Της Νίκης Μπάκουλη,
Oσο υπάρχουν επιστήμες, υπάρχει και μελέτη του παρελθόντος. Της ιστορίας του κόσμου και της ανθρωπότητας. Τη λες και αρχαιολογία. Ζητούμενο είναι η κατανόηση του συνεχώς μεταβαλλόμενου φυσικού κόσμου, προκειμένου να γίνει καλύτερος προγραμματισμός του μέλλοντος. Αυτός δηλαδή, που θα κρατήσει ασφαλείς τους ανθρώπους -και ιδανικά τα υπόλοιπα ζώα, μαζί φυσικά με τον πλανήτη.
Όπως ανακαλύπτονται κουλτούρες, τάσεις και συμπεριφορές, γίνεται πιο ξεκάθαρο το από πού προερχόμαστε, αποκαλύπτονται τα μυστήρια της εξέλιξης μας και κάποια στιγμή ενδεχομένως να μάθουμε ποιοι πραγματικά είμαστε.
Στην Ελλάδα έχουμε κάποιες επιπλέον ευκαιρίες να μάθουμε τα πάντα για την ιστορία μας. Μόνο την τελευταία διετία παρουσιάστηκαν, σε συνέδριο, δυο μοναδικά ευρήματα. Όχι μόνο για τον ελλαδικό κόσμο, αλλά για τον πλανήτη.
Αφορούσαν αρχαίες κλίνες νεκρών, που μπορούν να δώσουν πληροφορίες για το είδος ζωής του αποθανόντα, την κοινωνία στην οποία έζησε, πολιτιστικές συμπεριφορές και για οποιαδήποτε αντικείμενα δημιούργησαν και τροποποίησαν οι άνθρωποι. Για όλους αυτούς -και πολλούς άλλους- λόγους, η αρχαιολογία (βλ. μελέτη αρχαίων πραγμάτων) χωρίζεται σε διάφορους κλάδους. Αλλά ας πάμε και στο θέμα μας.
ΤΗ “ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ” ΤΗ ΒΡΗΚΑΜΕ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΜΕΣΟ
Το Live Science είναι ιστοσελίδα που δημοσιεύει ιστορίες και συντακτικά σχόλια, για μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις, ερευνητικά εγχειρήματα και περίεργα γεγονότα από όλον τον κόσμο. Συνήθως δημοσιεύσεις του αναπαράγονται από όλα τα μεγάλα media του πλανήτη. Ανήκει στο βρετανικό mediaκο όμιλο Future (των 50 περιοδικών, σχετικών με video games, τεχνολογία, κινηματογράφο, μουσική, φωτογραφία, γνώσεις κλπ) που είναι εισηγμένος στο χρηματιστήριο, το 2021 είχε κέρδη 708.390.456 ευρώ και το 2018 έδωσε 124.000.000 ευρώ για να εξαγοράσει τον Purch Group Inc (με βάση στη Νέα Υόρκη), ο οποίος δημιούργησε το Live Science.
Όλα αυτά στα λέω για να καταλάβεις τι σημαίνει το γεγονός ότι μια αρχαιολογική ανακάλυψη που έγινε στην Μαυροπηγή του Δήμου Εορδαίας Κοζάνης (μεταξύ Πτολεμαΐδας και Κοζάνης), ήταν όλη την εβδομάδα στο Νο2 των δημοφιλέστερων θεμάτων του site -βάσει αναγνωσιμότητας.
Κατά τα φαινόμενα, o τάφος γυναίκας που έζησε πριν 2.100 χρόνια και ήταν ξαπλωμένη σε χάλκινο κρεβάτι, με διάκοσμο που παρέπεμπε στο Θεό Απόλλωνα είναι γεγονός που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τον πλανήτη.
