Σύμφωνα με τα Αργοναυτικά του Ορφέα, η επιστροφή αρχίζει με την δολοφονία του Αψύρτου. Οι Αργοναύτες διέπλευσαν τον ποταμό Φάσι προς τις πηγές του στον Καύκασο, φτάνοντας στη Μαιώτιδα λίμνη.
Ύστερα από περιπλάνηση 10 ημερών όταν η Αργώ έφτασε στα Ριπαία όρη, όπου βρίσκονται οι πηγές του Δούναβη, οι Αργοναύτες διέπλευσαν μέσω ενός στενού ρείθρου βγαίνοντας στον Ωκεανό, ο οποίος αποκαλείται Κρόνιος Πόντος.
Εκεί συνάντησαν τους Κιμμερίους, παρέκαμψαν τις Ιερνίδες νήσους, και ανοίχτηκαν στο Ατλαντικό πέλαγος, όπως σαφέστατα δηλώνεται στο κείμενο.
Ύστερα από ταξίδι 15 ημερών έφτασαν στην νήσο Αιαία της Κίρκης, στη συνέχεια στην Ταρτησσό και τελικά προσέγγισαν τις Στήλες του Ηρακλή. Η πορεία τους έκτοτε ήταν εντός της Μεσογείου.
Συγκεκριμένα, παρέπλευσαν τη Σαρδηνία, τις Αυσονίες νήσους, τις Τυρρηνικές ακτές, τον Λιλύβαιο πορθμό στη Σικελία, όπου συνάντησαν τη Χάρυβδη και έπειτα τις Σειρήνες και εν τέλει έφτασαν στην Κέρκυρα όπου ζούσαν οι Φαίακες. Παρασύρθηκαν έπειτα από τους ανέμους προς τη Σύρτη, έφτασαν στην Κρήτη και στους Μελαντίους βράχους κοντά στην Ανάφη.
Τέλος, κωπηλατώντας έφτασαν στον Μαλέα, και, όπως αναφέρεται, ο Ορφέας αποβιβάστηκε στην Ιωλκό.
Η Αργοναυτική Εκστρατεία περιγράφεται σε δύο μακροσκελή ποιήματα της αρχαιότητας. Το πρώτο από αυτά αποδίδεται στον Ορφέα, ο οποίος μετέχει της εκστρατείας και καταγράφηκε τον 6ο αιώνα π.Χ., από ομάδα λογίων της εποχής, επί Πεισιστρατιδών, στην Αθήνα.
Το δεύτερο ποίημα ανήκει στον Απολλώνιο τον Ρόδιο και γράφτηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ταξίδι της επιστροφής της Αργούς περιγράφεται τελείως διαφορετικά, στα δυο αυτά έργα.
Στην συγκεκριμένη εργασία αναλύσαμε την διαδρομή των Αργοναυτών με βάση τα Ορφικά Αργοναυτικά.
- Το ποίημα αυτό περιγράφει την εκστρατεία των Μινύων προκειμένου να φέρουν στην Ιωλκό το «χρυσόμαλλο δέρας» του κριού που διέσωσε και μετέφερε τον Φρίξο και την Έλλη από τον Ορχομενό της Βοιωτίας, στην Κολχίδα.
 |
| Oι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης |
- Η Ιωλκός βρίσκεται στον Παγασητικό κόλπο, στους πρόποδες του όρους Πηλίου, ενώ η Κολχίς τοποθετείται στις όχθες του ποταμού Φάσι (σημερινός Rioni), στην περιοχή της Γεωργίας (Εύξεινος Πόντος). Εκεί βασίλευε ο Αιήτης, ο γιος του θεού Ήλιου.
Ο Ορφέας, εκτός από άριστος ποιητής και μουσικός, υπήρξε μάντης, οιωνοσκόπος, ονειροκρίτης, εξαγνιστής και ήταν μυημένος σε πανάρχαια μυστήρια. Επειδή με τα ποιήματα του, έδωσε κάποιες «έννοιες» αυτών των μυστηρίων, διαδόθηκαν ως «Ορφικά μυστήρια». Άλλωστε και στα «Αργοναυτικά» του κάνει ευρεία αναφορά για αυτή την πληροφόρηση που έδωσε στους ανθρώπους.
Ο ίδιος δηλώνει ότι έχει επισκεφτεί την Αίγυπτο και συγκεκριμένα τη Μέμφιδα και τις πόλεις του ιερού ταύρου που φέρει το όνομα «Άπις» οι οποίες βρίσκονταν γύρω από τον Νείλο και τη Λιβύη. Επίσης ήταν γιος του βασιλέα Οίαγρου και της μούσας Καλλιόπης που προστάτευε την επική ποίηση, ενώ σύμφωνα με το ποίημα γεννήθηκε και διέμενε στους πρόποδες του Ολύμπου σε ένα σπήλαιο στα Λείβηθρα της Πιερίας Με τη «θεϊκή» λύρα του μάγευε κυριολεκτικά ανθρώπους, ζώα και στοιχεία της φύσης.
Όμως όταν ο Ιάσων, ως αρχηγός αυτής της εκστρατείας, φτάνει στο σπήλαιο που μένει ο Ορφέας για να τον καλέσει να λάβει μέρος, τον προσφωνεί ως βασιλέα της Βιστονίας, η οποία βρίσκεται στην Θράκη, στους Κίκονες κοντά στο γνωστό Πόρτο Λάγος (λίμνη Βιστονίδα). Δηλώνει ότι βρίσκεται στην οροσειρά του
Αίμου, στα όρη της Ροδόπης και στον Στρυμόνα ποταμό. Ίσως να υπονοείται ότι υπήρξαν δυο πρόσωπα με το όνομα «Ορφέας».
Τα ορφικά ποιήματα διαδόθηκαν με τον προφορικό λόγο, όπως και τα ομηρικά έπη μέχρι την εποχή του Πεισιστράτου (605-527 π.Χ.) και του γιου του Ίππαρχου (527-514 π.Χ.), οπότε κατ’ εντολή τους συγκροτήθηκε κατάλληλη επιτροπή από σημαντικούς λόγιους της εποχής με σκοπό τη συγκέντρωση των διαφόρων αποσπασμάτων και την καταγραφή τους. Ο Ονομάκριτος (560-490 π.Χ.) ήταν ο επικεφαλής αυτών των επιτροπών, τόσο επί Πεισιστράτου, οπότε κατεγράφησαν τα ομηρικά έπη, όσο και επί Ιππάρχου που κατεγράφησαν τα Ορφικά.
Το ταξίδι προς την Κολχίδα
Οι Αργοναύτες αποπλέουν από τον Παγασητικό κόλπο, περνούν τη νήσο Σκιάθο, κατευθύνονται προς τον Άθω, την «ευρεία Παλλήνη» και τη νήσο Σαμοθράκη, όπου λαμβάνουν μέρος σε μυστηριακές τελετές. Στη συνέχεια φτάνουν στη νήσο Λήμνο, όπου διαμένουν για ένα διάστημα, έως ότου πνεύσει ο «σωστός» δυτικός άνεμος για να εισέλθουν στα στενά του Ελλησπόντου (εικόνα 1).
Προσπέρασαν την Τροία, που βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή της Δαρδανίας και έφτασαν σε μια ακτή που κατοικούσαν οι Δολιείς.
Εκεί φιλοξενήθηκαν από τον βασιλέα Κύζικο, τον οποίο όμως φόνευσε κατά λάθος, ο Ηρακλής.
Μετά την ταφή του νεκρού και την απόδοση των σχετικών τιμών απέπλευσαν και έφτασαν στη Μυσία, όπου ο Ηρακλής αποβιβάζεται και εγκαταλείπει την Εκστρατεία.
Η Αργώ φτάνει στους Βεβρύκους και στη συνέχεια στη Βιθυνία.
