Η ανακάλυψή του ψηφιδωτού έγινε πριν από εννέα χρόνια κατά την κατασκευή ενός νέου κτηρίου. Η Αντιόχεια γνωστή και ως Αντιόχεια η επί Δάφνη ή επί Ορόντου ή Αντιόχεια η Μεγάλη ήταν αρχαία ελληνική πόλη ή οποία σήμερα βρίσκεται στη νότια Μ. Ασία.
Σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο της πόλης, οι πρώτοι οικιστές της Αντιόχειας ήταν οι κάτοικοι της Αντιγόνειας, βετεράνοι Αθηναίοι και λιγότεροι Μακεδόνες, καθώς και Κρήτες, που ο Κάσος, γιος του Ινάχου, είχε εγκαταστήσει στο παρακείμενο φρούριο μαζί με μερικούς Κύπριους. Στην πόλη επίσης μετοίκησαν με προτροπή του Σελεύκου και οι Αργείοι κάτοικοι της Ιόπολης, προγενέστερου οικισμού του Σιλπίου, που χρονολογούνταν από τα χρόνια του Τρωικού πολέμου. Οι Αργείοι κατείχαν τιμητική θέση στην τοπική κοινωνία, λόγω της αρχαιότητάς τους.20 Γρήγορα στην πόλη συνέρευσαν και αυτόχθονες κάτοικοι συριακής καταγωγής.
ΠΟΛΕΜΙΚΑ
Η τοποθεσία της Αντιόχειας ήταν εξαιρετική, καθώς συνδύαζε καλή οχύρωση από τα παρακείμενα όρη Σίλπιο και Αμανό, με καλή ύδρευση και άρδευση από τον ποταμό Ορόντη και τη λίμνη που αυτός σχημάτιζε κοντά στην πόλη. Συνέπεια της αφθονίας των υδάτων ήταν η ευφορία της γης στην εκτεταμένη πεδιάδα της Αντιόχειας Σε μικρή απόσταση από την πόλη βρισκόταν η λίμνη της Αντιόχειας, έως τη δεκαετία του 1960, οπότε την αποξήραναν για να επεκτείνουν την αρόσιμη γη
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Η ακρόπολη της πόλης βρισκόταν ψηλά στο όρος Σίλπιο. Είχε ονομαστεί Ημαθία, κατά τα λεγόμενα, από τον ίδιο τον Αλέξανδρο, που ήθελε έτσι να τιμήσει την περιοχή της καταγωγής του. Η ελληνιστική πόλη, χτισμένη κατά το ιπποδάμειο σύστημα, απλωνόταν κυρίως στην ανατολική όχθη του Ορόντη.
Σίλπιο ακρόπολη Βέροια
Η Αντιόχεια παρά τον Ορόντη ποταμό
Ο σχεδιασμός ήταν ιδιαίτερα μελετημένος, καθώς φαίνεται να είχαν ληφθεί υπόψη τα καιρικά φαινόμενα και η πορεία του ήλιου: έτσι ο προσανατολισμός διευκόλυνε τις οικίες να είναι πιο δροσερές το καλοκαίρι και πιο ζεστές και φωτεινές το χειμώνα.
Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του ποταμού Ορόντη και ιδρύθηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. από τον Σέλευκο Α' το Νικάτορα, στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προς τιμή και μνήμη του πατρός του Αντίοχου. Αποτέλεσε το σταυροδρόμι των μεγάλων φιλοσοφικών ρευμάτων, με μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των επιστημών. Υπήρξε η πόλη των εθνικών, φιλοσοφικών και θρησκευτικών αντιθέσεων, αλλά και των θεαμάτων, της πολιτισμικότητος και των ακραίων εκφραστικών εκδηλώσεων.
Πέρασε σταδιακά όμως στην παρακμή από τον 10ο αιώνα λόγω των σφοδρών επιδρομών των κατακτητών, Αράβων και Σταυροφόρων, καθώς και της αλλαγής των εμπορικών δρόμων προς τη Δύση.
Η Αντιόχεια πρέπει να άρχισε να αποκτά το ρόλο της πρωτεύουσας του σελευκιδικού κράτους μάλλον επί Αντιόχου Σωτήρος. Η πολιτική εξουσία βρισκόταν στα χέρια της αριστοκρατικής τάξης της πόλης, ελληνικής καταγωγής. Η ανώτατη εξουσία ασκούνταν φυσικά από το βασιλιά.
Η Αντιόχεια πρέπει να άρχισε να αποκτά το ρόλο της πρωτεύουσας του σελευκιδικού κράτους μάλλον επί Αντιόχου Σωτήρος. Η πολιτική εξουσία βρισκόταν στα χέρια της αριστοκρατικής τάξης της πόλης, ελληνικής καταγωγής. Η ανώτατη εξουσία ασκούνταν φυσικά από το βασιλιά.