Σίγουρα πολύ περισσότερο από ό,τι ενδιαφέρει τον μέσο Έλληνα, ο οποίος δεδομένα δεν ενημερώνεται για όσα μοναδικά ανακαλύπτονται στη χώρα μας -ενώ άλλα έθνη κάνουν ‘επιθετικό promoting’ ακόμα και αν βρουν μια κούπα. Και μετά κάνουν προορισμό για τους τουρίστες το μέρος στο οποίο βρέθηκε. Θα δώσω περισσότερες λεπτομέρειες επί του θέματος (της αδιαφορίας), αφού πρώτα ασχοληθούμε λίγο με την ουσία του πράγματος.
Οι χρυσές κλωστές βρέθηκαν πάνω στα χέρια της νεκρής και μάλλον συνδέονται με κάποιο κέντημα σε ύφασμα
Η ΣΥΓΧΥΣΗ ΚΑΙ Η ΟΥΣΙΑ
Με αφορμή το άρθρο στο διεθνές ‘περιοδικό’, το Magazine επικοινώνησε με την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κοζάνης και διευθύντρια των ανασκαφών στη Μαυροπηγή, Αρετή Χονδρογιάννη-Μετόκη. Αυτό που μάθαμε ήταν πως η συγκεκριμένη ανακάλυψη έγινε το 2019, με την αναπαράσταση της κλίνης να παρουσιάζεται στο Συνέδριο της Αρχαιολογικής Συνάντησης Για το Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη (ΑΕΜΘ) τον Απρίλιο του 2021.
Φέτος, στην 34η επιστημονική συνάντηση που έγινε τον Μάρτιο (σε συνεργασία των Εφορειών Αρχαιοτήτων και των Αρχαιολογικών Μουσείων της Μακεδονίας και της Θράκης με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας) παρουσιάστηκε ένα ακόμα μοναδικό εύρημα. Όχι μόνο για τον ελλαδικό χώρο, αλλά για όλον τον πλανήτη.
Θα τα δούμε όλα, με τη σειρά που συνέβησαν και όπως μας τα ανέφερε η κυρία Χονδρογιάννη-Μετόκη.
Στα πρώτα λεπτά της επικοινωνίας μας με την καθ’ ύλην αρμόδια, μας εξήγησε πως είναι πολλοί εκείνοι που έχουν ζητήσει το σχόλιο της για το δημοσίευμα του Live Science, το οποίο ωστόσο αφορούσε το περυσινό -ετήσιο- Συνέδριο για όσα μοναδικά ανακαλύπτονται στην Μαυροπηγή. Στο φετινό υπήρχε η παρουσίαση δεύτερης -μοναδικής- κλίνης που βρέθηκε το 2021 και παρουσιάστηκε στο φετινό ΑΕΜΘ -τον περασμένο Μάρτιο.
“Ακόμα δεν έχουν βγει τα πρακτικά, αλλά παρουσιάσαμε τα ευρήματα και ετοίμασα σχετικό δελτίο Τύπου, το οποίο απέστειλα στο Υπουργείο Πολιτισμού για να το προωθήσει”.
Αυτή η προώθηση εξακολουθεί να εκκρεμεί. Κι έτσι προέκυψε η σύγχυση με το χρονικό πλαίσιο των μοναδικών ευρημάτων.
“Σε ό,τι αφορά την ανακάλυψη του 2019, βρήκαμε τάφο γυναίκας πάνω σε χάλκινη κλίνη του 1ου αιώνα, από τα τέλη των ελληνιστικών χρόνων. Οι διαστάσεις ήταν 2Χ90 και το ύψος 40 εκατοστά. Η ανακάλυψη έγινε στα θεμέλια απαλλοτριωμένης μονοκατοικίας. Εδώ θέλω να πω ότι από όταν άρχισαν οι εργασίες για την επέκταση του λιγνιτωρυχείου της ΔΕΗ στη Μαυροπηγή (το 2008) κάθε χρόνο υπάρχουν ανακαλύψεις”.
