Η ταφική λάρνακα που περιέχει τα λείψανα του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα και το στεφάνι που βρέθηκε σε αυτήν
Η αρχαία πόλη της Αμφίπολης, στην ανατολική Μακεδονία που συνορεύει με τη Θράκη, είχε τρεις ιδρυτικές απόπειρες. Το πρώτο από τη Μίλητο το 497 π.Χ., και το δεύτερο από τους Αθηναίους το 465 π.Χ. Και οι δύο απέτυχαν καθώς οι άποικοι και από τις δύο αποστολές εξοντώθηκαν από Θράκες «βάρβαρους».
Ωστόσο, η τρίτη προσπάθεια πέτυχε όταν ο Άγνων ο Αθηναίος,( ο Κρατίνος τον ονομάζει Άγνων ο Αρχαιόπλουτος (από παλαιά Αθηαικη πλούσια γενιά δηλαδή ) γιος του διάσημου Αθηναίου στρατηγού Νικία, κατάφερε να ιδρύσει μια αποικία το 437 π.Χ. με Αθηναίους και Έλληνες από άλλες πόλεις-κράτη. Έτσι, γεννήθηκε η πόλη της Αμφίπολης, πιθανότατα η πολυτιμότερη αθηναϊκή αποικία από όλες, καθώς έγινε η κύρια πηγή εισαγωγής σιταριού για την Αθήνα.
Δεκατρία χρόνια αργότερα, έγινε η σκηνή για ένα από τα πιο αξιοσημείωτα επεισόδια του Πελοποννησιακού Πολέμου μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης. Απουσίαζε ο Αθηναίος στρατηγός Θουκυδίδης που ήταν υπεύθυνος για την υπεράσπιση της πόλης, κάτι που εκμεταλλεύτηκε ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας. Με μόνο 1.700 άνδρες, ο Βρασίδας βάδισε βόρεια, πολιόρκησε και κατέλαβε την πόλη.
Οι Σπαρτιάτες επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά τη νύχτα στην Αμφίπολη, πιάνοντας απροστάτευτο τον υπερασπιστή της Ευκλή. Ο Ευκλής ζήτησε απεγνωσμένα βοήθεια από τη Θάσο, περίπου ογδόντα χιλιόμετρα μακριά, όπου βρισκόταν ο Θουκυδίδης, ένας πλούσιος αριστοκράτης της επιφανούς οικογένειας των Φιλαίδων που διοικούσε έναν στόλο από επτά τριήρεις.
Όταν έμαθε για την επικείμενη ανακούφιση, ο Σπαρτιάτης αποφάσισε να παίξει το χαρτί της ενσυναίσθησης και πρόσφερε γενναιόδωρους όρους παράδοσης στην Αμφίπολη: όσοι ήθελαν μπορούσαν να μείνουν και να κρατήσουν την περιουσία τους. όσοι προτιμούσαν να φύγουν δεν θα εμπόδιζαν και θα μπορούσαν να πάρουν τα υπάρχοντά τους. Έτσι, ο Ευκλής ήταν ανίσχυρος να αντισταθεί και όταν τελικά έφτασε ο στόλος βοήθειας, διαπίστωσε ότι η πόλη είχε μόλις παραδοθεί στους Σπαρτιάτες.
