Έλληνες και άλλοι λαοί στον Ανατολικό Εύξεινο Πόντο

Πόλεις-Κράτη και Γείτονες

Οι ελληνικές αποικίες ήταν συγκροτημένες κατά το πρότυπο των μητροπόλεων, δηλαδή ως πόλεις-κράτη που διοικούνται με το δημοκρατικό ή ολιγαρχικό πολίτευμα.
Κατά τη διάλυση της Ουράρτικης κυριαρχίας περί το 600 π.Χ. δημιουργούνται από Καυκασιανές ομάδες δύο γεωργιανά βασίλεια.
Ανατολικά της Τραπεζούντας στην περιοχή του Coruh ποταμού και βόρεια του Rioni ποταμού εκτείνεται το Βασίλειο της Κολχίδος, επηρεασμένο έντονα από τον ελληνικό πολιτισμό.

Το Βασίλειο της Ιβηρίας (Kartli) εκτείνονταν δυτικά από την περιοχή Mzcheta και μέχρι της πόλεις Παιπέρτης (Bauburt) και Υσπιράτις (Ispir).
Από την Τραπεζούντα η επικοινωνία με αυτά τα βασίλεια και την Περσία γινότανε μέσω του στρατηγικής σημασίας εμπορικού δρόμου της κοιλάδας του Άραξη (Aras) ποταμού.
Μετά την κατάρρευση της Ασσυριακής Αυτοκρατορίας το 612 π.Χ. όλη η επικράτειά τους και η περιοχή του Πόντου πέρασαν στην κυριαρχία των Μήδων.

Η αυτοκρατορία των Μήδων κράτησε μόλις λίγα χρόνια όταν ο βασιλιάς των Μήδων δολοφονείται από τον ανιψιό του, από αδελφή, τον Κύρο τον Πρεσβύτερο το 549 π.Χ., ο οποίος έγινε βασιλιάς της Περσίας και ο δημιουργός της Περσικής Αυτοκρατορίας. Έτσι η εξουσία των Μήδων πέρασε στους Πέρσες καθώς και ο Πόντος με τις ελληνικές πόλεις και τις πολεμικές ομάδες που ζούσαν στις βουνοκορφές. Οι ελληνικές πόλεις διατήρησαν το καθεστώς τους, το δημοκρατικό πολίτευμα αλλά έγιναν υποτελείς των Περσών.

Στα χρόνια της περσικής κυριαρχίας στη Μ. Ασία πολλοί λαοί εκπερσίζονται, ενώ στα παράλια του Πόντου ο ελληνισμός διατηρείται αλλά και επεκτείνει την επιρροή του. Οι παλιές αποικίες δημιουργούν νέες πόλεις και σταθερά επιμένουν στον εξελληνισμό των λαών που ζουν γύρω τους. Οι ελληνικές πόλεις του Πόντου ήταν καλά οχυρωμένες, σωστά φρούρια, που άντεχαν στις επίθεσης των βαρβάρων. Η Τραπεζούντα βρισκόταν σε διαρκή πόλεμο με τους Δρίλες και η Σινώπη με τους Παφλαγόνες. Οι πόλεις αυτές ήταν βασικά εμπορικά κέντρα της περιοχής και στη συνέχεια αναπτύσσεται παράλληλα μια εντυπωσιακή αγροτική οικονομία. Νοικιάζουν ή αγοράζουν κτήματα από τους κατόχους της γης και έτσι προωθούνται προς το εσωτερικό του Πόντου και ιδρύονται νέες πόλεις.

Οι πόλεις αυξάνουν τον πληθυσμό τους με το εμπόριο, με τη γεωργία και την πλούσια αλιεία και γίνονται δυναμικά κέντρα προόδου και πολιτισμού.

Οι ελληνικές πόλεις του Πόντου δεν πήραν μέρος στην εξέγερση των Ιωνικών πόλεων του Αιγαίου το 499- 494 π.Χ. κατά των Περσών. Στο διάστημα αυτό οι Πέρσες σατράπες της περιοχής διορίζανε τύραννους στις ελληνικές πόλεις.

