 |
| Μαντείον του Τροφωνίου |
Από την αρχαιότητα είναι γνωστή η επιθυμία του ανθρώπου να γνωρίσει το μέλλον, συνυφασμένη με μία εσωτερική του ανάγκη να προσεγγίσει την αιωνιότητα, σπάζοντας το φράγμα του χρόνου, το τεκμήριο της πεπερασμένης ύπαρξής του.
Η προφητεία και η μαντική τέχνη εμφανίζονται να είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους. Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες, η μαντική ήταν η επιστήμη των οιωνών (συχνά αναφέρεται αυτή η όψη της μαντικής τέχνης ως οιωνοσκοπία) και εφαρμοζόταν με ποικίλους τρόπους, όπως για παράδειγμα η ερμηνεία του πετάγματος των πουλιών.
Η ερμηνεία του πετάγματος των πουλιών ήταν τόσο διαδεδομένη, ώστε το όνομα του πουλιού «όρνις» σήμαινε «οιωνός». Ο Αριστοφάνης στις «Όρνιθες» παίζει με τη διπλή σημασία της λέξης όρνις – οιωνός. Σημασία δινόταν για την κατεύθυνση που πετούσαν τα πουλιά, για το ύψος, αλλά και τον τρόπο πετάγματός τους και σημαντικοί μάντεις της αρχαίας εποχής που αναφέρονται στον Όμηρο, όπως ο Κάλχας (Έλληνες) και ο Έλενος (Τρώες) ήταν περίφημοι για την ικανότητά τους στην ερμηνεία αυτών των οιωνών.
Άλλοι τρόποι οιωνοσκοπίας ήταν η μελέτη των ουράνιων σημείων, των κεραυνών και των σεισμών. Ακόμα μπορούσαν να μελετήσουν και μία σταγόνα της βροχής, ενώ ιδιαίτερη σημασία έδιναν στα όνειρα, που θεωρούνταν ως τρόποι για να λάβει κανείς συμβουλές από τους θεούς, όπως γινόταν στα ιερά του Ασκληπιού.
Πολλοί μάντεις της αρχαιότητας εξέταζαν τα εντόσθια των ζώων που είχαν θυσιαστεί (κυρίως το συκώτι), ή την φλόγα που έκαιγε στο βωμό του θυσιαστήριου. Γενικά, έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στους οιωνούς, πολλές φορές μάλιστα σε τόσο υπερβολικό ίσως βαθμό, που ακόμα και ένα φτέρνισμα, μπορούσε να αποτελέσει σημάδι για κάποιο σημαντικό γεγονός, ή συμβουλή για να παρθεί μία δύσκολη απόφαση. Στη ραψωδία ζ’ της Οδύσσειας, ένα φτέρνισμα του Τηλέμαχου κάνει την Πηνελόπη να αποφασίσει να φωνάξει το ζητιάνο, που είναι ο Οδυσσέας ντυμένος με κουρέλια.
ΔΕΙΤΕ
Τειρεσίας, ο μάντης
Μία ενδιαφέρουσα μορφή της τότε αρχαιότητας είναι οι προφήτες. Ως τέτοιοι χαρακτηρίζονταν οι άνθρωποι που είχαν δεχτεί από τους θεούς το χάρισμα να προφητεύουν. Οι γυναίκες προφήτισσες ονομάζονταν στην αρχαία Ελλάδα Σίβυλλες, ενώ οι άντρες ονομαζόντουσαν Βάκις. Συνέτασσαν κυρίως έμμετρες προφητείες που ερμηνευόντουσαν από κάποιους εξηγητές, όπως είναι γνωστό ότι γινόταν αργότερα στον δυτικό κόσμο με τις έμμετρες προφητείες του Νοστράδαμου. Υπήρχαν ωστόσο ανάμεσά τους και αγύρτες. Ο λαός δεν έβλεπε πάντοτε με καλό μάτι τους επαγγελματίες προφήτες. Πολλοί από αυτούς όμως, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή ιδιαίτερα των Αθηνών.
ΔΕΙΤΕ
Ιερό ή μαντείο του Διονύσου στην Άφυτο
Πέρα από την οιωνοσκοπία και τους προφήτες που έγραφαν έμμετρες προφητείες, πιο επίσημη μορφή μαντείας μπορούσε να ζητηθεί από τα ιερά, όπου υπήρχε μαντείο εν ενεργεία. Υπήρχαν πολλά τέτοια μαντεία και δημιουργήθηκαν καινούργια μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή. Δεν είχαν όλα την ίδια φήμη. Άλλα είχαν μεγάλη εμβέλεια και άλλα είχαν πιο τοπική.