Ο Θουκυδίδης δεν προσπάθησε να την ξανακατακτήσει, επιλέγοντας αντ' αυτού να υπερασπιστεί την Ηιών.( Η Ηιών (αρχαία ελληνικά: Ἠιών, γενική: Ἠιόνος) ή Είον ή Ίον], ήταν αρχαία ελληνική πόλη την οποία ίδρυσαν άποικοι από την Ερέτρια[1] στην αριστερή όχθη του Στρυμόνα, σε απόσταση 25 σταδίων (4.628 μ. δηλ. 25x185,15) από την Αμφίπολη, της οποίας υπήρξε επίνειο και γι' αυτό από τις πηγές αναφέρεται χαρακτηριστικά ως «Ηιών η επί Στρυμόνι» ή «Ηιών η προς Αμφιπόλει») Τα κατάφερε γιατί ο Βρασίδας έστρεψε την προσοχή του στην κατάκτηση άλλων πόλεων, όπως η Τορώνη. Θεωρήθηκε όμως υπεύθυνος για την άλωση της Αμφίπολης και με την επιστροφή του στην Αθήνα εξορίστηκε. Κατά τη διάρκεια αυτής της εξορίας έγραψε την περίφημη «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου», που ήταν απώλεια για την Αθήνα αλλά κέρδος για την ιστορία.
Ο τάφος του Βρασίδα στην Αμφίπολη, όπου βρέθηκαν τα λείψανά του
Δύο χρόνια αργότερα, η Αθήνα επιχείρησε να ανακαταλάβει την Αμφίπολη στέλνοντας τον Κλέωνα με ένα στόλο τριάντα τριήρεων που μετέφερε 1.250 οπλίτες, 300 ιππείς και άλλες συμμαχικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένου του φιλόσοφου Σωκράτη.
Η μάχη είχε ως αποτέλεσμα 600 Αθηναίους νεκρούς, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Κλέωνα, σε σύγκριση με μόνο έξι Σπαρτιάτες. Ανάμεσα στους πεσόντες ήταν και ο Βρασίδας. Επέζησε αρκετά για να μάθει την ήττα των Αθηναίων και κηδεύτηκε στην Αμφίπολη με μεγάλη τελετή.
Οι άνθρωποι της Αμφίπολης τον θεωρούσαν δεύτερο ιδρυτή της πόλης τους και στη συνέχεια τον τίμησαν ως ήρωα με ετήσιους αγώνες και θυσίες. Ο ίδιος ο Θουκυδίδης ανέδειξε τις ιδιότητες του Βρασίδα ως στρατηγού, χαρακτηρίζοντάς τον ενεργητικό, δίκαιο και μετριοπαθή.
Λεπτομέρεια της τεφροδόχου με τα λείψανα του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα, που βρέθηκε στην Αμφίπολη
Η Αμφίπολη έγινε ανεξάρτητη πόλη, δεν ήταν πλέον αποικία υπό την αθηναϊκή κυριαρχία, αν και παρέμεινε σύμμαχος. Μπήκε σε νέα φάση ακμής ως κοσμοπολίτικο κέντρο. Χάρη στον Βρασίδα παρέμεινε ανεξάρτητο για άλλα 65 χρόνια μέχρι που κατακτήθηκε από τον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας το 357 π.Χ.
Γρήγορα στον 20ο αιώνα, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ξεκίνησαν οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές της πόλης υπό τον αρχαιολόγο Δ. Λαζαρίδη. Σιγά σιγά, μεταξύ 1956 και 1986, αποκαλύφθηκαν τα τείχη, οι βασιλικές, η ακρόπολη, τα νεκροταφεία, το γυμναστήριο, οι ελληνικές και ρωμαϊκές βίλες, οι γέφυρες και άλλα.
Φωτογραφία τραβηγμένη το 1979, από τον ίδιο τον Δ. Λαζαρίδη, που απεικονίζει ομάδα αρχαιολόγων που δούλευαν μαζί του. Η δεύτερη αριστερά είναι η Κ. Περιστέρη.
Σε μια προνομιακή τοποθεσία, όπου ήταν η αγορά, η κεντρική πλατεία της πόλης, πολύ κοντά στο σημερινό αρχαιολογικό μουσείο, μια ξύλινη λάρνακα (φέρετρο) με ασημένια πομολα και πόδια σε σχήμα λιονταριού, που περιείχε στάχτη και δάφνινο στέμμα από χρυσό, ανακαλύφθηκε. Δίπλα του, βρέθηκαν πολλά υπολείμματα αγγείων που πιστεύεται ότι ήταν προσφορές.
