Μια από τις καθοριστικές συγκρούσεις Ελλήνων και Περσών έγινε στις 28 ή 29 (κατ’ άλλους στις 22) Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. στα στενά μεταξύ του νησιού της Σαλαμίνας και των ακτών της Αττικής. Μετά τις Θερμοπύλες , η μόνη αμυντική γραμμή για τους Έλληνες ήταν ο ισθμός της Κορίνθου.
Ύστερα από τις συγκρούσεις στο Αρτεμίσιο, την εκκένωση της Αθήνας από τους κατοίκους της και την κατάληψη της από τους Πέρσες , ένα μέρος του ελληνικού στόλου, αποτελούμενο από 366 έως 378 περίπου τριήρεις , υπό την αρχηγία του Ευρυβιάδη του Λακεδαιμόνιου συγκεντρώθηκε στην Σαλαμίνα. Οι 180 τριήρεις ήταν Αθηναϊκές, υπό την αρχηγεία του Θεμιστοκλή. Ο Περσικός στόλος αριθμούσε 1.207 πλοία, αλλά σύγχρονες μελέτες αναφέρουν ότι μπορεί να ήταν μόνο 600 έως 800.
ΠΟΛΕΜΙΚΑ
Ο αριθμός των περσικών πλοίων
Ο ακριβής αριθμός των περσικών πλοίων δεν είναι γνωστός. Ο Ηρόδοτος παραθέτει στις Ιστορίες του (440-430 π.Χ.) λεπτομερείς λίστες, αλλά αυτές θεωρούνται ευρέως ως υπερβολικές και αναξιόπιστες. Επιπλέον, οι λίστες αφορούν στον αρχικό στόλο που έφτασε στις ελληνικές θάλασσες, αλλά μέχρι τον καιρό της Σαλαμίνας, πολλά πλοία είχαν σταθμεύσει για να φρουρούν διάφορα λιμάνια και οδούς ανεφοδιασμού ή είχαν χαθεί σε καταιγίδες (ειδικά στη Μαγνησία) και στη Ναυμαχία του Αρτεμισίου έναν μήνα νωρίτερα. Σε κάθε περίπτωση, ακολουθούν οι αριθμοί του για τις τριήρεις – τα πολεμικά πλοία με τρεις σειρές κουπιών (σημειώστε τις συνεισφορές από κατακτημένες ή φιλοπερσικές ελληνικές πόλεις):
Φοινίκη 300
Αίγυπτος 200
Κύπρος 150
Κιλικία 100
Ιωνία 100
Ελλήσποντος 100
Καρία 70
Αιολίδα 60
Λυκία 50
Παμφυλία 30
Δωρίδα (Μικρά Ασία) 30
Κυκλάδες 17
Μια εναλλακτική πηγή, ο τραγωδός Αισχύλος. φαίνεται να συμφωνεί με τον Ηρόδοτο στο έργο του Πέρσαι (472 π.Χ.), στο οποίο αναφέρει ότι ο περσικός στόλος διέθετε 1.207 πλοία, έναντι μόλις 300 του ελληνικού. Υπολογίζοντας τις απώλειες που αναφέρθηκαν προηγουμένως, εκτιμάται ότι περίπου 500 τριήρεις αντιμετώπισαν τους Έλληνες στη Σαλαμίνα, αλλά δεν υπάρχει επιστημονική συναίνεση ούτε για έναν κατά προσέγγιση αριθμό. Θα υπήρχαν και πολλά μικρότερα πλοία, όπως πεντηκόντοροι (50 κουπιά) και τριακόντοροι (30 κουπιά), αλλά ο αριθμός των 3.000 που δίνει ο Ηρόδοτος μοιάζει άκρως υπερβολικός.
