήρως από την Γ’ Εφορεία Προϊστορικών και κλασικών Αρχαιοτήτων εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Στη νέα μουσειολογική παρουσίαση στάθηκε δυνατό να ενταχθεί ένα μοναδικό εύρημα από τις ανασκαφές του Ινστιτούτου που ήλθε στο φως το 2002. Πρόκειται για ένα σύνολο γλυπτών της αρχαϊκής περιόδου που αποτελείται από τον επονομαζόμενο «κουρό της Ιεράς Πύλης», μια σφίγγα και δύο λέοντες που χρονολογούνται στον 6ο αι. π.Χ. Τα σημαντικά ευρήματα στον Κεραμεικό συνεχίζονται μέχρι σήμερα με την εφετινή ανακάλυψη δύο μαρμάρινων γυναικείων πορτρέτων της ρωμαϊκής εποχής.
Από την ανάληψη της ανασκαφής από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και εξής πραγματοποιούνται με κανονικό ρυθμό εργασίες αναστήλωσης και ανάδειξης των μνημείων για τους επισκέπτες του χώρου. Στις εργασίες αυτές ανήκει και η φύτευση του χώρου με κατάλληλα ανάλογα με την περίπτωση δέντρα και θάμνους που κατά προτίμηση ήταν εγχώρια ήδη από την αρχαιότητα. Από το 2012 πραγματοποιείται ένα νέο πρόγραμμα αναστηλώσεων και συντήρησης των μνημείων του Κεραμεικού που εστιάζει σε ένα λουτρό της κλασικής περιόδου μπροστά απο το Δίπυλον, στην Ιερά Πύλη, σε ταφικά μνημεία και σε ένα ιερό της θεάς Άρτεμης Σωτείρας. Σε συνεργασία με την Γ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων ξεκίνησε το 2011 η αναστήλωση του μοναδικού ναΐσκου του Αγάθωνος στην ταφική οδό, πρόγραμμα που συνεχίζεται πλήρως και κατά το παρόν έτος.Για τη δημοσίευση των ερευνών στον Κεραμεικό το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο έχει ιδρύσει την ειδική σειρά „Kerameikos – Ergebnisse der Ausgrabungen“. Έχουν εκδοθεί ήδη 19 τόμοι που αποτελούν έργα αναφοράς σχετικά με τα έθιμα ταφής της αρχαίας Ελλάδας, την αρχαία αρχιτεκτονική και την τοπογραφία της αρχαίας Αθήνας. Η επέτειος των 100 ετών από την έναρξη των ανασκαφών του Ινστιτούτου συμπίπτει με την δημοσίευση ενός νέου επιστημονικού οδηγού για τα μνημεία του Κεραμεικού από τη διευθύντρια της ανασκαφής και βαθιά γνώστρια του Κεραμεικού Jutta Stroszeck.
Η κοινή εργασία όλων των ατόμων που δραστηριοποιούνται στον Κεραμεικό, Ελλήνων και Γερμανών, βασίζεται σε μια κοινή αντίληψη αξιών και σε μια σταθερή εμπιστοσύνη στην αμοιβαιότητα της φιλίας. Η σταθερότητα της συνεργασίας, ακόμη και σε αυτή την επιβαρυμένη λόγω της οικονομικής κρίσης φάση, επιβεβαιώνει τη σημασία του Κεραμεικού ως θεμέλιο για μια κοινή Ευρώπη. Ο Κεραμεικός δεν αποτελεί μόνον έναν από τους ομορφότερους τόπους της Αθήνας αλλά και ένα κομμάτι ευρωπαϊκής ταυτότητας.