Όμως στην έξοδο του Βοσπόρου προς τον Εύξεινο Πόντο, υπάρχει ένα δύσκολο πέρασμα ανάμεσα σε δυο σκοτεινούς βράχους που ονομάζονται Κυανές (σκοτεινές) ή Συμπληγάδες (συγκρουόμενες) Πέτρες. Το κείμενο δίνει την περιγραφή δύο βράχων που ανοιγοκλείνουν, αναδεύοντας τη θάλασσα, ενώ το καράβι δεν προλαβαίνει να περάσει ανάμεσα τους, καθώς συνθλίβεται. Όμως, με θεϊκή παρέμβαση, στέλνεται ένας ερωδιός (μεταναστευτικό πτηνό, που είναι σημάδι ότι η εκστρατεία έγινε άνοιξη ή καλοκαίρι ή αρχές φθινοπώρου) που«σημαδιακά» περνά ανάμεσα από τις Κυανές Πέτρες, αν και κόβεται η άκρη της ουράς του. Πράγματι, η Αργώ κατόρθωσε να περάσει από τις Κυανές Πέτρες, οι οποίες έκτοτε ακινητοποιήθηκαν.
Εικόνα 1: (a) Η πορεία από την Ιωλκό ως τις Συμπληγάδες Πέτρες (Clashing rocks). Στον χάρτη σημειώνονται και τα μέρη απ’ όπου πέρασαν. (b) Η πορεία από τις Συμπληγάδες Πέτρες προς στην Κολχίδα.
- Στα Scholia in Euripidem (scholia vetera) αναφέρεται ότι σύμφωνα με τον Ερατοσθένη πρόκειται για ένα φαινόμενο οφθαλμαπάτης ανάλογα με την οπτική γωνία παρατήρησης.
Αμέσως μετά από αυτή την περιοχή, βρίσκεται ο Ρήβας ή Ρηβανός ποταμός και η νήσος Θυνηίδα (Kefken island).
Στη συνέχεια προσπέρασαν τους ποταμούς Τέμβριο και Σαγγάριο (Sakarya river) και προσορμίστηκαν γύρω από το ρεύμα του ποταμού Λύκου (Lycus river), κοντά στην Ηράκλεια του Πόντου. Στη συνέχεια κατευθύνθηκαν προς τον ποταμό Παρθένιο (Bartin river) και έφτασαν στη χώρα των Παφλαγόνων, όπου προσάραξαν στο ακρωτήριο Καραμβία κοντά στον ποταμό Άλυ (Red river).
Προχωρώντας παραλιακά επί των νοτίων ακτών του Ευξείνου Πόντου, φτάνουν στη χώρα των Αμαζόνων, τη Θερμισκύρα (Themiscyra) που τη διαρρέει ο ποταμός Θερμόδων (σημερινός Terme River) και στην συνέχεια συναντούν διάφορους λαούς (Χάλυβες, Τιβαρηνοί, Βέχειρες, Μάκρονες Μυριανδυνοί, κ.α.).
Τέλος, έφτασαν στον ποταμό Φάσι (σημερινός Rioni) και εισήλθαν από το στόμιο του ποταμού προς την ενδοχώρα, στην «Κυτηίδα γαία», όπου αμέσως συνάντησαν το τείχος και τα άλση της Κολχίδας.
Μετά τη συνάντηση με τον Αιήτη, οι Αργοναύτες με τη βοήθεια της Μήδειας, κόρης του Αιήτη, κλέβουν το «χρυσόμαλλο δέρας» και σκοτώνουν τον Άψυρτο, τον γιο του Αιήτη. Το νεκρό σώμα του παρασύρεται από τα νερά του ποταμού που εκβάλουν στον Εύξεινο Πόντο και «ξεβράζεται» στα μικρά νησιά στο δέλτα του ποταμού, τα οποία ονομάστηκαν Αψυρτίδες Νήσοι.
Στις εκβολές του ποταμού Φάσι υπάρχουν πράγματι μικρά νησιά (σχηματισμένα ενδεχομένως από φερτή ύλη), τα οποία θα μπορούσαν να ταυτιστούν με τις Αψυρτίδες, παρά το γεγονός ότι η γεωγραφία της περιοχής προφανώς θα έχει μεταβληθεί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Από την Κολχίδα στην Μαιώτιδα Λίμνη
Ύστερα από τη δολοφονία του Αψύρτου, οι Αργοναύτες μέσα στη νύχτα και από τη βιασύνη τους, λόγω κακού υπολογισμού, κινήθηκαν «ανοήτως», όπως λέει το κείμενο, όχι προς τις εκβολές του ποταμού Φάσι στον Εύξεινο Πόντο, αλλά προς την ενδοχώρα, δηλαδή προς τις πηγές του ποταμού που βρίσκονται στον Καύκασο. Στην πορεία τους αυτή, πέρασαν από τόπους που ζούσαν διάφοροι λαοί, όπως οι Γυμνοί, οι Βουονόμαι και οι Άρκυες, οι φυλές των Κερκετικών και των Σινδών που κατοικούν κοντά στον Καύκασο, πέρασαν διαμέσου της στενής Ερυθείας, και όταν ξημέρωσε προσέγγισαν μια νησίδα που ήταν ανάμεσα σε δύο ποτάμια, τον Φάση και τον Σάραγγη.
Εικόνα 2: (a) Πορεία από την Κολχίδα στην Μαιώτιδα λίμνη (“Maeotic Swamp”).Η διαδρομή φαίνεται ότι είναι να ακολουθήσουν τον Φάσι ως το σημείο Α και από εκεί μέσω παραποτάμων να περάσου στο ση- μείο Β στον Ύπανι (Kuban) (b): Η πορεία από το Α στο B μέσω του Καυκάσου είναι 60km περίπου. Η διαδρομή διακόπτεται από χερσαία τμήματα σε ένα μήκος 6km. Tα γαλάζια σημάδια δείχνουν τα χερσαία τμήματα.
Έπειτα μέσω ενός ποταμού έφτασαν στην Μαιώτιδα λίμνη (σημερινή Αζοφική θάλασσα), όπου ο ποταμός εκβάλλει πλησίον έλους. Στη συνέχεια κωπηλατώντας για δύο εικοσιτετράωρα, χωρίς διακοπή, έφτασαν στη διάβαση του Βοός (σημερινός πορθμός του Κερτς) που ήταν στο μέσο της Μαιώτιδας λίμνης.
Προκειμένου όμως οι Αργοναύτες, από τον ποταμό Φάσι, μέσω του Καυκάσου, να φτάσουν στη Μαιώτιδα λίμνη, όπως περιγράφεται θα πρέπει μετά τις πηγές του Φάσι (Rioni) να ακολουθήσουν κάποιο άλλο ποτάμι που να εκβάλλει στη Μαιώτιδα. Υπάρχει πράγματι αυτό το ποτάμι και είναι ο Ύπανις (σημερινός Kuban) ο οποίος πηγάζει από τον Καύκασο (εικόνα 2).
Ωστόσο τα δύο ποτάμια, ο Kuban με τον Rioni δεν συναντώνται (απέχουν 60 χλμ). Φαίνεται όμως ότι αν μετά τον Rioni ακολουθήσουν τον πλου μέσα από πέντε ποταμούς του Καυκάσου (Tskhenistskali, Kheledula, Kasleti, Nenskra και Dalari) θα επικοινωνήσουν τα δυο ποτάμια.
Αυτή η πλωτή διαδρομή κόβεται σε δύο σημεία, διαδρομής συνολικού μήκους 6 km όπου πρέπει να μεταφέρουν οι ίδιοι το πλοίο. Προφανώς και ο ίδιος ο Ονομάκριτος αντιλαμβανόμενος τη δυσκολία του εγχειρήματος, σπεύδει να «δικαιολογήσει» ότι αυτό έγινε λόγω ανοησιών, κακού υπολογισμού και νύχτας.
Όπως και να έχει. Οι Αργοναύτες βρίσκονται στη Μαιώτιδα και παραπλέουν τα παράλιά της, κωπηλατώντας όλη την ημέρα, συναντώντας διαφόρους λαούς (Μαιώτες, Γέλωνες, Βαθυχαίτες, Γέτες, Γυμναίοι, Κέκρυφες, Άρσωπες, Αριμα- σποί κλπ). Στο συγκεκριμένο σημείο υπάρχει δυστυχώς μικρό κενό του κειμένου, που περιγράφει κάποιο δύσκολο πέρασμα.