Ένα τέτοιο τοπικό μαντείο είναι εκείνο που βρισκόταν στο ιερό της θεάς Δήμητρας, στην Πάτρα της Αχαΐας. Σύμφωνα με τον Παυσανία (VII 21, 12), ζητούσαν συμβουλές από το μαντείο αυτό για θέματα υγείας. Κρεμούσαν έναν καθρέφτη με ένα λεπτό σκοινί και τον κατέβαζαν μέχρι την πηγή του μαντείου, προσέχοντας να μη βυθιστεί στο νερό, αλλά να ακουμπάει μόλις στην επιφάνειά του. Μετά από προσευχή στη θεά Δήμητρα και θυσία (καύση λιβανιού), κοίταζαν μέσα στον καθρέφτη που έδειχνε τον ασθενή νεκρό ή ζωντανό.
ΔΕΙΤΕ
Ο Θηβαίος μάντης Μόψος και ο Θεσσαλός Μόψος
Μαντεία με μεγαλύτερη φήμη ήταν αυτό του Αμφιάραου (στα σύνορα της Αττικής με τη Βοιωτία), του Τροφωνίου και του Απόλλωνα στο ιερό των Βαγχιδών ή Διδύμειον (που βρισκόταν κοντά στη Μίλητο της Ιωνίας). Ο Ηρόδοτος αναφέρει, ότι ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος θέλησε κάποτε να ελέγξει την αξιοπιστία των γνωστότερων μαντείων της τότε εποχής. Έστειλε απεσταλμένους στα μαντεία του Αμφιάραου, του Τροφωνίου, του Διδύμειου, των Δελφών και της Δωδώνης, ζητώντας να απαντήσουν στην ερώτηση, τι έκανε ο Κροίσος εκείνη την ώρα. Το μαντείο των Δελφών έδωσε τη σωστή απάντηση, αποκαλύπτοντας ότι ο Κροίσος έβαλε σε μια χάλκινη χύτρα να βράσουν μια χελώνα κι ένα αρνί μαζί (Ηρόδοτος 1, 48-49).
Τα δύο γνωστότερα μαντεία του αρχαίους ελληνισμού ήταν το μαντείο των Δελφών και το μαντείο της Δωδώνης. Στο μαντείο της Δωδώνης, στους πρόποδες του όρους Τόμαρος, ο Ζευς έδινε τους χρησμούς του με τη φωνή των δρυών και του ανέμου. Οι ιερείς που υπηρετούσαν στο ναό λεγόντουσαν Σελλοί, κοιμόντουσαν επάνω στο έδαφος και δεν έπλεναν ποτέ τα πόδια τους. Στο μαντείο υπήρχαν και τρεις προφήτισσες, οι οποίες διηγήθηκαν στον Ηρόδοτο έναν μύθο σχετικό με την αιγυπτιακή προέλευση του μαντείου.
ΔΕΙΤΕ
Τα μηνύματα του Νάϊου Διός δινόντουσαν μέσα από τους ψιθύρους που έκανε το φύλλωμα των ιερών Δρυών του μαντείου, τους οποίους ερμήνευαν οι ιερείς. Έναν άλλο τρόπο χρησμοδότησης μαθαίνουμε από τον Στράβωνα: Στο ιερό υπήρχε ένα χάλκινος λέβητας στηριγμένος σε μία κολόνα (τον λέβητα τον είχαν χαρίσει στο ιερό του Διός οι Κερκυραίοι). Σε μια διπλανή κολόνα υπήρχε το άγαλμα ενός παιδιού που κρατούσε ένα μαστίγιο με τριπλή χάλκινη αλυσίδα, η οποία με τον άνεμο χτυπούσε τον χάλκινο λέβητα και οι μάντεις μετέφραζαν τις δονήσεις που παραγόντουσαν από τα χτυπήματα σε χρησμούς.
ΔΕΙΤΕ
Μυστήρια που περιβάλλουν το μαντείο της Δωδώνης
Ασύγκριτα πιο φημισμένο από κάθε άλλο μαντείο της αρχαιότητας, ήταν αυτό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Το μαντείο των Δελφών αναφέρεται από τον Όμηρο στην Οδύσσεια (θ 79-81) και είναι γνωστό ότι από τον 7ο αιώνα προ Χριστού έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο. Δεν ήταν κάθε ημέρα ευνοϊκή για να ζητηθεί χρησμός από το μαντείο και η συνθήκη αυτή επέτεινε το γεγονός του σχηματισμού ουράς μέσα στο ιερό, ώστε να εξασφαλιστεί η προτεραιότητα στην αναζήτηση των συμβουλών του μαντείου.
