Εινοδίη, σοί τόνδε φίλης ανεθήκατο κόρσης
Πίλον ,οδοιπορίης σύμβολον Αντίφιλος*
Ήσθα γαρ ευχωλήσι κατήκοος, ήσθα κελεύθοις
Ίλαος*ου πολλή δ η χάρις, αλλ οσίη.
Μηδέ τις ημετέρου μάρψη χερί μάργος οδίτης
Αναθέματος*συλάν ασφαλές ούδ ολίγα
Επίγραμμα Αντιφίλου από την Παλατινή Ανθολογία,
πρώτο μισό 1ου αιώνα ΜΘΕ
Αυτόχθων Θεά, τόσο πανάρχαια , που με το παρόν της όνομα εντοπίζετε από τα γεωμετρικά χρόνια, με το αυτό λατρευτικό επίθετο, ως Εν(ν)οδία ή Εινοδία ποιητικώ τω τρόπο. Εντοπίζεται και προ της αφίξεως των Θεσσαλών , είδη από την Μυκηναική Εποχή, χωρίς όμως να μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το πρωταρχικό της όνομα, το οποίο είναι ένα μόνο από τα προβλήματα των ερευνητών καθώς αγνοείται από το Έπος, και τον όμηρο, μα και τον Ησίοδο που ουσιαστικά περιπλέκει τα πράγματα παρουσιάζοντας την Εκάτη, η οποία είναι μια θεά σχεδόν παράλληλη με την Εννοδία, μα όχι η μόνη καθώς παραλληλισμούς εντοπίζονται και με την Άρτεμις και τον Ερμή. Ομοιότητες που και λόγο θεοκρασιών είχαν και έχουν οδηγήσει σε παρανοήσεις σχετικά με την ιδιόμορφη και αυτοτελή αυτή θεότητα.
Λίκνο της Θεάς είναι οι Φερές της Μαγνησίας, η οποία είναι πολιούχος και έφτασε από την ανάπτυξη τις πόλεως να θεωρηθεί, ως Επίσημη Εθνική Θεά κι εκτός Μαγνησίας, μα και Θεσσαλίας * και συγκεκριμένα στην Μακεδονία , ενώ ήταν γνωστή πανελληνίως , και με ιερά ειδικά σε περιοχές που είχαν σχέσεις με Μάγνητες η και Θεσσαλούς. Στις γραμματειακές πηγές είναι Κυρίως γνωστή ως Εν(ν)οδία ή Φέραία Θέα , και σχετικά με την έκταση και την δύναμή της , την πιο αναμφισβήτητη ιστορία έχουμε από τον Πολύαινο στα στρατηγήματά του, ο οποίος αναφέρει το κάλεσμα των Ιώνων στις Ιέρειες της Θεάς , στην προσπάθειά τους να εποικίσουν την Ασία.
Η θεά Εννοδία κεφαλή αγάλματος της θεάς από την αρχαία Μελιταία
Το ίδιον της Θεάς
Χθόνια Θεά, θεά των Δρόμων και τις επικοινωνίας, Θεά του κάτω κόσμου, της Μαγείας και των Νεκρών, των καθαρμών και της προστασίας. Με βάση τα επιγραφικά ευρήματα , παρουσιάζονται οι εξής προσωνυμίες κι επικλήσεις
- Εν(ο)δία Φεραία : Προσωνυμία Εθνική , αντίστοιχη των Αφροδίτη Παφία , Παλλάς Αθηναία , Ηρα Αργεία κλπ . Είναι μια γενική επίκληση για την θεά εκτός Μαγνησίας και δη των Φερρών κυρίως χρησιμοποιημένη από ανθρώπους και περιοχές όπου η θεά δεν έχει Επίσημα Εθνικά χαρακτηριστικά
- Εν(ο)δία Πατρώα: Προσωνυμία και επίκλησης ,που χρησιμοποιείται από τους Μάγνητες ,ως χαρακτηριστικό της πατροπαράδοτης λατρείας τους. Ιερά με αυτήν την επιγραφή εντοπίζονται στην Μαγνησία (Δημητριάδα-Παγασαίες) , μα και στο Πύθιο (αρχές 1ου αιώνα ΠΘΕ) , δηλαδή σε πόλη που βρίσκονταν στην κύρια Οδική Αρτηρία της Περραιβίας με την Κάτω Μακεδονία και υποδηλώνει τις εμπορικές μετοικίσεις , ειδικά την περίοδο της παντοδυναμίας του Ιάσωνα των Φερών.
- Εν(ο)δία Αστική : Προσωνυμία για την Θεά ως πολιούχο, μα και για τα χαρακτηριστικά της κι εντός της πόλεως και όχι μόνο ως Θεά της υπαίθρου. Η παλιότερη σχετική επιγραφή έχει βρεθεί στην Λαρισα.
- Εν(ο)δία Οσία: Το επίθετο Οσιος σχετίζεται με τα υποχθόνια χαρακτηριστικά της Θεάς. Όσιος εστί ο ευσεβής. Παράγεται από το ρήμα Οσιόω που σημαίνει κατ' αρχήν καθαίρω. Σχετίζεται με τους καθαρμούς από το μίασμα του Φόνου μα και του Πένθους , γέννας , συνουσίας , έκτρωσης, εμμήνων η άλλης μιαρότητας πχ, κατανάλωσης τροφών. Η Θεά πέραν των ισχυρών συγχύσεων (με την Εκάτη) που έχουν γίνει για το ίδιόν της σχετικά με τα φυλακτήρια χαρακτηριστικά της ως θεά των δρόμων, είχε περιπλακεί στο παρελθών από θρησκειολόγους και με αρσενικά χαρακτηριστικά και δη με τον Απόλλωνα , λόγο των εξαγνιστικών χαρακτηριστικών της και των σχετικών ιεροπραξιών. Νεότερα ευρήματα όμως απέδειξαν την σχετική μόνο συλλατρεία της με τους Δία Μειλίχιο , Δία Θαύλιο , Εκάτη , Άρτεμη ,και τον Απόλλωνα Πύθιο-Φοίβο-Ξάνθο ο οποίος έχει το ίδιο επίθετο (Απόλλων Όσιος)
- Εν(ο)δία Μυκαϊκή : Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα επίθετα. Σχετίζεται με το Μυκήτης που κατέχει και ο Ποσειδών . Προφανές (κατά προσωπική εκτίμηση) , το επίθετο δεν έχει να κάνει με τον τυχών δεσμό της Θεάς με τους Σεισμούς ( Μυκηθμός = υπόγεια βοή , η βοή γενικώς) , μα για την Θεά που Βοά , που κατέχει υπόκωφο ήχο (ως θεά χθόνια και υποχθόνια η οποία σχετίζεται και συλλατρεύεται με την Βριμώ) και υποδηλώνει ίσως κλαγές σε τελετές νεκρικές αν συνεκτιμήσουμε τα χαρακτηριστικά της Εκάτης που βακχεύει τους νεκρούς…Βέβαια, οι εκτιμήσεις για ποσειδώνια σεισμικά χαρακτηριστικά , είναι ισχυρές υπολογίζοντας την υψηλή σεισμικότητα της Ευρύτερης κεντρικής Ελλάδος.
- Εν(ο)δία Σταθμία : Παρατηρείται σε Λαρισαία Επιγραφή , και επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Κάποιες από αυτές είναι οι λειτουργίες της Θεάς ως Κουροτρόφου και ως αποτροπαικής (αλεξεατίς) προστάτιδας των παιδίων από αρρώστιες , τα ατυχήματα και τις βλαβερές επενέργειες. Πέραν αυτών ενδέχονται και οι κλασσικές λατρείες ως προστάτιδα των θυρών , των σταθμών και γενικότερα ως φύλακά της επι των εισόδων.
- Εν(ο)δία Κόριλος : Προέρχεται από το υποκοριστικό της Κόρης και δεν συναντάται σε καμμία άλλη θεότητα αυτό το επίθετο. Κόριλλος εστί και η παρθένος, και υποδηλώνει τα στοργικά χαρακτηριστικά της Θεάς ως προστάτηδα των παιδιών και πιθανός εκείνων που προετοιμάζονταν για γάμο, όπως η Εκάτη – Αρτεμις-Εκάτη.
- Εν(ο)δία Αλεξεατίς : Η προσωνυμία δεν έχει εξηγηθεί ικανοποιητικά . Προσπερνούμε τις εξηγήσεις που επικαλούνται προέλευση της προσωνυμίας από μια κώμη Αλέξεια , διότι η Εν(ο)δία κατάγεται από τις Φερές και δεν είναι δυνατό να δεχτούμε ότι είχε και άλλη Εθνική προσωνυμία. Έτσι δεχόμαστε την προέλευση από το ρήμα Αλέγω , που σημαίνει αποτρέπω , προστατεύω , προφυλάσσω .
Κεφαλή ειδωλίου της θεάς Εννοδίας
Γενικότερα συνοψίζοντας , η Ενν(ο)δία ήταν θεά του Κάτω κόσμου αφέντρα των δαιμόνων και των φαντασμάτων , των ταξιδιών, θεά της μαγείας και κουροτρόφος , που όταν εξευμενίζονταν με ειδικές τελετές και καθαρμούς γινόταν μειλίχια, ευμενής, φιλική και προστάτιδα των ανθρώπων. Η Εν(ο)δία Αλεξεατίς θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθεί ως θεά φύλακας των εισόδων και των πρόπυλών, αλεξιτηρια , αλεξίκακη, απωσίκακη, αποτροπαική και προστάτηρα. Με τον εξευγενισμό της θα μπορούσε να έχει αποτροπαικό χαρακτήρα στα ατυχήματα , τις αρρώστιες, τους δαίμονες και γενικώς τις κακοποιίες αόρατες και άγνωστες σκοτεινές δυνάμεις . Σε αντίθετη περίπτωση , με την οργή της , θα μπορούσε ν απελευθερώσει και να οδηγήσει τα φαντάσματα και τους δαίμονες εναντίον των ανθρώπων , κατά το μεσονύχτιο η τα μεσημέρια προκαλώντας φόβο, τρόμο και κακό.
Ιέρειες της Θεάς
Η Εν(ν)οδία ιερατεύοντας αποκλειστικά από Ιέρειες, πιθανόν μέλη της τοπικής Αριστοκρατίας αν μιλάμε ειδικά για το λίκνο της , τις Φερές. . Η θητεία του Επίζηλου αυτού Αξιώματος ήταν ετήσια , και ένα από τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα για την πλήρωση της Θέσεως ήταν η Παρθενία. Θα ήταν σύνηθες δε, μετά το τέλος της θητείας οι νεαρές κοπέλες να πανδρεύονταν για να συμπληρώσουν έτσι τις λειτουργίες της Θεάς , που όπως είπαμε , μια από αυτές ήταν η Εν(ν)οδία Κόρυλος δηλαδή η ιδιότητα της προετοιμασίας των γυναικών για το γάμο.
Οι Ιέρειες της Εν(ν)οδίας (παρ ότι νεαρές παρθένες) ήταν τρομερές και ξακουστές καθώς ένα από τα προσόντα ήταν η κατοχή της τέχνης της Φαρμακείας…Ας σημειώσουμε επι του σημείου αυτού , πως στις Φερές ο κατ 'εξοχήν Θεός των καθαρμών , ο Απόλλων, υπηρέτησε την Θητεία του εκεί. Ονομαστή Ιέρεια ήταν η Χρύσαμη για την οποία αναφέρει ο Πολύαινος , και περιληπτικά η ιστορία της είναι η εξής......
Όταν οι Ίωνες , ήλθαν για ν αποικίσουν την Ασία, ο Κνώπος ,από την οικογένεια του Κόρδου, διεξήγαγε πόλεμο εναντίων εκείνων που κατέχαν τις Ερυθρές, δηλαδή τους Κρήτες. Επειδή δεν τα κατάφερε, ζήτησε χρησμό και ο Θεός του ανέφερε πως θα έπρεπε να έχει ως Στρατηγό του , την Ιέρεια της Εν(ν)οδίας .Έστειλε λοιπόν αντιπροσώπους και εκείνοι του απέστελλαν την Χρήσαμη. Εκείνη, και ως εξαίρετη μάγισσα έπραξε τα εξής. Πήρε τον μεγαλύτερο και καλύτερο Ταύρο , επιχρύσωσε τα κέρατά του, τον στόλισε με κορδέλες και χρυσάφι , και του έδωσε να φάει ένα μαντζούνι που προκαλεί τρέλα!
Ετοιμάζοντας τον Βωμό προς θυσία, κι ενώ ο αντίπαλος στρατός είχε παραταχθεί, ο Ταύρος από το φαρμάκι της Χρύσαμης δεν συγκρατιόνταν!!! Τινάχτηκε πέρα και άρχισε να τρέχει προς το μέρος του εχθρού!
Τότε , και νομίζοντας το αντίπαλό στρατόπεδο, ως καλό οιωνό το περιστατικό επιδόθηκαν σε μια δική τους τελετουργία με βάση αυτόν ακριβώς τον Ταύρο που ως τροφή στο θυσιόδειπνο του στρατεύματος είχε την εξής εξαίρετη αποτελεσματικότητα. Οι Στρατιώτες (που θεωρούσαν ότι με την σφαγή του ταύρου κοινωνούσαν και έκαναν Θεία Μετάληψη ) Άρχισαν να έρχονται σε κατάσταση παρανοικότητας !!! Όταν η Χρύσαμη είδε τα σημάδια της τρέλας στον αντίπαλο κόσμο και δη στους Τρομοκρατημένους Οπλίτες διέταξε γενική επίθεση!!! Το αποτέλεσμα δικαίωσε πλήρως το μαντείο !!!
Ζητήματα Εικονογραφίας της Εν(ν)οδίας
Σε παμπολλες αναφορές , σε σχετικά βιβλία κατά βάση απαρχαιωμένα ως προς την ενημέρωσή τους με νέα ευρήματα η ουσιαστικά ξεπερασμένα , είδη από τις μεσοπολεμικές έρευνες επι αρχαιολογικών ευρημάτων η και επι των γραμματειακών πηγών, μπορεί ο καθείς να παρατηρήσει εικονογραφίες της Εν(ν)οδίας να αποδίδονται στην Εκάτη, η στην Άρτεμη. Το Ελληνικό Διαδίκτυο πρωταθλητών στο κοπυ πέιστ είχε συμβάλει θετικότατα στην ενίσχυση των παρανοήσεων, δυστυχώς.