Ο ιδρυτής, ο Σέλευκος Νικάτωρ, κατείχε εξέχουσα θέση τόσο στη νομισματοκοπία της πόλης όσο και στη φυσιογνωμία της, αφού ένα λαμπρό του άγαλμα προϋπαντούσε τους ξένους λίγο έξω από την πόλη, στο σημείο που ονομαζόταν Ιπποκέφαλος.23
Ίδρυση της πόλης
Σε σύντομο διάστημα μετά τη μάχη της Ιψού (301 π.Χ.) ο Σέλευκος Νικάτωρ ξεκίνησε μια διαδικασία «πολισμού», ίδρυσης δηλαδή πόλεων στις νέες εδαφικές κτήσεις του στη Συρία. Το κυριότερο οικοδομικό του πρόγραμμα αφορούσε τη δημιουργία μιας τετράπολης, ενός συνόλου δηλαδή τεσσάρων πόλεων που θα διασφάλιζαν τον έλεγχο του εμπορίου αλλά και των στρατιωτικών οδών. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι δύο από τις πόλεις, η Αντιόχεια και η Απάμεια, χτίστηκαν στις όχθες του ποταμού Ορόντη, ενώ οι δύο άλλες, η Σελεύκεια και η Λαοδίκεια αντίστοιχα, λειτούργησαν ως επίνεια των πρώτων και σχεδιάστηκαν εξαρχής ως πόλεις-λιμάνια. Το σχέδιο δεν αποτελούσε μάλλον έμπνευση του ίδιου του Σελεύκου, αλλά συνέχιση του σχεδίου του μεγάλου αντιπάλου του, και ηττημένου της Ιψού, του Αντιγόνου του Μονόφθαλμου. 
Οι εννέα Μούσες εν σειρά .
Ο Αντίγονος ωστόσο είχε προλάβει μόνο να δημιουργήσει μικρούς οικισμούς όπου είχε εγκαταστήσει κυρίως βετεράνους του στρατού.11 Το μικρό οικισμό της Αντιγόνειας τον μετέφερε ο Σέλευκος12 πλησιέστερα στο σημείο όπου ο Ορόντης σχημάτιζε ένα μικρό νησί και μετακίνησε εκεί τους κατοίκους, ιδρύοντας την Αντιόχεια, την οποία ονόμασε προς τιμήν του πατέρα του.13 Η πόλη αυτή έμελλε να γίνει η κορωνίδα των σελευκιδικών πόλεων, πρωτεύουσα του σελευκιδικού βασιλείου και μεταγενέστερη διοικητική έδρα της επαρχίας Συρίας Πρώτης.14 Πάνω από όλα όμως αποτέλεσε κοιτίδα πολιτισμού, πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο που επηρέασε ακόμα και τους κατακτητές της, τους Άραβες Ομμεϊάδες της Δαμασκού.
Όλα τα θέματα στα ψηφιδωτά είναι από την ελληνική μυθολογία και Ιστορία
Αν και δε σώζονται ίχνη βουλευτηρίου, γνωρίζουμε από φιλολογικές μαρτυρίες ότι η βουλή της Αντιόχειας ήταν μεγάλη και δραστήρια. Σε αρκετές περιπτώσεις, ιδιαίτερα κατά την Ύστερη Ελληνιστική περίοδο, όταν οι ενδοδυναστικές διαμάχες βρίσκονταν σε όξυνση, η βουλή και οι πολίτες δε δίσταζαν να εναντιωθούν ή ακόμα και να εξεγερθούν εναντίον του βασιλιά. Αυτό συνέβη, για παράδειγμα, το 147 π.Χ. εναντίον του σφετεριστή Αλεξάνδρου Βάλα ή το 129 π.Χ. εναντίον του Δημητρίου Β’. Στο τέλος ήταν οι ίδιοι ο πολίτες που προσκάλεσαν τον Αρμένιο βασιλιά Τιγράνη να καταλάβει την πόλη για να τη βγάλει από την παρακμή και την πολιτική αστάθεια και τέλος συνθηκολόγησαν με τη Ρώμη το 64 π.Χ., διατηρώντας ωστόσο για την πόλη τους το καθεστώς ελευθερίας και αυτονομίας.
Σήμα κατατεθέν της πόλης ήταν το άγαλμα της Τύχης, έργο του Ευτυχίδη της Σικυώνας, μαθητή του Λυσίππου.24 Η Τύχη γρήγορα πήρε τη θέση της προστάτιδας της πόλης. Ωστόσο στην Αντιόχεια λατρεύονταν αρκετοί εκπρόσωποι του Δωδεκάθεου, οι οποίοι είχαν συνδεθεί με την τοποθεσία ή με τη σελευκιδική δυναστεία.