Παρεμπιπτόντως, από τα τρία λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ στην περιοχή, τα δυο έχουν κλείσει. “Έχει περιοριστεί η εξόρυξη λιγνίτη” βεβαιώνει η κυρία Χονδρογιάννη-Μετόκη, πριν προσθέσει ότι “η διαδικασία της επέκτασης ξεκινά με την παρουσία μας, για σωστικές ανασκαφές και μετά ακολουθεί η ΔΕΗ για το σκάψιμο. Μάλιστα τώρα είμαστε προ της έναρξης νέας περιόδου ανασκαφών -θα αρχίσουν στις 17/6. Σήμερα θα βγάλουμε τα τελικά αποτελέσματα των προσλήψεων και ακολούθως θα οργανωθούμε”.
Η επέκταση του λιγνιτωρυχείου της ΔΕΗ δίνει ευρήματα από το 2008 μέχρι σήμερα.
Στην ανασκαφή του 2021 σκάφτηκαν πέντε νεκροταφεία “διαφορετικών εποχών. Τρία ήταν ελληνιστικά και δυο βυζαντινά. Σκάφτηκαν και διάφορες αγροικίες” και τα ευρήματα παρουσιάστηκαν φέτος στη Θεσσαλονίκη.
“Ένα από τα πιο σημαντικά ήταν ο τάφος ενός άνδρα, ο οποίος είχε τοποθετηθεί σε κλίνη με σιδερένια πόδια. Είναι προγενέστερο εκείνου της γυναίκας του 2019. Ανήκει στους κλασικούς χρόνους, δηλαδή στον 4ο αιώνα π.Χ”. Άρα τρεις αιώνες νωρίτερα εκείνου της γυναίκας.
“Και οι δυο κλίνες είναι μοναδικά και σημαντικά ευρήματα, κάτι που δεν ισχύει μόνο για τον ελλαδικό χώρο. Είναι η πρώτη φορά που βρίσκονται in situ και μπορούμε έτσι, να έχουμε τις διαστάσεις και τη μορφή των κλινών. Έως τώρα βασιζόμασταν σε όσα απεικονίζονταν σε παραστάσεις πάνω σε αγγεία και ανάγλυφα. Παλαιότερα είχαν βρεθεί πόδια ή φούλκρα κλινών (στην Πέλλα ή το Δίον), αλλά ήταν διάσπαρτα. Ή δεν ήταν όλα. Έτσι, δεν μπορούσαμε να έχουμε τη μορφή της αρχαίας κλίνης.
Επίσης, υπάρχουν αναπαραστάσεις στο εξωτερικό που έχουν συνδέσει πράγματα, τα οποία δεν συνανήκουν”. Αυτό αλλάζει με τις ανακαλύψεις στη Μαυροπηγή.
“Η κλίνη του 2019 ήταν ιδιαίτερα περίτεχνη, ενώ αυτή του 2021 δεν είχε διάκοσμο. Ο νεκρός που ήταν τοποθετημένος πάνω της, στη δεύτερη, ήταν άνδρας και μεταξύ άλλων έφερε ως κτερίσματα δύο χάλκινα αγγεία με πλαστική διακόσμηση -δεν επρόκειτο για απλά αγγεία. Επίσης, πέραν των σιδερένιων ποδιών όλη η υπόλοιπη ήταν από ξύλο που δεν διατηρήθηκε”.
“Οι νεκροί συχνά τοποθετούνταν σε ξύλινες κλίνες, υλικό που δεν διατηρείται. Συνήθως λοιπόν, βρίσκουμε μόνο τα καρφιά και υποθέτουμε πώς μπορεί να ήταν η κλίνη. Έχουν βρεθεί επίσης σε άλλες περιοχές κλίνες από πηλό ή από πέτρα. Το 2019 βρέθηκε για πρώτη φορά μια πραγματική κλίνη σχεδόν ολόκληρη, εάν εξαιρέσουμε τα ξύλινα μέρη που δεν διατηρήθηκαν. Σύμφωνα με αυτά που έφερε η γυναίκα (στεφάνι και κτερίσματα), και το διάκοσμο της κλίνης (ένα υδρόβιο πουλί που κρατάει ένα φίδι και ένα γοργόνειο -που παραπέμπουν στον Απόλλωνα) πιθανολογούμε πως είχε σχέση με το Θεό Απόλλωνα, του οποίου μαρτυρείται ιερό στην περιοχή της Μαυροπηγής, από μία αναθηματική στήλη.