Όταν ο Ξέρξης έκανε την εκστρατεία κατά της Ελλάδας οι ελληνικές πόλεις του Πόντου συμμετείχαν με δυνάμεις στο στρατό του Ξέρξη με 100 πλοία. Όταν οι Πέρσες ηττήθηκαν στην Ελλάδα οι ελληνικές πόλεις του Πόντου ζήτησαν τη βοήθεια της Αθήνας για να αποτινάξουν τον περσικό ζυγό. Μετά την ίδρυση της Αθηναϊκής συμμαχίας το 478 π.Χ. οι αγορές των προϊόντων που έπαιρναν οι Αθηναίοι από τις πόλεις του Πόντου είχαν μεγάλη σημασία για την Αθήνα, που ο πληθυσμός της όλο και αυξάνονταν.

Η σκέψη για την κυριαρχία των στενών του Ελλησπόντου ήταν η εγγύηση για την εξασφάλιση των εμπορικών συναλλαγών και γι’ αυτό το λόγο ο Περικλής το 437 π.Χ. αναλαμβάνει προσωπικά την επιχείρηση με ένα στόλο από 30 καλά εξοπλισμένα πλοία.

Η επιχείρηση αυτή απέβλεπε πρώτα στο να δημιουργήσει αίσθημα ασφάλειας στους Έλληνες του Πόντου απέναντι στους βάρβαρους γείτονές τους. Με την εκστρατεία αυτή, οι Αθηναίοι πέτυχαν να τοποθετήσουν κληρούχους Αθηναίους, που απέκτησαν κλήρους (κτήματα) σε διάφορες πόλεις όπως η Σινώπη, η Αμισός και άλλες .

Η κατάσταση αυτή άλλαξε κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πόλεμου 430 – 404 π.Χ. Εγκαταλείπονται οι ελληνικές πόλεις της Μ.Ασίας και του Πόντου στο έλεος των Περσών.

Οι Πέρσες από τα μέσα του 4^ου αι. π.Χ. αρχίζουν αντεπιθέσεις στις ελληνικές πόλεις, η Σινώπη και η Αμισός έπεσαν στο Δατάμη, το σατράπη της Καππαδοκίας. Η κατάσταση αυτή φαίνεται και στα νομίσματα που κόπηκαν την εποχή εκείνη, από τις ελληνικές πόλεις του Πόντου, όπου υπάρχουν μαζί με τα ελληνικά γράμματα και αραμαϊκά γράμματα.

Ο ελληνισμός του Πόντου συμβιβάσθηκε με την περσική κυριαρχία, όμως διατηρούσε την ενότητά του απέναντι στους γύρω λαούς που τους πίεζαν. Οι Πέρσες αναγνώριζαν και στήριζαν τον Ελληνισμό στον δύσκολο αγώνα για την επιβίωσή τους μέσα στο πλαίσιο της κυριαρχίας τους.

Η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά των Περσών, ο οποίος δεν πέρασε από τον Πόντο, δεν ενθουσίασε τον ελληνισμό του Πόντου. Ο απομονωμένος Ελληνισμός του Πόντου είχε περισσότερο ανεπτυγμένο το αίσθημα της ιδιαίτερης ταυτότητάς του, που είχε συνειδητοποιήσει ότι η ύπαρξή του ήταν δεμένη με το άνοιγμα του εμπορικού δρόμου στην ανατολική Μεσόγειο.

Μετά την τελική και οριστική ήττα του Δαρείου στα Άρβηλα το 333 π.Χ. ο ελληνικός Πόντος θα ανατρέψει την περσική κυριαρχία.

Με τη νέα κατάσταση που επικρατεί άνοιξε το πεδίο στον ελληνιστικό κόσμο, που βγαίνει από το σπαθί του Μεγάλου Αλεξάνδρου, είναι το αγκάλιασμα των πολιτισμών της Μέσης Ανατολής στο δυναμικό ρεύμα του κλασικού ελληνισμού.

Αυτός ο συγκερασμός που είναι η ουσία του ελληνιστικού ελληνισμού, είχε πραγματοποιηθεί πριν από το Μέγα Αλέξανδρο στην Προποντίδα και στον Πόντο, με βασική δύναμη τον ελληνισμό του Πόντου, μέσα στα πλαίσια που έδωσε η Περσική Αυτοκρατορία, αφομοιώνοντας στοιχεία των πολιτισμών της Μέσης Ανατολής και αναχωνεύοντάς τα στον κλασικό ελληνισμό. Μέσα από αυτή την κατάσταση δημιουργήθηκε, στα τέλη των Αλεξανδρινών χρόνων της εποχής των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ένα νέο κράτος που πήρε το όνομα <<Βασίλειο του Πόντου>>