Έτσι με μέριμνα του Σελεύκου είχε οικοδομηθεί ιερό προς τιμήν του Διός Βοτιαίου,25 ενώ λατρευόταν και η Αθηνά, προς τιμήν των Αθηναίων εποίκων της πόλης, αλλά και ο Μίνωας, προς τιμήν των Κρητών εποίκων. Ο Απόλλωνας, προστάτης των Σελευκιδών, είχε βρει, όπως προαναφέρθηκε, τον τόπο λατρείας του στην πανέμορφη Δάφνη.26 Σύμφωνα με τη μια μυθολογική εκδοχή, στο σημείο αυτό η Δάφνη, διωκόμενη από τον Απόλλωνα, μεταμορφώθηκε σε δέντρο.27 Ο Σέλευκος, κατά τη διάρκεια κάποιου περιπάτου του, αντιλήφθηκε την ιερότητα του χώρου και ίδρυσε ιερό του Απόλλωνα, όπου οι επισκέπτες αισθάνονταν τέτοια αγαλλίαση που ξεχνούσαν τις λύπες και γιατρεύονταν από τις αρρώστιες τους. Το λατρευτικό άγαλμα ήταν κατασκευασμένο από το Βρύαξη. Σύμφωνα με άλλο μύθο, ο πρώτος οικιστής της περιοχής ήταν ο Ηρακλής, ο οποίος έζησε εκεί κατά τη διάρκεια της εξορίας του από τους γιους του Ευρυσθέα. Εκεί τελούνταν τετραετηρικοί αγώνες, οι οποίοι ονομάζονταν προς τιμήν του ήρωα Ηράκλειοι.28 Η Αντιόχεια διατήρησε το καθεστώς της civitas libera, της ελεύθερης δηλαδή πόλης, σε όλη τη διάρκεια της Ρωμαϊκής περιόδου. Οι Ρωμαίοι διείδαν τη στρατηγική και εμπορική σημασία της πόλης και την ανέδειξαν συχνά σε μητρόπολη αντίστοιχη της Ρώμης για την Ανατολή, υποσκελίζοντας την Αλεξάνδρεια.29
Οι Σελευκίδες δεν άσκησαν την ίδια προστατευτική πολιτική για τις τέχνες και τις επιστήμες, όπως έκαναν οι Πτολεμαίοι στην Αίγυπτο ή οι Ατταλίδες του Περγάμου.40 Ωστόσο η σελευκιδική επικράτεια, και ιδιαίτερα η πόλη της Αντιόχειας, έγινε το πεδίο ανταλλαγής πνευματικών και καλλιτεχνικών κατακτήσεων μεταξύ της Μεσοποταμίας, της Περσίας και της Ελλάδας. Ό,τι λοιπόν δεν έγινε με βασιλική προστασία πραγματοποιήθηκε με την ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Η Αντιόχεια βρέθηκε στο επίκεντρο των εξελίξεων αυτών και διαμόρφωσε ένα ιδιαίτερο πνευματικό και πολιτιστικό κλίμα. Η επίσημη παιδεία βέβαια βασιζόταν στα ελληνικά πρότυπα. Η νεολαία της Αντιόχειας φοιτούσε σε σχολές ρητορικής και φιλοσοφίας και γυμναζόταν στα γυμνάσια. Στη Δάφνη τελούνταν αρχικά οι Ηράκλειοι αγώνες.
Αν για την Ελληνιστική και την Πρώιμη Ρωμαϊκή περίοδο διαθέτουμε λίγες σχετικά πληροφορίες, η υστερορωμαϊκή Αντιόχεια σκιαγραφείται εξαιρετικά, τόσο μέσα από τα έργα του Λιβανίου όσο και μέσα από τα εξαιρετικά ψηφιδωτά που στόλιζαν τα δημόσια κτήρια και τις ιδιωτικές βίλες στα περίχωρά της.32
Το σημαντικότερο ίσως από αυτά είναι το ψηφιδωτό της Μεγαλοψυχίας, γνωστό και ως Yakto mosaic.33 Βρέθηκε σε μια βίλα στη Δάφνη34 και αποτελείται από την κεντρική παράσταση της προσωποποιημένης Μεγαλοψυχίας, η οποία περιβάλλεται από σκηνές κυνηγίου και μια τετραγωνική ζωφόρο συνολικού μήκους 28 μ., όπου απεικονίζεται ο δρόμος από τη Δάφνη προς την Αντιόχεια, όπως ήταν το 459 με τα δημόσια κτήριά της και τις επαγγελματικές της τάξεις εν ώρα εργασίας. Είναι το μοναδικό έργο στο οποίο απεικονίζεται η περίφημη οκταγωνική εκκλησία ή Domus Aurea της πόλης, χτισμένη με αυτοκρατορική χορηγία επί Κωνσταντίου Α’.
Στο πεδίο της φιλοσοφίας και της διανόησης η Αντιόχεια υπήρξε πατρίδα ή έδρα σημαντικών διανοητών, τόσο εθνικών όσο και χριστιανών. Από τον 3ο αιώνα και εξής, όπως προαναφέρθηκε, διαμορφώθηκε ένα ευρύτερο πνευματικό κλίμα το οποίο είναι γνωστό ως σχολή της Αντιόχειας, με βασικό συστατικό στοιχείο την αναλυτική σκέψη, η οποία επηρέασε όχι μόνο τους σημαντικότερους εκπροσώπους της χριστιανικής διανόησης αλλά και τους οπαδούς της κλασικής παιδείας. Μεταξύ των τελευταίων σημαντική θέση κατέχει ο ρήτορας Λιβάνιος, ένας από τους τελευταίους νοσταλγούς της εθνικής παράδοσης και του παγανισμού.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1. Για τα τοπογραφικά στοιχεία η πιο πρόσφατη και έγκυρη μελέτη είναι του De Giorgi, A.U., “The formation of a Roman landscape. The case of Antioch”, JRA 20 (2007), σελ. 283-298, όπου και σχετική προγενέστερη βιβλιογραφία.