Εκτός από την προσφορά ενός ποσού στο μαντείο (πέλανος), που ποίκιλλε ανάλογα με το εάν ο χρησμός ζητούνταν από κάποια πόλη ή κάποιον ιδιώτη, για να εγκριθεί το κατά πόσον ο θεός ήθελε να απαντήσει σε κάποιοι ερώτημα, έπρεπε να θυσιαστεί μια κατσίκα, την οποία προηγουμένως είχαν βρέξει με κρύο νερό: εάν η κατσίκα δεν έτρεμε από το κρύο, θεωρούσαν ότι ο θεός δεν ήθελε να απαντήσει στην ερώτηση. Σε διαφορετική περίπτωση, η διαδικασία συνεχιζόταν με την είσοδο στο ναό και την παράδοση της ζητούμενης ερώτησης, η οποία είχε ήδη προετοιμαστεί από πριν σε γραπτή μορφή.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα αρχαιολογικά στοιχεία, ο ενδιαφερόμενος μπορούσε να εισέλθει μόνο μέχρι ένα σημείο του ναού. Στο βάθος υπήρχε το άδυτο, ένας απαγορευμένος χώρος όπου βρισκόταν η Πυθία. Η Πυθία ήταν επιλεγμένη ανάμεσα σε γυναίκες των Δελφών και ζούσε σε απομόνωση και αγνότητα.
Καθόταν επάνω σε έναν τρίποδα μέσα στο άδυτο, κοντά σε μια ιερή πέτρα σε σχήμα τρούλου, που ονομαζόταν ομφαλός και συμβόλιζε το κέντρο της γης.
Μέσα στο άδυτο και από μια ρωγμή του βράχου έβγαιναν αναθυμιάσεις που θεωρείται ότι προκαλούσαν μια εκστατική κατάσταση στην Πυθία. Εκείνη, καθισμένη επάνω στον τρίποδα, μασούσε φύλλα Δάφνης και έπινε νερό από την ιερή πηγή Κασσωτίδα. Κατά τη διάρκεια της έκστασης ψιθύριζε ακατάληπτα λόγια, που μετατρεπόντουσαν πιθανότατα σε έμμετρα κείμενα από τους προφήτες του ναού.
Οι περισσότεροι χρησμοί της Πυθίας ήταν σκοτεινοί και διφορούμενοι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ιστορία της εποίκησης του Τάραντα και η ίδρυση της πόλης από τον Φάλανθο, στα μέσα του 7ου αιώνα προ Χριστού. Ο Φάλανθος πριν ξεκινήσει ζήτησε χρησμό από το μαντείο των Δελφών και του απάντησαν πως θα κατακτούσε εδάφη και μια πόλη, όταν θα αισθανόταν βροχή κάτω από καθαρό ουρανό. Φτάνοντας στην Ιταλία είχε πολλές νίκες, αλλά δεν κατόρθωσε να καταλάβει κάποια πόλη ή εδάφη. Καθώς θεωρούσε αδύνατο να βρέξει με καθαρό ουρανό όπως έλεγε η προφητεία, ήταν απογοητευμένος και έγειρε το κεφάλι του στα γόνατα της γυναίκας του, η οποία άρχισε να ψάχνει για ψείρες στα μαλλιά του. Εκείνη τότε ξέσπασε σε κλάματα, τα οποία έβρεξαν τα μαλλιά του Φάλανθου και ξαφνικά συνειδητοποίησε το νόημα της προφητείας: τα δάκρυα της γυναίκας του ήταν σα βροχή και το όνομά της ήταν Αίθρα, δηλαδή καθαρός ουρανός. Πράγματι, την επόμενη νύχτα επιτέθηκε στον Τάραντα και κατέκτησε την πόλη.
Ένα άλλο ιστορικό παράδειγμα που συνδέεται με το μαντείο των Δελφών, είναι αυτό του Θεαγένη από τη Θάσο. Εξαιτίας της δόξας που είχε φέρει στο νησί λόγω των αθλητικών του θριάμβων, έστησαν ένα άγαλμα για να τον τιμήσουν. Μετά το θάνατό του, ένας εχθρός του Θεαγένη ερχόταν κάθε νύχτα και έδερνε με χάλκινες βέργες το άγαλμα. Λέγεται ότι το άγαλμα εκδικήθηκε την πράξη αυτή, προκαλώντας το θάνατο του ανθρώπου και τα παιδιά του δίκασαν το άγαλμα για φόνο, με αποτέλεσμα να πεταχτεί στη θάλασσα από τους κατοίκους της Θάσου. Κατόπιν, ακαρπία έπληξε τη Θάσο και οι κάτοικοί της έστειλαν ερώτηση στο μαντείο, που τους συμβούλεψε να φέρουν πίσω αυτούς που είχαν διώξει. Οι κάτοικοι της Θάσου επέτρεψαν στους εξόριστους να γυρίσουν πίσω, αλλά το κακό δε διορθωνόταν. Ρωτώντας ξανά την Πυθία, εκείνη τους απάντησε ότι ξέχασαν τη μνήμη του μεγάλου Θεαγένη. Κάποιοι ψαράδες ψάρεψαν κατά τύχη το άγαλμα μέσα από τη θάλασσα, οι Θάσιοι το τοποθέτησαν και πάλι στην αρχική του θέση και έκτοτε το τίμησαν ως θεό, ως ήρωα, ως θεραπευτή και προστάτη της Θάσου.