Ο ελληνικός στόλος
Ο ελληνικός συμμαχικός στόλος διοικούνταν από τον Σπαρτιάτη Ευρυβιάδη, επιλογή που προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι η Αθήνα ήταν η μεγάλη ναυτική δύναμη και εκείνη που είχε προσφέρει μακράν τα περισσότερα πλοία. Οι άλλοι δύο ανώτεροι διοικητές ήταν ο Θεμιστοκλής από την Αθήνα και ο Αδείμαντος από την Κόρινθο. Επί της ουσίας, τακτικές και στρατηγική αποφασίστηκαν από ένα συμβούλιο 17 διοικητών από ισάριθμες συμμαχικές πόλεις. Ωστόσο, είναι ο Θεμιστοκλής, ο ιδιοφυής ναυτικός διοικητής με την 20ετή εμπειρία και την επιτυχία του Αρτεμισίου στο ενεργητικό του, ο οποίος πιστώνεται την απόφαση να παραμείνει ο στόλος στη Σαλαμίνα αντί να υποχωρήσει στον Ισθμό της Κορίνθου και τη μεθόδευση της ελληνικής νίκης.
Οι αριθμοί του Ηροδότου είναι και πάλι ασυνεπείς, με το γενικό σύνολο των 380 τριήρεων που απαρτίζουν τον ελληνικό στόλο να είναι κατά 15 πλοία μεγαλύτερος από το άθροισμα των μεμονωμένων συμμετοχών των πόλεων:
ΟΙ ΠΛΟΕΣ ΑΝΑ ΠΟΛΗ
Αθήνα 200
Κόρινθος 40
Αίγινα 30
Μέγαρα 20
Σπάρτη 16
Σικυών 15
Επίδαυρος 10
Ερέτρια 7
Αμβρακία 7
Τροιζήνα 5
Νάξος 4
Ερμιόνη 3
Λευκάδα 3
Στύρα 2
Κέα 2
Κύθνος 1
Οι αριθμοί για κάποιες πόλεις είναι ύποπτα όμοιοι με εκείνους πριν από τη ναυμαχία του Αρτεμισίου, υποδηλώνοντας μη πειστικά, είτε ότι δεν είχαν καμία απώλεια σε εκείνη τη σύγκρουση είτε ότι υπήρξε γρήγορη αντικατάσταση των χαμένων πλοίων. Ο Αισχύλος αναφέρει ένα σύνολο 310 και ο Θουκυδίδης 400 πλοίων. Συνοψίζοντας, το μόνο που μπορούμε να πούμε, είναι ότι ο περσικός στόλος έμοιαζε σημαντικά υπέρτερος σε αριθμούς από τον ελληνικό.
ΘΑΛΑΣΣΑ
Οι αρχηγοί του Ελληνικού στόλου συσκέφθηκαν για να αποφασίσουν τον καταλληλότερο τόπο να ναυμαχήσουν. Ο Θεμιστοκλής πρότεινε τα στενά της Σαλαμίνας, διότι ο Ελληνικός στόλος, μικρότερος από τον Περσικό, μπορούσε να ελιχθεί καλύτερα και δεν κινδύνευε να κυκλωθεί από τα εχθρικά πλοία. Η πλειοψηφία όμως των στρατηγών πρότεινε να διεξαχθεί η ναυμαχία στον Ισθμό, για να υπερασπιστούν την Πελοπόννησο και σε έσχατη περίπτωση, αν επικρατούσαν οι Πέρσες, να έχουν τη δυνατότητα να διαφύγουν.
Σε νέα σύσκεψη ο Θεμιστοκλής απείλησε ότι αν δεν ναυμαχούσαν στη Σαλαμίνα, ο Αθηναϊκός στόλος θα αποσυρόταν και οι Αθηναίοι θα μετανάστευαν στη Σίρι της Κάτω Ιταλίας. Ο Ευρυβιάδης πείστηκε και άρχισαν οι ετοιμασίες. Την επόμενη μέρα όμως – και παραμονή της ναυμαχίας- οι γνώμες των στρατηγών διχάστηκαν. Οι Αθηναίοι, Αιγινήτες και Μεγαρείς επέμεναν να ναυμαχήσουν στα στενά ενώ οι Πελοποννήσιοι προτιμούσαν τον Ισθμό. Τότε ο Θεμιστοκλής, επειδή φοβήθηκε μήπως επικρατήσει η δεύτερη γνώμη, έστειλε κρυφά στον Ξέρξη τον παιδαγωγό των παιδιών του Σίκινο, με το μήνυμα ότι ο ελληνικός στόλος ετοιμαζόταν να διαφύγει και πως αν ήθελε την νίκη έπρεπε να επιτεθεί αμέσως.
