H ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΚΕΡΑΜΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
Η εργασία του κεραμέως, το λεγόμενο “κεραμεύειν” ήταν μία αρκετά κοπιαστική εργασία, και δεδομένου ότι συμπεριλαμβάνεται στις πιο επικίνδυνες χειρωνακτικές ενασχολήσεις των αρχαίων επαγγελματιών, δεν θα μπορούσε να μην γίνει μία αναφορά στο αντικείμενο αυτό.
Ήταν χαρακτηριστικό ότι οι ιδιοκτήτες των εργαστηρίων στα οποία δούλευαν οι κεραμείς ή οι μεταπράτες των προϊόντων που οι ίδιοι παρήγαγαν αποκόμιζαν περισσότερα οικονομικά οφέλη από τους ίδιους τους δημιουργούς που περνούσαν τις περισσότερες ώρες της ημέρας γονατισμένοι στο σκληρό χώμα, με τον ήλιο να καίει πάνω από το κεφάλι τους και με αποκορύφωμα να εκθέτουν το σώμα τους στους κινδύνους του κλιβάνου.
Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνος τον 6ο αι. π.Χ , οι κεραμείς εντάχθηκαν στις τάξεις των θητών ή ζευγιτών. Δίπλα τους θα έπρεπε να δουλεύει ένας δούλος ή μέτοικος ο οποίος θα τους βοηθούσε και κατά κάποιο τρόπο θα ελάφρυναν το βαρύ τους έργο.
πρὸς δὲ τῇ θέᾳ διακονεῖν καὶ ὑπηρετεῖν πάντα τὰ περὶ τὸν πόλεμον, καὶ θεραπεύειν πατέρας τε καὶ μητέρας. ἢ οὐκ ᾔσθησαι τὰ περὶ τὰς τέχνας, οἷον τοὺς τῶν κεραμέων παῖδας, ὡς πολὺν χρόνον διακονοῦντες θεωροῦσι πρὶν ἅπτεσθαι τοῦ κεραμεύειν;...ΠΛΑΤΩΝ -Πολιτεία
Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνος τον 6ο αι. π.Χ , οι κεραμείς εντάχθηκαν στις τάξεις των θητών ή ζευγιτών. Δίπλα τους θα έπρεπε να δουλεύει ένας δούλος ή μέτοικος ο οποίος θα τους βοηθούσε και κατά κάποιο τρόπο θα ελάφρυναν το βαρύ τους έργο.
ΤΈΧΝΕΣ
Κάποιες μεταγενέστερες επιγραφές φέρνουν στο φως μία άλλη, πλουσιότερη πλευρά των κεραμέων, σύμφωνα με τις οποίες υπήρχαν πολλοί εύποροι κεραμείς, οι οποίοι δεν δίσταζαν να αναθέσουν ακριβά και βαρυσήμαντα γλυπτά στα ιερά της πόλης τους. Ένα αναθηματικό ανάγλυφο στο τέλος του 6ου αι. απεικονίζει έναν κεραμέα ντυμένο μόνο με ένα “ταπεινό” ιμάτιο γύρω από τη μέση, που ευχαριστεί τη θεά Αθηνά -προστάτιδα και των χειρωνακτών- κρατώντας δύο κύλικες ως δείγμα της δουλειάς του.
“Αττικό αναθηματικό ανάγλυφο με παράσταση κεραμέως. Μουσείο Ακρόπολης ” / Πηγή εικόνας: www.theacropolismuseum.gr
Tο συγκεκριμένο ανάθημα δεν φαίνεται να φέρει κάποια επιγραφή που να έχει διασωθεί, ωστόσο έχουν εντοπιστεί επιγραφές άλλων αναθημάτων και χαρακτηριστικά αναγράφουν:
<<Ευφρόνιος ανέθεκε κεραμεύς{τ’αθεναίαι δεκάτεν>>, ( Ο Ευφρόνιος (με) ανέθεσε ο κεραμεύς, ως δεκάτη στην Αθηνά, μτφρ).
Λίγο μεταγενέστερο, εκείνο του 490 π.Χ είναι το επίγραμμα ενός άλλου αναθήματος από την Ακρόπολη: << Πείκων ευεξάμενος, κεραμεύς, δεκάτεν ανέθεκεν τ’ Αθεναίαι>>. ... Όπως φαίνεται η δεκάτη αντιπροσώπευε το 1/10 του ετήσιου εισοδήματος και από τα παραπάνω αναδεικνύεται πως τόσο ο Ευφρόνιος όσο και ο Πείκων είναι επαγγελματίες σχετικά καλής οικονομικής ευχέρειας αφού όπως γίνεται αντιληπτό “χαραμίζονται” πολλές δεκάτες για την ανάθεση των έργων τους δίνοντας έτσι την εντύπωση πως μπορούν να ανταπεξέλθουν οικονομικά στο όποιο κόστος. Ενδέχεται μάλιστα να έχουν στην κατοχή τους δικό τους εργαστήριο και όχι να δουλεύουν σε κάποιου ξένου.
