Έτος 1182 : Η σφαγή των Λατίνων της Κωνσταντινουπόλεως

Ριχάρδος Α' ο Λεοντόκαρδος παρακολουθεί να σφάζουν τους Σαρακηνούς στην πόλη Άκρα το έτος 1191 , λίγα χρόνια μετά την σφαγή των Λατίνων στην Πόλη - Από εικονογράφηση του 15ου αιώνα

Ο πλουτισμός των Ιταλών, η αλαζονεία τους, αλλά και η σκανδαλώδης εύνοια της πριγκίπισσας Μαρίας της Αντιόχειας προς τους Λατίνους, σε συνδυασμό με την παρουσία του Ανδρόνικου Α’, οδήγησαν στο πογκρόμ των Δυτικών στην Κωνσταντινούπολη το 1182.

Η σφαγή των Λατίνων συνέβη στην Κωνσταντινούπολη, την Κοσμόπολη της Ρωμέϊκης (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας, τον Μάιο του 1182. Ήταν μια μεγάλης κλίμακας σφαγή των Ρωμαιοκαθολικών ή «Λατίνων» εμπόρων και των οικογενειών τους, οι οποίοι εκείνη την εποχή κυριαρχούσαν στο θαλάσσιο εμπόριο και τις χρηματοοικονομικές δραστηριότητες στην Κωνσταντινούπολη.

Αν και ακριβείς αριθμοί δεν είναι διαθέσιμοι, το μεγαλύτερο μέρος της Λατινικής κοινότητας, που υπολογίζεται από τον Ευστάθιο Θεσσαλονίκης να έχει πληθυσμό 60.000 ανθρώπους[1], εξοντώθηκαν από τον εξαγριωμένο όχλο, ή αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Η Γενοβέζικη και η Πιζάνικη κοινότητα ιδιαίτερα αποδεκατίστηκαν, και περίπου 4.000 επιζώντες πουλήθηκαν ως σκλάβοι στους Τούρκους.[2] Η σφαγή επιδείνωσε περαιτέρω τις σχέσεις και αύξησε την εχθρότητα μεταξύ του Δυτικού και του Ανατολικού Χριστιανικού κόσμου, και μια σειρά εχθροπραξιών μεταξύ τους ακολούθησε.

Το Δυρράχιον

Η βοήθεια που πρόσφεραν οι Βενετοί στον Αλέξιο, στην προσπάθεια του να διατηρήσει το Δυρράχιο και την Κέρκυρα που είχαν δεχθεί επιθέσεις των Νορμανδών του Ροβέρτου Γισκάρδου (1081), υπό βυζαντινή κυριαρχία, στοίχισε πολύ ακριβά… Με το χρυσόβουλο του 1082, οι κτήσεις των Αμαλφηνών στην Κωνσταντινούπολη περιήλθαν στην κηδεμονία των Βενετών.
Επίσης, παραχωρήθηκε στους Βενετούς μια περιοχή στη Βασιλεύουσα για να κατοικούν. Ακόμα, τους εξασφαλίσθηκε η δυνατότητα να εμπορεύονται σε πολλές πόλεις της αυτοκρατορίας. Μάλιστα, οι Βενετοί έμποροι απαλλάχτηκαν από τους φόρους και δασμούς που πλήρωναν οι άλλοι Δυτικοί και οι Βυζαντινοί έμποροι. Συγκεκριμένα, απαλλάχτηκαν από το κομμέρκιον που υπολογιζόταν σε 10% επί της αξίας των εμπορευμάτων. Όπως γράφει η Άννα Κομνηνή, κόρη του Αλέξιου, με το χρυσόβουλο του 1082 οι Βενετοί τέθηκαν εκτός «πάσης ρωμαϊκής εξουσίας». Ο Κίνναμος, γράφει: «τοίνυν και το ασυμμέτρως εντεύθεν πλουτείν ταχύ ες αλαζονείαν αυτούς ήρεν». Μετά τη Βενετία, προνόμια έλαβε η Πίζα το 1111. Στο, χρυσόβουλο του 1111, προηγείται μια υπόσχεση των Πιζάνων να μην επιτεθούν ποτέ στη βυζαντινή αυτοκρατορία. Είχε προηγηθεί επιδρομή Πιζάνων και Γενουατών στα βυζαντινά παράλια λίγο νωρίτερα.