Αναφέρεται ότι οι Αργοναύτες πλέουν δια μέσου «κάποιου στομίου» και για εννιά μερόνυχτα περνούν από τις φυλές των Πακτών, των Αρκτείων, των Λελίων, των Σκυθών και των Ταύρων.
Οι Σκύθες βρίσκονται στα βόρεια της Μαιώτιδας λίμνης απλωμένοι προς Ευρώπη και Ασία φτάνοντας προς βορά μέχρι τα Ουράλια όρη. Οι Ταύροι όμως κατοικούν στην Ταυρίδα η οποία είναι η σημερινή χερσόνησος της Κριμαίας επί του Ευξείνου Πόντου.
Από αυτό συμπεραίνεται ότι η Αργώ δια του στομίου της Μαιώτιδας λίμνης εξήλθε στον Εύξεινο Πόντο και παραπλέει τις βόρειες ακτές του, με κατεύθυνση δυτική φτάνοντας στην χερσόνησο της Κριμαίας.
 |
| Ο Ιάσων επιστρέφει με το «Χρυσόμαλλο Δέρας » και το δείχνει στον Πελία. Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο του 340-330 π.Χ. i Μουσείο του Λούβρου |
Από την Μαιώτιδα λίμνη στα Ριπαία όρη και τον Κρόνιο Πόντο
Μετά από δέκα μέρες φτάνουν στις χαράδρες των Ριπαίων Ορέων και εν συνεχεία μέσα από ένα στενό ποτάμιο ρεύμα «πέφτουν» (ἒμπεσε) στον Ωκεανό, τον οποίο οι Υπερβόρειοι ονομάζουν Κρόνιο Πόντο και νεκρά θάλασσα. Δηλαδή στον βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό.
Αναφορικά με τα Ριπαία όρη υπάρχουν δυο εκδοχές:
α) Τα Ριπαία όρη βρίσκονται κοντά και είναι μέρος της οροσειράς των Ουρα- λίων ορέων, η οποία είναι το φυσικό σύνορο Ευρώπης-Ασίας (σημερινή Ρωσία και Καζακστάν), (Κλαύδιος Πτολεμαίος, Γεωγραφική υφήγησις, III, 5, 5, 10).
Σε αυτή την περίπτωση οι Αργοναύτες θα έπρεπε να πλεύσουν διαμέσου ποταμών όπως ο Δνείπερος (Don) και από εκεί μέσω άλλων ποταμών να βρεθούν στη Βαλτική Θάλασσα (Σαρματική θάλασσα). Στη συνέχεια θα έπρεπε να πλεύσουν μέσω της Βαλτικής Θάλασσας, να περάσουν την χερσοόνησο της Γιουτλάνδης (σημερινή Δανία) και να βρεθούν στον Κρόνιο Πόντο (Βόρειος Ατλαντικός Ωκεανός) , (εικόνα 3β). Στο ορφικό κείμενο όμως, αναφέρεται ότι οι Αργοναύτες «πέφτουν» κατευθείαν δια- μέσου του ποταμού στον Κρόνιο Πόντο και όχι μέσω άλλης θάλασσας.
(b) Η διαδρομή από την Μαιώτιδα μέσω του Δνειπέρου και η έξοδος στην Σαρματική θάλασσα (Βαλτική θάλασσα).
β) Τα Ριπαία όρη βρίσκονται κοντά στη σημερινή οροσειρά των Άλπεων και ταυτίζονται με τον Μέλανα Δρυμό (σύνορα Γαλλίας-Γερμανίας), από όπου πηγάζει ο πλωτός ποταμός Δούναβης (κατά την αρχαιότητα Ίστρος) που εκβάλει στον Εύξεινο Πόντο. Σύμφωνα με τον Εκαταίο «τὸν δὲ Ἴστρον καταφέρεσθαι ἐκ τῶν Ῥιπαίων ὀρῶν, ἅ ἐστι τῆς Κελτικῆς».
Επισημαίνεται ότι η εποχή που ο Ονομάκριτος καταγράφει τα Αργοναυτικά είναι σύγχρονη της εποχής του γεωγράφου Εκαταίου του Μιλήσιου (6ος αι. π.Χ.). Ακόμη το ίδιο το ορφικό κείμενο τοποθετεί τα Ριπαία όρη κοντά στις Άλπεις, όταν αναφέρεται στους Κιμμερίους.
Η «σκοτεινότητα» της περιοχής αποδίδεται σύμφωνα με το κείμενο στα αυτά ακριβώς τα ψηλά βουνά, οπότε οι ακτίνες του Ηλίου δεν βρίσκουν δίοδο για να φτάσουν επί του εδάφους. Γράφει χαρακτηριστικά το κείμενο των Αργοναυτικών (στ. 1127-1130) ότι: στερούνται οι Κιμμέριοι του ηλιακού φωτός διότι το όρος Ρίπαιον και το ύψωμα Κάλπιον εμποδίζουν την ανατολή του Ηλίου.
Επίκειται δε επικλινώς η πελώρια Φλέγρη η οποία αποκρύπτει τον μεσημβρινό αέρα (μετάφραση Ι. Πασσά, Τα Ορφικά, 3η έκδοση, 1982).
Είναι βεβαίως γνωστό ότι ο Δούναβης πηγάζει από τον Μέλανα Δρυμό και εκβάλει στον Εύξεινο Πόντο (εικόνα 3α). Αυτό είναι σε απόλυτη συμφωνία με το ότι οι Αργοναύτες παραπλέουν προς τα δυτικά τον Εύξεινο Πόντο, από την Αζοφική θάλασσα προς την χερσόνησο της Κριμαίας.
Στην πορεία τους, μετά την χερσόνησο της Κριμαίας, συναντούν το Δέλτα του Δούναβη. Ο ποταμός αυτός ήταν και είναι πλωτός μέχρι τις πηγές του στην Κεντρική Ευρώπη κοντά στις Άλπεις.
Συνεπώς οι Αργοναύτες ακολουθώντας το ρεύμα του ποταμού προς τις πηγές του έφτασαν στην Κεντρική Ευρώπη, στα Ριπαία όρη και πέρασαν στον επίσης πλωτό ποταμό Ρήνο. Μέσω του Ρήνου οδηγήθηκαν στο σημερινό Ρότερνταμ, στην Ολλανδία, όπου εκβάλλει ο Ρήνος και συνεπώς βρέθηκαν (ἒμπεσε δ’ Ὠκεανῷ) στον Κρόνιο Πόντο.
Σύμφωνα με όλες τις αρχαίες πηγές, ο Κρόνιος Πόντος βρίσκεται στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό. Το πλήθος των ποταμών που πηγάζουν από το Μέλανα Δρυμό αλλά και των κοιλάδων που είναι διαμορφωμένες, κάνουν τη σύνδεση των δυο ποταμών αρκετά εύκολη από πολλά σημεία και χωρίς να χρειάζεται να ανέλθουν σε μεγάλο υψόμετρο. Η απόσταση των δύο ποταμών είναι περίπου 70 km σε ευθεία γραμμή.
Χαρακτηριστικά επιλέχθηκε η πορεία μέσω ποταμών που οδηγούν στην μεγαλύτερη κοιλάδα που υπάρχει στην περιοχή, την κοιλάδα Dreisam. Από την κοιλάδα αυτή πηγάζει και ο ποταμός Dreisam, η πορεία του οποίου για εμπορικούς λόγους έχει χαραχτεί να εκβάλλει στο Ρήνο.
Μόλις βρέθηκαν στις εκβολές του ποταμού, στην περιοχή του σημερινού Ρότερνταμ, ο Αγκαίος κατηύθυνε την Αργώ προς το δεξιό μέρος του αιγιαλού (εικόνα 3α). Επειδή το καράβι βρίσκεται σε ευρωπαϊκή ακτή στον Ατλαντικό Ωκεανό, η πορεία προς τα δεξιά, σημαίνει βόρεια κατεύθυνση.
Αυτό ενισχύεται και από την αναφορά του ποιητή “ότι ο πόντος εκοιμάτο κάτω από την Ελίκη και τα τελευταία νερά της Τηθύος”. Η Ελίκη ως γνωστόν είναι η Μεγάλη Άρκτος που χαρακτηρίζει την κατεύθυνση του βορρά. Η Τηθύς είναι η σύζυγος του Ωκεανού, του οποίου τα τελευταία νερά βρίσκονται στις βόρειες άκρες του.