“Aττικός ερυθρόμορφος αμφορέας που αναπαριστά χορευτές, Μόναχο, Αρχαιολογικό Μουσείο. | Πηγή εικόνας: quizlet.com
Οι Αθηναίοι κεραμείς της περιόδου 530-500 π.Χ που αναφέρθηκαν παραπάνω άφησαν πίσω τους μία σειρά από επιγραφές και άλλες παρεμβάσεις που ίσως δίνει μία μερική εξήγηση για την τότε οικονομική και κοινωνική τους θέση. Ο αγγειογράφος Ευθυμίδης υπογράφει ένα αγγείο ως <<γιος του Πολλία>>. Μάλιστα στο ίδιο γλυπτό εντοπίζεται η περίεργη λέξη “hoς” με μία μάλλον αναφορά στον κεραμέα Ευφρόνιο, χωρίς ωστόσο να καθίσταται εφικτή η όποια σύνδεση μεταξύ των δύο κεραμέων.
“Υδρία με αναπαράσταση μουσικού μαθήματος, Μόναχο Αρχαιολογικό Μουσείο”. Πηγή εικόνας: www.ifigeneiaceramics.gr
Στην τελευταία υδρία, ένας νεαρός μαθητής μουσικής επιγράφεται ως <<Ευθυμίδης >>ενώ ο Σμίκρος βάζει τον εαυτό του στο κέντρο του συμποσίου με άλλους νέους αλλά και τις εταίρες στο αγγείο που ο ίδιος υπογράφει. Ο “παιχνιδιάρικος” χαρακτήρας των αναπαραστάσεων φαίνεται να φανερώνει έμμεσα την τάση των κεραμέων να προσπαθούν να εισάγουν μία μορφή κοινωνικού σχολιασμού στα έργα τους, τουλάχιστον για όσους μπορούσαν να τα δουν σε δημόσια θέα και να αποκτήσουν αυτή την αντίληψη. Εν κατακλείδι παρά τον όποιο παραγκωνισμό η συμβολή τους στην αρχαιολογική τέχνη είναι σημαντική και αξέχαστη αφού τα ίδια τα έργα μαρτυρούν την επιτυχία τους στον τομέα της κεραμικής που φυσικά αποτέλεσε και πυλώνα της σύγχρονης κεραμικής.
ΤΈΧΝΕΣ
Από://www.maxmag.gr/ Συγγραφέας Δέσποινα Φαναράκη απόφοιτη του τμήματος Ιστορίας , Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσσαλίας
ΠΗΓΕΣ:
Πλάντζος Δημήτριος, Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία, 1200-30 π.Χ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ, Αθήνα 2016
Πλάντζος Δημήτριος, Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία, 1200-30 π.Χ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ, Αθήνα 2016
Ο Κεραμικός στην πόλη των Αθηναίων - Φωτο :Catsimpoolas, Nicholas- Αρχείο φωτογραφιών της Βοστώνης ΗΠΑ 1907-1915.
Ο αρχαιολογικός χώρος του Κεραμεικού αποτελεί μικρό μόνο μέρος του αρχαίου αττικού δήμου των Κεραμέων, ενός από τους μεγαλύτερους της αρχαίας Αθήνας, ο οποίος βρισκόταν στη βορειοδυτική παρυφή της πόλης. Ο χώρος του Κεραμεικού περιβάλλεται σήμερα από τις οδούς Ερμού, Πειραιώς και Ασωμάτων. Όπως υποδηλώνει το όνομά του, υπήρξε περιοχή εγκατάστασης αγγειοπλαστών και αγγειογράφων και ο κύριος τόπος παραγωγής των περίφημων αττικών αγγείων. Η παραποτάμια περιοχή του Κεραμεικού πλημμύριζε συνεχώς και δεν ευνοούσε την κατοίκηση. Άρχισε έτσι να χρησιμοποιείται ως χώρος ταφής, και σταδιακά έγινε το σημαντικότερο νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας.
Οι τεχνίτες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Κεραμεικού χάρις στα κατάλληλα για την κατασκευή αγγείων αργιλώδη εδάφη που περιβάλλουν τον μικροσκοπικό ποταμό Ηριδανό. Ο Ηριδανός, που ρέει σήμερα μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, είχε εξαφανιστεί επί αιώνες, θαμμένος από επιχώσεις 8-9 μ. έως δηλαδή τη σημερινή στάθμη της οδού Ερμού. Έμεινε θαμμένος μέχρι το 1960 και αποκαλύφτηκε με τις ανασκαφές...
ΥΠΠΟΑ Συντάκτης
Θ. Ηλιόπουλος, αρχαιολόγος