ΔΕΙΤΕ
Στο Άδυτο των Ελληνικών Μαντείων
Τι κρύβετε στο “άδυτο”!... Ακριβώς κάτω από το Μαντείο των Δελφών
 |
| Δελφοί. Η Κασταλία πηγή με τις κόγχες για τα αναθήματα.1923 |
Το Μαντείο των Δελφών ήταν το γνωστότερο μαντείο της Αρχαίας Ελλάδας και του τότε γνωστού κοσμου. Βρίσκεται στους Δελφούς. Θεωρείται ο ομφαλός του κόσμου, γιατί, σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο Ζευς άφησε δύο αετούς, έναν προς την Ανατολή και έναν προς την Δύση, συναντήθηκαν στους Δελφούς.
Ήταν αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα. Η Πυθία ήταν το διάμεσο, με το οποίο επικοινωνούσε ο θεός, και έδινε τους χρησμούς, που καταγράφονταν. Κάθε τέσσερα χρόνια τελούνταν οι Πυθικοί αγώνες, προς τιμήν του Απόλλωνα, και που προσπάθησε να αναβιώσει ο Άγγελος Σικελιανός.
Στην ίδια περιοχή προϋπήρχε από παλαιότερες εποχές ένα πρωτόγονο μαντείο, στο οποίο λατρευόταν η θεά Γη (μυκηναϊκή εποχή). Αγαλματίδια της θεάς έχουν βρεθεί στα ερείπια του ναού της Αθηνάς Προναίας καθώς και σε αυτόν του Απόλλωνα.
Οι επισκέπτες που ζητούσαν χρησμό από την Πυθία ονομάζονταν θεοπρόπες, και κατά το τελετουργικό του Μαντείου, έπρεπε να καθαριστούν αρχικά με νερό από την Κασταλία πηγή, πληρώνοντας έναν ορισμένο φόρο, το λεγόμενο πελανόν, που δεν ήταν ο ίδιος για όλους,ενώ έπρεπε να προσφέρουν και θυσία στο ναό του Απόλλωνα, συνήθως ένα κατσίκι. Το ζώο έπρεπε να μην είχε κάποιο ελάττωμα, ενώ απαραίτητος οιωνός για να μπορέσει η Πυθία να δώσει χρησμό, ήταν να αρχίσει το ζώο να τρέμει, αφού πρώτα το είχαν βρέξει με κρύο νερό.
Ανάμεσα στους θεοπρόπες, υπήρχε μια ιεράρχηση, σχετικά με το ποιος προηγούνταν στη χρησμοδοσία. Οι πρώτοι που δικαιούνταν να λάβουν χρησμό ήταν οι κάτοικοι των Δελφών. Ακολουθούσαν όσοι είχαν τιμηθεί από του Δελφούς με το προνόμιο της προμαντείας και έπειτα οι υπόλοιποι. Μέσα στις δύο τελευταίες ομάδες, η σειρά κανονιζόταν με κλήρο.
 |
| Το Γυμνάσιο των Δελφών με τις Φαιδριάδες στο βάθος.1923 |
Την επιμέλεια του Μαντείου είχαν πέντε άνδρες, κάθε ένας από τους οποίους άνηκε σε μια από πέντε μεγάλες οικογένειες των Δελφών που ονομάζονταν Δευκαλιωνίδες. Αυτοί ονομάζονταν όσιοι, ενώ ο επικεφαλής τους προφήτης.Αρχικά οι χρησμοί δίνονταν μόνο μια φορά το χρόνο, την 7η του μήνα Βύσιου, γενέθλια ημέρα του Απόλλωνα. Με την αύξηση της επισκεψιμότητας του Μαντείου, οι χρησμοί δίνονταν την 7η κάθε μήνα, εκτός από τους χειμερινούς, καθώς τότε, σύμφωνα με τον μύθο, ο Απόλλωνας έφευγε από τους Δελφούς και πήγανε στους Υπερβορείους.
Οι χρησμοί αυτοί, που η φύση τους μας έγινε γνωστή τόσο από επιγραφές όσο και από τα έργα αρχαίων συγγραφέων όπως ο Ηρόδοτος, αποτελούσαν για τον Ελληνικό κόσμο της εποχής νόμο, κάνοντας το Μαντείο ένα είδος διαιτητή για πολύ σημαντικά θέματα όπως πόλεμοι ή αποικισμοί, δίνοντάς του έτσι τεράστια δύναμη.
ΔΕΙΤΕ
Ιερό και Μαντείο των Δελφών -Τα μάτια της Ελλάδος και ο σωτήρας της
- Οι νόμοι για παράδειγμα της Σπάρτης, εισήχθησαν από τον Λυκούργο με το κύρος του Μαντείου, ενώ οι αποικίες στην κάτω Ιταλία ιδρύθηκαν ύστερα από εντολές του.