2. Stillwell, R. – Waage, D. κ.ά., Antioch-on-the-Orontes. Publications of the Archaeological Excavations in the plain of Antioch (Princeton 1938).
3. Braidwood, R. – Braidwood, L., Excavations in the plain of Antioch 1960-1971 (Oriental Institute Publications 61, Chicago 1971).
4. Djobadze, W.J., Archaeological investigations in the regions West of Antioch on-the-Orontes (Stuttgart 1986).
5. Levi, D., Antioch Mosaic Pavements (Princeton 1947).
6. Campbell, S., The mosaics of Antioch (Toronto 1988).
7. Λιβάνιος, Αντιοχικός (επιμ.-μτφρ. Α. Καμάρα) (Αθήνα 2000).
8. Libanius, Autobiography and selected letters, Norman A.F. (επιμ.) (London 1965).
9. Johannis Malalae, Chronographia, Dindorff, L. (ed.) (Berolini 1847). Βλ. και Jeffreys, E. – Jeffreys, M., The Chronicle of John Malalas (Byzantina Australensia 4, Melbourne 1986).
10. John Chrysostom, Discours sur Babylas, Schatkin, M.A. (επιμ.)· John Chrysostom, Homélie sur Babylas, Grillet, B. – Guinot, J.N. (επιμ.) (Sources Chrétiennes 362, Paris 1990).
11. Για την ίδρυση των σελευκιδικών πόλεων της βόρειας Συρίας βλ. Grainger, J.D., Cities of Seleucid Syria (Oxford 1990).
12. Για τον ιδρυτικό μύθο της Αντιόχειας βλ. Παράθεμα 1.
13. Και στις άλλες τρεις πόλεις δόθηκαν δυναστικά ονόματα: η Σελεύκεια ονομάστηκε προς τιμήν του ίδιου του Σελεύκου, η Λαοδίκεια προς τιμήν της μητέρας του και η Απάμεια προς τιμήν της Περσίδας συζύγου του, της Απάμας.
14. Για τον εξαρχής κομβικό ρόλο της Αντιόχειας στη διαχείριση του πλούτου αλλά και τη διοίκηση του σελευκιδικού βασιλείου βλ. Grainger, J.D., Cities of Seleucid Syria (Oxford 1990), σελ. 60.
15. Βλ. Yener, A. κ.ά., “The Amuq valley regional project, 1995-1998”, AJA 104 (2000), σελ. 163-221, και De Giorgi, A.U., “The formation of a Roman landscape. The case of Antioch”, JRA 20 (2007), σελ. 283-298.
16. Βλ. De Giorgi, A.U., “The formation of a Roman landscape . Τhe case of Antioch”, JRA 20 (2007), σελ. 285. Σχετικά με το σύνορο του Ορόντη ο De Giorgi υποστηρίζει ότι οι οικισμοί δυτικά του ποταμού ελέγχονταν από την Αντιόχεια, ενώ αυτοί στα ανατολικά από τις γειτονικές πόλεις, κυρίως την Απάμεια, αλλά και τη Βέρροια (σημ. Χαλέπι) και τη Χαλκίδα (σημ. Quinnesrin).
17. Η πεδιάδα της Αντιόχειας, στρατιωτική ζώνη του τουρκικού κράτους από το 1948 κ.ε., έχει αποτελέσει το επίκεντρο συγκριτικά λιγότερων μελετών από ό,τι η ευρύτερη «χώρα» της Αντιόχειας, και ιδιαίτερα οι υστερορωμαϊκοί οικισμοί που την περιβάλλουν. Οι παλιότερες μελέτες περιλαμβάνουν τα: Braidwood, R. – Braidwood, L., Excavations in the plain of Antioch 1960-1971 (Oriental Institute Publications 61, Chicago 1971), και Djobadze, W.J., Archaeological investigations in the regions West of Antioch on the Orontes (Stuttgart 1986). Οι νέες δυνατότητες που παρέχουν οι τεχνολογίες GIS και GPS ωστόσο ανακίνησαν και πάλι το ερευνητικό εδιαφέρον, με αποτέλεσμα τη δημοσίευση δύο σημαντικών άρθρων, De Giorgi, A.U., “The formation of a Roman landscape. The case of Antioch”, JRA 20, 2007, σελ. 283-298.
18. Η αφθονία διατροφικών πρώτων υλών και η γενικότερη ευφορία της περιοχής εξυμνείται από το Λιβάνιο στον «Αντιοχικό» του, μια από τις βασικότερες φιλολογικές μαρτυρίες για την εικόνα της πόλης της Αντιόχειας τον 4ο αιώνα. Βλ. Λιβάνιος, Αντιοχικός (επιμ.-μτφρ. Α. Καμάρα) (Αθήνα 2000), 11.174-175.