Στη συνέχεια εξ’ αιτίας της άπνοιας που επικρατούσε στην περιοχή, οι Αργοναύτες αναγκάστηκαν να πηδήξουν έξω από το πλοίο και να σύρουν την Αργώ πάνω στα βότσαλα της παραλίας, κινούμενοι «ταχέως» κατά μήκος του αιγιαλού, κινούμενοι προς βορά. Λογικά, θα έπρεπε να κινηθούν νότια προς το Γιβραλτάρ, προκειμένου να επιστρέψουν στη Μεσόγειο Θάλασσα.
Θα έπρεπε όμως να διασχίσουν το στενό ανάμεσα σε Βρετανία και Γαλλία.
Όμως σε αυτό το πέρασμα δεσπόζει ένα ωκεάνιο ρεύμα με κατεύθυνση βορειοανατολική που προφανώς θα έκανε δύσκολη την πλοήγηση αντίθετα σε αυτό. Έτσι λοιπόν, αφού έσυραν το πλοίο προς βορρά για 5 ημέρες, την αυγή της 6ης ημέρας έφτασαν στο έθνος των Μακροβίων που ζουν σε ‘τόπους χλοερούς’, στοιχείο που προφανώς αναφέρεται σε λιβάδια, στον λαό των Κιμμερίων, στον Αχέροντα ποταμό που είναι μια «ψυχρή» περιοχή και την χαμηλή Ερμιόνεια (προφανώς πεδινή) με τα πολλά βοσκοτόπια.
Εικόνα 4: Η διαδρομή των Αργοναυτών στον Κρόνιο Πόντο. Ο χάρτης δείχνει:
- Τμήμα των ωκεάνιων ρευμάτων του Βόρειου Ατλαντικού Ωκεανού (μωβ χρώμα).
- Την διαδρομή από τις εκβολές του Ρήνου (Ρότερνταμ) μέχρι την παράκαμψη των Ιερνίδων νήσων (Μεγάλη Βρετανία και Ιρλανδία), με σιέλ γραμμή και βέλη.
- Την πορεία των έξι ημερών, περίπου 600 km, προς τους Μακροβίους (Ρότερνταμ- Esbjerg).
- Την διαδρομή 200 χιλιόμετρα νότια της Ιρλανδίας, οπότε βρέθηκαν να πλέουν σε ανοικτό πέλαγος.
Αν υποθέσουμε ότι ένας άνθρωπος κινείται άνευ διακοπής όλο το 24ωρο, θα έχει διανύσει περίπου 600 km, σε 6 ημέρες. Η απόσταση αυτή αντιστοιχεί κατά προσέγγιση στην απόσταση Ρότερνταμ-Esbjerg στην σημερινή χερσόνησο της Γιουτλάνδης ( εικόνα 4). Ως γνωστόν, οι περιοχές της Ολλανδίας οι βόρειες ακτές της Γερμανίας και η χερσόνησος της Γιουτλάνδης (Δανία) είναι κατεξοχήν πεδινές και ψυχρές περιοχές, με πολλά λιβάδια.
Επισημαίνεται ότι την εποχή που ο Ονομάκριτος καταγράφει τα Αργοναυτικά (6ος αι. π.Χ.), οι Κιμμέριοι υπάρχουν, αλλά βρίσκονται διάσπαρτοι στις ακτές του Ευξείνου Πόντου.
Η αρχαιότερη αναφορά περί των Κιμμερίων που κατοικούν στη Μαιώτιδα λίμνη είναι ο Εκαταίος ο Μιλήσιος (560/550-480 π.Χ.) (Fragmenta, 195, 5-6). Επίσης, αργότερα, ο ιστορικός Πολύβιος (200-120 π.Χ.) επεσήμανε ότι η ονομασία του στομίου της Μαιώτιδος (Αζοφικής Θάλασσας) ήταν Κιμμερικός Βόσπορος (Historiae IV, 39, 3, 1).
- Όμως, στα Αργοναυτικά όπου γίνεται αναλυτική αναφορά σε όλους τους λαούς που ζουν περί τον Εύξεινο Πόντο, τη Μυκηναϊκή εποχή, δεν γίνεται καμία αναφορά στους Κιμμέριους. Φαίνεται ότι ο λαός αυτός εμφανίστηκε στην περιοχή πολύ αργότερα.
Επίσης η χερσόνησος της Γιουτλάνδης, στην οποία τοποθετούνται οι Κιμμέριοι από το ορφικό κείμενο, ταυτίζεται με την Κιμβρική χερσόνησο, που όπως αναφέρει ο Κλαύδιος Πτολεμαίος (100-168 μ.Χ.) βρίσκεται μετά τον ποταμό Άλβι (σημερινός Έλβας στη Γερμανία). Στην περιοχή αυτή διαμένουν οι Κίμβροι. Επίσης, κατά τον γεωγράφο Στράβωνα (64 π.Χ. – 24 μ.Χ.), οι Κίμβροι ζούσαν κοντά με τους Γερμανούς και τους Τεύτονες.
Στην περιοχή Esbjerg, βρίσκεται ο υδροβιότοπος Ho Bugt, όπου εκβάλλει ο ποταμός Varde (στο κείμενο δίνεται το όνομα Αχέροντας ποταμός), τα ύδατα το οποίου έχουν χρώμα αργυρό και χρυσό. Ο υδροβιότοπος Ho Bugt έχει πολλούς αμμόλοφους που σχηματίζουν μία εκτεταμένη λιμνοθάλασσα. Το κίτρινο («χρυσό») χρώμα των υδάτων θα μπορούσε να έχει σχέση με τη διάβρωση των αμμόλοφων από το νερό.
Σημειώνουμε ακόμη ότι, ενώ το πλοίο αρχικά σερνόταν πάνω σε βότσαλα, στην περιοχή αυτή δηλώνεται ότι υπάρχει άμμος, καθώς «το απέραντο ύδωρ του Ωκεανού βουίζει πάνω στην άμμο». Και πράγματι, όλη η δυτική ακτή της Δανίας είναι αμμώδης. Εκεί, ο κυβερνήτης της Αργούς αντιλαμβάνεται ότι η άπνοια μεταστρέφεται σιγά-σιγά σε ισχυρό δυτικό άνεμο και δίνει εντολή να επιβιβαστούν, να ανοίξουν τα πανιά και να ετοιμαστούν για τον απόπλου προς τον Ωκεανό.
Αλλά εύλογα αναρωτιέται κανείς, πώς είναι δυνατόν να αποπλεύσουν από ευρωπαϊκή ακτή προς τον Ατλαντικό Ωκεανό με ούριο δυτικό άνεμο; Ο δυτικός άνεμος έχει ακριβώς την αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή από τον Ατλαντικό Ωκεανό προς τις ευρωπαϊκές ακτές.
Όμως, στη συγκεκριμένη περιοχή φτάνει ένας κλάδος των θαλασσίων ρευμάτων του βορείου Ατλαντικού που είναι το Norwegian Current (εικόνα 4) και το οποίο ερχόμενο δυτικά από τον Ατλαντικό ωκεανό, σε εκείνη την περιοχή στρέφεται βόρεια, κατευθυνόμενο προς τη Σκανδιναβία.
- Φαίνεται ότι ο κυβερνήτης Αγκαίος κατηύθυνε το πλοίο βορειοδυτικά, βοηθούμενος από την κατεύθυνση του Norwegian current. Παραπλέουν τη νήσο Ιερνίδα (σημερινή Μ. Βρετανία), ενώ “τους σπρώχνει από πίσω μαύρη θύελλα με βροντές που φούσκωνε τα πανιά και το πλοίο έτρεχε γρήγορα”.
Επειδή προηγουμένως έχει αναφερθεί στη «δυτική κατεύθυνση» του
ανέμου, η από τα «όπισθεν» ώθηση του πλοίου, σε συνδυασμό με την κίνηση του Norwegian current σημαίνει ότι όντως κινείται βορειοδυτικά.