Την περίοδο του 7ου και 6ου π.Χ. αιώνα, με την αύξηση του ενδιαφέροντος για νέες αποικίες, το Μαντείο των Δελφών γνωρίζει και την μεγαλύτερη του ακμή, καθώς αρκετές αποστολές ξεκινούσαν ύστερα από χρησμό του Μαντείου. Αυτές τιμούσαν τον Απόλλωνα σαν Αρχηγέτη, ενώ αρκετές έπαιρναν το όνομα Απολλωνία.Οι χρησμοί τις παλαιότερες εποχές ήταν γνωστοί για το διφορούμενο νόημά τους.
Αρκετές ήταν οι φορές που το Μαντείο δεν κρατούσε αμερόληπτη στάση, αλλά έπαιρνε απροκάλυπτα το μέρος μιας παράταξης, όπως για παράδειγμα στον Πελοποννησιακό πόλεμο που πήρε το μέρος των Λακεδαιμονίων. Όμως, οι υπηρεσίες του δίνονταν προς όλους, άσχετα με την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στις περιοχές τους.
Οι περιγραφές του θρύλου για το Μαντείο των Δελφών που αφορούν την Πυθία και την επικοινωνία της με τον Απόλλωνα μέσω αναθυμιάσεων ανήκαν στην σφαίρα του εξωπραγματικού και ίσως του μύθου, κατά την άποψη ορισμένων αρχαιολόγων. Το 1892 Γάλλοι αρχαιολόγοι άρχισαν ανασκαφές στην περιοχή του ιερού των Δελφών με σκοπό να βρουν κάτι που να αποδεικνύει ότι πράγματι υπήρχε το χάσμα που επέτρεπε στα αέρια ν΄ αναδυθούν και να δημιουργήσουν το κανάλι «επικοινωνίας” μεταξύ Πυθίας και Απόλλωνα. Δεν κατόρθωσαν όμως να βρουν κάτι που να το αποδεικνύει, και έτσι ο θρύλος παρέμεινε στην σφαίρα του μύθου.
Δεν ήταν παρά τα τέλη του 1990 που μια ομάδα αποτελούμενη από ένα αρχαιολόγο, έναν τοξικολόγο, ένα χημικό, και έναν γεωλόγο οι οποίοι υποστήριξαν το αντίθετο. Σύμφωνα με την θεωρία τους, ο ομφαλός βράχος, πάνω στον οποίο καθόταν η Πυθία και ανάμεσα στις αναθυμιάσεις έλεγε στους χρησμούς της, βρισκόταν ακριβώς πάνω από ένα χάσμα που είχε δημιουργηθεί εξαιτίας της ολισθηρότητας των υπογείων πλακών, αφήνοντας μία δίοδο ώστε οι αναθυμιάσεις αέριων όπως αιθάνιο + μεθάνιο, να ανεβαίνουν στην επιφάνεια του εδάφους και να εισπνέονται από την Πυθία.
Είναι γνωστό ότι άν κάποιος εισπνεύσει μικρή ποσότητα αιθυλένιου έρχεται σε κατάσταση ευφορίας, και δημιουργούνται παραισθησιακά οράματα. Όταν η Πυθία ήταν στην «κατάσταση» επικοινωνίας με τον Απόλλωνα και ζητούνταν οι ερωτήσεις και συμβουλές, οι απαντήσεις της Πυθίας δίνονταν ασυνάρτητα, εκείνη παραληρούσε και έλεγε ασυναρτησίες. Οι ιερείς του ιερού ήταν εκείνοι που «μετάφραζαν» και έδιναν κάποιο νόημα στα όσα εκείνη έλεγε.
Οι Απαντήσεις του Μαντείου ήταν πάντα σοφές και προνοητικές και γι’αυτό το Μαντείο ήταν αξιοσέβαστο και τόσο φημισμένο, και αναπόσπαστο στοιχείο του Ελληνικού τρόπου ζωής. Αυτό που όμως δεν είναι ευρέως γνωστό είναι πως ο αείμνηστος καθηγητής της αρχαιολογίας και Πρύτανις του Πανεπιστημίου Αθηνών, Σπυρίδων Μαρινάτος το 1958-59, συνέγραψε μια ενδιαφέρουσα μελέτη με τίτλο, «ΔΕΛΦΙΚΟ ΧΑΣΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΠΥΘΙΑΣ», η οποία απετέλεσε το κύριο θέμα του πρυτανικού του λόγου , στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών, παρουσία του τότε βασιλικού ζεύγους Παύλου και Φρειδερίκης, έχοντας στα χέρια του απτές αποδείξεις για την ύπαρξη του χάσματος που αποτελούσε το κανάλι επικοινωνίας μεταξύ Πυθίας και του «πνεύματος» του Θεού.