19. Για την Ασβεστολιθική οροσειρά και τους οικισμούς που αναπτύχθηκαν εκεί βλ. Tchalenko, G., Villages antiques de la Syrie du Nord, 3 τόμοι (Paris 1955-1958), και Tate, G., Les campagnes de la Syrie du Nord (Paris 1981).
20. Ι. Μαλάλας, Χρονογραφία, κεφ. 201.
21. Στράβ. 16.2.4.
22. Λεπτομερή περιγραφή της πομπής κάνει ο Πολύβιος, 30.25 κ.ε.
23. Αμμ. Μαρκ. ΧΧΙ.15.2.
24. Η Τύχη αναδείχθηκε γρήγορα σε προστάτιδα της πόλης, ενώ ο αγαλματικός της τύπος διαδόθηκε ευρέως στην Ανατολή. Το άγαλμα σώθηκε σε πολλά αντίγραφα και το περιέγραψε ο Παυσανίας (6.2.7).
25. Μαλάλας, Χρονογραφία 201.
26. Σύμφωνα με ορισμένους νομισματικούς τύπους φαίνεται ότι συνδυαζόταν και με τη λατρεία της Αθηνάς. Βλ. Downey, G., Ancient Antioch (Princeton 1963)· Waage, D.B., Greek, Roman, Byzantine and Crusaders’ coins (Antioch-on-the Orontes IV.2, Princeton 1952), σελ. 3, αρ. 1-7.
27. Λιβάνιος, Αντιοχικός κεφ. 94-100. Βλ. και το θαυμάσιο υστερορωμαϊκό ψηφιδωτό με τη μυθολογική σκηνή της μεταμόρφωσης της Δάφνης στο Levi, D., Antioch Mosaic Pavements I (Princeton 1947), σελ. 211-214.
28. Οι αγώνες αυτοί αργότερα, κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, μετονομάστηκαν σε Ολυμπιακούς. Βλ. Downey, G., A History of Antioch in Syria from Diocletian to the Arab Conquest (Princeton 1961), σελ. 83, υποσ. 132, και σελ. 168.
29. Το γεγονός αυτό πυροδότησε μια χρόνια διαμάχη μεταξύ των δύο πόλεων, η οποία συχνά αποτυπωνόταν στην πνευματική ζωή και τις φιλοσοφικές και θρησκευτικές αποκλίσεις των δύο πόλεων.
30. Βλ. Schwaigert, W., Das Christentum in Khuzistan im Rahmen der frühen Kirchengeschichte Persiens bis zur Synode von Seleukeia-Ktesiphon im Jahre 410 (PhD Dissertation, Philips Universität Marburg 1989), σελ. 20-23.
31. Ο Σαπώρ, στο πλαίσιο της δυναστικής του προπαγάνδας, απαθανάτισε τις νίκες του αυτές με μια σειρά αναγλύφων και επιγραφών λαξευμένων στους βράχους σε διάφορες περιοχές, ιδιαίτερα στο Κουζιστάν και τη Μπισαπούρ. Βλ. Herrmann, G.,The Sasanian Rock Reliefs at Bishapur: Pl. 1: Bishapur III: Triumph attributed to Shapur I [Iranishe Denkmäler, Lief. 9.] (Berlin 1980)· Herrmann, G. – Mackenzie, D.N. – Howell Caldecott, R., The Sasanian Rock Reliefs at Naqsh-i Rustam. Naqsh-i Rustam 6, The Triumph of Shapur I, Representation of Kerdir and Inscription [Iranishe Denkmäler 13] (Berlin 1989)· Kettenhofenn, E., Die römisch-persischen Kriege des 3. Jarhunderts n. Chr. Nach der Inschrift Šâhpuhrs I. an der Ka'be-ye Zartošt (ŠKZ) (Wiesbaden 1982). Βλ. επίσης και τη χρονογραφία για τα κατορθώματα του Σαπώρ: Honigmann, E. – Maricq, A., Recherches sur les Res Gestae Divi Saporis (Bruxelles 1953).
32. Για τα ψηφιδωτά της Αντιόχειας βλ. Levi, D., Antioch Mosaic Pavements (Princeton 1947)· Campbell, S., The mosaics of Antioch (Toronto 1988).
33. Lassus, J., “Antioche en 459 d’après la mosaique de Yakto”, στο Balty, J. (επιμ.), Apamée de Syrie I (Bruxelles 1968), σελ. 137-146.
34. Ο Lassus θεωρεί ότι η βίλα μπορεί να ανήκε στον Αρδαβούριο, magister militum per Orientem, έναν από τους πιο ισχυρούς άνδρες της ανατολικής αυτοκρατορίας επί Αναστασίου.
