Ο Αιλιανός έγραψε στην ελληνική γλώσσα, αφού την μιλούσε τόσο τέλεια ώστε να αποκαλείται «μελίγλωττος» και «μελίφθογγος». Λέγεται ότι του τη δίδαξε ο σοφιστής Παυσανίας από την Καισάρεια. Προτιμούσε τους Έλληνες συγγραφείς από τους Ρωμαίους και έγραφε σε ελαφρώς αρχαΐζουσα γλώσσα. Πηγή για τον βίο του είναι ο Φιλόστρατος (Βίοι Φιλοσόφων Β, 31). Προερχόταν από την τάξη των απελεύθερων.Τα δύο σημαντικότερα έργα του είναι πολύτιμα για τις πολυάριθμες αναφορές χωρίων από προγενέστερους συγγραφείς, από έργα που κατά τα άλλα έχουν χαθεί, καθώς και για τις πολλές πληροφορίες που μας προσφέρουν απροσδόκητες «ματιές» βαθιά μέσα στην ελληνορωμαϊκή αντίληψη για τον κόσμο.ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση»
ΔΕΙΤΕ ΤΑ ΔΥΟ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ
~~{ Περὶ ζῴων ἰδιότητος }~~
"De Natura Animalium"
Το έργο του Αιλιανού «Πάνω στη φύση των ζώων» («Περί των χαρακτηριστικών των ζώων» είναι μία εναλλακτική μετάφραση του τίτλου), αποτελεί μία περίεργη συλλογή σύντομων αφηγήσεων Φυσικής Ιστορίας σε 17 βιβλία, κάποτε επιλεγμένων ώστε να μεταδίδουν στον αναγνώστη αλληγορικά ηθικά μαθήματα (όπως και οι Μύθοι του Αισώπου). Το κάθε βιβλίο έχει πρόλογο και επιμύθιο.
Η εισαγωγή του έργου στην έκδοση της Loeb Classical Library το χαρακτηρίζει ως «μια ελκυστική συλλογή δεδομένων και μύθων γύρω από το ζωικό βασίλειο, που προσκαλεί τον αναγνώστη να συλλογιστεί τις αναλογίες και τις αντιθέσεις ανάμεσα στην ανθρώπινη και στη ζωική συμπεριφορά».
Τα ανέκδοτα του Αιλιανού για τα ζώα σπανίως βασίζονται πάνω σε απευθείας παρατήρηση: είναι αντιγραμμένα σχεδόν όλα από γραπτές πηγές, συχνά από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, αλλά και από συγγραφείς και έργα που έχουν χαθεί. Ο Αιλιανός εμφανίζεται πάντως περισσότερο ακριβής σχετικώς με τα θαλάσσια πλάσματα από ό,τι θα περίμενε κάποιος, πράγμα που φαίνεται πως οφείλεται σε προσωπικό ενδιαφέρον: συχνά αναφέρει ως πηγές του «ψαράδες». Μερικές φορές φαίνεται στον σύγχρονο αναγνώστη μωρόπιστος, αλλού όμως δηλώνει καθαρά ότι απλώς αναφέρει αυτό που του ειπώθηκε από άλλους, ακόμα και ότι δεν τους πιστεύει. Το έργο του Αιλιανού ήταν από τις πηγές της Φυσικής Ιστορίας κατά τον Μεσαίωνα.
Ο Conrad Gessner ή Gesner, Ελβετός επιστήμονας της Αναγεννήσεως, μετέφρασε το έργο στη λατινική, την διεθνή τότε ευρωπαϊκή γλώσσα, για να το καταστήσει προσιτό σε ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Η πιο πρόσφατη μετάφραση στη λατινική είναι αυτή του Friderich Jacobs (1832), βασισμένη σε αυτές του Gesner και του Petrus Gillius (1533). Πιστεύεται ότι το «Περί ζώων ιδιότητος» είχε ως βάση για το έργο του «Συλλογή της περί ζώων ιστορίας» ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος-ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση»
~~{ Ποικίλη Ιστορία }~~
"Varia Historia"
Το άλλο γνωστό έργο του Αιλιανού σώζεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του (μετά το Γ΄ βιβλίο, παράγρ. 12) σε μία περιληπτική μορφή του. Πρόκειται για μια ποικιλία ανέκδοτων ιστοριών και βιογραφικών σχεδιασμάτων, καταλόγων, στιβαρών ρητών και περιγραφών θαυμάτων της Φύσεως ή περίεργων τοπικών εθίμων, σε 14 βιβλία, με πολλές εκπλήξεις για τον ιστορικό του πολιτισμού και τον μυθογράφο: ανέκδοτα για τους διάσημους Έλληνες φιλοσόφους, ποιητές, ιστορικούς και δραματουργούς, μύθοι επαναδιατυπωμένοι με διδακτικό τρόπο.
Η έμφαση είναι στο «ποικίλη», τα πρώτα 15 πάντως κεφάλαια καταγίνονται και πάλι με τη Φυσική Ιστορία. Υπάρχουν ηθικοπλαστικές ιστορίες για ήρωες και ηγεμόνες, αθλητές και σοφούς, αναφορές για τροφές και ποτά, διαφορετικές φορεσιές και εραστές, τοπικές συνήθειες για την ανταλλαγή δώρων ή τις διασκεδάσεις, ή για τα θρησκευτικά πιστεύω και τα ταφικά έθιμα. Επίσης, σχόλια πάνω στην ελληνική ζωγραφική. Ο Αιλιανός περιγράφει το ψάρεμα με τη χρήση δολωμάτων από κόκκινο μαλλί και πούπουλα, τη λατρεία των φιδιών, και πολλά άλλα. Ουσιαστικά η «Ποικίλη Ιστορία» είναι ένα «περιοδικό» της κλασσικής εποχής.
Ο «μελίγλωττος» δεν είναι αξιόπιστος στις λεπτομέρειες και η σκέψη του κατευθύνεται πάντα στο να ενσταλάξει «πολιτιστικώς ορθές» Στωικές απόψεις, ίσως για να μη νοιώθουν ενοχές οι αναγνώστες του. Οι ομοιότητες που εμφανίζει το έργο αυτό με τα συγγράμματα του Αθήναιου και του Πλουτάρχου οφείλονται στη χρήση και από τους τρεις του ίδιου ανεκδοτικού υλικού.
Πάντως, η Jane Ellen Harrison ανακάλυψε επιβιώσεις αρχαϊκών τελετών που αναφέρονται από τον Αιλιανό να είναι πολύ διαφωτιστικές στο έργο της Prolegomena to the Study of Greek Religion (1903). Η πρώτη αγγλική μετάφραση της Ποικίλης Ιστορίας έγινε από τον Fleming το 1576. Το έργο είχε εκδώσει και ο Αδαμάντιος Κοραής στον Πρόδρομον της Ελληνικής Βιβλιοθήκης (Παρίσι 1805).ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση»