Η Εν(ν)οδία, παρουσιάζεται πάντοτε με στεφάνι μυρτιάς , με νεανική μορφή , συνήθως με κατατέμνηση προς τα αριστερά , και απαραιτήτως φωσφορική. Μπορεί να εμφανίζεται Ιππέυουσα , με συντροφιά κυνών , μπορεί και να είναι ορθία δαδούχος με συντροφία Ιππών και κύνεων, με τα άκρα της (άνω και κάτω) να σχηματίζουν Χ ( η κατεστημένη εικονογραφία της θεάς )
Ιέρειες της Θεάς
Η Εν(ν)οδία ιερατεύοντας αποκλειστικά από Ιέρειες, πιθανόν μέλη της τοπικής Αριστοκρατίας αν μιλάμε ειδικά για το λίκνο της , τις Φερές. . Η θητεία του Επίζηλου αυτού Αξιώματος ήταν ετήσια , και ένα από τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα για την πλήρωση της Θέσεως ήταν η Παρθενία. Θα ήταν σύνηθες δε, μετά το τέλος της θητείας οι νεαρές κοπέλες να πανδρεύονταν για να συμπληρώσουν έτσι τις λειτουργίες της Θεάς , που όπως είπαμε , μια από αυτές ήταν η Εν(ν)οδία Κόρυλος δηλαδή η ιδιότητα της προετοιμασίας των γυναικών για το γάμο.
Ο ναός της θεάς Εννοδίας στην Αρχαία Μελιταία Φθιώτιδας
Οι Ιέρειες της Εν(ν)οδίας (παρ ότι νεαρές παρθένες) ήταν τρομερές και ξακουστές καθώς ένα από τα προσόντα ήταν η κατοχή της τέχνης της Φαρμακείας…Ας σημειώσουμε επι του σημείου αυτού , πως στις Φερές ο κατ 'εξοχήν Θεός των καθαρμών , ο Απόλλων, υπηρέτησε την Θητεία του εκεί. Ονομαστή Ιέρεια ήταν η Χρύσαμη για την οποία αναφέρει ο Πολύαινος , και περιληπτικά η ιστορία της είναι η εξής......
Όταν οι Ίωνες , ήλθαν για ν αποικίσουν την Ασία, ο Κνώπος ,από την οικογένεια του Κόρδου, διεξήγαγε πόλεμο εναντίων εκείνων που κατέχαν τις Ερυθρές, δηλαδή τους Κρήτες. Επειδή δεν τα κατάφερε, ζήτησε χρησμό και ο Θεός του ανέφερε πως θα έπρεπε να έχει ως Στρατηγό του , την Ιέρεια της Εν(ν)οδίας .Έστειλε λοιπόν αντιπροσώπους και εκείνοι του απέστελλαν την Χρήσαμη. Εκείνη, και ως εξαίρετη μάγισσα έπραξε τα εξής. Πήρε τον μεγαλύτερο και καλύτερο Ταύρο , επιχρύσωσε τα κέρατά του, τον στόλισε με κορδέλες και χρυσάφι , και του έδωσε να φάει ένα μαντζούνι που προκαλεί τρέλα!
Ετοιμάζοντας τον Βωμό προς θυσία, κι ενώ ο αντίπαλος στρατός είχε παραταχθεί, ο Ταύρος από το φαρμάκι της Χρύσαμης δεν συγκρατιόνταν!!! Τινάχτηκε πέρα και άρχισε να τρέχει προς το μέρος του εχθρού!
Τότε , και νομίζοντας το αντίπαλό στρατόπεδο, ως καλό οιωνό το περιστατικό επιδόθηκαν σε μια δική τους τελετουργία με βάση αυτόν ακριβώς τον Ταύρο που ως τροφή στο θυσιόδειπνο του στρατεύματος είχε την εξής εξαίρετη αποτελεσματικότητα. Οι Στρατιώτες (που θεωρούσαν ότι με την σφαγή του ταύρου κοινωνούσαν και έκαναν Θεία Μετάληψη ) Άρχισαν να έρχονται σε κατάσταση παρανοικότητας !!! Όταν η Χρύσαμη είδε τα σημάδια της τρέλας στον αντίπαλο κόσμο και δη στους Τρομοκρατημένους Οπλίτες διέταξε γενική επίθεση!!! Το αποτέλεσμα δικαίωσε πλήρως το μαντείο !!!
Μαρμάρινη κεφαλή της θεάς Εννοδίας
Ζητήματα Εικονογραφίας της Εν(ν)οδίας
Σε παμπολλες αναφορές , σε σχετικά βιβλία κατά βάση απαρχαιωμένα ως προς την ενημέρωσή τους με νέα ευρήματα η ουσιαστικά ξεπερασμένα , είδη από τις μεσοπολεμικές έρευνες επι αρχαιολογικών ευρημάτων η και επι των γραμματειακών πηγών, μπορεί ο καθείς να παρατηρήσει εικονογραφίες της Εν(ν)οδίας να αποδίδονται στην Εκάτη, η στην Άρτεμη. Το Ελληνικό Διαδίκτυο πρωταθλητών στο κοπυ πέιστ είχε συμβάλει θετικότατα στην ενίσχυση των παρανοήσεων, δυστυχώς.
Η Εν(ν)οδία, παρουσιάζεται πάντοτε με στεφάνι μυρτιάς , με νεανική μορφή , συνήθως με κατατέμνηση προς τα αριστερά , και απαραιτήτως φωσφορική. Μπορεί να εμφανίζεται Ιππέυουσα , με συντροφιά κυνών , μπορεί και να είναι ορθία δαδούχος με συντροφία Ιππών και κύνεων, με τα άκρα της (άνω και κάτω) να σχηματίζουν Χ ( η κατεστημένη εικονογραφία της θεάς )
Ο ναός της Εννοδίας στην αρχαία Μελιταία
Ιερά Ζώα και Φυτά
Τα Ιερά Ζώα της Θεάς , όπως πιστοποιόταν από τα ευρήματα είναι το Θηλυκό σκυλί, και το Άλογο. Πιθανών είναι και ο Ταύρος και το Φίδι , όμως τα σχετικά ευρήματα είναι αμφίβολα.
Τα Ιερά Φυτά της Θεάς είναι η Μυρτιά και το Άγριο Ρόδο
Θεότητες που ταυτίστηκαν από την έρευνα με την Εν(ν)οδία
Στην συνέχεια του άρθρου θα ασχοληθούμε με της ταύτισης άλλων θεοτήτων που λανθασμένα στο παρελθόν είχαν συγχυστεί με την Εν(ν)οδία, είτε λόγο άγνοιας είτε λόγο σχετικής Θεοκρασίας. Οι θεότητες αυτές είναι
Άρτεμη
Βριμώ
Εκάτη Εν(ν)οδία
Οι περισσότερες συγχύσεις της Εν(ν)οδίας συναντώνται από τα αρχαία χρόνια με τη Άρτεμη μα και την Εκάτη. θα συνεχίσουμε μία προς μία να αναλύουμε Μα και να αποδεικνύουμε τις λάθος σχετίσεις.
Ιερό Εννοδίας. Τρίμυξοι λύχνοι β' μισό 5ου αι. π.Χ. έως μέσα 2ου αι. π.Χ.- Αρχαία Μελιταία
Άρτεμις-Φερές
Η Άρτεμις λατρεύονταν ιδιαίτερα στη Θεσσαλία, όπως δείχνουν οι γραμματειακές πηγές, τα θεοφόρα ονόματα ανθρώπων και μηνών οι παραστάσεις της σε νομίσματα( θεσσαλικού κοινού, κοινού των Μαγνητών) των πόλεων της Δημητριάδας της Λάρισας και της Εκκάρας) καθώς και ο μεγάλος αριθμός των επιγραφών οι οποίες κατατάσσουν την θέα στην πρώτη προτίμηση της κεντρικής Ελλάδας.
Ήδη ο Πίνδαρος και ο Φερεκύδης αναφέρονται στην εκδικητική δράση της Άρτεμις στη Λακέρεια , πόλη του Δωτίου πεδίου , βορειά της λίμνης Βοιβηίδας και της χώρας των Φερών. Η Αρτέμη ως θεά των Λοιμών σκότωσε την Κορωνίδα και πολλές γυναίκες Φλέγυες. Ο Απολλόδωρος ονομάζει Άρτεμη την θεά των Φερών που συμμετέχει στον μύθο της Άλκηστης πώς εκδικήτρια, στέλνοντας σπείρες φιδιών στο νυφικό θάλαμο του Αδμήτου. είμαστε υποχρεωμένοι όμως να δούμε την πηγή αυτή με μεγάλη επιφύλαξη επειδή οι άλλες πηγές αναφέρουν την Περσεφόνη η κόρη , θεότητα μάλιστα που παραθέτει ο ίδιος ο Απολλόδωρος .
Ο Μυθογράφος στο έργο του και δεν κάνει τίποτε άλλο από το να διηγείται τις κοινότερες παραλλαγές σύμφωνα με τις πηγές που διέθετε σημειώνοντας συνήθως και τις άλλες εκδοχές και παραδόσεις. Στην περίπτωση αυτή φαίνεται ότι η πληροφορία του Μυθογράφου δεν ήταν σωστή γιατί υπάρχει αντίφαση στη συμπεριφορά της Άρτεμις στον τοπικό μύθο. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί τουλάχιστον από δύο παραστάσεις της Αττικής Αγγειογραφίας. Στη λουτροφόρο του μουσείου της Ακρόπολις , παριστάνετε ο Αδμητος με την Άλκηστη πάνω στο άρμα που το σέρνουν άγρια ζώα να πλησιάζει την πύλη του παλατιού του. Το νεόνυμφο ζευγάρι συνοδεύεται από τον Απόλλωνα, την Άρτεμη και την πειθώ όπως δείχνουν οι επιγραφές διπλά από τις μορφές. ο ίδιος μύθος με την παρουσία του Απόλλωνα και της Άρτεμις πιθανότατα εικονίζετε και σε πυξίδα , που αρχικά είχε ερμηνευτεί ως γάμος του Πηλέα. Η Άρτεμις στις αγγειογραφίες αυτές προφανώς δεν είναι η θέα του θανάτου των Φερών Εν(ν)οδία αφού παρευρίσκεται στο γάμο του Αδμήτου. Άλλωστε στις Φερές η Άρτεμις δεν υπερείχε έναντι άλλων θεοτήτων και από την έρευνα εντοπίζονται μόνο ένα θεοφόρο όνομα και ένα μικρό ιερό με άγαλμα της θεάς με φαρέτρα στο δεξί της ώμο.(σ.σ. Η εικονογραφίες έστω της Θεοκρασίας της Άρτεμης με την Εν(ν)οδία δεν την παρουσιάζουν ως κινηγέτιδα η αλλιώς παρά μόνο ως Φωσφόρα Θεότητα) συμπεριλαμβανομένων των γενικότερων ευρημάτων είναι ξεκάθαρο πώς στις Φερές δεν υπήρχε σύγχυση της Εν(ν)οδίας με την Άρτεμη, και πως οι κάτοικοι τις ελάμβαναν ως ξεχωριστές οντότητες .
Αρτεμη Εν(ν)οδία - Φερές
η Άρτεμις στις Φερές μαρτυρείται ακόμα σε μια άλλη επιγραφή. Πρόκειται για το πάνω αριστερό τμήμα μικρής μαρμάρινης αναθηματικής στήλης με μορφή ναΐσκου . Βρέθηκε τυχαία το 1978 στα ερείπια της κατεστραμμένης από τους σεισμούς του 1957 εκκλησίας της Παναγίας (έτος ανέγερσης 1865), στη βορειοανατολικές υπώρειες του δυτικού λόφου της Ακρόπολης των Φερών. Στην ίδια θέση κατά την εποχή του Ρήγα Φεραίου υπήρχε η μοναδική εκκλησία των Φερών στο χριστιανικό νεκροταφείο και πιθανότατα στην αρχαιότητα υπήρχε εκει αντίστοιχο νεκροταφείο από τις Φερές και η στήλη είχε χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό στην εκκλησία της Παναγίας όπως και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη αρχαίων κτιρίων. Από τη στήλη σώζεται η κάτωθι επιγραφή...
Περ Αρισ[τ….]
Αρτέμιδι Ε[ννοδίαι]
Μαγνησία και Θεσσαλία
η Λατρεία της Άρτεμις Εν(ν)οδίας εντοπίζεται και στην Δημητριάδα στο νεκροταφείο της πόλεως εντός του ιερού της Πασικράτας με πλήθος αναθυμάτων, εκ των οποίων κάποια είναι από τις Φθιωτήδες Θήβες , την Λαρισσα την Κραννωνα και την Αζώρο και χρονολογούνται περί τα Ελληνιστικά χρόνια.
Υπόλοιπη Ελλάδα
Η λατρεία της Άρτεμις Εν(ν)οδίας ήταν γνωστή σε όλη την Ελλάδα , μα με ιδιαίτερα σχετικά ιερά και την Οπούντα Λοκρίδας , στην Νεμέα, στο Ασκληπιείον της Επιδαύρου, στην Θήρα, Ακόμα και στην Κόπτο της Αιγύπτου!
Άρτεμις Φεραία-Σικυώνα , Αργος , Αθήνα
Σύμφωνα με δύο χωριά του Παυσανία η λατρεία της Αρτεμις Φεραίας (Εθνικό Ονομα) ήταν γνωστη -πάντα αναφερόμαστε βάση ευρημάτων Ναών Ιερών και βωμών η και γραμματειακών πηγών που ξεκάθαρα μιλούν για Ναούς Ιερά η τέλος Βωμούς- στην Συκυώνα το Αργος και την Αθήνα.
Αμέσως μετά την περιγραφή του Ασκληπιείου του Άργους ο Παυσανίας αναφέρεται στην Άρτεμις Φεραία , η οποία λατρεύονταν τόσο από τους Αθηναίους και τους Σικυωνίους όσο και απο τους Αργείους. Οι τελευταίοι μάλιστα έλεγαν το ίδιο πράγμα που ισχυρίζονταν και οι Σικυώνιοι, ότι δηλαδή το άγαλμα της Αρτέμιδος Φεραίας είχε μεταφερθεί από τις Φερές .Είναι αξιοσημείωτο οτι ο Παυσανίας ότι ενώ αναφέρει σχετικά αγάλματα στην Σικυώνα και το Άργος ( και είναι ιδιαίτερα αναλυτικός) δεν αναφέρει τίποτα στα Αττικά του για σχετικά αγάλματα παρά μόνο την αναφέρει απλά.
Οι μαρτυρίες του όμως (σχετικές με την Αθήνα) επιβεβαιώνονται από τον Καλλίμαχο.
Ο ποιητής στον Ύμνο του για την Αρτέμη συνδέει Μουνιχία με την Φεραία επειδή προφανώς είχαν συγγενικό λατρευτικό περιεχόμενο[...Ποτνια Μουνιχίη Λιμενοσκόπε, Χαίρε Φεραίη...]