35. Ο Πέτρος φαίνεται ότι ήλθε στην πόλη περί το 44 π.Χ. Βλ. Πράξεις Αποστόλων 11.19-20. Η εκκλησία του Αγίου Πέτρου στους πρόποδες του Σιλπίου συγκαταλέγεται ακόμη μεταξύ των αξιοθέατων της πόλης και θεωρείται ότι είναι χτισμένη στο σημείο όπου δίδαξε ο Απόστολος.
36. Προς Γαλάτες 2. Η απόφαση αυτή στην ουσία κατέστησε το χριστιανισμό οικουμενική θρησκεία και όχι πλέον ιουδαϊκή αίρεση. Το γεγονός ότι οι χριστιανοί της Αντιόχειας ήταν αυτοί που πίεσαν για μια τέτοια λύση δεν είναι τυχαίο: στη μεγαλόπολη αυτή της Ανατολής υπήρχαν πολλοί εξελληνισμένοι Ιουδαίοι, οι οποίοι πλέον δεν τελούσαν περιτομή και ορισμένα άλλα από τα ιουδαϊκά έθιμα, αλλά επιθυμούσαν να προσχωρήσουν στο εκκλησίασμα της νέας θρησκείας. Αποδεχόμενοι αυτούς, οι Απόστολοι δεν μπορούσαν πλέον παρά να δεχτούν και μη Ιουδαίους ως προσηλύτους.
37. Κατά Λουκάν 11.20-26.
38. Βλ. Marmadji, A.S. (ed.), Diatessaron de Tatien (Beyrouth 1935).
39. Για τα δογματικά ζητήματα και τη Σχολή της Αντιόχειας υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία. Βλ. Devreesse, R., Le patriarcat d’Antioche depuis la paix de l’ église jusqu’à la conquête arabe (Paris 1945)· Festugière, A., Antioche païenne et chrétienne, Libanius, Chrysostome et les moines de Syrie (Paris 1959)· Meeks, W.A. – Wilken, R., Jews and Christians in Antioch in the first four centuries of the common era (Missoula Mont 1978)· Wallace-Hadrill, D.S., Christian Antioch. Α study of early Christian thought in the East (Cambridge 1982)· Wilken, J., John Chrysostom and the Jews. Rhetoric and reality in the late 4th century (Berkeley 1983).
40. Αυτό δε σημαίνει ότι και οι Σελευκίδες δεν είχαν στην αυλή τους προστατευόμενους λογίους, φιλοσόφους και επιστήμονες, όπως ο Άρατος από τους Σόλους, που συνέγραψε τα περίφημα Φαινόμενα. Βλ. και Downey, G., Ancient Antioch (Princeton 1963), σελ. 48.
41. Βλ. Himmelmann, N., Sarkophage in Antakya (Mainz 1970).
1. Για τα τοπογραφικά στοιχεία η πιο πρόσφατη και έγκυρη μελέτη είναι του De Giorgi, A.U., “The formation of a Roman landscape. The case of Antioch”, JRA 20 (2007), σελ. 283-298, όπου και σχετική προγενέστερη βιβλιογραφία.
2. Stillwell, R. – Waage, D. κ.ά., Antioch-on-the-Orontes. Publications of the Archaeological Excavations in the plain of Antioch (Princeton 1938).
3. Braidwood, R. – Braidwood, L., Excavations in the plain of Antioch 1960-1971 (Oriental Institute Publications 61, Chicago 1971).
4. Djobadze, W.J., Archaeological investigations in the regions West of Antioch on-the-Orontes (Stuttgart 1986).
5. Levi, D., Antioch Mosaic Pavements (Princeton 1947).
6. Campbell, S., The mosaics of Antioch (Toronto 1988).
7. Λιβάνιος, Αντιοχικός (επιμ.-μτφρ. Α. Καμάρα) (Αθήνα 2000).
8. Libanius, Autobiography and selected letters, Norman A.F. (επιμ.) (London 1965).
9. Johannis Malalae, Chronographia, Dindorff, L. (ed.) (Berolini 1847). Βλ. και Jeffreys, E. – Jeffreys, M., The Chronicle of John Malalas (Byzantina Australensia 4, Melbourne 1986).
10. John Chrysostom, Discours sur Babylas, Schatkin, M.A. (επιμ.)· John Chrysostom, Homélie sur Babylas, Grillet, B. – Guinot, J.N. (επιμ.) (Sources Chrétiennes 362, Paris 1990).
11. Για την ίδρυση των σελευκιδικών πόλεων της βόρειας Συρίας βλ. Grainger, J.D., Cities of Seleucid Syria (Oxford 1990).
12. Για τον ιδρυτικό μύθο της Αντιόχειας βλ. Παράθεμα 1.
13. Και στις άλλες τρεις πόλεις δόθηκαν δυναστικά ονόματα: η Σελεύκεια ονομάστηκε προς τιμήν του ίδιου του Σελεύκου, η Λαοδίκεια προς τιμήν της μητέρας του και η Απάμεια προς τιμήν της Περσίδας συζύγου του, της Απάμας.
14. Για τον εξαρχής κομβικό ρόλο της Αντιόχειας στη διαχείριση του πλούτου αλλά και τη διοίκηση του σελευκιδικού βασιλείου βλ. Grainger, J.D., Cities of Seleucid Syria (Oxford 1990), σελ. 60.