Φαίνεται ότι η βόρεια διαδρομή των έξι ημερών είχε ως στόχο να πλησιάσουν αυτό το ρεύμα. Η πορεία που πρόκειται να ακολουθήσει η Αργώ και η επικινδυνότητα αυτής της πορείας δίνεται μέσω της ομιλούσας κλάρας της ιερής βελανιδιάς που βρίσκεται στην πλώρη του σκάφους.
Μετά τις Ιερνίδες νήσους (Μ. Βρετανία και Ιρλανδία) θα κατευθυνθούν νότια προς τα «ιερά ακρωτήρια» του Διονύσου, τις Ηράκλειες στήλες (Γιβραλτάρ) και θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί ώστε να μην τις προσπεράσουν, καθώς είναι δύσκολο στους ναυτικούς να αντιληφθούν αυτό το πέρασμα από μακριά.
Εικόνα 5: Η διαδρομή της Αργούς διάρκειας 12 ημερών μέσα στον Ατλαντικό Ωκεανό (σιέλ γραμμή με βέλη). Διακρίνεται ένα μέρος των ρευμάτων του Ατλαντικού Ωκεανού (μωβ βέλη) καθώς και η θέση της νήσου Μαδέρα, προς το τέλος αυτής της διαδρομής.
Σε μια τέτοια περίπτωση θα ανοιχτούν στο «Ατλαντικό πέλαγος» όπως λέει το κείμενο, με κίνδυνο να χαθούν. Πράγματι, σύμφωνα με αναφορές σύγχρονων ιστιοπλόων, τα στενά του Γιβραλτάρ δεν γίνονται αντιληπτά παρά μόνο όταν πλησιάσει κανείς πολύ κοντά.
Αφού λοιπόν παρέκαμψαν τις Ιερνίδες νήσους από τη βόρεια πλευρά (Σκωτία), κατευθύνθηκαν προς νότο (εικόνα 4).
Επισημαίνουμε ότι όσο χρονικό διάστημα παρέπλεαν τις Ιερνίδες νήσους, έχοντας οπτική επαφή με την ακτή, είχαν γνώση της περιοχής που βρίσκονταν.
Όμως, όταν απομακρύνθηκαν από το νοτιότερο άκρο αυτών των νησιών, σε απόσταση περίπου 200 km βρέθηκαν πλέον σε ανοικτό πέλαγος και δεν διέκριναν καμία στεριά. Συνεπώς τότε, όπως δηλώνεται από τον ποιητή «ούτε
κανείς αντελήφθη στο μυαλό του εις ποιον ίσως μέρος ευρισκόμεθα».
Αυτό το ταξίδι διαρκεί 12 ημέρες και οι Αργοναύτες αισθάνονται σαν χαμένοι. Βρίσκονται σε ανοικτό πέλαγος, εντός του Ατλαντικού Ωκεανού, χωρίς να βλέπουν κάποια στεριά για 12 ημέρες.
Στην εικόνα 5, φαίνεται αυτή η διαδρομή της Αργούς, με ταχύτητα 6-7 km/h (τιμή που δίνει η βιβλιογραφία για τέτοια καράβια), και κατεύθυνση από την Ιρλανδία, προς το Γιβραλτάρ. Το άνω μέρος αυτής της διαδρομής απέχει από το νοτιότερο άκρο της Ιρλανδίας ~ 200 km, συνεπώς πράγματι δεν διέκριναν καμία στεριά.
- Επίσης, όλες οι ευρωπαϊκές ακτές απέχουν αρκετά περισσότερο ώστε να μην είναι ορατές. Ο στόχος ήταν να ακολουθήσουν τη νότια πορεία του ωκεάνιου ρεύματος των Καναρίων νήσων (μωβ βέλη στην εικόνα 5) που υφίσταται σε αυτή την περιοχή και να οδηγηθούν, μέσω του κατάλληλου κλάδου του, στο Γιβραλτάρ.
Όμως, σύμφωνα με το κείμενο, μετά τη δωδέκατη ημέρα ο Λυγκεύς παρατήρησε
«από πολύ μακριά» μέσα στον «Ωκεανό που έρεε ήσυχος» μια πευκόφυτη νήσο, όπου ευρίσκονταν τα ανάκτορα της Δήμητρας και γύρω από αυτά υπήρχε ένα
«μέγα νέφος που είχε σχηματίσει κύκλο».
Δηλαδή έγινε αντιληπτή η ύπαρξη κάποιας μακρινής στεριάς, λόγω των ορογραφικών νεφών που σχηματίζονται γύρω από κάποιο ψηλό βουνό, γνωστός τρόπος εντοπισμού στεριάς για τους ναυτικούς.
Πράγματι, το νοτιότερο άκρο αυτής της διαδρομής απέχει ~ 100 km από τη νήσο Μαδέρα (εικόνα 5), τα όρη της οποίας ήταν μόλις ορατά (1862 m ύψος, η μεγαλύτερη κορυφή Ruivo).
Συνεπώς, η αναφερόμενη «νήσος της Δήμητρας» πρέπει να είναι η Μαδέρα. Το μεσογειακό κλίμα και η ευφορία του εδάφους ταιριάζει σε μια θεότητα όπως η Δήμητρα. Ήταν γνωστό στους Αργοναύτες ότι δεν έπρεπε να προσεγγίσουν στο συγκεκριμένο «ιερό νησί».
Όμως η θέαση αυτού του γνωστού νησιού ήταν σημάδι ότι είχαν ήδη προσπεράσει το Γιβραλτάρ γι’ αυτό έπρεπε να ανακόψουν τον πλου, αλλάζοντας πορεία. Οπότε, όπως λέει το κείμενο η Αργώ στρέφεται αμέσως προς τα αριστερά αποφεύγοντας την ευθεία ή τη δεξιά πορεία, κινούμενη ανατολικά σε μια προσπάθεια να εισέλθει στο Γιβραλτάρ (εικόνα 5). Όμως οι Αργοναύτες βρίσκονται ήδη μέσα στο ρεύμα των Καναρίων νήσων που κατευθύνεται νότια στη συγκεκριμένη περιοχή.
Συνεπώς, η προσπάθειά τους αποτυγχάνει και επηρεαζόμενη η ανατολική πορεία τους από το νότιο ρεύμα, δίνει πορεία νοτιοανατολικά που τους οδηγεί μετά από τρεις μέρες, στις ακτές του Μαρόκου, λίγο πιο κάτω από το Γιβραλτάρ, στη χερσόνησο της Essaouira.
- Η απόσταση των περίπου 700 km (από πλησίον της Μαδέρα μέχρι την Essaouira) διανύεται μέσα σε αυτό το διάστημα, με ταχύτητα 9-10 km/h, δηλαδή με την ταχύτητα της Αργούς, γύρω στα 6-7 km/h, ενισχυμένη από το ρεύμα των Καναρίων, κατά 1-2 km/h.
Σύμφωνα με το κείμενο, κατά την τρίτη ημέρα έφτασαν στα δώματα της Κίρκης, που βρίσκονταν σε μία ξηρά (χέρσον) που ονομαζόταν Αιαίον ή Λύκαιον, σύμφωνα με τις τρεις διαφορετικές εκδόσεις των Αργοναυτικών ( έκδοση της Λειψίας του 1764 (Λύκαιον ποτί χέρσον), έκδοση της Λειψίας του 1829 (Αιαῖον ποτί χέρσον), έκδοση Παρισίων (Les Belles Lettres) του 1930 (Λιγκαῖον ποτί χέρσον).
Το τελευταίο είναι προφανώς παραφθορά της λέξης Λύκαιον). Ο προσδιορισμός Λυκαίον της χερσονήσου, εκ της ρίζας «λυκ» που σημαίνει «φως», παραπέμπει στο Ηλίου όρος που αναφέρει ο Κλαύδιος Πτολεμαίος στα Γεωγραφικά (IV, 1, 3, 1) και τοποθετείται σε συντεταγμένες που αντιστοιχούν στις συντεταγμένες της Essaouira (31o 30΄ 47΄΄ N , 9o 46΄ 41΄΄ W). Άλλωστε, η Κίρκη ήταν κόρη του Υπερίωνος Ηλίου και αδελφή του Αιήτη, του πατέρα της Μήδειας. Στην περιοχή αυτή εκτός από την Κίρκη κατοικεί και η αδελφή του Ήλιου, η Ηώ σύμφωνα με την Οδύσσεια (μ΄, 1-5).