Γενουάτικη και Ενετική αρμάδα - Ζωγραφική του Quinto Cenni 1907

>Από τα τέλη του 11ου αιώνα, Δυτικοί έμποροι, κυρίως από τις ιταλικές πόλεις-κράτη της Βενετίας, της Γένοβας και της Πίζας, είχαν αρχίσει να εμφανίζονται στην Ανατολή.

Από επάνω αριστερά σημαίες για , Βενετία Γένοβα Αμάλφι Πίζα

Πρώτοι ήσαν οι Ενετοί, οι οποίοι είχαν εξασφαλίσει μεγάλης κλίμακας εμπορικές παραχωρήσεις από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό.

Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός υποδέχεται Λατίνους

Μεταγενέστερες επεκτάσεις αυτών των προνομίων και η ναυτική ανικανότητα του Βυζαντίου εκείνο τον καιρό, οδήγησαν σε ένα εικονικό θαλάσσιο μονοπώλιο και ασφυκτική πίεση στην αυτοκρατορία από τους Ενετούς.[3]

Οι ιταλικές πόλεις και τα προνόμια τους στο Βυζάντιο-Στους περισσότερους υπάρχει η εντύπωση ότι η πρώτη από τις ιταλικές πόλεις που αναδείχθηκε σε ναυτική δύναμη στα βυζαντινά χρόνια, ήταν η Βενετία. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει. Το Αμάλφι της Καμπανίας, από τον 6ο αιώνα ήδη, αποτελούσε σημαντική ναυτική δύναμη και εμπορικό εταίρο του Βυζαντίου. Η πόλη μετά το 1073, άρχισε να παρακμάζει. Σήμερα έχει μόνο 5.500 περίπου κατοίκους και στον Καθεδρικό ναό του Αγίου Ανδρέα της πόλης, φυλάσσεται μέρος των λειψάνων του Πρωτόκλητου Αποστόλου, που μεταφέρθηκαν εκεί το 1210 από την Κωνσταντινούπολη (όπως και χιλιάδες άλλα κειμήλια που έχουν κλαπεί από τον ευρύτερο ελλαδικό χώρο…).Σταδιακά, η Βενετία, άρχισε να γίνεται αξιόλογη ναυτική δύναμη. Τα πρώτα προνόμια, της παραχωρήθηκαν το 992, με χρυσόβουλο του Βασίλειου Β’ του Βουλγαροκτόνου. Τα θεμέλια όμως για την εξάπλωση των Βενετών στα βυζαντινά εδάφη, δόθηκαν από τον Αλέξιο Α’ Κομνηνό με χρυσόβουλο του 1082.

>Ο εγγονός του Αλεξίου, ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός, που επιθυμούσε να μειώσει την επιρροή τους, άρχισε να μειώνει τα προνόμια της Βενετίας, ενώ σύναψε συμφωνίες με τους αντιπάλους της: Πίζα, Γένοβα και Αμάλφι.[4] Σταδιακά, οι τέσσερις πόλεις της Ιταλίας είχαν επίσης τη δυνατότητα να δημιουργήσουν τη δική τους συνοικία στο βόρειο τμήμα της ίδιας της Κωνσταντινούπολης, απέναντι από τον Κεράτιο κόλπο.

Παράλληλα, ο Αλέξιος Α’, υποσχόταν στους Πιζάνους «σκάλα» (αποβάθρα και χώρο φορτοεκφόρτωσης εμπορευμάτων», σπίτια και μαγαζιά στην Κωνσταντινούπολη ελάττωση του κομμερκίου στο 4% για εισαγωγή ειδών από χώρες εκτός της βυζαντινής αυτοκρατορίας και ελεύθερη διακίνηση και πώληση των εμπορευμάτων αυτών μέσα στη χώρα. Με χρυσόβουλο του Ισαάκιου Β’ Άγγελου το 1192, οι Πιζάνοι πλήρωναν και για τα βυζαντινά προϊόντα κομμέρκιον 4% (από 10% προηγουμένως).Μετά το 1111, μαρτυρείται και αποικία Πιζάνων στην Κωνσταντινούπολη, η οποία το 1162 είχε γύρω στα 1.000 μέλη. Ο Ιωάννης Β’ Κομνηνός, προσπάθησε να περιορίσει τα προνόμια των Βενετών, χωρίς όμως αποτέλεσμα, ενώ ο Μανουήλ Α’, λόγω και της νέας βοήθειας που πρόσφεραν οι Βενετοί στους Βυζαντινούς, εναντίον των Νορμανδών επέκτεινε τα προνόμιά τους. Επίσης, υπέγραψε συμφωνία και με τη Γένοβα (1155), με την οποία παραχωρούσε στους Γενοβέζους προνόμια αντίστοιχα με εκείνα των Πιζάνων. Το 1162, Βενετοί και Πιζάνοι, λεηλάτησαν τη γενοβέζικη συνοικία στην Κωνσταντινούπολη, κάτι που προκάλεσε έξοδο των Γενουατών από την Πόλη, στην οποία επανήλθαν το 1169 μετά την υπογραφή νέας συνθήκης με το Βυζάντιο.