Αρτεμη Εν(ν)οδία - Φερές
η Άρτεμις στις Φερές μαρτυρείται ακόμα σε μια άλλη επιγραφή. Πρόκειται για το πάνω αριστερό τμήμα μικρής μαρμάρινης αναθηματικής στήλης με μορφή ναΐσκου . Βρέθηκε τυχαία το 1978 στα ερείπια της κατεστραμμένης από τους σεισμούς του 1957 εκκλησίας της Παναγίας (έτος ανέγερσης 1865), στη βορειοανατολικές υπώρειες του δυτικού λόφου της Ακρόπολης των Φερών. Στην ίδια θέση κατά την εποχή του Ρήγα Φεραίου υπήρχε η μοναδική εκκλησία των Φερών στο χριστιανικό νεκροταφείο και πιθανότατα στην αρχαιότητα υπήρχε εκει αντίστοιχο νεκροταφείο από τις Φερές και η στήλη είχε χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό στην εκκλησία της Παναγίας όπως και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη αρχαίων κτιρίων. Από τη στήλη σώζεται η κάτωθι επιγραφή...
Περ Αρισ[τ….]
Αρτέμιδι Ε[ννοδίαι]
Μαγνησία και Θεσσαλία
η Λατρεία της Άρτεμις Εν(ν)οδίας εντοπίζεται και στην Δημητριάδα στο νεκροταφείο της πόλεως εντός του ιερού της Πασικράτας με πλήθος αναθυμάτων, εκ των οποίων κάποια είναι από τις Φθιωτήδες Θήβες , την Λαρισσα την Κραννωνα και την Αζώρο και χρονολογούνται περί τα Ελληνιστικά χρόνια.
Υπόλοιπη Ελλάδα
Η λατρεία της Άρτεμις Εν(ν)οδίας ήταν γνωστή σε όλη την Ελλάδα , μα με ιδιαίτερα σχετικά ιερά και την Οπούντα Λοκρίδας , στην Νεμέα, στο Ασκληπιείον της Επιδαύρου, στην Θήρα, Ακόμα και στην Κόπτο της Αιγύπτου!
Άρτεμις Φεραία-Σικυώνα , Αργος , Αθήνα
Σύμφωνα με δύο χωριά του Παυσανία η λατρεία της Αρτεμις Φεραίας (Εθνικό Ονομα) ήταν γνωστη -πάντα αναφερόμαστε βάση ευρημάτων Ναών Ιερών και βωμών η και γραμματειακών πηγών που ξεκάθαρα μιλούν για Ναούς Ιερά η τέλος Βωμούς- στην Συκυώνα το Αργος και την Αθήνα.
Από την ανασκαφική ερεύνα στην Σικυώνα δεν έχει εντοπιστεί σχετικό ιερό, παρόλα αυτά, σε δύο τύπους χάλκινων νομισμάτων των χρόνων του Γέτα (209 -211) και του Καρακάλλα (209 – 217) πιθανότατα παριστάνει λατρευτικό ξόανο της Αρτεμιδος Φεραίας που σύμφωνα με τα λεγόμενα των Σικυωνίων είχε μεταφερθεί από τις Φερές.
Αμέσως μετά την περιγραφή του Ασκληπιείου του Άργους ο Παυσανίας αναφέρεται στην Άρτεμις Φεραία , η οποία λατρεύονταν τόσο από τους Αθηναίους και τους Σικυωνίους όσο και απο τους Αργείους. Οι τελευταίοι μάλιστα έλεγαν το ίδιο πράγμα που ισχυρίζονταν και οι Σικυώνιοι, ότι δηλαδή το άγαλμα της Αρτέμιδος Φεραίας είχε μεταφερθεί από τις Φερές .Είναι αξιοσημείωτο οτι ο Παυσανίας ότι ενώ αναφέρει σχετικά αγάλματα στην Σικυώνα και το Άργος ( και είναι ιδιαίτερα αναλυτικός) δεν αναφέρει τίποτα στα Αττικά του για σχετικά αγάλματα παρά μόνο την αναφέρει απλά.
Οι μαρτυρίες του όμως (σχετικές με την Αθήνα) επιβεβαιώνονται από τον Καλλίμαχο.
Ο ποιητής στον Ύμνο του για την Αρτέμη συνδέει Μουνιχία με την Φεραία επειδή προφανώς είχαν συγγενικό λατρευτικό περιεχόμενο[...Ποτνια Μουνιχίη Λιμενοσκόπε, Χαίρε Φεραίη...]
Στις θεότητες ο σχολιαστής παραθέτει τον Ερμή Ενόδιο και Ηγεμόνιο τον θεό των δρόμων και οδηγό στα έργα των ανθρώπων ο οποίος λατρεύονταν επίσης στους δρόμους με στήσιμο Ερμαϊκών στηλών και βωμών.
Ο Πλάτωνας αποφεύγει να ονομάσει τη θέα η οποία ήταν υπεύθυνη για την φύλαξη των εγκαταλελειμμένων αντικειμένων στους δρόμους και φρόντισε να επανέλθουν στον ιδιοκτήτη τους, επειδή στην νομολογία του αναφέρεται απρόσωπα στο θείο. Τα αντικείμενα (Ερμαία) που άφηναν σε δρόμο με ή χωρίς την θέληση κάποιου δεν έπρεπε να μαζεύονται από τους ανθρώπους αλλά να αφήνονται στη θέση τους ήταν καθιερωμένα στη θεά.
Συρακούσες
Η λατρεία της Άρτεμις Φεραίας στις Συρακούσες διαπιστώνεται από αγγείο με σχετική επιγραφή. Πρόκειται για έναν κρατήρα που βρέθηκε το 1968 σπασμένο σε 180 κομμάτια!!! στο καλούμενο πηγάδι της Αρτέμιδος κατά την διάρκεια ανασκαφών που έγιναν εξαιτίας της ανοικοδόμησης της εκκλησίας της Παναγίας την περιοχή της σύγχρονης νεκρόπολης των Συρακουσών . Το αγγείο βρέθηκε μαζί με πολλά άλλα ειδώλια και προτομές που παριστάνουν τη Άρτεμη η και την Κόρη Περσεφόνη. Μεταξύ αυτών , υπάρχει και μια μεγάλη προτομή που πιθανότατα παριστάνει την Άρτεμη Φεραία
Ισσα Δαλματίας
Η λατρεία της Άρτεμις Φεραίας μαρτυράτε επίσης στην πόλη Ισσα, αποικία των Συρακουσών .
Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος στα Αργοναυτικά , μιλά περί δυο ιερών νησιών της Αρτέμιδος , στο ένα από τα οποία υπήρχε Ναός της .
Συμπεράσματα
Στις Φερές μαρτυρείται επιγραφικά ξεχωριστή Λατρεία της Άρτεμις όπως και Λατρεία της Εν(ν)οδίας και επομένως οι δυο θεότητες δεν είναι δυνατόν να ταυτίζονται . Η τοπική θέα, Εν(ν)οδία ήταν αυτή η οποία κατείχε τη θέση της Άρτεμις στον επίσημο βωμό των έξι Θεαινών της Πόλης. Η εντύπωση προκαλεί η διαπίστωση ότι παρόλο που η πανελλήνια θέα Άρτεμις δεν κατόρθωσε ποτέ να εκτοπίσει από το επίσημο 12 θεό την Εν(ν)οδία, εντούτοις έξω από την κεντρική Ελλάδα είναι γνωστή μια θεά που αποκαλείτο Αρτεμη Φεραία- Αρτεμη Εν(ν)οδία. αυτή τη θέα η νεότερη έρευνα είχε ταυτίσει με την Εν(ν)οδία η Φεραία θεά
Η Άρτεμις στις Φερές μαρτυρείται σε δύο αναθηματικές επιγραφές 4ου αιώνα. Στη μία μάλιστα από αυτές αναφέρεται ένα επίσημο ιερό της θεάς στην Θέση Σκιά όπου τα κορίτσια των Φεραίων υπηρετούσαν την Άρτεμις, για ένα διάστημα πριν από το γάμο τους, όπως και στην περίπτωση της Αρτεμις Παγασίτιδας , λατρείας των Παγασών, μεταφερμένης και στην Δημητριάδα.
Στην δεύτερη επιγραφή αναφέρεται λατρεία της Άρτεμις που πιθανότατα έφερε την προσωνυμία Εν(ν)οδία αυτό σημαίνει ότι η πανελλήνια θέα Άρτεμις πιθανότατα υπέστη Θεοκρασία με την τοπική θεά Εν(ν)οδία ,όπως η Άρτεμις με την Εκάτη σε άλλες περιοχές του ελληνικού κόσμου.
Με την Θεοκρασία αυτή δημιουργήθηκε στις Φερές η λατρεία της Άρτεμις Εν(ν)οδίας η οποία πιθανότατα διαδόθηκε έξω από τις Φερές, στη Θεσσαλία και εκτός αυτής ως Άρτεμις Εν(ν)οδία η ως Άρτεμις Εφοδία (Νεμέα) η ως Αρτεμη Φεραία. Στις ίδιες τις Φερες η πανάρχαια τοπική θεά ήταν γνωστή ως Εν(ν)οδία, ενώ έξω από αυτές ως Εν(ν)οδία η ως Φεραία Θεά η ως Εν(ν)οδία Φεραία.
Ενισχυτική των απόψεών μας είναι η διαπίστωση ότι σε κανένα ιερό της Εν(ν)οδίας η αντίστοιχα της Άρτεμις Εν(ν)οδίας – Άρτεμις Φεραίας δεν βρέθηκε κάποιο επιγραφικό η αρχαιολογικό στοιχείο πού να τις ταυτίζει. Σημαντικό είναι ακόμα ότι η εικονογραφία της Άρτεμις Εν(ν)οδίας διαφέρει από αυτήν της Εν(ν)οδίας. Επομένως η Άρτεμη Εν(ν)οδία δεν πρέπει να ταυτίζεται με την Εν(ν)οδία η Φεραία Θεά.
Σημειώνεται επίσης ότι οι επιγραφές της θήρας που αναφέρονται στην Άρτεμη Εν(ν)οδία Σώτειρα Φωσφόρο- Άρτεμη Τριοδίτιδα, πιθανότατα δείχνουν ότι πρόκειται για λατρεία εισαγμένη από τις ίδιες τις Φερές, γιατί ο λατρευτής της
Ανήκε σε αριστοκρατική οικογένια της Θήρας (όπως διαφαίνεται από τα ευρήματα) , η οποία υποστηρίζει ότι κατάγονταν από τις Φερές, έχοντας προγόνους τον Αδμητο και τον Φέρητα. Άλλη ενισχυτική διαπίστωση είναι ότι η Εν(ν)οδία υπηρετείτο από ιέρειες σε αντίθεση με την Άρτεμις Εν(ν)οδία η οποία υπηρετείτο από Ιερείς.
Επίσης οι Σικυώνιοι, οι Αργείοι και οι Αθηναίοι είχαν εισαγάγει στις πόλεις τους την λατρεία της Αρτέμιδος Φεραίας φέρνοντας από τις Φερές τα ξόανά της. Αυτό πιθανότατα σημαίνει ότι η Άρτεμη Φεραία παριστάνονταν ως Άρτεμη στις Φερές, αφού τα ξόανά της είχαν κατασκευαστεί από Φεραίους Τεχνίτες. Επομένως η λατρεία της είχε έρθει αυτούσια από τις Φερές.
Επίσης οι Σικυώνιοι, οι Αργείοι και οι Αθηναίοι είχαν εισαγάγει στις πόλεις τους την λατρεία της Αρτέμιδος Φεραίας φέρνοντας από τις Φερές τα ξόανά της. Αυτό πιθανότατα σημαίνει ότι η Άρτεμη Φεραία παριστάνονταν ως Άρτεμη στις Φερές, αφού τα ξόανά της είχαν κατασκευαστεί από Φεραίους Τεχνίτες. Επομένως η λατρεία της είχε έρθει αυτούσια από τις Φερές.
Η υπόθεση ότι οι Σικυώνιοι οι Αργείοι και οι Αθηναίοι, αποκαλούσαν Άρτεμη Φεραία την Θεά των Φερών Εν(ν)οδία, δεν μπορεί να ευσταθεί παρόλο που η Άρτεμις δεν συγκαταλέγεται στον επίσημο Βωμό των 6 Θεαινών της Πόλεως των Φερών. Και αυτό γιατί υπάρχει η λατρεία της Άρτεμις Εν(ν)οδίας , η οποία δεν μπορεί να εξηγηθεί διαφορετικά.
Η ύπαρξη της λατρείας της Άρτεμις Εν(ν)οδίας στις Φερές στην Θεσσαλία και στον υπόλοιπο αρχαίο ελληνικό κόσμο δείχνει μια παράλληλη και ξεχωριστή λατρεία από αυτήν της Εν(ν)οδίας η Φεραίας Θεάς, η Εν(ν)οδίας Φεραίας, με ίδιο τόπο καταγωγής τις Φερές. Η λατρεία της Άρτεμις των Φερών – Άρτεμις Εν(ν)οδίας – Αρτεμις Εφοδίας – Άρτεμις Τριοδίτιδος – Άρτεμις Φεραίας μαρτυρείται εκτός Φερών την κεντρική Ελλάδα (Λάρισα, Κραννώνα-Φθιώτιδες Θήβες , Δημητριαδα, Αζωρος κλπ) στη νότια Ελλάδα (Οπούντας , Επίδαυρος Αθήνα , Συκιώνα, Αργος, Νεμέα, ) στην Θήρα στον Κόπτο της Αιγύπτου, στις Συρακούσες και στις Ισσα της Δαλματίας. Κύριο ρόλο στη διάδοση της Λατρείας έπαιξε η ακμή των Φερών κατά τα αρχαϊκά και τα κλασικά χρόνια.
Η Θεά αυτή φαίνεται ότι ήταν παρόμοια με την Άρτεμις του Πλουτάρχου, δηλαδή κουροτρόφος, των καθαρμών , των δρόμων, των τριστράτων και των πρόπυλών θεά σωτήρα φωσφόρος και αποτροπαική, γι αυτό και λατρεύονταν στα νεκροταφεία στους δρόμους, στα τρίστρατα και στα πρόθυρα. Η λατρεία της είναι γνωστή σε πόλεις οι οποίες ήταν ιδρυμένες πάνω σε βασικές οδικές αρτηρίες η σχετίζονταν με κάποιο τρόπο με τις Φερές και την κεντρική Ελλάδα.