Το κείμενο ενώ μιλά αρχικά για ξηρά («χέρσον»), στην συνέχεια κάνει λόγο για νήσο. Πράγματι η νήσος Mogador βρίσκεται πολύ κοντά στην χερσόνησο της Essaouira, απέχοντας μόλις 1.5 km, πράγμα που σημαίνει ότι πριν από τόσες χιλιάδες χρόνια, δεν αποκλείεται το νησί να ήταν συνέχεια της σημερινής χερσονήσου (εικόνα 6).
Έτσι η μορφή της τότε χερσονήσου θα έμοιαζε με μια εκτενή μακρόστενη νήσο. Άλλωστε στην Οδύσσεια περιγράφεται ως «χαμηλή νήσος με δάση που την περιζώνει η θάλασσα».
Αφού η Αργώ αγκυροβόλησε πάνω στα βράχια, μερικοί από τους Αργοναύτες βγήκαν έξω για να ερευνήσουν αυτή την ἀπείρονα γαίαν (απέραντη χώρα), δηλαδή την περιοχή του Μαρόκου. Αλλά αμέσως εμφανίζεται η Κίρκη από την αντίθετη κατεύθυνση ερχόμενη, δηλαδή από την ενδοχώρα και τους απαγορεύει να προχωρήσουν, λέγοντάς τους ότι δεν μπορούν να μπουν στο σπίτι της επειδή είναι μιασμένοι από φόνο.
Τους έδωσε όμως τροφές για να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Επίσης έδωσε εντολή στον Ορφέα να τους κάνει καθαρμό στο ακρωτήριο Μαλέας της Πελοποννήσου, όπου βρίσκεται η είσοδος του Άδη στο όρος Ταίναρο. Ο Ορφέας γνώριζε αυτή την περιοχή καθώς από εκεί είχε κατέβει στον Άδη προκειμένου να πάρει την Ευρυδίκη.
Επειδή στο κείμενο των Αργοναυτικών δεν υπάρχει καμία περιγραφή της χώρας της Κίρκης ανατρέχουμε στη ραψωδία κ΄ της Οδύσσειας, όπου υπάρχει λεπτομερής περιγραφή της περιοχής:
H περιοχή είναι δασώδης και ανάμεσα στα δάση, σε ένα ξέφωτο, βρίσκεται το ανάκτορο της Κίρκης. Η Essaouira βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Άτλας και πολύ κοντά στην υψηλότερη κορυφή του (Jebel Toubkal 4.167m, που απέχει απόσταση 63 km από το Marakesh και 200 km από την Essaourira).
Εικόνα 6.Η περιοχή του Essaouira στο Μαρόκο, με το νησί Mogador και τον ποταμό Qued Ksob. Στην περιοχή αυτή ζει το ελάφι (Barbary stag), ο αφρικανικός χρυσός λύκος (Canis anthus), και το Barbary lion (Panthera leo - Atlas lion)
Η περιοχή είναι και σήμερα κατάφυτη από δάση (εικόνα 6).
Το πλοίο του Οδυσσέα προσέγγισε σε βαθύ λιμένα, όπως πράγματι είναι ο φυσικός κόλπος που σχηματίζεται στην περιοχή, καθώς η νήσος Mogador επεκτεινόμενη από την άκρη της χερσονήσου δημιουργεί ένα ασφαλές αγκυροβόλιο (εικόνα 6).
Το καράβι του Οδυσσέα είχε αράξει κοντά σε κάποιο ποτάμι, Πράγματι στην περιοχή υπάρχει το ποτάμι Qued Ksob (εικόνα 6) που απέχει μόλις 2km από την πόλη της Essaouira, όπου όπως λέει το κείμενο πήγε να πιει νερό ένα μεγαλόσωμο ελάφι ψηλοκέρατο, το οποίο ο Οδυσσέας σκότωσε, έφτιαξε σκοινί από βούρλα και λυγαριές για να το δέσει και το πήγε στο καράβι για να φάνε οι σύντροφοί του.
Στην περιοχή ζει ένα είδος ελαφιού που έχει τα χαρακτηριστικά του μεγαλόσωμου και του ψηλοκέρατου, γνωστό ως Barbary stag (Cervus elaphus barbarus or Atlas deer), το οποίο είναι υποκατηγορία του κόκκινου ελαφιού (εικόνα 6).
Στο σπίτι της Κίρκης ζουν λύκοι και λιοντάρια (εικόνα 6). Πράγματι στην περιοχή του Άτλαντα ζει το είδος λύκου African golden wolf (Canis anthus) και το λιοντάρι Barbary lion (Panthera leo - Atlas lion).
- Συνεπώς η περιοχή της χερσονήσου της Essaouira που εντοπίσαμε, με βάση το αρχαίο κείμενο των Αργοναυτικών ως χώρα της Κίρκης, ταιριάζει απόλυτα στην ομηρική περιγραφή για αυτή την περιοχή.
Οι Αργοναύτες έπειτα κατευθύνθηκαν προς το ‘στόμιο’ του ποταμού της Ταρτησσού) και προσέγγισαν τις στήλες του Ηρακλή (Γιβραλτάρ) και τα ιερά ακρωτήρια του βασιλέως Διονύσου. Σύμφωνα με το Λεξικό Lidell-Scott, η σύνταξη της πρόθεσης “ανά + αιτιατική” δηλώνει κίνηση “από κάτω προς τα πάνω”. Επομένως, οι Αργοναύτες κινήθηκαν από το Μαρόκο προς την “είσοδο” του ποταμού της Ταρτησσού (Γουαδαλκιβίρ), η οποία δίδεται ως σημείο αναφοράς για το Γιβραλτάρ, από όπου εισήλθαν στην Μεσόγειο θάλασσα.
Εικόνα 7: Η διαδρομή volta del mar –στροφή μέσα στη θάλασσα που λέγεται ότι ανακαλύφθηκε από τους Πορτογάλους εξερευνητές. Με κατάλληλη χρήση των ιστίων και των κουπιών, εκμεταλλευόμενος την αλλαγή της φοράς των ανέμων από αληγείς σε ανταληγείς (πράσινα βέλη) που συμβαίνει σε αυτή την περιοχή, ο καπετάνιος μπορεί να ακολουθήσει βόρεια πορεία και να κοντράρει τελικά το Ωκεάνιο ρεύμα των Καναρίων (αν αυτό δεν είναι πολύ ισχυρό). Έτσι μπορεί, ακολουθώντας τις δύο διαδρομές (κόκκινη γραμμή), να φτάσει από τα Κανάρια νησιά στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Πηγή: wikipedia
Πως είναι όμως δυνατόν να κωπηλάτησαν αντίθετα στο ισχυρό ρεύμα των Καναρίων που υπάρχει στην περιοχή και οδηγεί νότια; Ανάμεσα στα Κανάρια νησιά, υπάρχει η μοναδική δυνατότητα- διαδρομή ένα ιστιοφόρο να στραφεί προς βόρεια και να φτάσει στην Ισπανία και Πορτογαλία εκμεταλλευόμενο την αλλαγή της φοράς των ανέμων από αληγείς σε ανταληγείς που συμβαίνει σεαυτή την περιοχή (εικόνα 7). Το φαινόμενο λέγεται volta del mar –στροφή μέσα στη θάλασσα και λέγεται ότι ανακαλύφθηκε από τους Πορτογάλους εξερευνητές.
Οπότε με κατάλληλη χρήση των ιστίων και των κουπιών, ο καπετάνιος μπορεί να ακολουθήσει βόρεια πορεία και να κοντράρει τελικά το Ωκεάνιο ρεύμα των Καναρίων (αν αυτό δεν είναι πολύ ισχυρό).
Έτσι περνώντας έξω από την Μαδέρα, φτάνει τελικά στην Ταρτησσό. Υπάρχει όμως και άλλη μια πιο μακρινή διαδρομή που ξεκινά από το Cape Blanc (Arguin), περνά ανοικτά των Καναρίων και φτάνει στις Αζόρες, οπότε στρέφεται προς τις ευρωπαϊκές ακτές. λόγω του συνδυασμού των δυο ρευμάτων,
Καναρίων και Αζορών.