Μετά το 1171, οι σχέσεις των Βυζαντινών με τους Ιταλούς ήταν τεταμένες κάτι που οδήγησε στις σφαγές των Λατίνων στην Κων/πολη το 1182 όπως θα δούμε στη συνέχεια: Όλα όμως ξεκίνησαν από την κατάρρευση της βυζαντινής θαλάσσιας δύναμης κατά την εποχή της κυριαρχίας του υπαλληλικού και συγκλητικού κατεστημένου. Ο Αλέξιος Α’, υποχρεώθηκε να ζητήσει τη συνδρομή του βενετικού στόλου. Αλλά και με τα διαδοχικά προνόμια που δίνονταν στους Ιταλούς, το Βυζάντιο «όχι μόνο έχασε κάθε δυνατότητα για εμπορική ανάπτυξη, αλλά ταυτόχρονα βρέθηκε στο κέντρο εμπορικού ανταγωνισμού ανάμεσα στις ναυτικές ιταλικές πόλεις που είχαν αντίθετα συμφέροντα η μία από την άλλη»
(R. L. Lilie, “Handel und Politik zwischen dem byzantinischen Reich und den italienischen Kommunen Venedig, Pisa und Genna in der Epoche Komneuen und der Angeloi 1081-1204, Amsterdam 1984”).

Μανουήλ Α Κομνηνός, Αλέξιος Β Κομνηνός, Ανδρόνικος Α Κομνηνός

>Η κυριαρχία των Ιταλών εμπόρων προκάλεσε οικονομική και κοινωνική αναταραχή στο Βυζάντιο: Επιτάχυνε την παρακμή των ανεξάρτητων γηγενών εμπόρων υπέρ των μεγάλων εξαγωγέων, οι οποίοι συνδέθηκαν με τους αριστοκράτες της γης, οι οποίοι με τη σειρά τους συγκέντρωναν όλο και πιο μεγάλα κτήματα.[5] Η κυριαρχία των Ιταλών εμπόρων, μαζί με την αισθητή αλαζονεία τους[6], τροφοδότησε τη λαϊκή δυσαρέσκεια μεταξύ των μεσαίων και κατώτερων τάξεων, τόσο στην ύπαιθρο όσο και στις πόλεις.[7]

Οι θρησκευτικές διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών, που είδαν η μια την άλλη ως σχισματική, επιδείνωσε ακόμη περισσότερο το πρόβλημα. Οι Ιταλοί αποδείχθηκαν ανεξέλεγκτοι από την αυτοκρατορική εξουσία: Το 1162, για παράδειγμα, από κοινού οι Πιζανοί με λίγους Ενετούς εισέβαλαν στη συνοικία των Γενουατών στην Κωνσταντινούπολη, προκαλώντας μεγάλες ζημιές.[8] Ο αυτοκράτορας Μανουήλ απέλασε στη συνέχεια τους περισσότερους από τους Γενουάτες και Πιζανούς από την πόλη, δίνοντας έτσι στους Ενετούς απεριόριστη ελευθερία κινήσεων για πολλά χρόνια.[9]

Πύργος των Γενουατών Κωνσταντινούπολη 22 Μαίου 1863

Στις αρχές του 1171, όμως, όταν οι Ενετοί επιτέθηκαν και κατέστρεψαν σε μεγάλο βαθμό την συνοικία των Γενουατών στην Κωνσταντινούπολη, ο αυτοκράτορας Μανουήλ Α΄ Κομνηνός ανταπέδωσε, διατάζοντας τη μαζική σύλληψη όλων των Ενετών σε όλη την αυτοκρατορία και τη δήμευση της περιουσίας τους.[10]

Μια μετέπειτα ενετική εκστρατεία στο Αιγαίο απέτυχε: Μια άμεση επίθεση ήταν αδύνατη λόγω της ισχύος των βυζαντινών δυνάμεων, και οι Ενετοί συμφώνησαν σε διαπραγματεύσεις, που ο αυτοκράτορας Μανουήλ οδήγησε σε αδιέξοδο σκόπιμα. Καθώς οι συνομιλίες τραβούσαν σε μάκρος τον χειμώνα, ο ενετικός στόλος περίμενε στη Χίο, μέχρι που ένα ξέσπασμα πανούκλας τον ανάγκασε να αποσυρθεί.[11]