Βριμώ
Μια θεά Βριμώ που όπως θα δούμε στη συνέχεια αναφέρεται από τη γραμματεία στην περιοχή των Φερών, ταυτίστηκε από την έρευνα με την Εν(ν)οδία, αλλά δεν φαίνεται να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Οι λιγοστές πηγές που αναφέρονται στη Θεά θ αναφερθούν διεξοδικά ώστε να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο της λατρείας και να γίνει συναγωγή συμπερασμάτων.
Η Θεά αυτή φαίνεται ότι ήταν παρόμοια με την Άρτεμις του Πλουτάρχου, δηλαδή κουροτρόφος, των καθαρμών , των δρόμων, των τριστράτων και των πρόπυλών θεά σωτήρα φωσφόρος και αποτροπαική, γι αυτό και λατρεύονταν στα νεκροταφεία στους δρόμους, στα τρίστρατα και στα πρόθυρα. Η λατρεία της είναι γνωστή σε πόλεις οι οποίες ήταν ιδρυμένες πάνω σε βασικές οδικές αρτηρίες η σχετίζονταν με κάποιο τρόπο με τις Φερές και την κεντρική Ελλάδα.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΘΕΑ ΕΝΩΔΙΑ
Μια θεά Βριμώ που όπως θα δούμε στη συνέχεια αναφέρεται από τη γραμματεία στην περιοχή των Φερών, ταυτίστηκε από την έρευνα με την Εν(ν)οδία, αλλά δεν φαίνεται να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Οι λιγοστές πηγές που αναφέρονται στη Θεά θ αναφερθούν διεξοδικά ώστε να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο της λατρείας και να γίνει συναγωγή συμπερασμάτων.
- Προπέρτιος Ελεγείες στ ΙΙ,2 στ 11-12 29πθε
- Mercurioaut quails fertur Boebeidos untis
- Virgineum Brimo composuisse latus
- Αρνόβιος Adversus nations V,20 (τέλος 3ου αι.μθε
- Ex continya passione Brimo deinceps ut appelletur adsumpsit
- Σχόλιο Τζέτζη 698 στην Αλεξάνδρα του Λυκόφρονα (12ος αιώνας μθε)
- Οβριμούς, Ομβριμώ η Περσεφόνη παρά το όμβριμον και βαρύ. Ομβριμώ και οβριμώ η Περσεφόνη ότι τω Ερμή Βιάζοντι αυτήν εν κυνηγεσίω ενεβριμήσατο και ούτος επαύθη του ενχειρήματος .
- Τίνες δε γράφουσιν οβρίμους παρά το όβριμον και βαρύ
- Σχόλιο Τζέτζη 1176 στην Αλεξάνδρα του Λυκόφρονα (12ος αιώνας μθε)
- Βριμώ η Περσεφόνη αυτή λέγετε και Εκάτη (και) Απολλώνιος Βριμώ νυκτιπόλον χθονίην ενέροισιν άνασσαν (Γ, 862)
- Ειρήσθαι δε ότι Ερμήν ερασθέντα επί κυνηγεσίαν εξιούση θέλησαι βιαίως μιγήναι , η δε ενεβριμήσατο αυτώ, ο δε φοβηθείς απετράπη . Και εντεύθεν Βριμώ προσηγορεύθη.
Ο Προπέτιος στους στίχους 11-12 της Δεύτερης Ελεγείας του δεύτερου βιβλίου των Ελεγειών του αναφέρει ότι ο Ερμής με την επιμονή του κατόρθωσε να κοιμηθεί με την Παρθένο Βριμώ στην όχθη της Βοιβηίδας λίμνης . Ο ποιητής συγκρίνει την ομορφιά της αγαπημένης του Κυνθίας με την Ηρα , την Αθηνά, την Ισχομάχη, τη Βριμώ και την Αφροδίτη. Η Ισχομάχη που αναφέρεται πριν από την Βριμώ είναι η Λαπιθίδα Ιπποδάμεια η οποία αρπάχτηκε από τους Κενταύρους κατά τον γάμο του Πειρίθου. Ο ποιητής που φαίνεται να γνωρίζει το Θεσσαλικό μύθο της Βριμούς για να τον αναφέρει στο έργο του. Δεν μας λέει όμως γιατί η σχέση του Ερμή με την Βριμώ ολοκληρώθηκε στην όχθη της λίμνης Βοιβηίδας και τη σχέση είχε η θεά με τις Φερές.
Ο Κικέρων μας πληροφορεί, ότι πρώτος ο Ερμής από τους τέσσερις ο ιθυφαλλικός γιος του Ουρανού , προσπάθησε να βιάσει την Περσεφόνη. Αυτή η Θεά είναι προφανές ταυτίζεται με την Βριμώ που αναφέρει ο Προπέρτιος .Στην Βριμώ της Βοιβηίδας αναφέρετε κι ο Αρνόβιος . Ο Τζετζής στα σχόλια στην Αλεξάνδρά του Λυκόφρονα
Σημειώνει ότι η Βριμώ η Ομβριμώ η Οβριμώ είναι η Περσεφόνη η οποία ταυτίζεται με την Εκάτη. Το πρώτο σχόλιο αναφέρετε στην καταχθόνια Κόρη Βριμώ η Περσεφόνη , που λατρεύονταν σε αντρο στην όχθη της Αόρνου λίμνης της Ιταλίας όπου ο Ηρακλής περνώντας με τα βόδια του Γηρυόνη κατασκεύασε την Ηράκλειαν οδόν παρα θάλατταν. Ο σχολίαστής γνωρίζει μια θεά Περσεφόνη, που αποκαλούνταν Βριμώ στο νεκρομαντείο της Αορνου λίμνης , που βρισκόταν κοντά στην Όσσα, στην πηγή Μελίβοια και στην Κύμη της Ιταλίας , όπως επίσης και στ αντίστοιχα μητροπολιτικά μέρη (Η Κύμη της Εύβοιας ήταν η πατρίδα του Μάγνητα Κάρυστου) δηλαδή την στην λίμνη Βοιβηίδα κοντά στο βουνό Όσσα στην πόλη Μελιβοία (Μαγνησία) και στον Πηνειό της Θεσσαλίας.
Σύμφωνα με τον Διόδωρο, κάτι αντίστοιχο αποδίδονταν στον Ηρακλή στην Θεσσαλία. Ο Ήρωας έσκαψε έναν αυλώνα ανάμεσα στην Όσσα και τον Όλυμπο , για ν απομακρύνει τα νερά της λίμνης από τον Θεσσαλικό πέδαμο. Αυτή η Βριμώ η οποία ταυτίζεται με την Περσεφόνη , έπεσε θύμα βιασμού από τον Ερμή. Ο σχολιαστής πιθανών έχει ως πηγή το Μέγαν Ετοιμολογικόν . Η θεά εδώ φωνάζει οργισμένα (ενεβριμήσατο) αναγκάζοντας τον Ερμή να σταματήσει το εγχείρημα, και γι αυτό ονομάστηκε Βριμώ (σ.σ. Άλλες διηγήσεις λένε πως ο Ερμής πέτυχε τελικά το σκοπό του). Ο Τζέτζης αναφέρει ότι το επεισόδιο είχε γίνει σε σε κυνηγέσιο (κυνήγι με σκυλιά) έχοντας ίσως υπ όψην του κάποια άλλη πηγή. Ο ίδιος όμως στα σχόλιά του , φαίνεται πως δεν γνωρίζει καλά τα πράγματα και γράφει: Δοκεί δε η αυτή είναι Εκάτη και Βριμώ. Ο Τζετζης χρησιμοποιεί της πηγές με σεβασμό, μα δεν φαίνεται να είναι πάντα κοντά στην Αλήθεια
Ο Λουκιανός αναφέρει μια Θεά Βριμώ Που είναι θεα του κάτω κόσμου και ερμηνεύη το όνομά της από το ενεβριμήσατο. Πρόκεται για την Θεά που βγάζει άγρια οργισμένη και δυνατή φωνή, την οποία συνοδεύει ο κέρβερος με την υλακή του. Βριμώ αποκαλείται και η Δηώ –Δήμητρα εξαιτίας της Οργής της , επειδή βιάστηκε από τον Δια.. Στα Ορφικά – Αργοναυτικά η Βριμώ είναι κόρη της Δήμητρας και του Διός Καταχθονίου. Ταυτίζεται με την Περσεφόνη, η οποία γέννησε τον Βάκχο η Ζαγρεα , τον ισχυρό κούρο , που κατασπαράχθηκε από τους Τιτάνες. Πρόκειται για την ίδια θεα , που αναφέρεται μαζί με τη Δήμητρα και τη Ρέα από τον Θεοδώρητο (θεραπευτικά) . Ακόμα η Προσονυμία ή τ ονοματοποιημένο επίθετο Βριμώ μαρτυρήται σε μαγικά κείμενα, που αναφέρονται στην Αιγυπτιακή Εκάτη η στην Περσεφόνη της Ύστερης αρχαιότητας, καθώς και στην Αφροδίτη. Τέλος συναντάται σε καταδέσμους η σε σφραγιδόλιθους των υστερορωμαικών χρόνων , όπου παριστάνεται η τρίμορφη Εκάτη
Η Θεά Βριμώ , που είναι λοιπόν γνωστή στην Μαγνησία , και δη στην Βοιβηίδα λίμνη (επικράτεια που άνηκε στις Φερές) μαρτυρείτε σε χρυσό ορθογώνιο περίτμητο έλασμα με δυο πλευρικές αποφύσοις , που αρχικά ήταν τυλιγμένο σε σχήμα κυλίνδρου. Βρέθηκε στο νότιο νεκροταφείο των Φερών το 1970 όταν αυτό καταστράφηκε για να γίνει το αθλητικό γήπεδο Βελεστίνου. Πιθανότατα προέρχεται από τάφο μύστη της Βριμούς και του Ανδρικεπαιδόθυρσου, όπως δηλώνει η σχετική επιγραφή.(σ.σ. Το έλασμα καταγράφηκε χωρίς να δημοσιευτεί λογω των δυσκολιών που παρουσίαζε στην ανάγνωση και στην Ερμηνεία του) Φέρει 5στιχη επιγραφή σχετικά καλογραμμένη
Σύμβολα*: Αν<δ>ρικε-
Παιδόθυρσον. Ανδρικεπα-
Ιδόθυρσον. Βριμώ. Βριμώ. Είσιθ<ι>
Ιερόν λειμώνα. Αποινος.
Γαρ ο μύστης.
<ΝΟΔΕΠΑΓ>.
(σ.σ. Τα γράμματα στο τελευταίο στίχο είναι όχι μόνο από δεξιά προς τα αριστερά όπως φαίνονται μα και ανάποδα )
Η χρονολόγηση από την κρίση των γραμμάτων μας οδηγούν μετά τα μέσα του 4ου αιώνα πθε
Σύμβολα. Πρόκειται για την αρχαιότερη επιγραφική μαρτυρία τις λέξεις και σημαίνει τα λεκτικά σύμβολα μύησης στα τοπικά μυστήρια τα συνθήματα (δηλαδή τις κρυφές μυστικές συνθηματικές συνολικές λέξεις η φράσεις) με τα οποία αναγνωρίζονταν οι μύστες μεταξύ τους στη ζωή η με τους φύλακες της εισόδου του κάτω κόσμου μετά το θάνατό τους. Τα σύμβολα αυτά χρησιμοποιούνταν με σκοπό να μην καταλαβαίνουν όσοι τυχόν τα άκουγαν και ήταν αμύητοι. λεκτικά σύμβολα ήταν ακόμα η λειτουργική λόγοι των μυστηρίων. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα σύμβολα και το σύνθημα συναντώνται έναν αιώνα περίπου αργότερα από την επιγραφή των Φερών, στον Πάπυρο Gurob χωριό κοντά στο Φαγιούμ της ομώνυμης επαρχίας της Αιγύπτου. Ο Πάπυρος αυτός αναφέρεται σε μια Θεά Βριμώ, που ίσως σχετίζεται με την Βριμώ των Φερών, μια και πολλοί Έλληνες (Θεσσαλοί, Φεραίοι και λοιποί Μάγνητες) ήταν εγκατεστημένοι στον Αρσινοίτη νομό.
Ο Πλούταρχος στον παρηγορητικό, που έγραψε με σκοπό να παρηγορήσει τη γυναίκα του Τιμοξένα (για το θάνατο της ομώνυμης κορούλας τους) και να την διαβεβαιώσει οτι η ζωή δεν τελειώνει με το φυσικό θάνατο ,θυμίζει τα σύμβολα τον Διονυσιακών μυστηρίων που τα κατέχουν και οί δυο τους. ακόμα σε μαγικό ύμνο της ύστερης αρχαιότητας αναφέρεται το εξής λεκτικό σύμβολο για τη Σελίνη.
Ακουσον / ηω Φόρβα Βριμώ Σαχμι νεβουτο //σουαληθ, τουτο γαρ σου το σύμβολον. Το σάνδαλόν σου έκρυψα και κλείδα κρατώ.
Κρυφά (κρύπτα- μυστικά ) σύμβολα αναφέρονται σε μαγικό κείμενο για τον Μελιούχο-Μελικέρτη-Μελιγενέτορα. Τα διονυσιακά συνθήματα σε σχέση με τα Ορφικά – Διονυσιακά (στο εξής Βακχικά) μυστήρια αναφέρονται και από τον Πρόκλο (5ος αιώνας μθε)
Στον Πάπυρο Gurob, στο Δουβλίνο ένα από τα σύμβολα του Διονύσου είναι η φράση: ο θεός διά κόλπου, όπως αναφέρεται και από τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα ( προτρέπτικος ΙΙ ,13-14 Ρ: Σαβαζίων γούν μυστήριον σύμβολον τοις μυουμένοις, ο δια κόλπου θεός). Ο ίδιος συγγραφέας πιο κάτω(ΙΙ,16) σημειώνει τον εξής οι λειτουργικό, λόγο των μυστηρίων του Σαβαζίου : ταύρος Δρακοντος και πατήρ ταύρου δράκων , εν ορεί το κρύφιων , βουκόλος , το κεντρίον
Επίσης οι λόγοι των Ορφικών μυστηρίων θεωρήθηκαν και οι εξής εκφράσεις:
Αίαι δίκερως , δίμορφε , ταύρος [πατήρ] δράκοντος και ταύρου δράκων πατήρ (εν ορεί το κρ΄φιον , βουκόλος το κέντρον). Ο πρώτος αναφέρεται στον ταυρόμορφο Διόνυσο και ο δεύτερος ίσως στη γέννηση του Ζαγρέα από τον ιερό γάμο του Διός Καταχθονίου η Διός Μειλιχίου και της Περσεφόνης Βριμούς
Στα άγνωστα μέχρι σήμερα ορφικά χρυσά ελάσματα τα οποία συνόδευαν τον μυημένο νεκρό προς τον τάφο και την ψυχή του στον κάτω κόσμο μια σειρά λόγοι που δήθεν τα λέει ο νεκρός πιθανότατα έχουν τον τύπο των λειτουργικών λόγων των Βακχικών μυστηρίων . Σε δύο τέτοια ελάσματα από τη Θεσσαλία και άλλα τόσα από την Κρήτη, ο μύστης δηλώνει στους κριτές του κάτω κόσμου ότι είναι γιος της γης και του ουρανού όπως και η Τιτάνες. σε δύο άλλα ελάσματα από την Πελίννα της Θεσσαλίας μαρτυρείτε ένας διαφορετικός λόγος (ταύρος / εις γάλα εθορες/αιψα εις γαλα έθορες / κριός εις γάλα έπεσες) ο οποίος συναντάτε σε παραλλαγή στα ελάσματα από τους Θουρίους της κάτω Ιταλίας (έριφος ες γάλα έπετον ) . Ένας άλλος λειτουργικός λόγος που αναφέρεται από τον Ιππόλυτο (Ελενχος για τα ελευσίνια Μυστήρια ιερόν ετεκε πότνια κούρον Βριμώ βριμόν) είναι αμφίβολο αν σχετίζεται με αυτά, όπως θα συζητήσουμε στην συνέχεια. Στα μυστήρια της Ισιδας η ίδια η θεά ήταν αυτή που πιστευόταν ότι έγραψε και παρέδωσε στους μυστες τον ιερό λόγο των μυστηρίων της.