15. Βλ. Yener, A. κ.ά., “The Amuq valley regional project, 1995-1998”, AJA 104 (2000), σελ. 163-221, και De Giorgi, A.U., “The formation of a Roman landscape. The case of Antioch”, JRA 20 (2007), σελ. 283-298.
16. Βλ. De Giorgi, A.U., “The formation of a Roman landscape . Τhe case of Antioch”, JRA 20 (2007), σελ. 285. Σχετικά με το σύνορο του Ορόντη ο De Giorgi υποστηρίζει ότι οι οικισμοί δυτικά του ποταμού ελέγχονταν από την Αντιόχεια, ενώ αυτοί στα ανατολικά από τις γειτονικές πόλεις, κυρίως την Απάμεια, αλλά και τη Βέρροια (σημ. Χαλέπι) και τη Χαλκίδα (σημ. Quinnesrin).
17. Η πεδιάδα της Αντιόχειας, στρατιωτική ζώνη του τουρκικού κράτους από το 1948 κ.ε., έχει αποτελέσει το επίκεντρο συγκριτικά λιγότερων μελετών από ό,τι η ευρύτερη «χώρα» της Αντιόχειας, και ιδιαίτερα οι υστερορωμαϊκοί οικισμοί που την περιβάλλουν. Οι παλιότερες μελέτες περιλαμβάνουν τα: Braidwood, R. – Braidwood, L., Excavations in the plain of Antioch 1960-1971 (Oriental Institute Publications 61, Chicago 1971), και Djobadze, W.J., Archaeological investigations in the regions West of Antioch on the Orontes (Stuttgart 1986). Οι νέες δυνατότητες που παρέχουν οι τεχνολογίες GIS και GPS ωστόσο ανακίνησαν και πάλι το ερευνητικό εδιαφέρον, με αποτέλεσμα τη δημοσίευση δύο σημαντικών άρθρων, De Giorgi, A.U., “The formation of a Roman landscape. The case of Antioch”, JRA 20, 2007, σελ. 283-298.
18. Η αφθονία διατροφικών πρώτων υλών και η γενικότερη ευφορία της περιοχής εξυμνείται από το Λιβάνιο στον «Αντιοχικό» του, μια από τις βασικότερες φιλολογικές μαρτυρίες για την εικόνα της πόλης της Αντιόχειας τον 4ο αιώνα. Βλ. Λιβάνιος, Αντιοχικός (επιμ.-μτφρ. Α. Καμάρα) (Αθήνα 2000), 11.174-175.
19. Για την Ασβεστολιθική οροσειρά και τους οικισμούς που αναπτύχθηκαν εκεί βλ. Tchalenko, G., Villages antiques de la Syrie du Nord, 3 τόμοι (Paris 1955-1958), και Tate, G., Les campagnes de la Syrie du Nord (Paris 1981).
20. Ι. Μαλάλας, Χρονογραφία, κεφ. 201.
21. Στράβ. 16.2.4.
22. Λεπτομερή περιγραφή της πομπής κάνει ο Πολύβιος, 30.25 κ.ε.
23. Αμμ. Μαρκ. ΧΧΙ.15.2.
24. Η Τύχη αναδείχθηκε γρήγορα σε προστάτιδα της πόλης, ενώ ο αγαλματικός της τύπος διαδόθηκε ευρέως στην Ανατολή. Το άγαλμα σώθηκε σε πολλά αντίγραφα και το περιέγραψε ο Παυσανίας (6.2.7).
25. Μαλάλας, Χρονογραφία 201.
26. Σύμφωνα με ορισμένους νομισματικούς τύπους φαίνεται ότι συνδυαζόταν και με τη λατρεία της Αθηνάς. Βλ. Downey, G., Ancient Antioch (Princeton 1963)· Waage, D.B., Greek, Roman, Byzantine and Crusaders’ coins (Antioch-on-the Orontes IV.2, Princeton 1952), σελ. 3, αρ. 1-7.
27. Λιβάνιος, Αντιοχικός κεφ. 94-100. Βλ. και το θαυμάσιο υστερορωμαϊκό ψηφιδωτό με τη μυθολογική σκηνή της μεταμόρφωσης της Δάφνης στο Levi, D., Antioch Mosaic Pavements I (Princeton 1947), σελ. 211-214.
28. Οι αγώνες αυτοί αργότερα, κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, μετονομάστηκαν σε Ολυμπιακούς. Βλ. Downey, G., A History of Antioch in Syria from Diocletian to the Arab Conquest (Princeton 1961), σελ. 83, υποσ. 132, και σελ. 168.
29. Το γεγονός αυτό πυροδότησε μια χρόνια διαμάχη μεταξύ των δύο πόλεων, η οποία συχνά αποτυπωνόταν στην πνευματική ζωή και τις φιλοσοφικές και θρησκευτικές αποκλίσεις των δύο πόλεων.