Βασίλειο του Πόντου

Η οικογένεια των Μιθριδατών ήταν περσικής καταγωγής. Το όνομά τους σημαίνει ο εμπνευσμένος από τον Μίθρα, κατοπινά θα γίνουν βασιλείς του Πόντου, εντοπίζονται για μια περίοδο στην Κίο, σημαντική πόλη της Προποντίδας με σημαντικό εμπορικό σταθμό για το εμπόριο με τον Εύξεινο Πόντο. Ήταν πόλη των Μυσίων, αργότερα έγινε εμπορικός σταθμός των Κάρων που κρατούσαν το εμπόριο με τον Εύξεινο Πόντο και κατά τον 8^ο αιώνα π.Χ. περνάει στα χέρια της Μίλητου. Με την ήττα του Κροίσου βασιλιά της Λυδίας το 546 π.Χ. η Κίος υποτάχτηκε στον Πέρση βασιλιά Κύρο τον πρεσβύτερο μαζί με όλες τις ελληνικές πόλεις των παράλιων της Μ. Ασίας.

Την ίδια εποχή υποτάχτηκε στους Πέρσες και ο Πόντος, που τότε δεν αποτελούσε ενιαίο κράτος. Στην εξέγερση τον Ιωνικών πόλεων και την ήττα τους το 499 π.Χ. κατά των Περσών είχε λάβει μέρος και η Κίος, την οποία κατέλαβε ο Ιμαίος, γαμπρός του Δαρείου. Διοικητής της Κίου διορίζεται ο Αριοβαρζάνης υφιστάμενος του Φαρνάβαζου, σατράπη της Φρυγίας και Ελλησπόντου με έδρα το Δασκύλιο. Όταν ο Φαρνάβαζος εγκαταλείπει τη σατραπεία για να ανέβει στην αυλή του μεγάλου βασιλιά των Περσών, νυμφεύεται την κόρη του Αρταξέρξη του Μνήμονα, γιου του Δαρείου.

Τη θέση του σατράπη της Φρυγίας του Ελλησπόντου πήρε τότε ο Αριοβαρζάνης Α΄ της Κίου και ο γιος του, ο Μιθριδάτης, γίνεται ταυτόχρονα σατράπης του Πόντου το 402 π.Χ. Από αυτή τη δυναστεία προέρχονται και οι βασιλιάδες του Πόντου. Ο Μιθριδάτης, σατράπης του Πόντου είναι στενός φίλος του Κύρου, του νεότερου αδελφού του Αρταξέρξη του Μνήμονα.

Στην εκστρατεία του Κύρου εναντίον του αδελφού του, μαζί με τους Μύριους, τον στήριξε και ο Μιθριδάτης. Μετά την ήττα και το θάνατο του Κύρου του νεότερου στα Κούναξα το 401 π.Χ. ο Μιθριδάτης περνάει στο στρατόπεδο του Αρταξέρξη, που προσπαθεί τώρα να εξοντώσει τους Μύριους, αφού παγίδεψε και σκότωσε τον ηγέτη των Ελλήνων. Οι Μύριοι με αρχηγό τον ιστορικό Ξενοφώντα κατόρθωσαν να φτάσουν στον Εύξεινο Πόντο, στις ελληνικές πόλεις και από εκεί να περάσουν στο Αιγαίο.

Το 388 π.Χ. ο Μιθριδάτης εκδιώχτηκε από τον ίδιο του τον πατέρα, τον Αριοβαρζάνη Α΄, από τη σατραπεία του Πόντου και μ’ όλα ταύτα περνά ο Πόντος για 26 χρόνια στην εξουσία του Αριοβαρζάνη Α΄. Άγνωστο που πήγε ο γιος του ο Μιθριδάτης, που μετά από 26 χρόνια καταγγέλλει τον πατέρα του για συνομωσία κατά του Αρταξέρξη. Όταν καταπνίγηκε το κίνημα αποστασίας των παραθαλάσσιων σατραπειών που είχε λάβει μέρος και ο Αριοβαρζάνης Α΄, ο Μιθριδάτης συνέλαβε και παρέδωσε τον πατέρα του έναντι μεγάλης αμοιβής στον Αρταξέρξη και ο Αριοβαρζάνης καταδικάζεται σε σταυρικό θάνατο 362 π.Χ.