Φαίνεται ότι οι Αργοναύτες έκαναν ακριβώς αυτή την μικρή στροφή μεταξύ των νήσων Fuerteventura και Gran Canaria, η οποία συνεχίζει από το βόρειο μέρος της Τενερίφη και στην συνέχεια κατευθύνεται προς την Mαδέρα, και από εκεί στις εκβολές του Γκουανταλκιβίρ.
Τελικά οι Αργοναύτες εισήλθαν στην Μεσόγειο ακολουθώντας τα ρεύματα (εικόνα 8). Κατευθύνθηκαν προς τις Βαλεαρίδες νήσους και μετά στην Σαρδηνία και στις Τυρρηνικές ακτές (Ιταλία), οπότε φτάνουν στον Λιλύβαιο πορθμό (πέρασμα ανάμεσα στην Σικελία και την Αφρική), στην πόλη Marsala της Σικελίας.
Εκεί σταμάτησαν στην τριγωνική νήσο του Εγκέλαδου, δηλαδή την Σικελία. Σύμφωνα με το κείμενο ο Εγκέλαδος εμποδίζεται να βγει στην επιφάνεια της Γης από την φλόγα του ηφαιστείου της Αίτνας. Αυτή η τελευταία αναφορά δηλώνει ότι το ηφαίστειο ήταν ενεργό και σε εκείνες τις μακρινές εποχές.
Εικόνα 8: Η πορεία των Αργοναυτών στην Μεσόγειο θάλασσα.
Αυτό αποδεικνύεται και από τις σύγχρονες γεωλογικές έρευνες. Επίσης στα νότια της Σικελίας, μετά τον Λιλύβαιο πορθμό, υπάρχουν πολλά ενεργά υπoθαλάσσια ηφαίστεια και ηφαιστειογενείς νήσοι. Πρόκειται για την περιοχή Campi Flegrei del Mar Sicilia (εικόνα 9), όπου σύμφωνα με το κείμενο έφτασαν οι Αργοναύτες.
Εικόνα 9: Στην πάνω εικόνα εμφανίζεται η περιοχή στα νότια της Σικελίας, η οποία φιλοξενεί πολλά υποθαλάσσια ενεργά ηφαίστεια. Στην κάτω εικόνα υπάρχει ένας σχηματικός χάρτης αυτών των ηφαιστείων που οριοθετούνται σε τέσσερις τοποθεσίες : Graham Bank, Nameless Bank, Pantelleria Eastκαι Pantelleria Southeast seamounts (Rotolo, S. G. Castorina, F. Cellura, D. and Pompilio, M. (2006).“Petrology and Geochemistry of Submarine Volcanism in the Sicily Channel Rift” The Journal of Geology, volume 114, p. 355–365).
Ο κρατήρας αυτός έχει αναδυθεί αρκετές φορές στο παρελθόν και στην συνέχεια καταβυθίζεται, ενώ υπάρχει καταγεγραμμένη έκρηξη αυτού του κρατήρα κατά τον πρώτο καρχηδονιακό πόλεμο (264 - 241 π.Χ.).
Η πιο γνωστή πρόσφατη ανάδυση και έκρηξη ήταν το 1831, όπου μάλιστα η ‘νέα’ νήσος ονομάστηκε Ferdinandea, η οποία καταβυθίστηκε το 1832. Το
2016 ο κρατήρας βρισκόταν μόλις 6m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Σε αυτή την περιοχή, οι Αργοναύτες συνάντησαν πρώτα τη Χάρυβδη (χωρίς την Σκύλλα) και μετά τις Σειρήνες, δηλαδή αντίθετα από την περιγραφή της Οδύσσειας.
Η περιγραφή για την Χάρυβδη έχει ως ακολούθως: Σηκώθηκε κυματισμός με ζεματιστό νερό από τον πυθμένα της θάλασσας που περιέρρεε την πλώρη, ενώ τα νερά τραβήχτηκαν από τον βυθό και ως κοχλάζον κύμα έπεσαν στην άκρη του ιστίου. Το καράβι ακινητοποιήθηκε και άρχισε να κάνει περιστροφικές κινήσεις (περιδίνηση) επάνω σε ένα ‘κοίλωμα’ της θάλασσας, ενώ κινδύνευσε να καταβυθιστεί στη λάσπη του πυθμένα. Η περιγραφή ταιριάζει απόλυτα με θαλάσσια δίνη προερχόμενη από έκρηξη ενός υποθαλάσσιου ηφαιστείου (εικόνα 10).
Στη συνέχεια, αφού ξέφυγε από αυτή την θαλάσσια δίνη, η Αργώ φτάνει σε έναν προεξέχοντα “σκόπελο”, που ήταν πολύ κοντά στην Χάρυβδη. Η λέξη «σκόπελος» σημαίνει, σύμφωνα με το Λεξικό Liddell –Scott, «ψηλός βράχος ή κορυφή», «απόκρημνο μέρος προς την θάλασσα ή ακρωτήρι».
Εκεί κοντά υπάρχει κάποιος άλλος απόκρημνος βράχος (πέτρη ἀπορρώξ) ο οποίος αναδύεται προς τα επάνω πιέζοντας την θάλασσα, διαμέσου χασμάτων, ενώ βουίζει ο κυματισμός, ανάμεσα στα χάσματα. Πάνω σε αυτόν τον βράχο κάθονται οι Σειρήνες που εκπέμπουν “λιγυρήν” φωνή (και όχι σε χλοερό λιβάδι, όπως στην Οδύσσεια).
Σύμφωνα με το Λεξικό Liddell -Scott, η λέξη “λιγυρήν” σημαίνει καθαρός, ευκρινής, συρίζων, οξύς ισχυρός ήχος. Οι Αργοναύτες αφήνουν τα κουπιά και η Αργώ κατευθύνεται προς τις Σειρήνες, οι οποίες τώρα αναφέρεται ότι κάθονται σε “προβλήτα κολωνόν”, δηλαδή προεξέχοντα “λόφο” και όχι σε απόκρημνο βράχο (“πέτρη απορρώξ”), που αναφέρει λίγους στίχους παραπάνω. Η περιγραφή συνάδει με την ανάδυση μίας ηφαιστειογενούς νησίδας ως επακόλουθο έκρηξης υποθαλάσσιου ηφαιστείου.
Ο οξύς ισχυρός ήχος που συνοδεύει την ηφαιστειακή έκρηξη ως αποτέλεσμα
αναταράξεων και τριβής που δημιουργείται από τα θερμά αέρια καθώς επιταχύνονται προς τα πάνω και διαφεύγουν από τον κρατήρα, περιέχοντας θραύσματα μάγματος, τέφρας και άλλα σωματίδια, παρομοιάζεται με την “λιγυρή φωνή των Σειρήνων”.
Πράγματι οι ήχοι από ηφαίστεια είναι πολύ ισχυροί και μπορούν να προκαλέσουν ακόμη και βλάβες στην ακοή, αλλά και υλικές ζημιές (http://volcano.oregonstate.edu/volcano-sounds-during-eruptions).
Πιθανώς λόγω του διαπεραστικού ήχου, οι Αργοναύτες αφήνουν τα κουπιά, για να κλείσουν τα αφτιά τους και ο Ορφέας καλύπτει τον ήχο παίζοντας φόρμιγγα.
Το πλοίο ακυβέρνητο κατευθύνεται προς τον «λόφο των Σειρήνων».
Τότε από έναν άλλο “σκόπελο” που χαρακτηρίζεται χιονοσκεπής (“νιφόεντα”), οι Σειρήνες εξέπεμψαν “φοβερό στεναγμό” και αυτοκτόνησαν πέφτοντας στην θάλασσα από το άκρον του γκρεμού, και μεταμορφώθηκαν σε μικρούς βράχους.
Εικόνα 10: Θαλάσσια δίνη ως επακόλουθο υποθαλάσσιας ηφαιστειακής έκρηξης στα Κανάρια νησιά (El Hierro), το 2011.