Η Ολυμπιάς η τριήρη του Ελληνικού Πολεμικού΄Ναυτικού
Ο Περσικός στόλος κινητοποιήθηκε αμέσως προκειμένου να πετύχει αιφνιδιασμό. Το μεγαλύτερο μέρος του περσικού στόλου είχε συγκεντρωθεί μεταξύ Ψυτάλλειας και Σαλαμίνας, ενώ τα υπόλοιπα πλοία είχαν κλείσει όλα τα πιθανά περάσματα.Η σύγκρουση έλαβε χώρα στις ακτές της Σαλαμίνας , όπου ο χώρος ήταν τόσο στενός , ώστε στο πρώτο μέτωπο τα περσικά πλοία που ήταν δυνατόν να παραταχθούν ήταν ισάριθμα με τα ελληνικά. Οι Πέρσες είχαν πλεονέκτημα λόγω αριθμητικής υπεροχής και περισσότερων ποιοτικών πλοίων.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, είχαν καλύτερους ναυτικούς ενώ τα περισσότερα αθηναϊκά πλοία (και κατ’ επέκταση το μεγαλύτερο μέρος του στόλου) είχαν δημιουργηθεί πρόσφατα και τα πληρώματα τους δεν ήταν έμπειρα. Η πιο κοινή θαλάσσια τακτική στην Μεσόγειο εκείνο τον καιρό ήταν ο εμβολισμός (οι τριήρεις ήταν εξοπλισμένες με ένα έμβολο), ή η χρησιμοποίηση οπλιτών.
Οι Πέρσες και οι Έλληνες της Μικράς Ασίας είχαν αρχίσει να χρησιμοποιούν έναν ελιγμό που ήταν γνωστός ως «διέκπλους». Κατά τον ελιγμό αυτόν, το πλοίο εισχωρούσε σε κενό μεταξύ πλοίων της εχθρικής παράταξης και έστρεφε την πλώρη του απότομα, εμβολίζοντας το εχθρικό πλοίο στα πλευρά. Οι Πέρσες είχαν αρκετά έμπειρους ναυτικούς για τον ελιγμό αυτό, αλλά οι Έλληνες είχαν σχεδιάσει μια τακτική για να τον εξουδετερώσουν.
ΠΟΛΕΜΙΚΑ
Υπήρξαν πολλές συζητήσεις σχετικά με το αξιόμαχο του ελληνικού και του περσικού στόλου. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι τα ελληνικά πλοία ήταν βαρύτερα, άρα και λιγότερο ευέλικτα. Σύμφωνα με σύγχρονους ιστορικούς, τα ελληνικά πλοία ήταν βαρύτερα εκ κατασκευής ή δεν είχαν στεγνώσει από τον χειμώνα. Άλλοι αναφέρουν ότι το μεγάλο βάρος των ελληνικών πλοίων προερχόταν από το βάρος των οπλιτών, είκοσι από τους οποίους φαίνεται να ζύγιζαν (με τον εξοπλισμό τους) δύο τόνους.
Το μεγάλο βάρος θα μείωνε τις πιθανότητες των Ελλήνων να αποκρούσουν τον διέκπλουν. Οι Έλληνες είχαν περισσότερους από το κανονικό οπλίτες, γιατί η κύρια τακτική τους ήταν η επιβίβαση (ρεσάλτο). Πράγματι, ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Έλληνες δεν βύθιζαν πλοία στο Αρτεμίσιο, αλλά τα αιχμαλώτιζαν.Μεταξύ των σύγχρονων ιστορικών διατυπώθηκε η άποψη ότι το μεγάλο βάρος των ελληνικών πλοίων τους επέτρεψε να αντέξουν τους ισχυρούς ανέμους στις ακτές της Σαλαμίνας και να αποφύγουν τον εμβολισμό ή μάλλον τις συνέπειές του.
Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης δηλώνει ότι ο Ξέρξης έστειλε τους Αιγύπτιους να κλείσουν τον δίαυλο μεταξύ Σαλαμίνας και Μεγάρων. (…ὁ δὲ Θεμιστοκλῆς ὁρῶν τὸν μὲν ναύαρχον Εὐρυβιάδην μὴ δυνάμενον περιγενέσθαι τῆς τοῦ πλήθους ὁρμῆς, τὰς δὲ περὶ Σαλαμῖνα δυσχωρίας δύνασθαι πολλὰ συμβαλέσθαι πρὸς τὴν νίκην, ἐμηχανήσατό τι τοιοῦτον· ἔπεισέ τινα πρὸς τὸν Ξέρξην αὐτομολῆσαι καὶ διαβεβαιώσασθαι, διότι μέλλουσιν αἱ κατὰ Σαλαμῖνα νῆες ἀποδιδράσκειν ἐκ τῶν τόπων καὶ πρὸς τὸν Ἰσθμὸν ἀθροίζεσθαι. διόπερ ὁ βασιλεὺς διὰ τὴν πιθανότητα τῶν προσαγγελθέντων πιστεύσας, ἔσπευδε κωλῦσαι τὰς ναυτικὰς δυνάμεις τῶν Ἑλλήνων τοῖς πεζοῖς στρατοπέδοις πλησιάζειν. εὐθὺς οὖν τὸ τῶν Αἰγυπτίων ναυτικὸν ἐξέπεμψε, προστάξας ἐμφράττειν τὸν μεταξὺ πόρον τῆς τε Σαλαμῖνος καὶ τῆς Μεγαρίδος χώρας).
Μέχρι το σούρουπο ο Περσικός στόλος είχε κατατροπωθεί και αναζήτησε καταφύγιο στο Φάληρο. Οι απώλειες του ήταν 200 πλοία, ενώ οι Έλληνες είχαν χάσει 40. Η αναλογία σε άνδρες ήταν πολύ μεγαλύτερη για τους Πέρσες, γιατί πολλοί δεν ήξεραν να κολυμπούν. Επιπλέον, εξοντώθηκε η περσική φρουρά της Ψυτάλλειας που την αποτελούσαν κυρίως επιφανείς Πέρσες και εκλεκτοί πολεμιστές. Η νίκη αυτή των Ελλήνων, αποτέλεσμα όχι μόνο της στρατηγικής σκέψης και της ναυτικής δεινότητας τους, αλλά της ομοψυχίας και της γενναιότητας τους, σήμαινε την αρχή του τέλους για τα επεκτατικά σχέδια των Περσών κατά της Ελλάδας.
Εδώ φάινεται το σημείο που ναυλοχούσαν οι Αιγυπτιακες τριήρεις
Η χερσόνησος της Αγίας Τριάδας στην Μεγαρίδα λοιπόν, “φιλοξένησε” κατά την περίοδο εκείνη περίπου 160 αιγυπτιακές τριήρεις, δίχως φυσικά να εμπλακούν σε μάχη. Το θέαμα όμως και μόνο θα ήταν εντυπωσιακό, αν αναλογιστούμε ότι τα πλοία αυτά είχαν μήκος περίπου 40 μέτρα και ζύγιζαν 70 και πλέον τόνους.
Ο παραπάνω χάρτης είναι ο παλαιότερος που βρέθηκε (Μάρτιος του 1785) να απεικονίζει την ναυμαχία και να καταγράφει τον αιγυπτιακό στόλο. Οι υπόλοιπες φωτογραφίες πιο πάνω με την τριήρη « Ολυμπιάς » , θα σας δώσουν μια καλή ιδέα για το πως έμοιαζαν τα πλοία, καθώς αποτελεί πιστό αντίγραφο.Ο Χάρτης είναι από την «Περιήγησις του Νέου Αναχάρσιδος εις την Ελλάδα» / Παρά του Αββά Βαρθολομαίου Μετενεχθείσα δ' εκ της Γαλλικής εις την καθ' ημάς διάλεκτον και τύποις εκδοθείσα με τους ανήκοντας αυτή πίνακας παρά του ρωσσικού επωνύμ. Συμβούλου Χρυσοβέργη Κουροπαλάτου του εξ Αγχιάλου...Εν Βιέννη της Αουστρίας κατά την τυπογραφίαν του Κ: Ιωάννου Σνειρέρου,1819
Πηγές
- agiatriadaplus.wixsite.com/
- Δήμος Σαλαμίνας
- Wikipedia
ΠΟΛΕΜΙΚΑ
ΠΟΛΕΜΙΚΑ
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