Στ 1-3 Αν<δ>ρικε- Παιδόθυρσον. Ανδρικεπα- Ιδόθυρσον.
Η ανάγνωση είναι βέβαιη. Ο μύστης καταθέτει αρχικά το όνομα του θεού των μυστηρίων και του κάτω κόσμου ο Ανδρικεπαιδόθυρσος φαίνεται να είναι ο θεός των τοπικών Βακχικών μυστηρίων , ο γιος της Βριμούς του οποίου το μυστικό όνομα γίνεται για πρώτη φορά γνωστό δίπλα στην Βριμώ. Στο μύστη Δίνεται από τους φύλακες της εισόδου του κάτω κόσμου ως ανταπάντηση το ίδιο όνομα του θεού των μυστηρίων. Το όνομα μπορεί να είναι σύνθετο από τα ουσιαστικά ανήρ , παις , και θύρσος μαζί με το συμπλεχτικο κε . Επίσης μπορεί να είναι εξελληνισμός του ονόματος του ανατολικού ξένοφερτου θεού Ηρικεπαίου,Ερικαπαίου,η Ηρικαπαίου των Ορφικών κειμένων η του Ιρικεπαίγε (Ηρικεπαίο – Ευβουλέα-Διόνυσο) του Πάπυρου Gurob, ο οποίος αναφέρεται μαζί με τηυ θεά Βριμώ ήδη από το τέλος του 3ου αιώνα μθε
Ο Ανδρικεπαιδόθυρσος μπορεί να είναι ο δίμορφος θεός των τοπικών μυστηρίων, ταυτόχρονα κούρος παις , που γέννησε η Βριμώ και κατασπαράχτηκε από τους Τιτάνες , καθώς και ο άνδρας ο πάρεδρος της Βριμούς τον κάτω κόσμο (ο Διόνυσος-Ζαργέας η Διόνυσος-Αδης). Το θεϊκό παιδί είναι Θυρσοφόρος , έχει δηλαδή για έμβλημα του το θύρσο που του είχαν δώσει οι Τιτάνες μαζί με άλλα παιχνίδια με σκοπό να τον παρασύρουν μακριά από το θρόνο του και τους φύλακες του Κουρήτες, να τον διαμελίσουν και να τον καταβροχθίσουν.
Ο Ανδρικεπαιδόθυρσος φαίνεται να είναι ένα συγγενικός Θεός με τον Διόνυσο Ηρικαπαίο το γιό της Βριμούς στον Πάπυρο Gurob , με τον Βριμό τον γιο της Βριμούς ,που αναφέρει ο Ιππόλυτος , και με τον βάκχιο τον έλασματων της Πελίννας.
Ο Λουκιανός αναφέρει μια Θεά Βριμώ Που είναι θεα του κάτω κόσμου και ερμηνεύη το όνομά της από το ενεβριμήσατο. Πρόκεται για την Θεά που βγάζει άγρια οργισμένη και δυνατή φωνή, την οποία συνοδεύει ο κέρβερος με την υλακή του. Βριμώ αποκαλείται και η Δηώ –Δήμητρα εξαιτίας της Οργής της , επειδή βιάστηκε από τον Δια.. Στα Ορφικά – Αργοναυτικά η Βριμώ είναι κόρη της Δήμητρας και του Διός Καταχθονίου. Ταυτίζεται με την Περσεφόνη, η οποία γέννησε τον Βάκχο η Ζαγρεα , τον ισχυρό κούρο , που κατασπαράχθηκε από τους Τιτάνες. Πρόκειται για την ίδια θεα , που αναφέρεται μαζί με τη Δήμητρα και τη Ρέα από τον Θεοδώρητο (θεραπευτικά) . Ακόμα η Προσονυμία ή τ ονοματοποιημένο επίθετο Βριμώ μαρτυρήται σε μαγικά κείμενα, που αναφέρονται στην Αιγυπτιακή Εκάτη η στην Περσεφόνη της Ύστερης αρχαιότητας, καθώς και στην Αφροδίτη. Τέλος συναντάται σε καταδέσμους η σε σφραγιδόλιθους των υστερορωμαικών χρόνων , όπου παριστάνεται η τρίμορφη Εκάτη
Η Θεά Βριμώ , που είναι λοιπόν γνωστή στην Μαγνησία , και δη στην Βοιβηίδα λίμνη (επικράτεια που άνηκε στις Φερές) μαρτυρείτε σε χρυσό ορθογώνιο περίτμητο έλασμα με δυο πλευρικές αποφύσοις , που αρχικά ήταν τυλιγμένο σε σχήμα κυλίνδρου. Βρέθηκε στο νότιο νεκροταφείο των Φερών το 1970 όταν αυτό καταστράφηκε για να γίνει το αθλητικό γήπεδο Βελεστίνου. Πιθανότατα προέρχεται από τάφο μύστη της Βριμούς και του Ανδρικεπαιδόθυρσου, όπως δηλώνει η σχετική επιγραφή.(σ.σ. Το έλασμα καταγράφηκε χωρίς να δημοσιευτεί λογω των δυσκολιών που παρουσίαζε στην ανάγνωση και στην Ερμηνεία του) Φέρει 5στιχη επιγραφή σχετικά καλογραμμένη
Σύμβολα*: Αν<δ>ρικε-
Παιδόθυρσον. Ανδρικεπα-
Ιδόθυρσον. Βριμώ. Βριμώ. Είσιθ<ι>
Ιερόν λειμώνα. Αποινος.
Γαρ ο μύστης.
<ΝΟΔΕΠΑΓ>.
(σ.σ. Τα γράμματα στο τελευταίο στίχο είναι όχι μόνο από δεξιά προς τα αριστερά όπως φαίνονται μα και ανάποδα )
Η χρονολόγηση από την κρίση των γραμμάτων μας οδηγούν μετά τα μέσα του 4ου αιώνα πθε
Σύμβολα. Πρόκειται για την αρχαιότερη επιγραφική μαρτυρία τις λέξεις και σημαίνει τα λεκτικά σύμβολα μύησης στα τοπικά μυστήρια τα συνθήματα (δηλαδή τις κρυφές μυστικές συνθηματικές συνολικές λέξεις η φράσεις) με τα οποία αναγνωρίζονταν οι μύστες μεταξύ τους στη ζωή η με τους φύλακες της εισόδου του κάτω κόσμου μετά το θάνατό τους. Τα σύμβολα αυτά χρησιμοποιούνταν με σκοπό να μην καταλαβαίνουν όσοι τυχόν τα άκουγαν και ήταν αμύητοι. λεκτικά σύμβολα ήταν ακόμα η λειτουργική λόγοι των μυστηρίων. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα σύμβολα και το σύνθημα συναντώνται έναν αιώνα περίπου αργότερα από την επιγραφή των Φερών, στον Πάπυρο Gurob χωριό κοντά στο Φαγιούμ της ομώνυμης επαρχίας της Αιγύπτου. Ο Πάπυρος αυτός αναφέρεται σε μια Θεά Βριμώ, που ίσως σχετίζεται με την Βριμώ των Φερών, μια και πολλοί Έλληνες (Θεσσαλοί, Φεραίοι και λοιποί Μάγνητες) ήταν εγκατεστημένοι στον Αρσινοίτη νομό.
Ο Πλούταρχος στον παρηγορητικό, που έγραψε με σκοπό να παρηγορήσει τη γυναίκα του Τιμοξένα (για το θάνατο της ομώνυμης κορούλας τους) και να την διαβεβαιώσει οτι η ζωή δεν τελειώνει με το φυσικό θάνατο ,θυμίζει τα σύμβολα τον Διονυσιακών μυστηρίων που τα κατέχουν και οί δυο τους. ακόμα σε μαγικό ύμνο της ύστερης αρχαιότητας αναφέρεται το εξής λεκτικό σύμβολο για τη Σελίνη.
Ακουσον / ηω Φόρβα Βριμώ Σαχμι νεβουτο //σουαληθ, τουτο γαρ σου το σύμβολον. Το σάνδαλόν σου έκρυψα και κλείδα κρατώ.
Κρυφά (κρύπτα- μυστικά ) σύμβολα αναφέρονται σε μαγικό κείμενο για τον Μελιούχο-Μελικέρτη-Μελιγενέτορα. Τα διονυσιακά συνθήματα σε σχέση με τα Ορφικά – Διονυσιακά (στο εξής Βακχικά) μυστήρια αναφέρονται και από τον Πρόκλο (5ος αιώνας μθε)
Τα λεκτικά σύμβολα συνήθως αποτελούνταν από το σημείο, το γνώρισμα, το τεκμήριο, τη συνθηματική συμβολική λέξη, η φράση (signum) και την ανταπόκριση η ανταπάντηση (responsum).
Στον Πάπυρο Gurob, στο Δουβλίνο ένα από τα σύμβολα του Διονύσου είναι η φράση: ο θεός διά κόλπου, όπως αναφέρεται και από τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα ( προτρέπτικος ΙΙ ,13-14 Ρ: Σαβαζίων γούν μυστήριον σύμβολον τοις μυουμένοις, ο δια κόλπου θεός). Ο ίδιος συγγραφέας πιο κάτω(ΙΙ,16) σημειώνει τον εξής οι λειτουργικό, λόγο των μυστηρίων του Σαβαζίου : ταύρος Δρακοντος και πατήρ ταύρου δράκων , εν ορεί το κρύφιων , βουκόλος , το κεντρίον
Επίσης οι λόγοι των Ορφικών μυστηρίων θεωρήθηκαν και οι εξής εκφράσεις:
Αίαι δίκερως , δίμορφε , ταύρος [πατήρ] δράκοντος και ταύρου δράκων πατήρ (εν ορεί το κρ΄φιον , βουκόλος το κέντρον). Ο πρώτος αναφέρεται στον ταυρόμορφο Διόνυσο και ο δεύτερος ίσως στη γέννηση του Ζαγρέα από τον ιερό γάμο του Διός Καταχθονίου η Διός Μειλιχίου και της Περσεφόνης Βριμούς
Στα άγνωστα μέχρι σήμερα ορφικά χρυσά ελάσματα τα οποία συνόδευαν τον μυημένο νεκρό προς τον τάφο και την ψυχή του στον κάτω κόσμο μια σειρά λόγοι που δήθεν τα λέει ο νεκρός πιθανότατα έχουν τον τύπο των λειτουργικών λόγων των Βακχικών μυστηρίων . Σε δύο τέτοια ελάσματα από τη Θεσσαλία και άλλα τόσα από την Κρήτη, ο μύστης δηλώνει στους κριτές του κάτω κόσμου ότι είναι γιος της γης και του ουρανού όπως και η Τιτάνες. σε δύο άλλα ελάσματα από την Πελίννα της Θεσσαλίας μαρτυρείτε ένας διαφορετικός λόγος (ταύρος / εις γάλα εθορες/αιψα εις γαλα έθορες / κριός εις γάλα έπεσες) ο οποίος συναντάτε σε παραλλαγή στα ελάσματα από τους Θουρίους της κάτω Ιταλίας (έριφος ες γάλα έπετον ) . Ένας άλλος λειτουργικός λόγος που αναφέρεται από τον Ιππόλυτο (Ελενχος για τα ελευσίνια Μυστήρια ιερόν ετεκε πότνια κούρον Βριμώ βριμόν) είναι αμφίβολο αν σχετίζεται με αυτά, όπως θα συζητήσουμε στην συνέχεια. Στα μυστήρια της Ισιδας η ίδια η θεά ήταν αυτή που πιστευόταν ότι έγραψε και παρέδωσε στους μυστες τον ιερό λόγο των μυστηρίων της.
Τα σύμβολα τα οποία χρησίμευαν, ως συνθήματα για την αναγνώριση του μύστη της τη ζωή, χρειάζονταν ακόμα για την αναγνώριση και την ανάλογη ανταμοιβή του τον κάτω κόσμο από τους θεούς μυστηρίων στους οποίους είχε μυηθεί. Η ψυχή του μύστη έχει να πεί στους φυλακές αποσπάσματα των ιερών λόγων και τα συνθήματα, που έμαθε κατά την μύησή του. Αυτοί οι λόγοι η τα συνθήματα γραμμένοι σε χρυσά ελάσματα συνόδευαν τον νεκρό τον τάφο, στο μεγάλο ταξίδι για την άλλη ζωή
Στ 1-3 Αν<δ>ρικε- Παιδόθυρσον. Ανδρικεπα- Ιδόθυρσον.