Η Χίος τον 16 αιώνα σε Γενουάτικο χάρτη

Οι Ενετοί και η αυτοκρατορία παρέμειναν σε πόλεμο, με τους Ενετούς να αποφεύγουν συνετά την άμεση αντιπαράθεση, αλλά να χρηματοδοτούν τις εξεγέρσεις των Σέρβων, να πολιορκούν την Ανκόνα, το τελευταίο προπύργιο του Βυζαντίου στην Ιταλία, και να υπογράφουν μια συνθήκη με το Νορμανδικό Βασίλειο της Σικελίας.[12]

Ένας γενοβέζικος ναύς. Ένα τυπικό πλοίο του 13ου-14ου αιώνα.Ζωγραφική του Quinto Cenni 1908

Οι σχέσεις έφτασαν σταδιακά στα φυσιολογικά επίπεδα: Υπάρχουν ενδείξεις μιας συνθήκης στο 1179,[13] αν και μια πλήρης αποκατάσταση των σχέσεων θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο στα μέσα του 1180.[14] Εν τω μεταξύ, οι Γενουάτες και οι Πιζανοί επωφελήθηκαν από τη διαμάχη με τη Βενετία, και από 1180, εκτιμάται ότι ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη έως και 60.000 Λατίνοι.[15]

Ο Μανουήλ Α' Κομνηνός και συζ. Μαρία της Αντιοχείας

Μετά το θάνατο του Μανουήλ το 1180, η χήρα του, η Λατίνα πριγκίπισσα Μαρία της Αντιόχειας, ενήργησε ως αντιβασίλισσα στο γιο της Αλέξιο Β' Κομνηνό. Η αντιβασιλεία της ήταν διαβόητη για την ευνοιοκρατία που έδειξε στους Λατίνους εμπόρους και τους μεγάλους αριστοκράτες γαιοκτήμονες, και ανατράπηκε τον Απρίλιο του 1182 από τον Ανδρόνικο Α΄ Κομνηνό, ο οποίος εισήλθε στην πόλη σε ένα κύμα λαϊκής υποστήριξης.[16][17] Όμως, ο Ανδρόνικος διέδωσε τη φήμη ότι οι Λατίνοι της πρωτεύουσας σκέφτονταν να επιτεθούν στους Έλληνες, οπότε όχλος εισήλθε στη Λατινική συνοικία της πόλης κι άρχισε να επιτίθεται στους κατοίκους.[18]

Ένα αφηνιασμένο πλήθος, ορμάει μέσα από τα γκρεμισμένα οδοφράγματα, με αναμμένους πυρσούς. Μερικοί Λατίνοι καταφέρνουν να ξεφύγουν, καταφεύγοντας σε φιλικά σπίτια Βυζαντινών αρχόντων, οι οποίοι τους προστατεύουν. Οι περισσότεροι όμως σκοτώνονται. Τα σπίτια τους πυρπολούνται και όσοι δεν καίγονται μέσα ζωντανοί, σφάζονται στους δρόμους αδιάκριτα. Γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι είναι τα θύματα του ασυγκράτητου πλήθους.
Σε μερικούς χαρίζουν τη ζωή για να τους πουλήσουν στους Τούρκους εμπόρους σαν σκλάβους. Δίπλα στο φυλετικό μίσος, έρχεται να προστεθεί και το θρησκευτικό. Καθολικές εκκλησίες καίγονται και οι ρωμαιοκαθολικοί ιερείς καταδιώκονται. Ο απεσταλμένος του Πάπα, για την προσέγγιση των δύο Εκκλησιών, Καρδινάλιος Ιωάννης, αναγνωρίζεται από τους στασιαστές και αποκεφαλίζεται. Το κεφάλι του, δεμένο στην ουρά ενός σκύλου, κάνει τον γύρο της Κωνσταντινούπολης. Στο νοσοκομείο, τα μέλη του Τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ δολοφονούνται και οι άρρωστοι σφάζονται στα κρεβάτια τους