Επομένως προηγήθηκε στις διαπιστώσεις του κατά τριάντα έτη, από τους αλλοδαπούς επιστήμονες. Αναφέρει ότι η νεώτερη επιστήμη απέκλεισε την περίπτωση του χάσματος επειδή δεν ανακαλύφθηκε από τις ανασκαφές. Σύμφωνα όμως με τις αρχαίες μαρτυρίες , το χάσμα υπήρχε. Πρώτος το αναφέρει ο Διόδωρος Σικελιώτης . Κατ΄αυτόν αίγες που έβοσκαν κοντά ανακάλυψαν τις ιδιότητες του χάσματος διότι μόλις επλησίαζον προς αυτό σκιρτούσαν και άφηναν ιδιαίτερη φωνή. Ο ποιμένας τους όταν πλησίασε και έσκυψε από περιέργεια στο χάσμα, έπαθε τον αυτό ενθουσιασμό και άρχισε να προλέγει τα μέλλοντα. Το ίδιο έπαθαν και άλλοι, οι οποίοι πηδούσαν στο χάσμα και χάνοντο. ΄Ετσι έγινε γνωστό το μαντείο και ενομίσθη ότι ανήκε στη Γή.
 |
| Η Κασσωτίδα πηγή στους Δελφούς. Σεπτέμβριος 1810.-[HAYGARTH, William. Collection of 120 original sketches of Greek landscape made in 1810-1811.]Η Πυθία μασώντας φύλλα δάφνης και πίνοντας νερό από την Κασσωτίδα πηγή άκουγε τα ερωτήματά και χρησμοδοτούσε. |
Ο Πλίνιος προσθέτει, ότι η αναθυμίασις ήταν μεταξύ των πρωτίστων ομοίων, οι οποίες δημιουργούσαν μαντική κατάσταση εμπνεύσεως. Ιδιαίτερης σημασίας είναι και η μαρτυρία του Πλουτάρχου, ο οποίος ήταν και άνω των 20 ετών ιερεύς στους Δελφούς.
Σε δύο πραγματίες του Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων και Περί του μη χραν έμμετρα νυν την Πυθίαν, μιλά για τα δελφικά προβλήματα. Το χάσμα και τον εξ΄αυτού αναδιδόμενο αέρο το αναφέρει πολλές φορές. Ουδέποτε όμως είπε ότι το χάσμα ήταν στο άδυτο του ναού.
Αναφέρει επίσης ότι η αναθυμίασις δεν ήταν σταθερή, αλλά άλλοτε ήταν ασθενής και άλλοτε σφοδρή. Επικαλείται και μάρτυρες ότι το αναδιδόμενο πνεύμα είναι κατά άτακτα διαστήματα πλήρες ευωδίας.
Χαρακτηριστικά βεβαιώνει ότι με την ευωδιά αυτή γέμιζε ο οίκος εντός του οποίο κάθονταν αυτοί που περίμεναν τους χρησμούς και προερχόταν από το άδυτο. Ο τρόπος με τον οποίο μιλά για τον αναδιδόμενο αέρα, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν πρόκειται για το άδυτο του ναού.
Συγκεκριμένα μεταχειρίζεται την εξής φράση σχετικά με το γεγονός ότι η Πυθία δεν δίδει πλέον έμμετρους χρησμούς ΄Εν εκ των δύο πρέπει να συμβαίνει, ή η Πυθία δεν πλησιάζει την τοποθεσίαν όπου ευρίσκεται το θείον ή η αναθυμίασις έχει σβήσει τελείως και εξέλιπεν η δύναμίς της. «ως δυοίν θάτερον, ή της Πυθίας τω χωρίω μη πελαζούσης, εν ω το θείον εστιν, ή του πνεύματος απεσβεσμένου και της δυνάμεως εκλελοιπυίας». Κατά τα άλλα επιβεβαιώνει την παράδοση του Διοδώρου, περί της ανακαλύψεως του χάσματος από τις αίγες και αναφέρει και το όνομα του ποιμένος, Κορήτας.
Μας δίνει επίσης άλλη μια συγκαλυμμένη νύξη για το χάσμα, χρησιμοποιώντας μια σκηνογραφία. Παριστάνει τους ήρωες του διαλόγου, να έρχονται στο ναό, για να καθίσουν στο μεσημβρινό κρηπίδωμα και να συνομιλήσουν έχοντας ενώπιόν του το ιερό της Γής. Τότε ο Βόηθος, λέει ότι « και ο τόπος της απορίας συνεπιλαμβάνεται τω ξένω»,ήτοι βοηθά και ο τόπος να γίνει συζήτηση για την σημερινή έλλειψη εμπνεύσεως της Πυθίας.