Σε ό,τι αφορά την κλίνη του νεκρού ενήλικα άνδρα, είχε σιδερένια πόδια και είναι πρώιμης χρονολόγησης. Η μοναδικότητά της έχει να κάνει με το γεγονός ότι είναι η πιο πρώιμη, ολόκληρη, πραγματική κλίνη που βρέθηκε αδιατάρακτη“.
O τάφος ανήκει σε άτομο υψηλής κοινωνικής και οικονομικής θέσης, με την προκαταρκτική εξέταση των οστών να δείχνει ότι πρόκειται για ενήλικα άντρα, ο οποίος ήταν γεροδεμένος και πιθανότατα έπασχε από οστεοαρθρίτιδα -υπάρχουν ενδείξεις μυικής καταπόνησης”.
Οι δύο τριφυλλόσχημες οινοχόες που βρέθηκαν στον τάφο, φέρουν πλαστική διακόσμηση ανθρώπινων μορφών
Η νεκρική κλίνη τοποθετήθηκε σε απλό λακκοειδή τάφο ορθογώνιας κάτοψης, με κάλυψη από λίθους. Ο νεκρός ήταν πλούσια κτερισμένος, με τέσσερα πήλινα αγγεία, ένα γυάλινο και τρία χάλκινα, από τα οποία οι δύο τριφυλλόσχημες οινοχόες φέρουν πλαστική διακόσμηση ανθρώπινων μορφών. (Τα δύο διακοσμημένα αγγεία αποτελούν μέρος περιοδικής έκθεσης με τίτλο «Χαλκός και Λιγνίτης», η οποία έγινε με αφορμή την Διεθνή Ημέρα Μουσείων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής και θα συνεχιστεί.)
Στα πόδια του είχε τοποθετηθεί σιδερένιος τριποδικός λυχνοστάτης, με μολύβδινο δακτύλιο στη βάση. Παρόμοιος έχει βρεθεί στον τάφο του Αλέξανδρου Δ’ στην Βεργίνα, ενώ δύο βρέθηκαν στην Αιανή, στον οικισμό και το νεκροταφείο. Ένας ακόμη βρέθηκε το 2021 σε ελληνιστική αγροικία στη Μαυροπηγή”, όπου γενικά ανακαλύπτονται πράγματα με συνέπεια, τα τελευταία 14 χρόνια. Θα είχε ένα ενδιαφέρον να δούμε να απολαμβάνουν της εκτίμησης και του σεβασμού που αξίζουν.
ΠΗΓΗ :news247.gr/ ΜΕΣΩ ://cognoscoteam.gr/
Οι αρχαιολόγοι ξαναγράφουν την ιστορία της Μαυροπηγής
Μαυροπηγή, οικόπεδο Χαϊτίδη, στο οποίο κάτω από τη θεμελίωση του σπιτιού βρέθηκε μοναδικός ασύλητος τάφος.
Γιώτα Μυρτσιώτη
28.04.2021 • 15:07
Ποια ήταν η δαφνοστεφανωμένη γυναίκα, θαμμένη στην περίτεχνη νεκρική κλίνη της κάτω από τα θεμέλια σύγχρονου σπιτιού στη Μαυροπηγή Κοζάνης; Ανήκε σε ανώτερη οικονομική και κοινωνική τάξη, ήταν βασιλικής καταγωγής ή είχε σχέση με τη λατρεία του Απόλλωνα; Τις απαντήσεις αναζητούν αρχαιολόγοι και ανθρωπολόγοι που μελετούν ένα από τα σπουδαιότερα ευρήματα των πρόσφατων ανασκαφών στην κατεδαφισμένη σύγχρονη κοινότητα της Δυτικής Μακεδονίας.