Ο Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός

Από το 1143 ως το 1180, αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός. Υπήρξε σε όλη τη ζωή του δραστήριος και πληθωρικός στους οραματισμούς του. ΄ Όταν πέθανε όμως, άφησε την αυτοκρατορία ασθενέστερη απ’ ό, τι παρέλαβε από τον προκάτοχό του Ιωάννη Β’. Πολύ σημαντικές για το Βυζάντιο ήταν η ήττα στο Μυριοκέφαλο από τον Κιλίτζ Αρσλάν το 1176, αλλά και η ήττα στην Ιταλία. Ένα ακόμα πρόβλημα, ήταν το θέμα της διαδοχής του αυτοκράτορα. Ο Μανουήλ, είχε καθορίσει την ιεραρχία, την οποία κατοχύρωσε μέσω της ενδημούσης Συνόδου της Κωνσταντινούπολης. Πρώτος ερχόταν ο γιος του Αλέξιος, δεύτερη η σύζυγός του (από τον δεύτερο γάμο) Μαρία και τρίτη η κόρη του (από τον πρώτο γάμο) Μαρία και ο σύζυγός της Ρενιέρος ο Μομφερατικός.
Ο γιος του Μανουήλ, Αλέξιος Β΄, ο οποίος έπρεπε ν’ ανέβει στον αυτοκρατορικό θρόνο, ήταν το 1180 μόλις 11 ετών. Φυσικά, σ’ αυτή την ηλικία δεν μπορούσε να κυβερνήσει τη βυζαντινή αυτοκρατορία. Ο Νικήτας Χωνιάτης, γράφει χαρακτηριστικά : «Αὐτός μεν γάρ ὁ κρατών (ο Αλέξιος Β΄) διά τό τῆς ἡλικίας ἀτελές καί τό τοῦ τά συνοίσοντα φρονεῖν ἐνδεές ούδενός ἦν τῶν καθηκόντων ἐπιστρεφόμενος, κούφοις δέ τρεφόμενος πνεύμασι καί τό χαίρειν καί τό λυπεῖσθαι μήπω μεμαθηκώς ἀκριβώς κυνηγεσίοις προσανεῖχε και ἱππηλασίοις προσέκειτο, παιδαρίοις συμπαίγμοσι συγγινόμενος και το ἦθος ἐν τοῖς χειρίστοις τυπούμενος».
Για να ανταπεξέλθει στις ευθύνες της, η μητέρα του Αλέξιου Μαρία, που ούτε η κηδεμόνευση της ίδιας μπορούσε να συμβάλλει στη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας, προσέλαβε σύμβουλο τον ανιψιό της, πρωτοσεβαστό Αλέξιο. Η επιλογή αυτή ήταν τελείως αποτυχημένη. Ο λαός προτιμούσε για αυτοκράτορα έναν έμπειρο άνδρα, όπως τον Ανδρόνικο, γιο του Ισαάκιου Κομνηνού και ξάδελφο του Μανουήλ Α’.
Η σταδιοδρομία του Ανδρόνικου, ο οποίος είχε γεννηθεί γύρω στο 1120 ( ήταν συνεπώς περίπου 60 ετών το 1180), μέχρι τότε, ήταν ομιχλώδης. Ο πατέρας του, Ισαάκιος, αδελφός του Ιωάννη Β΄, είχε προτιμήσει από την πατρίδα του, το σουλτανάτο του Ικονίου. Ο ίδιος ο Ανδρόνικος προτίμησε αρχικά τη ρωσική ηγεμονία της Γαλικίας, παρά τις διοικητικές θέσεις στα βυζαντινοουγγρικά σύνορα κι έπειτα τις δυτικές αυλές της Αντιόχειας και των Ιεροσολύμων και τις μουσουλμανικές αυλές της Ανατολής, παρά τη διοίκηση της Κιλικίας όπου τον είχε τοποθετήσει ο ξάδελφός του Μανουήλ Α΄. Από το 1155 ως το 1164, ήταν φυλακισμένος, ενώ ορισμένοι τον κατηγορούν και για απόπειρα δολοφονίας του Μανουήλ Α΄.
Στο μεταξύ στην Κωνσταντινούπολη, ο πρωτοσεβαστός Αλέξιος, έγινε ισχυρός και για να καταστείλει τις όποιες αντιδράσεις, πήρε μια σειρά από μέτρα (συλλήψεις κλπ.), που φούντωσαν τη δυσαρέσκεια εναντίον της Μαρίας και του ίδιου. Καταδίωξε πολλούς αντιφρονούντες, μεταξύ των οποίων ήταν η κόρη του Μανουήλ Μαρία και ο σύζυγός της, ο Πατριάρχης Θεοδόσιος και άλλοι.«Καί οὔτω μέν τα κατά την βασιλείαν αὐτῆς πάσης ὄντα συγχύσεως καί παντοίου χειμῶνος ἔμπλεα», γράφει ο Χωνιάτης. Αυτά τα γεγονότα, έδωσαν στον Ανδρόνικο την ευκαιρία που αναζητούσε. Εκείνη την εποχή, βρισκόταν στην Παφλαγονία. Έστειλε παφλαγονικό στρατό στην Κωνσταντινούπολη, με τη βοήθεια του Ανδρόνικου Κοντοστέφανου. Στην πρωτεύουσα, υπήρχε χάος και ακυβερνησία. Η Μαρία, μητέρα του νεαρού Αλέξιου, προκαλούσε καχυποψίες λόγω της δυτικής της καταγωγής. Αλλά και οι Λατίνοι της Κωνσταντινούπολης, εξήντα χιλιάδες σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ήταν υπερβολικά πλούσιοι, αλαζόνες και ιδιαίτερα ευνοημένοι. Ο Ανδρόνικος, φρόντισε να ρίξει λάδι στη φωτιά, διαδίδοντας με δικούς του ανθρώπους, ότι οι Λατίνοι ετοιμάζονται να επιτεθούν στους Έλληνες της Πόλης. Αυτό αποτέλεσε το έναυσμα για το ξέσπασμα ενός πραγματικού μακελειού.