Μια άλλη άποψη του τάφου του Βρασίδα στην Αμφίπολη Μια άλλη άποψη του τάφου του Βρασίδα στην Αμφίπολη. Ο τάφος όπου βρέθηκε ήταν λαξευμένος σε βράχο κιβωτιόσχημος τάφος, φτιαγμένος με ογκόλιθους ασβεστόλιθου και κονιάματος.
Υπάρχουν μόνο δύο τεκμηριωμένες περιπτώσεις στην Αμφίπολη όπου έγινε τιμητική ταφή παρόμοια με αυτή που βρέθηκε εντός της πόλης, και οι δύο χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. Η πρώτη είναι αυτή του ιδρυτή της πόλης, Hagnon, μεταξύ 437 και 424 π.Χ. Η δεύτερη είναι αυτή του στρατηγού Βρασίδα το 422 π.Χ.
Αν και η τεφροδόχος δεν φέρει καμία επιγραφή, οι περισσότεροι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι περιέχει τα ερείπια του Βρασίδα. Έτσι, ο στρατηγός έγινε μια από τις λίγες περιπτώσεις στην αρχαιότητα όπου ένας άνδρας θεωρούνταν ήρωας σε δύο μακρινές πόλεις. Στην πατρίδα του τη Σπάρτη, όπου του έστησαν κενοτάφιο (άδειος τάφος) κοντά σε αυτόν του Λεωνίδα, και στην Αμφίπολη, όπως διηγείται ο Θουκυδίδης:
Μετά από αυτό, όλοι οι σύμμαχοι ήρθαν με τα όπλα και έθαψαν τον Βρασίδα με δημόσια δαπάνη στην πόλη, απέναντι από τη σημερινή αγορά. και οι Αμφιπολίτες, αφού έκλεισαν τον τάφο του, του θυσίασαν πάντα ως ήρωα και του έδωσαν την τιμή των αγώνων και των ετήσιων προσφορών. Τον έκαναν ιδρυτή της αποικίας τους, γκρέμισαν τα μνημεία του Hagnon και διέγραψαν όλα τα σημάδια της παλιάς τους σχέσης με την Αθήνα. γιατί ενώ από τη στιγμή που είχαν φλερτάρει τη συμμαχία της Λακωνίας για τον φόβο της Αθήνας, στις σημερινές εχθρικές σχέσεις τους μαζί της δεν μπορούσαν πλέον να το κάνουν με το ίδιο πλεονέκτημα ή ικανοποίηση προς τον Χαγιόν. Έδωσαν πίσω και τους νεκρούς στους Αθηναίους. Περίπου εξακόσιοι από τους Αθηναίους είχαν πέσει, και μόνο επτά από τον εχθρό, αφού δεν είχε γίνει τακτική εμπλοκή, παρά μόνο το ατύχημα και ο πανικός που περιέγραψα. Αφού παρέλαβαν τους νεκρούς τους, οι Αθηναίοι έπλευσαν από το σπίτι τους, ενώ ο Κλεαρίδας και οι άνδρες του έμειναν για να τακτοποιήσουν τα πράγματα στην Αμφίπολη.Σήμερα, η τεφροδόχος βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης. Ο τάφος όπου βρέθηκε ήταν λαξευμένος σε βράχο κιβωτιόσχημος τάφος, φτιαγμένος με ογκόλιθους ασβεστόλιθου και κονιάματος.
Πηγές
Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Αναγνώστης Π. Αγγελαράκης , Ανασκαφές Κλασικής Αμφίπολης & Στο Λακεδαιμόνιο Στρατηγό Βρασίδα | Peter Sommer , Η αρχαία λάρνακα του Βρασίδα στην Αμφίπολη στην Ελλάδα | Βρασίδας (Livius.org) | Βικιπαίδεια
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