30. Βλ. Schwaigert, W., Das Christentum in Khuzistan im Rahmen der frühen Kirchengeschichte Persiens bis zur Synode von Seleukeia-Ktesiphon im Jahre 410 (PhD Dissertation, Philips Universität Marburg 1989), σελ. 20-23.
31. Ο Σαπώρ, στο πλαίσιο της δυναστικής του προπαγάνδας, απαθανάτισε τις νίκες του αυτές με μια σειρά αναγλύφων και επιγραφών λαξευμένων στους βράχους σε διάφορες περιοχές, ιδιαίτερα στο Κουζιστάν και τη Μπισαπούρ. Βλ. Herrmann, G.,The Sasanian Rock Reliefs at Bishapur: Pl. 1: Bishapur III: Triumph attributed to Shapur I [Iranishe Denkmäler, Lief. 9.] (Berlin 1980)· Herrmann, G. – Mackenzie, D.N. – Howell Caldecott, R., The Sasanian Rock Reliefs at Naqsh-i Rustam. Naqsh-i Rustam 6, The Triumph of Shapur I, Representation of Kerdir and Inscription [Iranishe Denkmäler 13] (Berlin 1989)· Kettenhofenn, E., Die römisch-persischen Kriege des 3. Jarhunderts n. Chr. Nach der Inschrift Šâhpuhrs I. an der Ka'be-ye Zartošt (ŠKZ) (Wiesbaden 1982). Βλ. επίσης και τη χρονογραφία για τα κατορθώματα του Σαπώρ: Honigmann, E. – Maricq, A., Recherches sur les Res Gestae Divi Saporis (Bruxelles 1953).
32. Για τα ψηφιδωτά της Αντιόχειας βλ. Levi, D., Antioch Mosaic Pavements (Princeton 1947)· Campbell, S., The mosaics of Antioch (Toronto 1988).
33. Lassus, J., “Antioche en 459 d’après la mosaique de Yakto”, στο Balty, J. (επιμ.), Apamée de Syrie I (Bruxelles 1968), σελ. 137-146.
34. Ο Lassus θεωρεί ότι η βίλα μπορεί να ανήκε στον Αρδαβούριο, magister militum per Orientem, έναν από τους πιο ισχυρούς άνδρες της ανατολικής αυτοκρατορίας επί Αναστασίου.
35. Ο Πέτρος φαίνεται ότι ήλθε στην πόλη περί το 44 π.Χ. Βλ. Πράξεις Αποστόλων 11.19-20. Η εκκλησία του Αγίου Πέτρου στους πρόποδες του Σιλπίου συγκαταλέγεται ακόμη μεταξύ των αξιοθέατων της πόλης και θεωρείται ότι είναι χτισμένη στο σημείο όπου δίδαξε ο Απόστολος.
36. Προς Γαλάτες 2. Η απόφαση αυτή στην ουσία κατέστησε το χριστιανισμό οικουμενική θρησκεία και όχι πλέον ιουδαϊκή αίρεση. Το γεγονός ότι οι χριστιανοί της Αντιόχειας ήταν αυτοί που πίεσαν για μια τέτοια λύση δεν είναι τυχαίο: στη μεγαλόπολη αυτή της Ανατολής υπήρχαν πολλοί εξελληνισμένοι Ιουδαίοι, οι οποίοι πλέον δεν τελούσαν περιτομή και ορισμένα άλλα από τα ιουδαϊκά έθιμα, αλλά επιθυμούσαν να προσχωρήσουν στο εκκλησίασμα της νέας θρησκείας. Αποδεχόμενοι αυτούς, οι Απόστολοι δεν μπορούσαν πλέον παρά να δεχτούν και μη Ιουδαίους ως προσηλύτους.
37. Κατά Λουκάν 11.20-26.
38. Βλ. Marmadji, A.S. (ed.), Diatessaron de Tatien (Beyrouth 1935).
39. Για τα δογματικά ζητήματα και τη Σχολή της Αντιόχειας υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία. Βλ. Devreesse, R., Le patriarcat d’Antioche depuis la paix de l’ église jusqu’à la conquête arabe (Paris 1945)· Festugière, A., Antioche païenne et chrétienne, Libanius, Chrysostome et les moines de Syrie (Paris 1959)· Meeks, W.A. – Wilken, R., Jews and Christians in Antioch in the first four centuries of the common era (Missoula Mont 1978)· Wallace-Hadrill, D.S., Christian Antioch. Α study of early Christian thought in the East (Cambridge 1982)· Wilken, J., John Chrysostom and the Jews. Rhetoric and reality in the late 4th century (Berkeley 1983).
40. Αυτό δε σημαίνει ότι και οι Σελευκίδες δεν είχαν στην αυλή τους προστατευόμενους λογίους, φιλοσόφους και επιστήμονες, όπως ο Άρατος από τους Σόλους, που συνέγραψε τα περίφημα Φαινόμενα. Βλ. και Downey, G., Ancient Antioch (Princeton 1963), σελ. 48.
41. Βλ. Himmelmann, N., Sarkophage in Antakya (Mainz 1970).
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