Η ανάγνωση είναι βέβαιη. Ο μύστης καταθέτει αρχικά το όνομα του θεού των μυστηρίων και του κάτω κόσμου ο Ανδρικεπαιδόθυρσος φαίνεται να είναι ο θεός των τοπικών Βακχικών μυστηρίων , ο γιος της Βριμούς του οποίου το μυστικό όνομα γίνεται για πρώτη φορά γνωστό δίπλα στην Βριμώ. Στο μύστη Δίνεται από τους φύλακες της εισόδου του κάτω κόσμου ως ανταπάντηση το ίδιο όνομα του θεού των μυστηρίων. Το όνομα μπορεί να είναι σύνθετο από τα ουσιαστικά ανήρ , παις , και θύρσος μαζί με το συμπλεχτικο κε . Επίσης μπορεί να είναι εξελληνισμός του ονόματος του ανατολικού ξένοφερτου θεού Ηρικεπαίου,Ερικαπαίου,η Ηρικαπαίου των Ορφικών κειμένων η του Ιρικεπαίγε (Ηρικεπαίο – Ευβουλέα-Διόνυσο) του Πάπυρου Gurob, ο οποίος αναφέρεται μαζί με τηυ θεά Βριμώ ήδη από το τέλος του 3ου αιώνα μθε
Ο Ανδρικεπαιδόθυρσος μπορεί να είναι ο δίμορφος θεός των τοπικών μυστηρίων, ταυτόχρονα κούρος παις , που γέννησε η Βριμώ και κατασπαράχτηκε από τους Τιτάνες , καθώς και ο άνδρας ο πάρεδρος της Βριμούς τον κάτω κόσμο (ο Διόνυσος-Ζαργέας η Διόνυσος-Αδης). Το θεϊκό παιδί είναι Θυρσοφόρος , έχει δηλαδή για έμβλημα του το θύρσο που του είχαν δώσει οι Τιτάνες μαζί με άλλα παιχνίδια με σκοπό να τον παρασύρουν μακριά από το θρόνο του και τους φύλακες του Κουρήτες, να τον διαμελίσουν και να τον καταβροχθίσουν.
Ο Ανδρικεπαιδόθυρσος φαίνεται να είναι ένα συγγενικός Θεός με τον Διόνυσο Ηρικαπαίο το γιό της Βριμούς στον Πάπυρο Gurob , με τον Βριμό τον γιο της Βριμούς ,που αναφέρει ο Ιππόλυτος , και με τον βάκχιο τον έλασματων της Πελίννας.
Στ 3 : Βριμώ. Βριμώ
πρόκειται για την αρχαιότερη μαρτυρία της θεάς. Το μυστικό ονόμα της δηλώνεται δύο φορές για τον ίδιο λόγο που αναφέραμε για τον γιο της. Η θεά αυτή , όπως ήδη σημειώσαμε παραπάνω είναι γνωστή κυρίως στις Φερές και στην περιοχή τους. Τα μυστήρια της Περσεφόνης – Βριμούς δεν ήταν γνωστά μόνο στις Φερές αφού κάποια στοιχεία Βακχικών μυστηρίων μπορούν να αναγνωριστούν και στην Μακεδονία που δείχνουν ότι υπήρχαν βακχικές ομάδες και στην περιοχή αυτή του αρχαίου ελληνικού κόσμου που γειτονεύε με την Θεσσαλία .
Η προσωνυμία Βριμώ αναφέρεται κυρίως για την περσεφώνη αλλά και για την Δήμητρα και την Εκάτη όπως είδαμε παραπάνω. Σύμφωνα με τον Ησύχιο , Βριμώ σημαίνει η ισχυρη. Το ονοματοποίημένο επίθετο της Θεάς Βριμούς και η προσωνυμία Βριμώ που φέρουν μερικές άλλες θεότητες, πιθανότατα προέρχεται από το ουσιαστικό Βρίμη , που σημαίνει την δύναμη που ξεσηκώνει φρίκη τρόμο φόβο ορρωδία . Επομένως Βριμώ είναι η θεά του κάτω κόσμου και του θανάτου η οποία βγάζει δυνατή και οργισμένη φωνή τρομοκρατώντας τους θνητούς
Η προσωνυμία Βριμώ αναφέρεται κυρίως για την περσεφώνη αλλά και για την Δήμητρα και την Εκάτη όπως είδαμε παραπάνω. Σύμφωνα με τον Ησύχιο , Βριμώ σημαίνει η ισχυρη. Το ονοματοποίημένο επίθετο της Θεάς Βριμούς και η προσωνυμία Βριμώ που φέρουν μερικές άλλες θεότητες, πιθανότατα προέρχεται από το ουσιαστικό Βρίμη , που σημαίνει την δύναμη που ξεσηκώνει φρίκη τρόμο φόβο ορρωδία . Επομένως Βριμώ είναι η θεά του κάτω κόσμου και του θανάτου η οποία βγάζει δυνατή και οργισμένη φωνή τρομοκρατώντας τους θνητούς
Στ 4 Ιερόν Λειμώνα .
Οι ιεροί λειμώνες (ο Βακχικός Παράδεισος) συναντώνται στα λεγόμενα ορφικά ελάσματα και στα ορφικά μυστήρια και κείμενα.
Στ 4 Άποινος
πρόκειται για επίθετο που δεν μαρτυρείτε από αλλού . Ο μύστης του έλασματος είναι άποινος γιατί με τη μύηση στους παραπάνω θεούς πλήρωσε τα λύτρα τόσο για τις δικές στο αμαρτίες όσο και για τα αδικα έργα , αιτία της ανθρώπινης πτώσης που προέρχονταν από τους ανόσιους Τιτάνες , οι οποίοι είχαν σκοτώσει και να φάει , τον Ζαγρέα . Κατά τους ορφικούς το αμάρτημα αυτό βαραίνει όλους τους ανθρώπους , γιατί το ανθρώπινο γένος κατάγονταν από τη στάχτη (η το αίμα) των θεοκτώνων Τιτάνων , έχοντας δύο φύσεις, την κακή τιτανική και την καλή ζαγρεική.
Στ 5 Μύστης
Επιγραφικά οι λέξεις μύσται και βάκχοι συναντώνται σε ορφικό έλασμα (τέλος 5ο αρχές 4ου αιώνα πθε) από το ιππώνιον, ελληνική πόλη δυτικά των Θουρίων και στο φυλλόσχημο έλασμα από την Πέλλα. Η τελευταία λέξη του ελάσματος των Φερών είναι γραμμένη ανάποδα ΓΑΠΕΔΟΝ το πρώτο γράμμα μπορεί να είναι Γ.
Το έλασμα των Φερών είναι μοναδικό και πρωτότυπο, γιατί παρόλο που ανήκει στην ομάδα των λεγόμενων ορφικών χρυσών φύλλων , το κείμενο διαφέρει ουσιαστικά από των υπολοίπων γνωστών. Ο Μύστης στο έλασμα των Φερών, εφοδιασμένος με την πιστοποίηση της μύησης της τα τοπικά βακχικά μυστήρια που φτάνει μπροστά στις φυλακές των πυλών του Άδη έτοιμος και χωρίς φόβο να αντιμετωπίσει την κρίση. Αυτοί τον ρωτούν με οξύ τόνο και αυτός βεβαίως δηλώνει τα λεκτικά σύμβολα – συνθήματα της μύησής του , που είναι ο Ανδρικεπαιδόθυρσος και η Βριμώ η αυστηροί και φοβεροί Θεοί του Κάτω Κόσμου, αλλά ταυτόχρονα ελπιδοφόροι , καθαρτήριοι και λυτρωτικοί που τα ονόματά τους γίνονταν γνωστά μόνο σε όσους μυούνταν . Τα διαβατήρια συνθήματα επιβεβαιώνονται από τους φύλακες και στη συνέχεια εκδίδεται θετική ετυμηγορία για τον μύστη . Το επιτρέπεται έτσι η είσοδος στον ιερόν λειμώνα όπου βρίσκονταν το βασίλειο των οσίων και ευσεβών . Ο πιστός με την μύησή του κατά την διάρκεια της ζωής του στις θεότητες αυτές πλήρωσε την ποινή, δηλαδή τα λύτρα για τις δικές του αμαρτίες, για το αμάρτημα των Τιτάνων και για τη λύπη της Περσεφόνης η Βριμούς. Ο μύστης στα μυστήρια αυτά γνώρισε τους θεούς του κάτω κόσμου και έτσι έμαθε τα συμβόλα και της μεταθανάτιες επαγγελίες τους . Αποκτώντας νόημα η ζωή του και αποκομίζοντας διδάγματα και κανόνες για <<δίαιτα>>, με την ηθική και πνευματική έννοια , έζησε έκτοτε μια ζωή ασκητική, αγνή, καθαρή και δίκαιη, έχοντας μετά το θάνατο του το προνόμιο και την αμοιβή να ξεφύγει από το δρόμο το μάταιο, της ύπαρξης του, να μπει στον ιερόν λειμώνα και να πάρει τη θέση του ανάμεσα στους άλλους οσίους ,ευωχούμενος με αιώνια Θεική ευδαιμονία η να αναγεννηθεί μια θεϊκή υπόσταση.
Σύμφωνα με την Ορφική Θεογονία , ο Βάκχιος είναι ο Ορφικός Διόνυσος , ο γιος του Διός και της Περσεφόνης . Στα ελάσματα της Πελίννας η μύστηδα με την μύησή της ο γνωρίζει για την τελευτήν του βίου της και την διόσδοτον αρχήν του, για αυτό και μετά το θάνατο της έχει το δικαίωμα να γίνει αθάνατη και τρισόλβια . Επιβεβαιώνεται έτσι ακόμα μια φορά ο συσχετισμός όλων των περίφημων χρυσών έλασματων με τα βακχικά μυστήρια, πράγμα που είχε ήδη υποθέση η έρευνα μετά τις δημοσιεύσεις αυτών του Ιππώνιου και της Πελίννας. Στην περίπτωση των Φερών , όπως και αλλού πρόκειται για μυστήρια γνωστά μόνο σε περιορισμένο κύκλο ανθρώπων και όχι για επίσημη κρατική θρησκεία. Όσοι μυούνταν σε αυτά, πίστευαν στη δύναμη της Βριμούς και του γιου της Ανδρικεπαιδόθυρσου, οι οποίοι θεωρούνταν κυριαρχοί του κάτω κόσμου ως εύφοροι του θανάτου και πάσης Βακχίας , θεοί που είχαν τη δύναμη να μεταβάλουν το πεπρωμένο και να χαρίσουν νέα ζωή.
Από τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα (προτρεπτικός ΙΙ 13-14 Ρ) γνωρίζουμε το περιεχόμενο των Ορφικών μυστηρίων. Ο Δίας με την μορφή Δράκοντα βιάζει την Δηώ (δηλαδή την Θεά του Δώτιου πεδίου της πελασγιώτιδας, η οποία αργότερα ταυτίστηκε με την Δήμητρα) των για τον λόγο αυτό απέκτησε την προσωνυμία Βριμώ. Γεννιέται η Κόρη Περσεφόνη η οποία συνευρίσκεται με τον πατέρα της με τον ίδιο τρόπο. Από την ένωση αυτή γεννιέται ο ταυρόμορφος Διόνυσος Ζαργέας ο οποίος αποκαλείται ταύρος και είναι γιος του δράκοντα. Πατέρας και βιαστής είναι ο Δίας Καταχθόνιος , ο αρσενικός Θεός του Ιερού γάμου. Σύμφωνα με τις Ορφικές Ραψωδείες της Θεογονίας που πιθανόν συνέργαψε ο Θεόγνητος , ο Ορφικός Διόνυσος γεννήθηκε στην Κρήτη. Μετά τον σπαραγμό του η Αθηνά κατόρθωσε να αρπάξει την καρδιά του και να την παραδώσει στον Δία μέσα σε ένα καλάθι. Οι Τιτάνες έβρασαν τα μέλη του Θείου Θύματος , μετά τα έψησαν και τα γεύτηκαν. ο Δίας, τότε οργίστηκε , κατακεραύνωσε τους Τιτάνες και τους εξαφάνισε από τη γη από τη στάχτη τους όμως γεννήθηκε ένα νέο είδος, ένα νέο γένος ανθρώπων που είχε δύο ρίζες. Η μια προέρχονταν από τους Τιτάνες και οι άλλη από το Ζαγρέα, ο οποίος φαγώθηκε από αυτούς.
Στις πηγές που εξετάσαμε παραπάνω και οι οποίες αναφέρονται στην Βριμώ των Φερών δεν διαπιστώνεται κάποια σχέση με την Εν(ν)οδία. Δεν γνωρίζουμε Αν στις πίστεις των μυστών των Βακχικών μυστηρίων των Φερών οι δύο Θεές σχετίζονταν μόνο ως προς την κοινή καταγωγή τους, ότι δηλαδή ήταν και οι δύο κόρες της Δήμητρας του Διός.
Επομένως , η Βριμώ της επιγραφής των Φερών δεν μπορεί να ταυτιστεί με την Εν(ν)οδία όπως υποστήριξε η παλαιότερη έρευνα, ούτε διαθέτουμε κάποιο στοιχείο ώστε να θεωρηθεί ότι η Θεά αποτελεί θεοκρασία της Εν(ν)οδίας με την Βριμώ, την τοπικη Περσεφόνη . Η Βριμώ η κόρη της Δήμητρας Χθονίας η οποία μαρτυρείται στις Φερές σε ένα σύγχρονο χρυσό έλασμα λατρεύονταν από τους Ορφικούς των Φερών. Είναι ενδεικτικό ότι εκτός από την επιγραφή αυτή, η Θεά δεν μαρτυρείται έως τώρα από άλλη στην ευρύτερη κεντρική Ελλάδα. Αυτό δείχνει ότι η λατρεία ήταν περιορισμένη σε ολιγάριθμους και κλειστους ιδιωτικούς κύκλους ανθρώπων.
Στ 5 Μύστης
Επιγραφικά οι λέξεις μύσται και βάκχοι συναντώνται σε ορφικό έλασμα (τέλος 5ο αρχές 4ου αιώνα πθε) από το ιππώνιον, ελληνική πόλη δυτικά των Θουρίων και στο φυλλόσχημο έλασμα από την Πέλλα. Η τελευταία λέξη του ελάσματος των Φερών είναι γραμμένη ανάποδα ΓΑΠΕΔΟΝ το πρώτο γράμμα μπορεί να είναι Γ.