Μετά το Μιθριδάτη η σατραπεία του Πόντου περνά στα χέρια του γιου του, στον Αριοβαρζάνη Β΄, ο οποίος την κράτησε ως το 337 π.Χ. Αυτόν με τη σειρά του θα τον διαδεχτεί ο γιος του ονόματι: Μιθριδάτης, ο εμπνευστής του Βασίλειου του Πόντου, που μετά την κατάλυση της περσικής αυτοκρατορίας από τον Μέγα Αλέξανδρο θα ανακηρυχτεί σε Βασιλέα του Πόντου το 334 π.Χ. Αυτός, ο πατέρας του και ο παππούς του είχαν εξελληνιστεί απόλυτα.

Όταν ο Αλέξανδρος θα προχωρήσει βαθύτερα στη Μ. Ασία και παρακάμπτοντας όλη τη βόρεια ανατολική Μ. Ασία, κύριος όλης της σατραπείας της Καππαδοκίας έγινε ο Αριαράθης, αδελφός του Ορεφέρνη, ο οποίος διακρίθηκε στην εκστρατεία της Αιγύπτου. Έδρα του: όλο το λεκανοπέδιο του Ίριδος ποταμού και η ποντιακή Καππαδοκία, οχυρωμένος στο αρχαίο φρούριο των Γαζιούρων κοντά στην πόλη Ζήλα. Υπόταξε όλο τον πεδινό και παραθαλάσσιο Πόντο από την Σινώπη έως και την Τραπεζούντα, το οποίο το αναφέρει ο Στράβων ως παλαιόν Βασίλειο.

Η εξουσία του στηρίζονταν στη δύναμη 15.000 ιππέων και 30.000 πεζών ντόπιων και μισθοφόρων. Εκπλήσσει ιδιαίτερα ο μεγάλος αριθμός των ιππικών του δυνάμεων, πράγμα ασυνήθιστο για τις στρατιωτικές ανάγκες του αρχαίου κόσμου. Αυτό το βασίλειο επέζησε κοντά στα 12 χρόνια, δηλαδή ως το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και λίγο αργότερα, και αυτό επειδή μόνο τότε οι Μακεδόνες βρήκαν χρόνο να γυρίσουν σε αυτές τις ξεχασμένες περιοχές στρέφοντας εναντίον του Αριαράθη. Επικεφαλής των Μακεδόνων ήταν ο Περδίκας.

Ο Αριαράθης που ήταν 82 χρονών, παρά τις μεγάλες του δυνάμεις ηττήθηκε σε μια φονικότατη μάχη, πιάστηκε αιχμάλωτος και θανατώθηκε με σταύρωση συν την οικογένειά του. Ο υιοθετημένος γιος του δραπέτευσε και αργότερα ιδρύει το Βασίλειο της Αρμενίας το 301 π.Χ. Το Βασίλειο του Αριαράθη παραδόθηκε στον Ευμένη το 322 π.Χ. όπως είχε αποφασισθεί κατά τη διανομή των σατραπειών. Αυτό το βασίλειο θα γίνει η κατοπινή κληρονομιά του Μιθριδάτη της Κίου, του εμπνευστή της ιδέας της δημιουργίας του Βασιλείου του Πόντου.

Ο πληθυσμός

Ο Πόντος στα χρόνια των Μιθριδατών μπορεί να ήταν ένα κράτος, αλλά δεν αποτελούσε μια εθνότητα. Όλα τα σκαλοπάτια του ανθρωπίνου πολιτισμού από την πρωτόγονη βαρβαρότητα μέχρι τον εκλεπτυσμένο πολιτισμό υπήρχαν στην επικράτειά του.

Η ελληνική γλώσσα καθιερώθηκε στο Βασίλειο ως επίσημη γλώσσα επικοινωνίας των πολυάριθμων, άρα και πολύγλωσσων, εθνοτήτων.

Η λατρεία του δωδεκάθεου του Ολύμπου κυριαρχούσε παντού σ' όλο τον Πόντο γι' αυτό υψώθηκαν διάφοροι ναοί προς τιμήν τους.

Η επίδραση του ελληνικού στοιχείου στους γηγενείς λαούς συνέχιζε να είναι ισχυρή, γεγονός που συνέβαλε πολλαπλός στην κοινωνική και πολιτισμική τους εξέλιξη.

ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

v Μιθριδάτης ο Εμπνευστής

v Μιθριδάτης Α΄ ο Κτίστης

v 302 - 266 π.Χ.

v Αριοβαρζάνης B'

v 266 - 250 π.Χ.

v Μιθριδάτης Β΄

v 250 - 222 π.Χ.

v Μιθριδάτης Γ΄

v 222 - 184 π.Χ.

v Φαρνάκης Α΄

v 184 - 156 π.Χ.