Οταν εγκατέλειψαν τις εστίες τους οι κάτοικοι, σταδιακά την τελευταία δεκαετία, για την εκμετάλλευση της γης από τη ΔΕΗ, ιδέα δεν είχαν πάνω σε ποιους διαχρονικούς οικισμούς είχαν χτίσει τα σπίτια τους, την εκκλησία, το σχολείο, την πλατεία τους, σε ποια χώματα πατούσαν. Τώρα που το χωριό τους έγινε φάντασμα, μαθαίνουν για τα φαντάσματά του. Για την εύπορη γυναίκα της ελληνιστικής εποχής που αναπαυόταν επί 2.100 και πλέον χρόνια κάτω από την οικία Χαϊτίδη, για τον πολεμιστή που ήταν θαμμένος με τον οπλισμό του κάτω από την αυλή του δημοτικού σχολείου. Για δεκάδες προγόνους που βρέθηκαν σε 63 ταφές βυζαντινών, μεταβυζαντινών και νεότερων χρόνων, αδιατάρακτες επί 500 χρόνια στον κεντρικό ναό του Αγίου Δημητρίου. Για αγροικίες και νεκροταφεία της πρώιμης εποχής σιδήρου (1100-700 π.Χ.) και των ελληνιστικών χρόνων (3ος-1ος αι.) που διασώζονταν κάτω από τα χωράφια τους.
Κλείτος: Αποψη ανασκαφής προϊστορικού οικισμού.Η ιστορία της σύγχρονης κοινότητας έκλεισε το 2011 με τη μετεγκατάσταση του οικισμού, όταν η ΔΕΗ αποφάσισε την αναγκαστική απαλλοτρίωσή του για την επέκταση της εξόρυξης λιγνίτη. Η Μαυροπηγή (11 χιλιόμετρα από την Πτολεμαΐδα) έσβησε από τον χάρτη, αλλά οι αρχαιολόγοι ξαναγράφουν την ιστορία της, γιατί αυτή η γη ποτέ δεν έπαψε να κατοικείται. Από την ύστερη εποχή του χαλκού (1600 π.Χ.) έως πρόσφατα στον οικισμό που εγκαταλείφθηκε και από την αρχαιότερη νεολιθική (6500 π.Χ.) μέχρι και τους νεότερους χρόνους στην ευρύτερη περιοχή. Το μαρτυρούν οικιστικά και ταφικά κατάλοιπα που εντοπίστηκαν την τελευταία δεκαετία στις σωστικές ανασκαφές σε περισσότερα από 50 σημεία, πριν τα συνεργεία της ΔΕΗ «καταπιούν» τα εδάφη για την εκμετάλλευση του λιγνίτη.
Εύρημα σπάνιο για τον βορειοελλαδικό τουλάχιστον χώρο και ως ακέραιο αντικείμενο για τον ελλαδικό και την ευρύτερη περιοχή θεωρείται η πολυτελής χάλκινη νεκρική κλίνη που ήρθε στο φως το 2019, μετά την κατεδάφιση της οικίας Χαϊτίδη. «Ο ιδιοκτήτης του σπιτιού στην περιοχή της πλατείας ήταν ένας από τους τελευταίους κατοίκους που εγκατέλειψαν το χωριό. Αρνιόταν να δεχθεί αυτό τον αναγκαστικό ξεριζωμό», όπως μας λέει η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κοζάνης και επικεφαλής των ανασκαφών στα λιγνιτωρυχεία Αρετή Χονδρογιάννη-Μετόκη. Κάτω από τη θεμελίωση του σπιτιού του διατηρούνταν ο ασύλητος λακκοειδής τάφος μιας μεσήλικης γυναίκας των υστεροελληνιστικών χρόνων (τέλη του 1ου αιώνα π.Χ., ίσως και 2ου αι. π.Χ.). Η νεκρική κλίνη της ήταν ακέραια. Η νεκρή, κτερισμένη με έναν μακεδονικό αμφορέα, αγγεία και μυροδοχεία (πέντε πήλινα και ένα γυάλινο) και μικροαντικείμενα, είχε καλυμμένο το στόμα της με ορθογώνιο χρυσό επιστόμιο. Στο κεφάλι της έφερε χρυσά ελάσματα από δέκα φύλλα δάφνης, τα οποία «προφανώς ήταν ραμμένα πάνω σε ύφασμα ή δέρμα», αναφέρει η κ. Χονδρογιάννη. Χρυσές κλωστές που συλλέχθηκαν από τον δεξί καρπό της ήταν ό,τι είχε απομείνει από την κεντημένη φορεσιά της, στοιχεία που δείχνουν την υψηλή οικονομική και κοινωνική θέση.