Δεν γίνεται όμως λόγος για αναθυμιάσεις, αλλά περί Μουσών και νάματος. Εμείς όμως γνωρίζουμε ήδη ότι με το ιερό και το αρχικό μαντείο της Γής, συνεδέοντο οι αναθυμιάσεις του χάσματος. Το ιερό της Γής ανακαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές εκεί ακριβώς ότι το αναφέρει ο Πλούταρχος, προ της μεσημβρινής πλευράς του ναού.
Βρήκε το χάσμα ,έβαλε εντός το κεφάλι του και αμέσως έγινε αισθητή η πνοή του εξερχομένου ανέμου.Φωτογράφισε το σημείο και έγραψε άρθρο στον ημερήσιο τύπο, με το οποίο συνιστούσε στην υπηρεσία Τουρισμού να φροντίσει να μην καταστραφεί περαιτέρω το χάσμα. Τον Ιανουάριο του 1959, ξαναπήγε στους Δελφούς, αλλά το χάσμα είχε εξαφανισθεί.
Κατά την νέα διαπλάτυνση της οδού ο βράχος ανατιχάνθηκε και το τμήμα της οπής που είχε μείνει γέμισε πέτρες και χώματα. Βρήκε ωστόσο το μικρό εναπομείνον ίχνος του χάσματος με τη βοήθεια της παλιάς φωτογραφίας . αλλά και πάλι αμφέβαλλε διότι το τοπίο είχε μεταμορφωθεί δραματικά.
΄Όπως χαρακτηριστικά γράφει «την τελειωτικήν απόδειξιν παρέσχεν η αναθυμίασις. Το πνεύμα υπήρχε πάντοτε εκεί, εξερχόμενον δια μέσου των λίθων και χωμάτων. Την φοράν αυτήν ανεδίδετο θερμόν, την δε θερμότητά του καθίστα εντονωτέρα η παγερά ημέρα».
Ο Μαρινάτος πίστευε ότι η σχισμή είναι μία και μόνη, η οποία με κατέυθυνση από ανατολικά προς δυτικά, διέρχεται από το ιερό και εξέπεμπε άλλοτε την αναθυμίαση εντός αυτού, πιθανότατα στο ιερό της Γής.
Λόγω των συνεχών και σφοδρών σεισμών, πιθανώς να υπέστησαν τα πετρώματα ελαφρά μετακίνηση , από την οποία εφράχθη το ένα στόμιο και ανοίχτηκε άλλα στην Ανεμότρυπα. Το νερό της Κασταλίας μετακινήθηκε πολλές φορές στο παρελθόν και το 1870 , λόγω σεισμών.
Επίσης θεωρούσε πιθανό η Ανεμότρυπα να είναι διακλάδωσις του Δελφικού χάσματος ή ακόμη και τελείως ανεξάρτητο χάσμα. Το γεγονός πάντως παραμένει ότι κοντά στο ιερό υπάρχει αυτό το φαινόμενο, για το οποίο έχει μιλήσει η αρχαιότητα και καλύπτει τους διάφορους τρόπους με τους οποίους περιγράφεται το «πνεύμα». ΄Οσον αφορά τις αρχαίες πηγές για το χάσμα επισημαίνει ο Μαρινάτος ότι αυτές δεν είναι παλιότερες του 1ου π.Χ αιώνος. Ο Διόδωρος, οποίος είναι ο πάλαιότερος, έδωσε συγχρόνως αφορμή στην αμφισβήτηση του όλου ζητήματος περί χάσματος και αναθυμιάσεως, διότι μνημονεύει ότι έκειντο εις το «άδυτον» του «ιερού».
Επί πλέον, η συχνή έκφρασις ότι η Πυθία «κατέβαινε» εις το άδυτο , οδήγησε σε σειρά παρεξηγήσεων. ΄Αδυτο, θεωρήθηκε το μέρος του ναού, πίσω από το σηκό, που σε μερικούς αρχαίους ναούς υπήρχε χωριστό διαμέρισμα, στο οποίο δινόταν το όνομα άδυτο. Ο ναός του Απόλλωνος, στο τμήμα εκείνο ανεσκάφη εσωτερικώς μέχρι του φυσικού βράχου, ο οποίος συνέβη ν΄ανακαλυφθή συμπαγής και απολύτως αρραγής. Αναμφίβολα λοιπόν εκεί ουδέποτε υπήρξε χάσμα. Επειδή η Πυθία «κατέβαινε» εδέχθησαν λόγω ιχνών βαθμίδων, δύο πατώματα στο άδυτο του ναού. ΄Ηταν όμως πράγματι αυτό το άδυτο του χάσματος; O Kεραμόπουλλος έκανε ήδη την ορθή παρατήρηση, ότι εσωτερικά οι τοίχοι του ναού δεν φέρουν πρόσωπο στο ανασκαφέν τμήμα, επομένως ουδέποτε αυτό προορίσθηκε να είναι ορατό.