>Ο λαός της Κωνσταντινούπολης είχε τη βοήθεια του στρατού της επαρχίας, τον οποίο παρακινούσε ο Ανδρόνικος Κομνηνός που απέβλεπε στην κατάληψη της εξουσίας.[19] Σπίτια, εκκλησίες και φιλανθρωπικά ιδρύματα λεηλατήθηκαν.[20] Το έξαλλο πλήθος λεηλάτησε κι έκαψε τα πάντα, έσφαξε κληρικούς και λαϊκούς, γυναίκες και παιδιά, ακόμα και τους γέρους και τους αρρώστους των νοσοκομείων.[21]

Κύμα πανικού είχε καταλάβει τους Λατίνους της Πόλης. Πολλοί απ΄ αυτούς, παίρνοντας μαζί τους τα πολυτιμότερα από τα υπάρχοντά τους, μπαίνουν στα καράβια τους προσπαθώντας να ξεφύγουν. Μάταια όμως. Τα πλοία του Ανδρόνικου με το υγρό πυρ καταδιώκουν τα καράβια των Λατίνων, τα οποία βυθίζονται φλεγόμενα στο Βόσπορο, παρασύροντας ανθρώπους και αγαθά. Άλλοι προτιμούν να ταμπουρωθούν στις συνοικίες τους, όπου έχουν φτιάξει πρόχειρα οχυρά, παρά την ηρωική τους αντίσταση όμως, υποκύπτουν.

Η Γένοβα και ο στόλος της το 1481 εκστρατεύει εναντίων των Οθωμανών Πίνακας του Cristoforo de Grassi1597

>Πολλοί είχαν προβλέψει τα γεγονότα και διέφυγαν από τη θάλασσα.[22] Λατίνοι κληρικοί έλαβαν ιδιαίτερη προσοχή, και ο Καρδινάλιος Ιωάννης, ο παπικός απεσταλμένος, αποκεφαλίστηκε και το κεφάλι του σύρθηκε στους δρόμους στην ουρά ενός σκύλου[23][24].

Οι Δυτικοί χρονογράφοι μιλούν για 4.000 θύματα της σφαγής του 1182. Επρόκειτο κυρίως για Γενουάτες και Πιζάνους και λιγότερους Βενετούς. Ενδεχομένως, ανάμεσα στα θύματα να υπήρχαν και Αμαλφηνοί, αυτοί όμως ήταν ελάχιστοι. Στο μεταξύ, όσοι Λατίνοι μπόρεσαν και ξέφυγαν από τις δυνάμεις του Ανδρόνικου και τον μανιασμένο όχλο, ξεσπούν την εκδικητική τους μανία σε μοναστήρια και χωριά του Ελλήσποντου, του Αιγαίου και της Θεσσαλίας. Χωριά πυρπολούνται και οι κάτοικοί τους σφάζονται. Στο μεταξύ, στην Κωνσταντινούπολη κάνει την εμφάνισή του στον ουρανό ένας κομήτης. Έχει μορφή δράκοντα που θέλει να καταβροχθίσει όσους τον παρατηρούν. Το φαινόμενο αυτό, που σηματοδοτεί και το τέλος των σφαγών, κράτησε μια μέρα και μια νύχτα και ορισμένοι το εξέλαβαν ως οιωνό, προάγγελο μεγάλων συμφορών.

>Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ο Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός δεν είχε καμία ιδιαίτερη αντι-Λατινική στάση, επέτρεψε να προχωρήσει ανεξέλεγκτα η σφαγή.[25] Λίγα χρόνια αργότερα, ο Ανδρόνικος καθαιρέθηκε και παραδόθηκε στον όχλο της Κωνσταντινούπολης, και βασανίστηκε και εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες στον Ιππόδρομο από Λατίνους στρατιώτες

Ο θάνατος του Ανδρόνικου Α' Κομνηνού εικόνα από λατινικό κώδικα

Η σφαγή επιδείνωσε περαιτέρω την εικόνα των Ελλήνων στη Δύση. Οι σχέσεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τη Βενετία αποκαταστάθηκαν μόνο με την πτώση του Ανδρονίκου από τον θρόνο το 1185 και την άνοδο στην εξουσία των Αγγέλων.[26] Τακτικές εμπορικές συμφωνίες επαναλήφθηκαν μετά από διακοπή ανάμεσα στο Βυζάντιο και τα Λατινικά κράτη, όμως η υποκείμενη εχθρότητα θα παρέμενε, οδηγώντας σε μια σπειροειδή αλυσίδα εχθροπραξιών: Τρία χρόνια αργότερα, μια εκστρατεία Νορμανδών υπό τον Γουλιέλμο Β΄ της Σικελίας στο 1185 λεηλάτησε τη Θεσσαλονίκη, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αυτοκρατορίας, και «εκδικήθηκε ανελέητα την απόπειρα του 1182»[27][28] με σφαγές, βιαιοπραγίες και εξευτελισμούς των γηγενών και βεβήλωση των εκκλησιών τους.[29] Παράλληλα, οι Γερμανοί αυτοκράτορες Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα και Ερρίκος ΣΤ΄ (γιος του) απείλησαν και οι δυο να επιτεθούν στην Κωνσταντινούπολη.[30]

Βενετία- Ο Δόγης στο Bucintoro κοντά στον ποταμό Riva di Sant'Elena ( περ. 1766-70) του Francesco Guardi

Αυτές οι αμοιβαίες βιαιότητες έκαναν βαθύτερο το χάσμα ανάμεσα στο Βυζάντιο και στη Δύση.[31]

Η επιδείνωση της σχέσης κορυφώθηκε με τη βίαιη λεηλασία της πόλης της Κωνσταντινούπολης από την Τέταρτη Σταυροφορία το 1204, η οποία οδήγησε στη μόνιμη αποξένωση των Ανατολικών Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών.

Η θέα των Γενοβέζικων και βενετσιάνικων στόλων που πολεμούν στα στενά της Μεσσήνης.Ζωγραφική του Frans Huys at Boijmans

Η ίδια η σφαγή ωστόσο παραμένει σχετικά ασαφής, και ο Ρωμαιοκαθολικός ιστορικός Warren Carroll αναφέρει ενδεικτικά ότι οι συνάδελφοι του που γράφουν αγανακτισμένοι για την έκβαση της τέταρτης σταυροφορίας το 1204, σπάνια αναφέρουν την σφαγή των Λατίνων το 1182.[32]