Το έλασμα των Φερών είναι μοναδικό και πρωτότυπο, γιατί παρόλο που ανήκει στην ομάδα των λεγόμενων ορφικών χρυσών φύλλων , το κείμενο διαφέρει ουσιαστικά από των υπολοίπων γνωστών. Ο Μύστης στο έλασμα των Φερών, εφοδιασμένος με την πιστοποίηση της μύησης της τα τοπικά βακχικά μυστήρια που φτάνει μπροστά στις φυλακές των πυλών του Άδη έτοιμος και χωρίς φόβο να αντιμετωπίσει την κρίση. Αυτοί τον ρωτούν με οξύ τόνο και αυτός βεβαίως δηλώνει τα λεκτικά σύμβολα – συνθήματα της μύησής του , που είναι ο Ανδρικεπαιδόθυρσος και η Βριμώ η αυστηροί και φοβεροί Θεοί του Κάτω Κόσμου, αλλά ταυτόχρονα ελπιδοφόροι , καθαρτήριοι και λυτρωτικοί που τα ονόματά τους γίνονταν γνωστά μόνο σε όσους μυούνταν . Τα διαβατήρια συνθήματα επιβεβαιώνονται από τους φύλακες και στη συνέχεια εκδίδεται θετική ετυμηγορία για τον μύστη . Το επιτρέπεται έτσι η είσοδος στον ιερόν λειμώνα όπου βρίσκονταν το βασίλειο των οσίων και ευσεβών . Ο πιστός με την μύησή του κατά την διάρκεια της ζωής του στις θεότητες αυτές πλήρωσε την ποινή, δηλαδή τα λύτρα για τις δικές του αμαρτίες, για το αμάρτημα των Τιτάνων και για τη λύπη της Περσεφόνης η Βριμούς. Ο μύστης στα μυστήρια αυτά γνώρισε τους θεούς του κάτω κόσμου και έτσι έμαθε τα συμβόλα και της μεταθανάτιες επαγγελίες τους . Αποκτώντας νόημα η ζωή του και αποκομίζοντας διδάγματα και κανόνες για <<δίαιτα>>, με την ηθική και πνευματική έννοια , έζησε έκτοτε μια ζωή ασκητική, αγνή, καθαρή και δίκαιη, έχοντας μετά το θάνατο του το προνόμιο και την αμοιβή να ξεφύγει από το δρόμο το μάταιο, της ύπαρξης του, να μπει στον ιερόν λειμώνα και να πάρει τη θέση του ανάμεσα στους άλλους οσίους ,ευωχούμενος με αιώνια Θεική ευδαιμονία η να αναγεννηθεί μια θεϊκή υπόσταση.
Στα Χρυσά ελάσματα της Πελίννας (τέλος4ου αιώνα πθε) οι θεοί των μυστηρίων είναι η Περσεφόνη και ο Βάκχιος , αντίστοιχες αλλά όχι ταυτόσημες Θεότητες με αυτές του ελάσματος των Φερών.
Σύμφωνα με την Ορφική Θεογονία , ο Βάκχιος είναι ο Ορφικός Διόνυσος , ο γιος του Διός και της Περσεφόνης . Στα ελάσματα της Πελίννας η μύστηδα με την μύησή της ο γνωρίζει για την τελευτήν του βίου της και την διόσδοτον αρχήν του, για αυτό και μετά το θάνατο της έχει το δικαίωμα να γίνει αθάνατη και τρισόλβια . Επιβεβαιώνεται έτσι ακόμα μια φορά ο συσχετισμός όλων των περίφημων χρυσών έλασματων με τα βακχικά μυστήρια, πράγμα που είχε ήδη υποθέση η έρευνα μετά τις δημοσιεύσεις αυτών του Ιππώνιου και της Πελίννας. Στην περίπτωση των Φερών , όπως και αλλού πρόκειται για μυστήρια γνωστά μόνο σε περιορισμένο κύκλο ανθρώπων και όχι για επίσημη κρατική θρησκεία. Όσοι μυούνταν σε αυτά, πίστευαν στη δύναμη της Βριμούς και του γιου της Ανδρικεπαιδόθυρσου, οι οποίοι θεωρούνταν κυριαρχοί του κάτω κόσμου ως εύφοροι του θανάτου και πάσης Βακχίας , θεοί που είχαν τη δύναμη να μεταβάλουν το πεπρωμένο και να χαρίσουν νέα ζωή.
Από τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα (προτρεπτικός ΙΙ 13-14 Ρ) γνωρίζουμε το περιεχόμενο των Ορφικών μυστηρίων. Ο Δίας με την μορφή Δράκοντα βιάζει την Δηώ (δηλαδή την Θεά του Δώτιου πεδίου της πελασγιώτιδας, η οποία αργότερα ταυτίστηκε με την Δήμητρα) των για τον λόγο αυτό απέκτησε την προσωνυμία Βριμώ. Γεννιέται η Κόρη Περσεφόνη η οποία συνευρίσκεται με τον πατέρα της με τον ίδιο τρόπο. Από την ένωση αυτή γεννιέται ο ταυρόμορφος Διόνυσος Ζαργέας ο οποίος αποκαλείται ταύρος και είναι γιος του δράκοντα. Πατέρας και βιαστής είναι ο Δίας Καταχθόνιος , ο αρσενικός Θεός του Ιερού γάμου. Σύμφωνα με τις Ορφικές Ραψωδείες της Θεογονίας που πιθανόν συνέργαψε ο Θεόγνητος , ο Ορφικός Διόνυσος γεννήθηκε στην Κρήτη. Μετά τον σπαραγμό του η Αθηνά κατόρθωσε να αρπάξει την καρδιά του και να την παραδώσει στον Δία μέσα σε ένα καλάθι. Οι Τιτάνες έβρασαν τα μέλη του Θείου Θύματος , μετά τα έψησαν και τα γεύτηκαν. ο Δίας, τότε οργίστηκε , κατακεραύνωσε τους Τιτάνες και τους εξαφάνισε από τη γη από τη στάχτη τους όμως γεννήθηκε ένα νέο είδος, ένα νέο γένος ανθρώπων που είχε δύο ρίζες. Η μια προέρχονταν από τους Τιτάνες και οι άλλη από το Ζαγρέα, ο οποίος φαγώθηκε από αυτούς.
Είναι γεγονός ότι εκτός από τα στοιχεία που παρέχει το έλασμα των Φερών , δεν γνωρίζουμε τίποτε άλλο για τα μυστήρια αυτά, και αν ακόμα , οι μελλοντικές ανασκαφές μας έδιναν τη δυνατότητα να γνωρίσουμε την οργάνωση των μυστηρίων εν τούτοις ποτέ δεν θα είμαστε σε θέση να συλλάβουμε την ουσία η το ίδιο το γεγονός της μύησης.
Στις πηγές που εξετάσαμε παραπάνω και οι οποίες αναφέρονται στην Βριμώ των Φερών δεν διαπιστώνεται κάποια σχέση με την Εν(ν)οδία. Δεν γνωρίζουμε Αν στις πίστεις των μυστών των Βακχικών μυστηρίων των Φερών οι δύο Θεές σχετίζονταν μόνο ως προς την κοινή καταγωγή τους, ότι δηλαδή ήταν και οι δύο κόρες της Δήμητρας του Διός.
Επομένως , η Βριμώ της επιγραφής των Φερών δεν μπορεί να ταυτιστεί με την Εν(ν)οδία όπως υποστήριξε η παλαιότερη έρευνα, ούτε διαθέτουμε κάποιο στοιχείο ώστε να θεωρηθεί ότι η Θεά αποτελεί θεοκρασία της Εν(ν)οδίας με την Βριμώ, την τοπικη Περσεφόνη . Η Βριμώ η κόρη της Δήμητρας Χθονίας η οποία μαρτυρείται στις Φερές σε ένα σύγχρονο χρυσό έλασμα λατρεύονταν από τους Ορφικούς των Φερών. Είναι ενδεικτικό ότι εκτός από την επιγραφή αυτή, η Θεά δεν μαρτυρείται έως τώρα από άλλη στην ευρύτερη κεντρική Ελλάδα. Αυτό δείχνει ότι η λατρεία ήταν περιορισμένη σε ολιγάριθμους και κλειστους ιδιωτικούς κύκλους ανθρώπων.
Εκάτη Εν(ν)οδία
Σε διάφορα μέρη του αρχαίου ελληνικού κόσμου είναι γνωστή στη γραμματεία η Θεά Εκάτη που φέρει την προσωνυμία Εν(ν)οδία . Όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω Εκάτη Εν(ν)οδία είναι η Εν(ν)οδία που αναφέρουν οι Αντίφιλος και Στέφανος Βυζάντιος και ο Ιουλιανός. Επίσης είναι η Εν(ν)οδία του Λουκιανού η Ενοδία η Ενόδιος του Παυσανία και η Ενοδία του Αρτεμιδώρου Δαλδιανού. Τέλος , επιγραφικά είναι γνωστή στην Λάρτο της Ρόδου μια Θεά που αποκαλείται Ιερή Εύηκος Φωσφόρος Εννοδία. Στο κεφάλαιο αυτό θα συζητηθούν όλες αυτές οι τοπικές λατρείες της Εκάτης , με σκοπό να καταδειχθεί , ότι δεν μπορούν να σχετισθούν με την Εν(ν)οδία των Φερών
Η Ενοδία του Αντιφίλου και του Στεφάνου Βυζάντιου και του Ιουλιανού.
Εινοδίη, σοί τόνδε φίλης ανεθήκατο κόρσης
Πίλον ,οδοιπορίης σύμβολον Αντίφιλος*
Ήσθα γαρ ευχωλήσι κατήκοος, ήσθα κελεύθοις
Ίλαος*ου πολλή δ η χάρις, αλλ οσίη.
Μηδέ τις ημετέρου μάρψη χερί μάργος οδίτης
Αναθέματος*συλάν ασφαλές ούδ ολίγα
Η Ενοδία, σύμφωνα με το Επίγραμμα αυτό του Αντιφίλου είναι μια θεα των δρόμων προς τιμήν της οποίας αφιερώνει το πίλο του , το σύμβολο της οδοιπορίας γιατί η θεά ακούει τις προσευχές των οδοιπόρων και τους βοηθάει. Ο Αντίφιλος καταγόταν από το Βυζάντιο , αποικία των Μεγαρέων στην οποία υπήρχε τέμενος της Θεάς Εκάτης από την Δημιουργία της Πόλεως. Η Εκάτη συγκεκριμένα (και όχι η Άρτεμις Φωσφόρος η η Αφροδίτη όπως έχω δει σε περιοδικά αλλά η Εκάτη Φωσφόρος) αναφέρεται από τους Ησύχιο και Στέφανο ως η σωτήρα θεά της Πόλεως από την Επίθεση του Φιλίππου του Β καθώς με τις υλακές των σκυλίων και με αστραπές σε ασέληνη νύκτα ειδοποίησε τους κατοίκους από την ύπουλη επίθεση και τους παρείχε φωτισμό ώστε να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τον Φίλιππο.
Η Θεά του Επιγράμματος πιθανότατα είναι η Εκάτη (Εκάτη Φωσφόρος) του Βυζαντίου που έφερε την προσωνυμία Ενοδία. Ήταν η προστάτιδα της Πόλεως καθώς Βρίσκονταν πάνω στη διασταύρωση των χερσαίων και των θαλάσσιων δρόμων
Σύμφωνα δε και με τον Στέφανο των Βυζάντιο η Θεά ονομάστηκε Ενοδία , επειδη βρέθηκε στο δρόμο από το Ιναχο και αποκαλείτο Τριοδιτίς γιατί λατρεύονταν στα τρίστρατα.
Ο Ιουλιανός ο τελευταίος αναμορφωτής της παραδοσιακής λατρείας αποτελεί σημαντική πηγή με τις δύο επιστολές του στις οποίες αναφέρεται η Ενοδία
Ιουλιανού Επιστολες 34 : Ευσταθίω Φιλοσόφω (361 μθε)
Τι ουν ατοπον τι λεγον κύκλο περιειμι, δεν ειπείν <<ηκε και σπεύδε και, το λεγόμενον ίπτασο>>; Πορεύσει δε σε θεός ευμενής μετα της Ενοδίας παρθένου και υπουργήσει δρόμος δημόσιοςοχήματι, βουλομένω χρησασθαι και παριπποις δυσίν
Ιουλιανού Επιστολες 41: Ιουλιανός Ευστοιχίω (τέλος 361 μθε)
Ήκε τοίνυν μεθέξων της υπατείας αυτός, άξει δε σε ο δημόσιος δρόμος οχήματι χρώμενον ενί και παρίππω. Εί δε χρή τι και επεύξασθαι , την Ενοδίαν ευμενή σοι και τον Ενόδιον παρεκλήκαμεν
Θα μπορούσε βάσιμα να υποστηριχθεί ότι ο ευμενής Θεός των δρόμων η Ενόδιος είναι ο Ερμής ενώ η Ενοδία που αναφέρεται από τον Ιουλιανό με δύο επίθετα (παρθένος και ευμενής) είναι η θεά των δρόμων η οποία προστάτευε τη δημόσια συγκοινωνία τους οδοιπόρους και γενικά τους ταξιδιώτες, όπως ακριβώς αναφέρουν οι Αντίφιλος και Στέφανος από το Βυζάντιο . Άλλωστε ο Ιουλιανός όταν έγραφε τις επιστολές του βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη που πριν ονομάζονταν Βυζάντιο και όπου η Εκάτη όπως προαναφέρθηκε είχε ονομαστό ιερό. Βέβαια, τα επίθετα παρθένος και Ευμενής μαρτυρούνται τόσο για την Εκάτη , όσο και για την Εν(ν)οδία των Φερών , αλλά τα παραπάνω χωριά στις επιστολές του αυτοκράτορα δεν προσφέρουν κανένα επιπλέον στοιχείο, για να μπορούν να συνδεθούν με την Εν(ν)οδία των Φερών . Επίσης το ότι η πρώτη επιστολή απευθύνεται στο φιλόσοφο Ευστάθιο από την Καππαδοκία αποτελεί ακόμα ένα επιπλέον στοιχείο ότι η Ενοδία αυτή είναι γνωστή από άλλες πηγές και είναι η μικραστιατική Εκάτη Ενοδία και όχι η Εν(ν)οδία της κεντρικής Ελλάδος. Έτσι με βάση τα παραπάνω δεδομένα, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η Ενοδία του Ιουλιανού πιθανότατα είναι η από παλιότερα γνωστή Εκάτη Ενοδία του Βυζαντίου
Η Ενοδία του Παυσανία
Ο Παυσανίας (ΙΙΙ , 14, 9 ) και ο Πλούταρχος (αίτια Ρωμαικά 111, Ηθικά, 290 D) μας πληροφορούν ότι οι έφηβοι της Σπάρτης θυσίασαν στον πολεμικό και φονικό θεό Ενυάλιο μικρό θηλυκό σκυλί, επειδή θεωρείτο ως το πιο δυνατό από τα ήμερα ζώα, κατάλληλο για σφάγιο . Ο περιηγητής επίσης μας κάνει γνωστό ότι μόνο οι Κολοφώνιοι απ' όλους τους άλλους Έλληνες συνήθιζαν να θυσιάζουν σκυλιά στην Ενοδία. Ως προς το θέμα αυτό δεν φαίνεται να ήταν καλά πληροφορημένος. Σκυλιά Θυσιάζονταν από τους Έλληνες και σε άλλες πολεμικές Θεότητες αλλά και σε Θεότητες του Θανάτου και των Καθαρμών . Στην Κολοφώνα μαρτυρείτε επιγραφικά λατρεία μιας Θεάς Ανταίας , μητέρας των Θεών η οποία ταυτίστηκε με την Εκάτη, χωρίς να είναι βέβαιο. Με τα στοιχεία που διαθέτουμε η Ενοδία (η Ενόδιος) της Κολοφώνας δεν μπορεί να ταυτιστεί με την Εν(ν)οδία των Φερών αλλά πιθανότατα πρόκειται για την Εκάτη που έφερε την προσωνυμία Ενοδία.