Χρυσό κόσμημα κεφαλής, κτέρισμα ταφής ύστερης εποχής χαλκού.Η λατρεία του Απόλλωνα
Η πολυτελής κλίνη, διαστάσεων 2×0,90 μ. και ύψους 0,40 μ., κατασκευασμένη από ξύλο και χαλκό, πιθανότατα σε τοπικό εργαστήριο, ήταν ένα δαπανηρό για την εποχή έργο τέχνης. Τα μεταλλικά στελέχη της διακοσμούσαν γοργόνειο μετάλλιο και υδρόβιο πουλί που κρατά φίδι. «Η ταφή σε νεκρική κλίνη ήταν μια συνήθης πρακτική της ελληνιστικής περιόδου. Ομοια κατασκευή, ωστόσο, με χαλκό δεν έχει εντοπιστεί έως σήμερα», διευκρινίζει η κ. Χονδρογιάννη. «Στεφάνια με φύλλα δάφνης παραπέμπουν σε ταφικά έθιμα ατόμων που έχουν σχέση με βασιλική καταγωγή ή θρησκευτική εξουσία», εξηγεί η ίδια. «Η δάφνη ως έμβλημα του Απόλλωνα αλλά και το φίδι, σε συνδυασμό με μια αναθηματική στήλη αφιερωμένη στον θεό της μουσικής, η οποία βρέθηκε κοντά στον παρακείμενο οικισμό της ελληνιστικής περιόδου, το Κάστρο, δεν αποκλείουν την εκδοχή η νεκρή να είχε σχέση με τη λατρεία του Απόλλωνα».
Σε κάθε περίπτωση, η ακέραια in situ διατήρηση της κλίνης αλλά και ο συνδυασμός των διακοσμητικών στοιχείων καθιστά το εύρημα μοναδικό. Προσθέτει πολύτιμες πληροφορίες για τις ταφικές συνήθειες, την κοινωνική διαστρωμάτωση του οικισμού και τη μεταλλοτεχνία της εποχής στο βασίλειο της Εορδαίας. Η προκαταρκτική μελέτη έδωσε τη δυνατότητα στους ερευνητές να κατασκευάσουν ένα ξύλινο πρόπλασμα του σπάνιου ευρήματος σε μικρή κλίμακα.
Η μικρογραφική αναπαράσταση της χάλκινης κλίνης, τα πρόσφατα ευρήματα της Μαυροπηγής καθώς και η πλούσια «σοδειά» της ανασκαφής στο λιγνιτωρυχείο του Κλείτου θα παρουσιαστούν σήμερα διαδικτυακά στο 33ο συνέδριο για το ανασκαφικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη.
..........................................................................................................................................................
ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΣΤΗΝ ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ Σάββατο, 24 Απρ 2021
https://m.naftemporiki.gr/story/1718295/kozani-sto-fos-klini-2100-eton-me-sumbola-tou-theou-apollona
............................................................................................................................................................