Παραπομπές

The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages: 950-1250. Cambridge University Press. 1986. σσ. 506–508. ISBN 978-0-521-26645-1.
Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. σελ. 107. ISBN 978-0-521-42894-1.
Birkenmeier, John W. (2002). The Development of the Komnenian Army: 1081–1180. BRILL. σελ. 39. ISBN 90-04-11710-5.
Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. σελ. 94. ISBN 978-0-521-42894-1.]
The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages: 950-1250. Cambridge University Press. 1986. σσ. 506–508. ISBN 978-0-521-26645-1.
Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. σελ. 92: "Περιφρονώντας τους Έλληνες, όπως έκαναν, μερικοί Βενετοί δεν έβλεπαν για ποιο λόγο θα έπρεπε να δεσμεύονται από τους νόμους τους και να δικάζονται από τους δικαστές τους." (Despising the Greeks as they did, some Venetians saw no reason why they should be bound by their laws and judged by their magistrates).ISBN 978-0-521-42894-1.]
The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages: 950-1250. Cambridge University Press. 1986. σελ. 506–508. ISBN 978-0-521-26645-1.
The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages: 950-1250. Cambridge University Press. 1986. σσ. 506–508. ISBN 978-0-521-26645-1.
Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press, σελ. 95. ISBN 978-0-521-42894-1.
The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages: 950-1250. Cambridge University Press. 1986. σσ. 506–508. ISBN 978-0-521-26645-1.
Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. σελ. 97–99. ISBN 978-0-521-42894-1.
Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. σελ. 100. ISBN 978-0-521-42894-1.
Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. σελ. 101. ISBN 978-0-521-42894-1.
Madden, Thomas F. (2003). Enrico Dandolo & the Rise of Venice. JHU Press. σσ. 82–83. ISBN 978-0-8018-7317-1.
The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages: 950-1250. Cambridge University Press. 1986. σσ. 506–508. ISBN 978-0-521-26645-1.
The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages: 950-1250. Cambridge University Press. 1986. σσ. 506–508. ISBN 978-0-521-26645-1.
Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. σελ. 106. ISBN 978-0-521-42894-1.
Diehl Charles, 'Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας', τόμ. 2 (Μεγαλείο και παρακμή), 2η έκδ., Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2011, σελ. 290
Μαλτέζου Χρύσα, «Σχέσεις του Βυζαντίου με ναυτικές πόλεις της Ιταλίας», στον τόμο: «Ελλάς, Η Ιστορία και ο Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους από τις απαρχές μέχρι σήμερα», τόμ. Α', εκδ. Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 1997, σελ. 524.
Vasiliev, Aleksandr (1958). History of the Byzantine Empire. 2, Volume 2. University of Wisconsin Press. σελ. 446. ISBN 978-0-299-80926-3.
Diehl Charles, 'Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας', τόμ. 2 (Μεγαλείο και παρακμή), 2η έκδ., Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2011, σελ. 290
Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. σελ. 107. ISBN 978-0-521-42894-1.
Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press. σελ. 107. ISBN 978-0-521-42894-1.
Carroll, Warren (1993). The Glory of Christendom, Front Royal, VA: Christendom Press, σελ. 157, 131
Harris, Jonathan (2006). Byzantium and the Crusades, ISBN 978-1-85285-501-7, σσ. 111-112
Μαλτέζου Χρύσα, «Σχέσεις του Βυζαντίου με ναυτικές πόλεις της Ιταλίας», στον τόμο: «Ελλάς, Η Ιστορία και ο Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους από τις απαρχές μέχρι σήμερα», τόμ. Α΄, εκδ. Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 1997, σελ. 524.
Diehl Charles, 'Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας', τόμ. 2 (Μεγαλείο και παρακμή), 2η έκδ., Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2011, σελ. 290
Van Antwerp Fine, John (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. σελ. 60. ISBN 978-0-472-08260-5.
Π. Γουναρίδης, [http://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/bz/article/view/3561/3421 Η εικόνα των Λατίνων την εποχή των Κομνηνών: "Όταν οι Νορμανδοί κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη υποχρέωσαν τους Βυζαντινούς να ξυριστούν και να κουρευτούν κατά τον λατινικό συρμό και σε όσους δεν συμμορφώθηκαν τους τραβούσαν τα μαλλιά και τα γένια" (σελ. 163) και "αποκαλούσαν τους Θεσσαλονικείς διαβόλους" (σελ. 166). "Ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης για να δείξει τις ιεροσυλίες των Νορμανδών αναφέρει ότι οι κατακτητές κατούρησαν στα καντήλια των εκκλησιών και τα χρησιμοποίησαν ως ποτήρια" (σελ. 165).
Van Antwerp Fin\e, John (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. σελ. 60. ISBN 978-0-472-08260-5.
Diehl Charles, 'Ιστορία της βυζαντινής αυτοκρατορίας', τόμ. 2 (Μεγαλείο και παρακμή), 2η έκδ., Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2011, σελ. 290
Carroll, Warren (1993). The Glory of Christendom, Front Royal, VA: Christendom Press, σσ. 157, 131

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ ΜΕ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ :

Massacre of Latins in Constantinople, 1182, Crusades Encyclopedia (αγγλικά)
Π. Γουναρίδης, Η εικόνα των Λατίνων την εποχή των Κομνηνών, Σύμμεικτα 6 (1994), 157‐171.
el.wikipedia.org
www.protothema.gr
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τόμος Θ’, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ Κ. ΛΟΥΓΓΗΣ « Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας», Α΄ τόμος (324-1204), ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, 2011
MICHEL DE GRECE, “ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Α’ ΚΟΜΝΗΝΟΣ”, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΕΡΕΝΙΚΗ, 2003
Esther M. Zimmer Lederberg Memorial Website
ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