Ο «φοβερός στεναγμός» προφανώς εκφράζει τον πολύ ισχυρό ήχο της εκτίναξης του θόλου του υποθαλάσσιου ηφαιστείου. Παρατηρούμε επίσης ότι οι «Σειρήνες» πέφτουν στην θάλασσα, σύμφωνα με το κείμενο, ως δίσκοι (“δίσκευσαν”), δηλαδή εκτελώντας περιστροφική κίνηση στον αέρα, όπως κάνει ο δίσκος που πετά ο δισκοβόλος.
Περιγραφή που αποδίδει πολύ παραστατικά την κίνηση τεμαχίων λάβας που εκτοξεύονται από τον ηφαιστειακό κρατήρα κατά την έκρηξη. Αν επρόκειτο για ανθρώπινα σώματα, η περιγραφή θα μιλούσε για κατακόρυφη πτώση, λόγω του βάρους.
Εικόνα 11: Η εμφάνιση μιας νησίδας μετά από υποθαλάσσια ηφαιστειακή έκρηξη, στην Ιαπωνία. Στην άνω φωτογραφία, που ελήφθη στις 21 Νοεμβρίου 2013, εμφανίζεται ένα νέο νησάκι μπροστά από το παλιό, ενώ στην κάτω φωtογραφία, που ελήφθη στις 20 Δεκεμβρίου 2013, υπάρχουν δύο νησίδες συγκρίσιμου μεγέθους.
Φαίνεται επίσης ότι αυτή η πτώση της λάβας συνδέεται με την εμφάνιση μικρών ηφαιστειογενών βράχων που αναδύθηκαν μέσα από την θάλασσα (εικόνα,11α), γιατί στο κείμενο λέγεται ότι οι Σειρήνες μεταμορφώθηκαν σε μικρούς βράχους.
Ο χαρακτηρισμός «χιονοσκεπής» για τον βράχο πιθανώς δηλώνει την λευκή απόχρωση των συστατικών της λάβας (π.χ. περλίτης, κίσσηρη, σκωρία ) με την
οποία είναι καλυμμένος ο συγκεκριμένος «σκόπελος».
Εικόνα 11β: Φωτογραφίες από τη θέση Scala dei Turchi, κοντά στο Porto Empedocles, στη νότια Σικελία. Το λευκό, παρόμοιο με «χιονισμένο» βράχο, είναι ένα αρκετά εμφανές χαρακτηριστικό.
Αλλά επίσης υπάρχει μια περιοχή στα νότια της Σικελίας που απέχει μόνο 5km από το Porto Empedocles (εικόνα 11β), όπου πράγματι δεσπόζουν λευκοί βράχοι από ιζηματογενή πετρώματα. Συνεπώς καταλήγουμε στο ότι η Χάρυβδη και οι Σειρήνες που αναφέρονται στα Αργοναυτικά, είναι ποιητικές περιγραφές μιας υποθαλάσσιας ηφαιστειακής έκρηξης που συνέβη στα νότια της Σικελίας. Επισημαίνεται ότι οι περιγραφές αυτές είναι διαφορετικές από εκείνες της Οδύσσειας, αν και έχουν το ίδιο όνομα.
- Στην Οδύσσεια, ο Οδυσσέας μόλις φεύγει από την Κίρκη συναντά κατά σειρά τις Σειρήνες ως κοπέλες σε χλοερά λιβάδια που ξελογιάζουν με το τραγούδι τους, τους ναυτικούς και μετά την Σκύλλα και την Χάρυβδη. Η Χάρυβδη περιγράφεται ως ισχυρό φαινόμενο πλημμυρίδας-άμπωτης που συμβαίνει 3 φορές την ημέρα.
Συγχρόνως με την άφιξη των Αργοναυτών φτάνει στην Κέρκυρα και ο στόλος των Κόλχων. Στη συνέχεια, μετά τα συμβαίνοντα στην Κέρκυρα (γάμος Ιάσωνα και Μήδειας, αποχώρηση των Κόλχων), οι Αργοναύτες απέπλευσαν και κατευθύνθηκαν νότια προς τον Αμβρακικό κόλπο.
Η συνέχεια της αφήγησης των Αργοναυτικών είναι γρήγορη και θα λέγαμε περιληπτική. Από τον Αμβρακικό κόλπο και ενώ κατευθύνονταν προς τον Μαλέα της Πελοποννήσου, ο ισχυρός άνεμος τους έσπρωξε προς τον κόλπο της Σύρτης (Αφρική). Από εκεί διασωθέντες (δεν μας λέει πως) κατευθύνθηκαν προς την Κρήτη. Όμως ο χάλκινος γίγαντας, δηλαδή ο Τάλως, δεν τους επέτρεπε να βγουν σε κάποιο λιμάνι.
Πάλευαν με τα μεγάλα κύματα (του Κρητικού Πελάγους) κάτω από μαύρα σύννεφα που ‘έτρεχαν’ στον ουρανό, με σκοπό να φτάσουν στους Μελαντίους Βράχους.Οπότε ο Απόλλων εξαπέλυσε ένα βέλος και τους υπέδειξε ένα νησί στο μέσο των Σποράδων (δηλαδή των Κυκλάδων).
Επειδή το νησί αυτό ‘ανεφάνη’ μέσα στο σκότος και την τρικυμία, ονομάστηκε Ανάφη. Το νησί αυτό ονομαζόταν πιο πριν, Μεμβλίαρος.
Σύμφωνα με τον Στράβωνα οι Μελάντιοι βράχοι βρίσκονται μεταξύ Μυκόνου και Ικαρίας σχετικά κοντά στην Δήλο. Όμως η Ανάφη βρίσκεται πολύ νοτιότερα της Μυκόνου και πλησιέστερα προς την Κρήτη.
Συνεπώς δεν μπορεί να την είχαν προσπεράσει. Είναι πιο πιθανό αυτοί οι Μελάντιοι βράχοι να είναι οι δυο βραχονησίδες (Παχιά και Μακρά) που
βρίσκονται λίγο νοτιότερα της Ανάφης. Όμως o Ιάσων δεν μπορούσε να βγει στην στεριά καθώς ήταν μιαρός και δεν το επέτρεπε ο οργισμένος Υπερίων- Ήλιος. Έτσι τελικά οι Αργοναύτες κωπηλατώντας έφτασαν στο ακρωτήριο του Μαλέα. Εκεί ο Ορφέας σύμφωνα με την εντολή της Κίρκης κατέβηκε για να πάει στην είσοδο του Άδη που βρίσκεται στο όρος Ταίναρο και να κάνει τον καθαρμό.
Οι Αργοναύτες συνέχισαν το ταξίδι τους προς την Ιωλκό, ενώ ο Ορφέας όταν τελείωσε το έργο του, επέστρεψε και αυτός όπως λέει το κείμενο στους πρόποδες του Ολύμπου, στα Λείβηθρα της Πιερίας.
Το παρόν άρθρο αποτελεί περιληπτική απόδοση του επιστημονικού άρθρου“The Argonautica Orphica version forthe voyage of the Argonauts: A Geo-analysis” το οποίο δημοσιεύτηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό“Mediterranean Archaeology and Ar-chaeometry” Vol. 17, No 2
Η ΟΡΦΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ ΓΙΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΩΝ ΑΡΓΟΝΑΥΤΩΝ :
Καλαχάνης Κ., Phd in Philosophy, National and Kapodistrian University of AthensΠρέκα Παπαδήμα Π., Department of Astrophysics, Astronomy and Mechanics, Faculty of Physics, National and Kapodistrian University ofAthensΚωστίκας I., Faculty of Philosophy, Pedagogy and Psychology, National and Kapodistrian University of AthensΘεοδοσίου E. Department of Astrophysics, Astronomy and Mechanics, Faculty of Physics, National and Kapodistrian University of AthensΜανιμάνης Β., Phd in Astrophysics, National and Kapodistrian University of AthensΠάνου E., Department of Mediterranean Studies, University of the AegeanRotolo S.G., Dip. Scienze della Terra e del Mare Università di Palermo, Via Archirafi 22, 90123 PalermoΚυριακόπουλος Κ., Faculty of Geology and Geoenvironment National and Kapodistrian University of Athens.