Η Ενοδία του Αρτεμίδωρου του Δαλδιανού
Ο Αρτεμίδωρος ο Δαλδιανός ηταν ένας πεζογράφος που έζησε στην Εφεσο τα χρόνια των Αντωνίνων (β μισό του 2ου αιώνα μθε) . Το έργο του Ονειροκριτικά αποτελεί πολύτιμη πηγή για τη μελέτη του λαϊκού πολιτισμού και της κοινωνικής ιστορίας της εποχής του γιατί είναι το μοναδικό στο είδος του που σώθηκε στην αρχαία ελληνική γραμματεία . Στο χωριό αναφέρεται στις πίστης των ανθρώπων της εποχής του για τους θεούς που εμφανίζονταν σε αυτούς, υποδηλώνοντας φόβους, κινδύνους κτλ.
Ονειροκριτικά , ΙΙ 37 : οίον Εκάτην ιδείν τριπρόσωπον εστώσαν επί βάσεως, κινήσεις και αποδημίας σημαίνει . Ενοδία γαρ η θεός , καλείται. Μονοπρόσωπον δε ιδείν , πονηρόν πάσιν, ως δε επί το πλείστον από ξένης τα δεινά η από ξένου εσόμενα προαγορεύει
Σύμφωνα με τον Αρτεμίδωρο, η τριπρόσωπη Εκάτη η οποία βρίσκεται σε διαστολή με την μόνοπρόσωπη αποκαλείται Ενοδία. Όταν η τριπρόσωπη Εκάτη Ενοδία εμφανίζονταν πάνω στο βάθρο της στο όνειρο κάποιου αυτό σήμαινε μετακινήσι και αποδημία από το ένα μέρος στο άλλο γιατί ήταν θεα τών δρόμων και της οδοιποροίας . Αντίθετα η εμφάνιση της Μονοπρόσωπης Εκάτης σήμαινε πονηρό πράγμα, γιατί θεωρείτο προάγγελος κακού η συμφοράς, που θα προέρχονταν από ξένο άνθρωπο.
Κανένα από τα στοιχεία του κειμένου (και είναι αρκετο, έχω βάλει ένα ελαχιστο απόσπασμα) δεν μας βοηθά να συσχετίσουμε την Ενοδία αυτήν του Αρτεμιδώρου με την Εν(ν)οδία των Φερών. Ισως πρόκοιτε για την Εκάτη της Εφέσου, που έφερε την ονομασία Ενοδία και γενικότερα για την Εκάτη της Μικράς Ασίας
Η Ενοδία του Λουκιανού
Ο Λουκιανός που έζησε στην Αθήνα κατά την εικοσαετία 160 – 180 μθε αποκαλεί Ενοδία τη γνωστή από μερικές άλλες πηγές αιγινητική Εκάτη
Λυκίνος: … καιτοι πρώην και ες Αίγιναν επι την της Ενοδίας τελετήν , οίσθα εν ηλίκω σκαφιδίω πάντες άμα οι φίλοι τεττάρων έκαστος οβολών διαπλέυσαμεν , και ουδέν εδυσχέραινες ημάς συμπλέοντας …
Οι Αιγινήτες σύμφωνα με τον Παυσανία ΙΙ , 30, 2 έλεγαν ότι η Λατρεία της Εκάτης είχε ιδρυθεί από τον Ορφέα. Το ιερό της θεάς αυτής πιθανότατα βρίσκονταν στην αρχαία Οίη . Ο Ναός που υπήρχε στο ιερό στέγαζε το Ξόανο θεάς το οποίο ο Παυσανίας αναφέρει ως έργο του γλύπτη Μύρωνα. Από το περιεχόμενο της λατρείας της Εκάτης είναι γνωστό μόνο πώς γίνονταν μια μύηση , όπως στα μυστήρια της Ελευσίνας. Στο ιερό δηλαδή της Εκάτης υπήρχαν μυστήρια που θεωρούνταν έργο του Ορφέα. Πιθανότατα πρόκειται για την λατρεία της Αιγινητικής Εκάτης που τουλάχιστον τα ύστερα χρόνια της αρχαιότητας έφερε την προσωνυμία Ενοδία
Η Ιερή Σώτηρα Ευήκος Φωσφόρος της Λάρδου της Ρόδου
Μια θεά Ιερή Σώτηρα Ευήκος Φωσφόρος Εννοδία μαρτυρείται επιγραφικά στην θέση Γράμματα του χωριού Λάρδος στη Ρόδο . Η επιγραφή η οποία χρονολογείται στο 2ο αιώνα πθε βρίσκεται πάνω σε ψηλο κάθετα, κομμένο βράχο και σε ύψος 5.50 μ από το έδαφος. Η θεά αυτή πιθανότατα δεν πρέπει να ταυτίζεται με την Άρτεμις Σωτήρα η οποία λατρεύονταν σε σπήλαιο της περιοχής του Αγ.Γεωργίου της Λάρδου. Η τελευταία παριστανεται με αρχαϊστικό τρόπο όρθια κατενώπιον με χιτώνα και ιμάτιο κρατώντας δάδες ενώ δίπλα παριστάνετε σκυλί
Ο Wilamowitz συμπληρώνει Εννόδιος, όμως ο Cook και ο Kraus δέχονται την γραφή Εννοδίαι και ταυτίζουν την θεα με την Εκάτη , η οποία συλλατρεύονταν με τον πατέρα της Δία στο γειτονικό νησί Χάλκη σε ιερό με δύο ενεπίγραφους λαξευτούς σε βράχο θρόνους . Σημειώνεται ότι απέναντι από τον βράχο με την επιγραφή της Ιερής Σώτηρας Ευήκου Φωσφόρου Εννοδίας υπάρχει λαξευτός στο βράχο Θρόνος , ενώ ανάμεσά τους περνάει δρόμος ο οποίος οδηγούσε στα λατομία του λάρτιου λίθου. Τα παραπάνω δείχνουν ότι πρόκειται για υπαίθριο τέμενος της Θεάς . Η Εκάτη αυτή δεν πρέπει να είναι η κόρη του Πέρση αλλά του Διός και της Δήμητρας όπως και η Εκάτη των Λάγινων. Η λατρεία της Εκάτης στη Ρόδο πιθανότατα εισάχθηκε από τα Λάγινα , κώμη της Στρατονίκειας της Καρίας και κέντρο της λατρείας της μικρασιατικής – Καρικής Εκάτης. Αυτό άλλωστε δείχνει έμμεσα και ένας Βωμός που βρέθηκε στο ιερό της Εκάτης στα Λάγινα , ανάθημα του Μηνόφιλου Λέοντος (197 – 166 πθε)
Συμπεράσματα
Ανάμεσα στον Ησίοδο στον οποίο για πρώτη φορά αναφέρεται η Εκάτη και στις αναφορές (που συναντώνται από την η υστεροελληνιστική εποχή και μετά) για την Ενοδία και οι οποίες υπονοούν , όπως υποθέσαμε την Εκάτη Ενοδία , μεσολαβούν αναφορές για την Ενοδία Εκάτη από τον Ορφικό Υμνο Ι εις Εκάτην . Η Εκάτη του Ησιόδου είναι κόρη του Περσέως και της Αστερίας . Η σκοτεινή πλευρά της θεάς όμως, ο όπως τη γνωρίζουμε από τις μεταγενέστερες πηγές δεν δηλώνεται από τον ποιητή. Έτσι ο Ησίοδος δεν την συσχετίζει με τους δρόμους και τα τρίστρατα , με τον Θάνατο και την Μαγεία με το σκυλί και τους Καθαρμούς.
Η Ενοδία Εκάτη γίνεται για πρώτη φορά γνωστή από ένα ενδιαφέρον απόσπασμα μιας χαμένης τραγωδίας του Σοφοκλή που είχε ως θέμα την σφαγή του Πελία από τις κόρες του τις Ριζοτόμους (=Μάγισσες). Η τραγωδία ανήκει στην χαμένη τετραλογία που αποτελείται από τα υπόλοιπα έργα Λήμνιαι Κολχίδες και Σκύθες
Ριζοτόμοι απόσπασμά 532 (μεσα 5ου αιώνος πθε)
Ηλιε δέσποτα και πύρ ιερόν
Της Εινοδίας Εκάτης έγχος
Το δι ο υλύμπου πωλούσα φέρει
Και γής ανιούσ’ιεράς τριόδους
Στεφανωσαμένη δρύί και πλεκταίς
Ωμών σπείραισι δρακόντων.
Ο ποιητής μέσα σε έξι στίχους καθορίζει παραστατικά τα κύρια εικονογραφικά χαρακτηριστικά της θεάς. Περιφέρεται αδιάκοπα διαμέσου του Ολύμπου μεταφέροντας με τις δάδες το ιερό φως και έχει ως ιερά της τα τρίστρατα της γης δηλαδή είναι θεά των τρίστρατων Είναι χθόνια θεά φοβερή στην όψη αφού φέρει στο κεφάλι της στεφάνη από κλαδιά βελανιδιάς και πλεκτές σπείρες φιδιών . Αποκαλείτε Ενοδία Εκάτη και όχι Εινοδία ή Εκάτη Ενοδία. Ως γνωστόν η ιστορία διαδραματίζεται στην Ιωνικό της Μαγνησίας. Ο χoρος απευθύνεται στον Hλιο των πρoγoνo της Μήδειας , καθώς και στην Ενοδία Εκάτη της Κολχίδας τη θεά της μαγείας που έφερε μαζί της η Μήδεια. Αυτή η θεά στη μεταγενέστερη γραμματεία αποκαλείται Εκάτη (Ευριπίδης) , Βριμώ Εκάτη (Απολλώνιος ο Ροδιος) ή Αρτεμις (Διόδωρος). Είναι Χθόνια και φοβερή φωσφόρος σελασφόρος λαμπαδούχος θεά της Μαγείας, που έχει για ιερά ζώα τα φίδια και τα σκυλιά. Λαμβάνοντας υπόψη, πρώτον τις στενές σχέσεις Ιωλκού και Φερών κατά την Μυκηναϊκή Εποχή , δεύτερον ότι η Εν(ν)οδία των Φερών έχει όμοια εικονογραφικά και λατρευτικά χαρακτηριστικά, καθώς και παρόμοιες λειτουργίες με την Εκάτη , τρίτον ότι η Εν(ν)οδία σχετίστηκε στη λατρεία με τις παραπάνω Θεότητες, όπως και η Εκάτη, τέταρτον ότι η θεσσαλική στη θεά της μαγείας ίσως ήταν η Εν(ν)οδία , που στη γραμματεία και τις πηγές αναφέρεται ως μια Εκάτη διαφορετική (ετέρα) με Αιολική καταγωγή, και πέμπτο ότι η λατρεία της Εν(ν)οδίας ήταν γνωστή ήδη από τα κλασικά χρόνια στην Αθήνα, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η Ενοδία Εκάτη του Σοφοκλή αποτελεί θεοκρασία της Εν(ν)οδίας με την Αττική Εκάτη. Μια παρόμοια Θεοκρασία μπορεί να διαπιστωθεί και στην Εκάτη του Ιππόλυτου (ελενχος Δ 35-36).
Στον ορφικό ύμνο Ι Εις Εκάτην , που χρονολογείται μετά τα κλασικά χρόνια η Εκάτη αναφέρεται ως Εινοδία και Τριοδίτις . Είναι η θεά των δρόμων και των Τρίστρατων , έχει δικαιοδοσίες και στα τρία μέρη του κόσμου ως Ουρανία Χθονία και Ειναλία , και είναι Θεά Κουροτρόφος , θεά της Νύχτας (νυχτερίη) των Νεκρών (ψυχαίς νεκύων μεταβακχέβουσα) και των Ταφων (τυμβιδίη) Ενώ χαρακτηρίζεται ως σκυλακίτις , ταυροπόλος και θηρόβρομος
Ανάμεσα στην Εκάτη που αναφέρει ο Ησίοδος (Θεογονία στ 411-452) στην Εκάτη του ομηρικού Ύμνου στην Δήμητρα (στ 24 κ.ε. , 52. κ.ε. , 438 κ.ε. ) στην Ενοδία Εκάτη που αναφέρει ο Σοφοκλής ( Ριζοτόμοι - απόσπασμα 532) στην Εκάτη Ενοδία του Ορφικού Υμνου (Υμνος Ι Εις Εκάτην) καθώς και τις μεταγενέστερες τοπικές Λατρείες της Εκάτης Ενοδίας που προαναφέρθηκαν, υπάρχει η ισχυρή λατρεία της παλαιάς θεσσαλικής θεάς Εν(ν)οδίας ή Φεραίας Θεάς η οποία αποτελεί τη σκοτεινή τη μαγική τη νυχτερινή και τη φοβερή πλευρά της Εκάτης . Το λατρευτικό κέντρο της Εν(ν)οδίας βρίσκονταν πάνω στον κύριο οδικό άξονα επικοινωνίας της βόρειας και της νότιας Ελλάδας ενώ η Λατρεία της ήταν γνωστή και στη Μακεδονία στην Εύβοια και στην Αθήνα. Επομένως είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι η Εν(ν)οδία θα μπορούσε να επιδράσει στη διαμόρφωση του λατρευτικού περιεχομένου της Εκάτης μια και ήταν παράλληλη θεότητα. Δηλαδή μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι δύο θεότητες υπέστησαν Θεοκρασία όπως συζητήθηκε παραπάνω στη διαπραγμάτευση των αμφιβολιών μνημείων της Εν(ν)οδίας . Η Εκάτη πιθανότητα απέκτησε κάποια λατρευτικά και εικονογραφικά χαρακτηριστικά όπως αντίστοιχα η Εν(ν)οδία των Φερών (πχ την τριμορφία) . Αργότερα σε ορισμένες ισχυρές τοπικές Λατρείες της Εκάτης η προσωνυμία Ενοδία ονοματοποιήται και αναφέρεται παράλληλα με το όνομα της Εκάτης. Η Εν(ν)οδία των Φερών παρέμεινε όμως αυτοτελής τουλάχιστον στις περιοχές της Μαγνησίας της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας έως και την ύστερη αρχαιότητα.
ΤΕΛΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