Οι παλαιότερες μαρτυρίες , οι οποίες είναι όλες ποιητικές, είναι ασαφείς και επιδεχόμενες ελαστική ερμηνεία. Η σχετικά σαφέστερη έκραση είναι Πινδ Ολ. Χρυσοκόμας ευώδεος εξ΄αδύτου ναών πλόον είπε. Σκοτεινότερος είναι ο λόγος εν Πυθ ΧΙ 4-5 , χρυσέων ες άδυτον τριπόδων θησαυρόν. Στο χορικό Ιφ.Τ 1257 αδύτων ύπο, Κασταλίας ρεέθρων γείτων, είναι αδύνατο να συμπεράνη κανείς ποιο άδυτο εννοεί ο Ευριπίδης.
Επίσης στις Ευμενίδες ή τον ΄Ιωνα ο αναγνώστης θ΄αποκομίσει τα εξής: Στο ναό υπήρχε «μυχός» , εκεί ευρίσκετο ο ομφαλός (Ευμ.37-40), υπήρχον πέριξ θρόνοι, εφ΄ων η Πυθιάς είδε κοιμωμένας τας Ευμενίδας (47), πάντα δε ταύτα ευρίσκονται εις τον χώρον, ένθα και το άγαλμα του θεού (155).Στον Ίωνα, επαναλαμβάνονται τα περί ομφαλού, όπου καθίζων ο Φοίβος υμνωδεί (5-6) , εκεί δε μνημονεύεται ο τρίπους, γύρω από τον οποίο ίστανται οι αριστείς των Δελφών «έσω» του ναού, χωρίς άλλες λεπτομέρειες.
Παντού αναφέρεται είσοδος και έξοδος στο ναό και πουθενά «κατάβασις» , ούτε καν ρητώς το άδυτο. Εφόσον λοιπόν και το άδυτο του ναού δεν παρουσίασε ίχνη χρησιμοποιήσεως στα βαθύτερα στρώματα, πρέπει να σκεφθούμε μήπως η κατάβασις, η οποία μαρτυρείται σε μεταγενέστερες πηγές εννοεί άλλο άδυτο, έξω από τον ναό.
Ο Διόδωρος χρησιμοποιεί την φράση, ότι το χάσμα βρισκόταν « εν τούτω τω τόπω, καθ΄όν έστι νυν του ιερού το καλούμενον άδυτον». Παρατηρούμε λοιπόν, πρώτον ότι ιερό δεν σημαίνει μόνο ναός, αλλά και το όλον ιερόν, ακριβώς σε αντιδιαστολή προς τον ναόν. Δεύτερον ότι αν επρόκειτο περί ναού, δεν θα ήταν ανάγκη να χρησιμοποιηθεί η φράσις «το καλούμενον άδυτον», αφού άδυτο ήταν κανονική ονομασία του σχετικού διαμερίσματος των ναών. ΄
Όταν συνδυάσουμε και την είδηση ότι η Πυθία κατήρχετο στο άδυτο τούτο, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ήταν εκτός του ναού, σε βαθύτερο σημείο, πιθανόν στα πέριξ του ιερού της Γής. Τέτοια άδυτα εντός των ναών στα οποία κατήρχοντο, υπήρχαν και αλλού στην Ελλάδα, όπως στο ιερό του Ισθμού, όπου εντός του περιβόλου του Παλαίμονος περγράφεται από τον Παυσανία «εν αριστερά ναός…έστι δε και άλλο ΄Αδυτον καλούμενον, κάθοδος δε εις αυτό υπόγειος, ένθα δη τον Παλαίμονα κεκρύφθαι φασίν».
Η αναλογία μεταξύ των αδύτων των δύο ιερών είναι σπουδαία, αφού και στις δύο περιγραφές χρησιμοποιείται η φράσις « το καλούμενον άδυτον». Επί πλέον στις παραδόσεις εις το άδυτο των Δελφών ήταν θαμένος ο Πύθων και στον Ισθμό ο Παλάιμων. Υπάρχει και η μαρτυρία του Ηροδότου. Είναι γνωστό ότι τα χάσματα αυτά της γής καθώς και οι σχετικοί υπόγειοι χώροι καλούντο άδυτα και μέγαρα. Αναφέρει λοιπόν ο Ηρόδοτος για τον χρησμό που έλαβαν οι Αθηναίοι επικειμένης της εισβολής του Ξέρξη. Οι θεοπρόποι , αφού έκαναν τις σχετικές τελετές «ες ο μέγαρον εσελθόντες ίζοντο». Η Πυθία Αριστονίκη τότε χρά τα περί της απελπιστικής καταστροφής , η οποία επικρέμαται των Αθηνών και καταλήγει « αλλ΄ίτον εξ΄αδύτοιο». ΑΠΟ ΤΟ «ΔΕΛΦΙΚΟ ΧΑΣΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΠΥΘΙΑΣ» Σπ.Μαρινάτου
